Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Czerwonak

Załącznik nr 1 do uchwały Nr Rady Gminy Czerwonak z dnia 20 lutego 2014r. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Czerwonak na lata 2014 2017

Spis treści Wstęp i podstawa prawna 3 Rozdział I Opis zjawiska występującego w Europie i Polsce na podstawie wyników badań. 4 1. Europejski raport narkotykowy 4 2. Używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych w Polsce 5 3. Używanie alkoholu i narkotyków przez polską młodzież szkolną ESPAD 2011 10 4. Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez polską młodzież szkolną Młodzież 2010 14 Rozdział II Opis zjawiska na poziomie lokalnym. 16 1. Charakterystyka gminy Czerwonak. 16 2. Diagnoza problemów dotyczących narkomanii i zagrożenia narkomanią dla gminy Czerwonak. 17 1) Badania ankietowe wśród młodzieży gimnazjalnej z terenu gminy Czerwonak.. 17 2) Badania ankietowe wśród dorosłych mieszkańców gminy Czerwonak 24 3) Dane instytucji z terenu gminy Czerwonak 30 Rozdział III Cele Programu 31 1. Cel główny.. 31 2. Cele szczegółowe.. 31 Rozdział IV Harmonogram zadań 32 Rozdział V Finansowanie Programu.. 32 Rozdział VI Monitoring i ewaluacja 33 2

Wstęp Podstawę prawną Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Czerwonak na lata 2014 2017 stanowi Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (jt. Dz. U. z 2012r. poz. 124, ze zm.) Jest on spójny z założeniami Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Zgodnie z zapisem cytowanej Ustawy, do podstawowych zadań własnych gminy należą: 1) zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem; 2) udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii, pomocy psychospołecznej i prawnej; 3) prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie zajęć sportowo-rekreacyjnych dla uczniów, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych; 4) wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów narkomanii; 5) pomoc społeczną osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętym ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego. Kierunki działań zaplanowane do realizacji dla samorządów w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011-2016, wskazują, iż zadania lokalne powinny obejmować następujące obszary: profilaktykę; leczenie, rehabilitację i reintegrację osób uzależnionych; ograniczanie szkód zdrowotnych i społecznych; badanie i monitoring. GPPN w gminie Czerwonak jest zgodny z założeniami Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2010 2014 oraz wpisany w Gminną Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009 2014. 3

Rozdział I OPIS ZJAWISKA WYSTĘPUJĄCEGO W EUROPIE I POLSCE NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAŃ 1. EUROPEJSKI RAPORT NARKOTYKOWY 1 Podstawowe cechy sytuacji narkotykowej w Europie utrzymywały się w ostatnich latach na stosunkowo stabilnym poziomie. Jednak bezrobocie wśród młodzieży i ograniczenie usług mogą doprowadzić do ponownego pojawienia się starych problemów. Ponadto pojawiają się nowe narkotyki syntetyczne i wzory używania zarówno na rynku narkotyków nielegalnych, jak i w kontekście substancji niekontrolowanych. Dzisiejszy rynek narkotyków wydaje się być bardziej płynny i dynamiczny, jak również mniej skoncentrowany na substancjach pochodzenia roślinnego, dostarczanych z daleka na rynki konsumenckie Europy. Ważnymi czynnikami stymulującymi tę sytuację są globalizacja i osiągnięcia technologii informacyjnej. Zmieniają się wzory używania narkotyków w krajach o niskich i średnich dochodach, co może również wpływać na przyszłe problemy narkotykowe Europy. Pojawia się coraz więcej problemów za sprawą Internetu, który służy zarówno jako mechanizm szybkiego upowszechniania się nowych tendencji, jak i rozkwitający anonimowy rynek o ogólnoświatowym zasięgu. Stwarza on nowe powiązania między używaniem a podażą narkotyków. Oferuje też jednak możliwości znalezienia innowacyjnych sposobów leczenia oraz działań interwencyjnych ukierunkowanych na profilaktykę i redukcję szkód. Tendencje używania substancji Używanie konopi indyjskich w Europie, mimo pewnych malejących tendencji, utrzymuje się na wysokim poziomie, a rynek obrotu tą substancją jest duży i stosunkowo mocny. Ważną rolę odgrywa obecnie marihuana, niekiedy o dużej sile działania, jak również pojawienie się w ostatnich czasach syntetycznych produktów na wzór konopi indyjskich. Obie te zmiany są potencjalnie niepokojące z punktu widzenia zdrowia publicznego. Obecnie w Europie narkotyk ten jest drugą najczęściej zgłaszaną substancją w przypadku osób rozpoczynających specjalistyczne leczenie uzależnienia od narkotyków. Mimo, że większość osób rozpoczynających leczenie to mężczyźni i osoby stosunkowo młode, coraz częściej zauważa się również problemy zgłaszane przez osoby długotrwale używające tego narkotyku. Konopie indyjskie to również narkotyk dzielący opinię publiczną. Obecne wskaźniki dowodzą malejącej tendencji zarówno w kategoriach używania heroiny, jak i dostępności tego narkotyku. Spada liczba osób używających heroiny i podejmujących leczenie z powodu jej używania po raz pierwszy. Leczenie z uzależnienia od heroiny dotyczy aktualnie starzejącej się populacji. W ostatnich latach zmalała również liczba zgonów związanych z opioidami. 1 Europejski raport narkotykowy. Tendencje i osiągnięcia, Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii 2013

Problemy z używaniem kokainy i cracku zgłasza tylko kilka krajów. W przypadku stwierdzenia takich problemów zbiegają się one często z problemowym używaniem innych substancji, w tym heroiny. Ogólnie ujmując, w ostatnich latach tendencję malejącą wykazują zarówno wskaźniki użycia kokainy, jak i te dotyczące podaży. Natomiast poznanie ogólnych tendencji w używaniu syntetycznych narkotyków pobudzających utrudnia fakt, że są one często używane zamiennie w zalezności od dostępności, ceny i dostrzeganej jakości. Najpowszechniej używanymi syntetycznymi narkotykami w Europie są nadal amfetamina i ecstasy, które w pewnym stopniu konkurują z kokainą. Amfetamina to ważny element obrazu spożycia narkotyków w wielu krajach, a dożylne używanie amfetaminy to jeden z długotrwałych problemów narkotykowych, odnotowany w wielu północnych krajach. Większość wskaźników dotyczących amfetamin utrzymywała się na stabilnym poziomie przez dłuższy czas. Najnowsze dane wskazują jednak na coraz większą dostępność metamfetaminy, wypierającej na niektórych rynkach amfetaminę. Stymulanty, zwłaszcza w wysokich dawkach, mogą mieć niepożądane skutki dla zdrowia co roku zgłaszane są przypadki zgonów. Sprawę dodatkowo komplikuje pojawianie się na rynku nowych substancji psychoaktywnych o nieznanej toksyczności. W Europie występuje ich coraz, a konstruowane są tak, by naśladowały skutki narkotyków objętych kontrolą. Niektóre substancje sprzedaje się bezpośrednio na rynku nielegalnych narkotyków, podczas gdy inne, tak zwane dopalacze, ( legal high ) są dostępne w ogólnej sprzedaży. Zmiany w tym obszarze zachodzą bardzo szybko z uwagi na tempo pojawiających się nowych substancji. Wiele produktów będących w sprzedaży zawiera mieszanki substancji, a brak danych farmakologicznych i toksykologicznych stwarza problemy z przewidzeniem długoterminowych skutków dla zdrowia. 2. UŻYWANIE NIELEGALNYCH SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH w Polsce wyniki badania z 2012 roku 2 W 2012 roku Centrum Badania Opinii Społecznej zrealizował (z Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowy) badanie na reprezentatywnej, ogólnopolskiej próbie osób w wieku 15+. Celem badania było m.in. określenie skali zjawiska używania nielegalnych substancji psychoaktywnych, jak również próba określenia trendu rozmiarów konsumpcji nielegalnych substancji psychoaktywnych, poprzez porównanie wyników omawianego badania z wcześniejszymi z lat 2006 i 2010. Rozpowszechnienie używania Badanych zapytano o doświadczenia związane z używaniem narkotyków. Respondenci odpowiadali na pytania o kontakt z substancjami psychoaktywnymi w ciągu trzydziestu dni przed badaniem (wskaźnik używania bieżącego - ang. current use), ostatnich dwunastu miesięcy (wskaźnik używania aktualnego ang. recent use) oraz kiedykolwiek w życiu (wskaźnik eksperymentowania - ang. liftime experience). Osoby, które zadeklarowały używanie narkotyków w ciągu ostatnich 12 miesięcy 2 Serwis Informacyjny NARKOMANIA nr 1 (61) z 2013 roku 5

nazywane są okazjonalnymi użytkownikami, natomiast ci którzy przyznali się do kontaktu z narkotykiem kiedykolwiek w życiu - eksperymentującymi z substancjami psychoaktywnymi. W badaniu pytano o każdy narkotyk oddzielnie, dodatkowo zadano również pytanie o używanie nie istniejącej substancji psychoaktywnej o nazwie astrolit. Jeśli do zażywania substancji przyznały się pojedyncze osoby i tym samym odsetki badanych były bardzo niskie (poniżej 0,05%), do tabeli wpisywano odpowiedź 0. Jeżeli nikt nie zadeklarował używania danej substancji wstawiano znak -. Jakąkolwiek nielegalną substancję psychoaktywną używało 13,7% badanych, wskaźniki dla używania aktualnego oraz bieżącego wynoszą odpowiednio: 4,8% oraz 2,5%. Najbardziej popularną substancją wśród badanych jest marihuana i haszysz, czyli przetwory konopi indyjskich - do kontaktów z nią przyznało się 12,2% respondentów. Do aktualnych użytkowników marihuany i haszyszu (używanie narkotyków w ciągu ostatnich 12 miesięcy) zalicza się ponad 4% badanych. Wskaźniki używania marihuany i haszyszu oraz amfetaminy w przypadku ostatnich 30 dni wynoszą odpowiednio: 1,8% oraz 0,3%. Mężczyźni częściej niż kobiety sięgają po substancje psychoaktywne i tendencję tę obserwuje się zarówno w przypadku eksperymentowania, jak i używania w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wyższe wskaźniki używania wśród mężczyzn zaobserwowano w przypadku środków halucynogennych, kokainy oraz sterydów anabolicznych. Oprócz płci, czynnikiem różnicującym używanie narkotyków jest również wiek (tabela 3.) Największe odsetki odnotowano wśród eksperymentujących z grupy 25-34 lata (23,5%). W przypadku aktualnych i bieżących użytkowników narkotyków odsetek ten jest największy w najmłodszej kohorcie wiekowej (15-24lata) i wynosi odpowiednio: 13,0% i 6,6%. Najwyższe odsetki użytkowników marihuany i haszyszu odnotowano w grupie wiekowej 15-24 lata (21%). Należy zaznaczyć, że wraz z wiekiem zmniejszają się odsetki użytkowników poszczególnych substancji i poza marihuaną wskaźniki stosowania narkotyków nie przekraczają 3%. Prawie co trzeci badany mężczyzna oraz co dziesiąta kobieta do 35 roku życia używali przetworów konopi. O ile odsetek użytkowników marihuany w dwóch grupach wiekowych 15-24 i 25-34 lata (odpowiednio 29,3 i 29,6 %) jest taki sam, to w przypadku amfetaminy osoby ze starszej kohorty wiekowej (25-34 lata) przyznawały się do kontaktu z amfetaminą ponad dwukrotnie częściej i było to 11,7 do 4,5 %. Używanie w ciągu ostatniego roku W przypadku opisywania trendów dotyczących zmian na scenie narkotykowej, bardziej użyteczny jest wskaźnik aktualnego używania narkotyków. Eksperymentowanie może być związane z jednorazowymi sytuacjami zażycia danej substancji i/lub pojedynczymi zachowaniami, które miały miejsce nawet wiele lat przed badaniem. Poziom rozpowszechnienia używania substancji w ciągu ostatnich 12 miesięcy wśród mężczyzn jest wyższy niż wśród kobiet we wszystkich grupach wiekowych (tabela 7). Zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet wraz z wiekiem zmniejszają się odsetki osób sięgających po substancje psychoaktywne. 6

Używanie substancji psychoaktywnych wśród różnych grup W tabeli 8. przedstawione zostały odsetki badanych używających jakąkolwiek substancję psychoaktywną w ciągu całego życia oraz w czasie ostatnich 12 miesięcy. Dane zestawiono według danych demograficznych, istotnych dla analiz wzorów konsumpcji substancji psychoaktywnych. Należy podkreślić, że wyniki dotyczące ostatniego roku pokazują aktualną sytuację na scenie narkotykowej. Największe odsetki badanych deklarujących kontakt z nielegalnymi substancjami psychoaktywnymi odnotowano wśród osób w wieku 25-34 (23,5%), najmniejsze zaś wśród najstarszej kohorty (55-64 lata: 3,8%). Wysoki odsetek badanych sięgających po substancję psychoaktywne odnotowano również wśród grupy 15-24 latków: 22,6%. W przypadku aktualnego używania, najwyższe odsetki obserwuje się w najmłodszej kohorcie wiekowej (15-24 lata 13%), najniższe zaś podobnie jak w przypadku eksperymentowania wśród najstarszych respondentów (55-64 lata 1%). Używanie narkotyków to głównie problem dużych miast zarówno w przypadku eksperymentowania, jak i używania aktualnego. Narkotyki najmniej popularne były na obszarach wiejskich. Wyniki badania pokazują, że używanie substancji wiąże się również z poziomem wykształcenia. Najwyższymi wskaźnikami używania narkotyków charakteryzują się osoby z wyższym wykształceniem (19,9%) oraz gimnazjaliści (19,6%). Najrzadziej po narkotyki sięgały osoby z wykształceniem podstawowym (5,6%). W przypadku aktualnego używania narkotyków najwyższe wskaźniki używania substancji psychoaktywnych obserwuje się w przypadku osób z wykształceniem gimnazjalnym (11,7%). Analiza danych pokazuje, że po narkotyki najczęściej sięgają uczniowie i studenci (21,3%), w mniejszym stopniu osoby pracujące (15,3%) oraz bezrobotni (13,6%). Najmniejszy odsetek badanych odnotowano wśród rencistów i emerytów (3,9%). Podobne wyniki obserwuje się w przypadku okazjonalnego używania narkotyków. Z tabeli wynika, iż najwyższymi wskaźnikami odpowiedzi charakteryzują się uczniowie i studenci (13,3%), bezrobotni (5,7%) oraz osoby pracujące (4%), najniższymi zaś emeryci i renciści (1%). Po narkotyki najczęściej sięgają respondenci z kategorii kawalerowie i panny, a najniższe wskaźniki rozpowszechnienia obserwuje się wśród wdowców. Zmienną różnicującą była również ocena sytuacji materialnej. Osoby określające swoją sytuację jako dobrą lub raczej dobrą częściej przyznawali się do kontaktu z substancjami psychoaktywnymi również w przypadku używania narkotyków w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Odsetki te były o jedną trzecią wyższe od wskaźników obserwowanych w grupie osób oceniających swoją sytuację jako złą (10,2%-11,5%). W badaniu zadano także pytanie o udział w praktykach religijnych. Najwyższe odsetki używania odnotowano wśród osób, które w ogóle nie uczestniczą w praktykach religijnych - w tej grupie co trzecia badana osoba deklarowała kontakt z narkotykami (29,9%). Wśród badanych, którzy uczestniczą w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu wskaźniki te są dziesięciokrotnie niższe i wynoszą 2,9%. Co czwarty badany określający się jako niewierzący deklarował kontakt 7

z substancjami w ciągu ostatniego roku. Wśród osób głęboko i raczej wierzących odsetki te wynosiły odpowiednio 2,4% oraz 3,5%. Podobnie jak w przypadku eksperymentowania, osoby uczestniczące w praktykach religijnych raz lub kilka razy w tygodniu, charakteryzowały się niższymi wskaźnikami używania narkotyków (2%). Odsetki respondentów nie uczestniczących w praktykach religijnych są sześciokrotnie wyższe i wynoszą 12,8%. Tabela 1. Używanie narkotyków w ciągu całego życia wg danych demograficznych (2012 r.) (%). POLSKA KIEDYKOLWIEK W ŻYCIU W CZASIE OSTATNICH 12 MIESIĘCY Ogółem 13,7% 4,8% Kobieta 7,8% 2,3% Mężczyzna 19,9% 7,5% Wiek 15-24 22,6% 13,0% 25-34 23,5% 7,2% 35-44 11,6% 2,0% 45-54 5,5% 0,8% 55-64 3,8% 1,0% Wielkość miejscowości wieś 8,1% 3,1% miasto do 19 999 mieszkańców 17,5% 5,3% miasto od 20 000 do 49 000 mieszkańców 15,5% 5,4% miasto od 50 000 do 99 999 mieszkańców 11,4% 4,3% miasto od 50 000 do 99 999 mieszkańców 11,4% 4,3% miasto od 100 000 do 4999 999 mieszkańców 13,9% 4,0% miasto powyżej 500 000 mieszkańców 26,9% 10,7% Wykształcenie: nieukończone podstawowe lub bez wykształcenia podstawowego 0,0% 0,0% podstawowe 5,6% 2,9% gimnazjalne 19,6% 11,7% zasadnicze zawodowe 7,5% 1,7% średnie niepełne 16,9% 8,8% średnie 16,7% 5,2% policealne lub pomaturalne 9,0% 2,7% wyższe 19,9% 5,6% Status zawodowy (poziom istotności < 0,000): praca zawodowa 15,3% 4,0% 8

rencista, emeryt 3,9% 1,0% uczeń, student 21,3% 13,3% gospodyni domowa 4,3% 0,0% bezrobotny 13,6% 5,7% niepracujący z innych powodów 6,3% 2,1% Stan cywilny (poziom istotności < 0,000) kawaler/panna 23,4% 11,5% żonaty/mężatka (także żyjącym w stałym, rodzinnym związku partnerskim, ale bez ślubu) 9,1% 1,5% rozwiedziony(a) (w separacji) 13,2% 3,3% wdowiec/wdowa 0,8% 0,8% Miejsce wychowania respondenta w mieście 17,2% 5,9% na wsi 8,1% 3,1% Ocena sytuacji materialnej (poziom istotności < 0,000): bardzo dobra 17,% 8,9% raczej dobra 18,4% 7,4% średnia 11,8% 3,4% raczej zła 10,2% 3,9% bardzo zła 11,5% 3,8% trudno powiedzieć 6,7% 0,0% Udział w praktykach religijnych (poziom istotności < 0,000): tak, zazwyczaj kilka razy w tygodniu 2,9% 1,9% tak, raz w tygodniu 6,8% 1,9% tak, przeciętnie 1 lub 2 razy w miesiącu 13,5% 4,6% tak, kilka razy w roku 19,8% 6,5% w ogóle w nich nie uczestniczę 29,9% 12,8% odmowa odpowiedzi 7,7% 7,7% Stosunek do wiary (poziom istotności < 0,000): głęboko wierząca 7,1% 2,4% raczej wierząca 11,9% 3,5% raczej niewierząca 42,9% 18,4% całkowicie niewierząca 43,9% 25,2% odmowa odpowiedzi 16,7% 16,7% Wyniki z 2012r. na tle wcześniejszych pomiarów W 2010r. odnotowano najwyższe odsetki użytkowników wszystkich substancji. W przypadku używania kiedykolwiek w życiu wyniki ostatniego pomiaru wskazują na powrót do odsetków z 2006r. 9

Jedynie poziom używania przetworów konopi zwiększył się w 2012r., niż w 2006 roku. Dane dotyczące ostatnich 12 miesięcy wskazują na nieznaczny wzrost odsetków w 2012r. w porównaniu z rokiem 2006. Należy być jednak ostrożnym w formułowaniu jednoznacznych wniosków. 3. UŻYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ POLSKĄ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ wyniki badania ESPAD 2011 3 W maju i czerwcu 2011 roku w ramach międzynarodowego programu European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD) zrealizowano audytoryjne badanie ankietowe dotyczące eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji psychoaktywnych przez polską młodzież. Badanie przeprowadzono na próbie reprezentatywnej uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych (wiek: 15 16 lat) oraz klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (wiek: 17 18 lat). Po raz pierwszy ESPAD został zrealizowany w roku 1995, z inicjatywy Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group), działającej przy Radzie Europy. Od tej pory badania powtarzane są co cztery lata. Picie alkoholu i palenie tytoniu Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży. Chociaż raz w ciągu całego swojego życia piło 87,3% uczniów z młodszej grupy i 95,2% uczniów ze starszej grupy. Picie napojów alkoholowych jest na tyle rozpowszechnione, że w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło 57,6% 15 16-latków i 80,4% 17 18-latków. Najbardziej popularnym napojem alkoholowym wśród młodzieży jest piwo, a najmniej wino. Wysoki odsetek badanych przyznaje się do przekraczania progu nietrzeźwości. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem chociaż raz upiło się 21,4% uczniów z młodszej kohorty i 32,3% ze starszej grupy wiekowej. W czasie całego życia ani razu nie upiło się tylko 51,4% uczniów młodszych i 29,7% uczniów starszych. Palenie tytoniu jest zachowaniem mniej powszechnym. Chociaż raz w życiu paliło 57,2% gimnazjalistów i 70,9% uczniów ze starszej grupy. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 29,8% uczniów z grupy młodszej i 41,9% ze starszej. Zarówno palenie tytoniu, jak picie napojów alkoholowych jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Porównanie wyników badania z 2011 roku z wynikami badań zrealizowanych w 2007 roku wykazało brak większych zmian. W poprzednim czteroleciu (2003 2007) zaobserwowano tendencję do spadku wskaźników używania alkoholu przez młodzież, po stabilizacji w latach 1999 2003 i znaczącym wzroście w latach 1995 1999. W zakresie wskaźników picia alkoholu i palenia tytoniu w latach 1995 2007 obserwowano proces zacierania się różnic między dziewczętami i chłopcami, który w ostatnim czteroleciu uległ zahamowaniu. 3 www.cinn.gov.pl 10

Używanie narkotyków, leków i dopalaczy Jeszcze rzadziej zdarza się przyjmowanie leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza. Takie doświadczenia, chociaż raz w życiu, stały się udziałem 15,5% uczniów z młodszej kohorty i 16,8% ze starszej kohorty. Sięganie po te leki jest bardziej rozpowszechnione wśród dziewcząt niż wśród chłopców. Zgodnie z oczekiwaniami, wyniki badania wskazują na znacznie niższy poziom rozpowszechnienia używania substancji nielegalnych niż legalnych, szczególnie alkoholu i tytoniu. Większość badanych nigdy po substancje nielegalne nie sięgała. Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia, większość stanowią osoby, które co najwyżej eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem. Chociaż raz w ciągu całego życia używało tych substancji 24,3% młodszych uczniów i 37,3% starszych uczniów. Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia wśród substancji nielegalnych jest amfetamina sięgnęło po nią ok. 4,6% uczniów gimnazjów i 8,3% uczniów szkół wyższego szczebla. Aktualne, okazjonalne używanie substancji nielegalnych (używanie w czasie ostatnich 12 miesięcy), stawia przetwory konopi również na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia. W klasach trzecich gimnazjów tego środka używa ponad 10,1% uczniów, a w klasach drugich szkół ponadgimnazjalnych 28,5%. Wykres nr 1 raz w życiu Odsetek uczniów w wieku 15 16 lat, którzy używali poszczególnych środków chociaż W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 10,5% uczniów klas trzecich gimnazjów i 15,0% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych używało marihuany lub haszyszu. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich okazjonalne używanie est bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Wskaźniki używania przetworów konopi w 2011 roku bardzo wzrosły, chociaż w latach 2003 2007 obserwowano stabilizację, a nawet spadek. Trzeba dodać, że w latach 1995 2003 mieliśmy do czynienia ze wzrostem tych wskaźników. Zmiany w rozpowszechnieniu używania przetworów konopi wśród chłopców i dziewcząt nie układają się w tak czytelną tendencję, jak w przypadku alkoholu i tytoniu, chociaż tu również można było zaobserwować nieznaczne zmniejszenie się różnic między chłopcami a dziewczętami w stosunku do roku 1995. 11

W 2011 roku w badaniach ESPAD po raz pierwszy zapytano młodzież o używanie dopalaczy. Niemal wszyscy respondenci słyszeli o dopalaczach, jednak tylko 15,3% uczniów klas trzecich gimnazjów i 21,6% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych było kiedykolwiek w sklepie z dopalaczami. Odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy, jest jeszcze niższy (10,5% gimnazjalistów i 15,8% uczniów szkół ponadgimnazjalnych). W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem po te substancje sięgało 2,5% badanych z młodszej kohorty i 2,2% ze starszej. Używanie dopalaczy jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Dostępność substancji psychoaktywnych W badaniach uwagę zwraca wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych przejawiający się w ocenach respondentów. Na tym tle dostępność substancji nielegalnych jest oceniana znacznie niżej. Spośród substancji nielegalnych najwyżej oceniana jest dostępność przetworów konopi. Dostępność dopalaczy oceniana jest przez młodszych badanych podobnie jak dostępność marihuany, zaś przez starszych nawet nieco wyżej. W zakresie ocen dostępności napojów alkoholowych odnotować trzeba powolną, ale konsekwentną pozytywną tendencję zmniejszania się odsetka uczniów określających swój dostęp jako bardzo łatwy. Podobnie dzieje się też z tytoniem. Zmniejsza się również odsetek uczniów dokonujących zakupów takich napojów alkoholowych, jak piwo czy wino. Postawy Oczekiwania wobec alkoholu oraz marihuany i haszyszu, formułowane przez młodzież szkolną, odwołują się w większym stopniu do pozytywnych konsekwencji niż ewentualnych szkód. Większość młodzieży jest dobrze zorientowana w zakresie ryzyka szkód zdrowotnych i społecznych związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. O stopniu ryzyka, według ocen respondentów, decyduje bardziej nasilenie używania niż rodzaj substancji. Jednak spośród substancji nielegalnych najmniej ryzykowne wydają się, zdaniem badanych, przetwory konopi. Podejmowanie prób używania dopalaczy jest traktowane jako bardzo ryzykowne przez mniejszy odsetek badanych niż eksperymentowanie z marihuaną lub haszyszem, jednak gdy pytamy o regularne używanie, to wówczas młodzież większe ryzyko przypisuje używaniu dopalaczy. W obszarze oceny ryzyka związanego z używaniem substancji obserwujemy spadek odsetka badanych przypisujących używaniu substancji duże ryzyko. Dotyczy to szczególnie substancji nielegalnych, a zwłaszcza przetworów konopi. Trzeba podkreślić, że w przypadku tej ostatniej substancji spada nie tylko odsetek badanych traktujących eksperymentowanie jako bardzo ryzykowne, ale także używanie okazjonalne, tzn. od czasu do czasu, a nawet regularne używanie. Gry hazardowe W 2011 roku po raz pierwszy zapytano młodzież o gry hazardowe. Około jedna trzecia ankietowanych grała chociaż raz w gry hazardowe, tj. takie, gdzie stawia się pieniądze i można je wygrać. W czasie ostatnich 30 dni takie zachowanie zadeklarowało 8,9% uczniów klas trzecich gimnazjów i 10,0% uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. Można szacować, że ok. 2% młodzieży może być zagrożonych hazardem problemowym. 12

Wnioski Wyniki badania z 2011 roku na tle wyników poprzednich edycji ESPAD skłaniają do sformułowania kilku wniosków. Z góry trzeba je jednak opatrzyć zastrzeżeniami, które wynikają ze znacznej modyfikacji kwestionariusza zastosowanego w 2011 roku, co mogło mieć wpływ na porównywalność wyników ze wskaźnikami wcześniejszych badań. Polska młodzież wedle wyników badania zrealizowanego w ubiegłym roku jest nadal bardzo zagrożona przez używanie legalnych substancji psychoaktywnych. Doświadczenia z paleniem papierosów ma większość badanych uczniów, przynajmniej raz dziennie pali około 20% nastolatków. Zaznacza się tu na nowo tendencja wzrostowa. Mimo stabilizacji wskaźników, rozpowszechnienie picia wśród nastolatków jest zbliżone do wskaźników obserwowanych wśród dorosłych. Co prawda większość wskaźników dotyczących substancji nielegalnych uległa zmniejszeniu, ale po spadku w roku 2007 wzrosło rozpowszechnienie używania przetworów konopi. Wyniki uzyskane w Polsce w 2011 roku skłaniają do sformułowania wstępnej hipotezy, że spadek wskaźników odnotowany w 2007 roku miał charakter bardziej fluktuacji losowej niż początku odwrócenia tendencji wzrostowej. Inną hipotezą wyjaśniającą dynamikę wskaźników w latach 2003 2011 mógłby być niższy poziom przyznawania się do używania substancji nielegalnych w 2007 roku, wynikający z klimatu politycznego w tamtym okresie, prowadzącego do większej restrykcyjności polityki wychowawczej sytemu edukacji. Wedle tej hipotezy spadek wskaźników w 2007 roku miałby charakter pozorny, w rzeczywistości zaś mielibyśmy do czynienia z kontynuacją trendu wzrostowego, maskowaną niższym poziomem raportowania przez respondentów. Szczególnym wyzwaniem jest wzrost rozpowszechnienia używania przetworów konopi do poziomu, który dotychczas nie był notowany w Polsce. W połączeniu z rosnącym przekonaniem młodzieży o mniejszym w porównaniu z innymi narkotykami ryzyku szkód związanych z ich używaniem, można oczekiwać dalszego wzrostu rozpowszechnienia w przyszłości. Nie można wykluczyć, że grunt pod wzrost zainteresowania przetworami konopi przygotowało upowszechnianie się dopalaczy, a następnie radykalne zamknięcie do nich dostępu. Popyt na substancje psychoaktywne inne niż alkohol, rozbudzony przez łatwo dostępne i reklamowane jako bezpieczne dopalacze, po zablokowaniu ich podaży mógł skierować się na przetwory konopi. Warto dodać, że w ostatnich latach ożywił się ruch zwolenników legalizacji marihuany, a w debacie publicznej coraz częściej pojawiały się głosy kwestionujące szkodliwość tej substancji. Mimo lekkiej tendencji spadkowej, nadal zdecydowana większość nastolatków z klas trzecich gimnazjów i ponad 80% nastolatków z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych jest zdania, że nabycie alkoholu jest bardzo łatwe lub dość łatwe. Zmiana tego stanu rzeczy jest szczególnie trudna w warunkach tak bardzo rozbudowanej w Polsce sieci sprzedaży napojów alkoholowych. Jej zredukowanie mogłoby wydatnie pomóc w ograniczeniu picia również wśród młodzieży. 13

4. KONSUMPCJA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ POLSKĄ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ Młodzież 2010 4 Badanie Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną Młodzież 2010 zleciło i sfinansowało Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Zostało ono zrealizowane przez Fundację Centrum Badania Opinii Społecznej w okresie od 15 października do 15 grudnia 2010 roku. Badano generację młodych ludzi, w większości 18-19-letnich, urodzonych na początku lat 90. w wolnym, demokratycznym kraju. Uczyli się w systemie oświaty już reformowanym gimnazja wprowadzono w roku 1999. Mieli około 13 lat, gdy Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. To ta generacja będzie w niedalekiej przyszłości rozstrzygać o pozycji gospodarczej, politycznej i intelektualnej naszego kraju. Badanie Młodzież 2010 przeprowadzono za pomocą metody ilościowej na ogólnopolskiej próbie losowej 65 szkół (jedna klasa w szkole) liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych. Objęto nim 1246 uczniów. W badaniu wzięła udział młodzież uczęszczająca do ostatnich klas liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych (bez szkół specjalnych), na podbudowie programowej szkoły podstawowej lub gimnazjum. Uwzględniono również podział na cztery kategorie miejscowości: miasta liczące powyżej 100 tys. mieszkańców, miasta liczące od 20 tys. do 100 tys. mieszkańców, miasta liczące do 20 tys. mieszkańców, wieś. W badaniach uwzględniono obszerną problematykę: domu rodzinnego i szkoły, warunków materialnych i pracy zarobkowej, aspiracji życiowych i sposobów spędzania wolnego czasu, postaw wobec demokracji i polityki, ale także deklarowanych wartości i norm obyczajowych. Sporo miejsca poświęcono doświadczeniom badanych z substancjami psychoaktywnymi. Po raz pierwszy podjęta została kwestia uczestnictwa młodzieży w grach typu hazardowego. Powtarzalności badań poświęconych młodzieży pozwala to na porównanie wyników ostatniego badania (z listopada 2010 roku) z wcześniejszymi (realizowanymi już od roku 1990). Badanie, którego wyniki są tutaj prezentowane, było realizowane od 15 października do 15 grudnia 2010 roku, czyli tuż po zamknięciu sklepów z dopalaczami. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Wyniki badania z 2008 roku wskazywały na spadek rozpowszechnienia palenia papierosów oraz używania narkotyków przez młodzież szkolną. W przypadku alkoholu odsetki pijących kształtowały się na poziomie podobnym do zanotowanego w roku 2003. Pomiar z 2010 roku pokazał, że w przypadku większości substancji psychoaktywnych ich używanie nie uległo większym zmianom od 2008 roku. Także palenie tytoniu pozostało na tym samym poziomie (23% wobec 22%). Analizując konsumpcję alkoholu odnotowujemy porównywalne odsetki uczniów, którzy w ciągu ostatniego miesiąca nie pili piwa (w 2008 roku 22%, w 2010 24%), wina (67% w obu pomiarach). W przypadku konsumpcji wódki spadła liczba osób niepijących (z 42% w 2008 roku 4 www.cinn.gov.pl 14

do 37% w 2010). Wzrósł natomiast (o 5 punktów) odsetek uczniów, którzy w 2010 roku deklarowali upicie się, co spowodowało, że ten wskaźnik osiągnął poziom 45%. Wyniki dotyczące rozpowszechnienia narkotyków wskazują na stabilizację używania nielegalnych substancji psychoaktywnych. Jedyny znaczący wzrost zażywania narkotyków dotyczy preparatów z konopi oraz dopalaczy. Zmniejszyła się liczba uczniów deklarujących używanie narkotyków w ciągu dwunastu miesięcy poprzedzających badanie (z 24% w roku 2003 do 15% w 2008 i 16% w 2010). W 2010 roku pytano uczniów o używanie poszczególnych substancji wymienionych w ankiecie. Odpowiadając na tak postawione pytanie 18% badanych zadeklarowało kontakt z marihuaną, 10% z lekami uspokajającymi i nasennymi bez przepisu lekarza, a 3% z amfetaminą w ciągu ostatniego roku. Wyniki pokazały, że nastąpił wzrost odsetka badanych używających marihuanę, a spadek zażywających leki uspokajające i nasenne oraz amfetaminę. Podobne tendencje zarejestrowano w przypadku używania narkotyków kiedykolwiek w życiu. Do zażywania marihuany przyznało się 36% uczniów (w roku 2008 31%), leków 20% (w 2008 22%), a amfetaminy 7% (w 2008 9%). Interpretując wyniki dotyczące używania leków uspokajających i nasennych na receptę zażywanych bez przepisu lekarza, należy być ostrożnym, ponieważ pojedyncze osoby zgłaszały jako zażywane leki preparaty ziołowe. Odpowiedzi mogą być zatem przeszacowane w przypadku rozpowszechnienia używania tej substancji. W poprzednim badaniu pojawiły się sygnały o wzroście używania ecstasy. Pomiar z 2010 roku pokazuje odwrotną sytuację zmniejszył się odsetek uczniów sięgających po ecstasy (z 6% do 4%). Badani proszeni o wymienienie trzech narkotyków, które zażywali w ciągu roku poprzedzającego sondaż, w 2010 wymienili ecstasy dziesięciokrotnie rzadziej niż w 2008. Mogło to być efektem pojawienia się dopalaczy, które były wymieniane o wiele częściej niż ecstasy. Z badań wynika, że narkotyki nie są substancjami, po które sięga większość uczniów. I nie są, jak to niekiedy przedstawiają media, sposobem spędzania wolnego czasu przez polską młodzież. Zdecydowana większość uczniów poprzestaje na eksperymentach z narkotykami. Wyjątkiem jest marihuana i haszysz, do których używania, częściej niż 10 razy, przyznał się co dziesiąty badany. Analizując rozkłady odpowiedzi dotyczące preparatów z konopi należy zwrócić uwagę, że ten narkotyk jest najczęściej zażywany przez uczniów z miast średniej wielkości (od 20 tys. do 100 tys. ludności). W tych miejscowościach odnotowano również najwyższe odsetki uczniów, którzy odpowiedzieli na pytanie o używanie jakiegokolwiek narkotyku w ciągu ostatniego roku. Podsumowując wyniki dotyczące dostępności narkotyków należy odnotować, że ostatni pomiar, jak również wcześniejszy z 2008 roku, wskazuje na spadek dostępności substancji psychoaktywnych. Jedynie w przypadku dopalaczy nastąpił wyraźny wzrost dostępności w ciągu ostatnich dwóch lat, co było spowodowane gwałtownym rozwojem sieci sprzedaży (zamkniętej w październiku 2010). Jednakże w opinii uczniów dopalacze nadal były trudniejsze do zdobycia niż marihuana. 15

Rozdział II OPIS ZJAWISKA NA POZIOMIE LOKALNYM 1. Charakterystyka gminy Czerwonak Gmina Czerwonak położona w województwie wielkopolskim, administracyjnie należy do powiatu poznańskiego, od południa graniczy z miastem Poznań. Charakteryzuje ją dynamiczny rozwój gospodarczy, niski poziom bezrobocia i szybki przyrost liczby ludności. Rysunek 1. Usytuowanie gminy Czerwonak w województwie wielkopolskim Czerwonak jest położony w bezpośrednim sąsiedztwie Poznania. Lokalizacja ta spowodowała, że Czerwonak stał się częścią aglomeracji poznańskiej, pełniąc funkcję zaplecza mieszkaniowego stolicy Wielkopolski, co powoduje określone konsekwencje w problemie narkomanii. Charakterystycznymi cechami, wyróżniającymi Czerwonak spośród gmin wiejskich są (oprócz wielkości jej populacji) wysoki stopień urbanizacji oraz wysoka gęstość zaludnienia, wynosząca 309 osób/km 2. Nietypowy jest także przemysłowo-rolniczy charakter gminy. Gmina Czerwonak to 17 wsi i trzy osiedla. Administracyjnie dzieli się na 11 sołectw. Podział ten zaprezentowany został na rysunku 2. 16

Rysunek 2. Podział gminy Czerwonak na sołectwa Źródło: Dane Urzędu Gminy 2. DIAGNOZA PROBLEMÓW DOTYCZĄCYCH NARKOMANII I ZAGROŻENIA NARKOMANIĄ DLA GMINY CZERWONAK 1) Badania ankietowe wśród młodzieży gimnazjalnej z terenu gminy Czerwonak W październiku 2010 roku na terenie gminy Czerwonak zostało przeprowadzone badanie ankietowe wśród młodzieży gimnazjalnej oraz dorosłych mieszkańców gminy Czerwonak w ramach Europejskiego Programu Badań nad Używaniem Alkoholu i Środków Odurzających przez Młodzież Szkolną ESPAD (The European School Survey Project on Alkohol and Drugs). Badania realizowano w tym roku w więcej niż 30 krajach europejskich. Podjęte one zostały z inicjatywy Szwedzkiej Rady ds. Informacji o Alkoholu i Innych Środkach Uzależniających (CAN) i wspierane są przez Radę Europy. Największą ich zaletą jest ujednolicona metodologia badania i standaryzowany kwestionariusz ankiety i cykliczny charakter tury realizowane są w odstępach czteroletnich. Instytucją koordynującą projekt po stronie polskiej było Ministerstwo Zdrowia. Badania te związane są z niezwykle istotnym zadaniem, które polega na monitorowaniu natężenia zjawiska używania alkoholu i substancji psychoaktywnych przez młodzież. Nabiera to szczególnego znaczenia w sytuacji, kiedy obserwowany jest na przestrzeni ostatnich lat w Polsce dynamiczny trend wzrostowy w tym zakresie w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Starano się zatem w pierwszej kolejności określić proporcje osób nie mających kontaktu z ww. substancjami, jak i tych stykającymi się z nimi. W ich przypadku dużo miejsca poświęcono w analizie na określenie nasilenia kontaktu, jego kontekst oraz uwarunkowania. 17

Natomiast celem drugiej odsłony badania z dorosłymi członkami społeczności lokalnej była identyfikacja najważniejszych problemów społecznych w świadomości mieszkańców przede wszystkim problemu narkomanii. W ramach projektu badania sondażowego zostali przebadani uczniowie trzecich klas gimnazjów ze szkół w Czerwonaku, Bolechowie i Koziegłowach. Założeniem przyświecającym takiemu wyczerpującemu doborowi próby był zamiar objęcia analizą w szczególności sytuacji na tym szczeblu edukacji. Osoby urodzone w przeważającej większości w r. 1995 (a więc piętnasto-szesnastolatkowie w momencie badania) odnosiły się bowiem także do swoich wcześniejszych doświadczeń. Ostatecznie do próby badawczej zakwalifikowano 217 ankiet. Zgromadzona liczba poprawnie wypełnionych kwestionariuszy pozwoliła na dokonywanie uogólnień na poziomie gminy Czerwonak, jeśli chodzi o gimnazjalistów z klas trzecich, na poziomie ufności równym 95% przy maksymalnym błędzie szacunku nie przekraczającym 3%. Oznacza to, że uzyskane wyniki z dużym prawdopodobieństwem mogą różnić się od rzeczywistych ocen w badanej populacji o nie więcej, niż 3%. Jeśli natomiast chodzi o dorosłych mieszkańców gminy Czerwonak, należy podkreślić, że zbyt niska liczebność próby badawczej (47 osób) uniemożliwia uogólnienie wniosków na całą społeczność lokalną (na poziomie gminy Czerwonak) a jest jedynie wycinkowym badaniem części mieszkańców. Badanie było realizowane techniką ankiety audytoryjnej wypełnianej w jednym miejscu i czasie przez większe grupy uczniów. Ankieterami były przeszkolone osoby spoza sektora edukacji. Poza ogólnym wprowadzeniem w cele badania i instrukcję nt. wypełniania ankiety udzielały one w razie potrzeby dodatkowych wyjaśnień na indywidualnie zgłaszane potrzeby. Zastosowanie takiej procedury badawczej pozwoliło na zapewnienie respondentom maksimum poczucia bezpieczeństwa i poufności odpowiedzi z uwagi na obawę identyfikacji. Było to niezwykle istotne z punktu widzenia rzetelności uzyskiwanych wyników, ponieważ tematyka poruszana w ankiecie należy do drażliwych. Dlatego też badanie odbywało się bez udziału nauczyciela prowadzącego w klasie. Co więcej, zwrot ankiet przez uczniów odbywał się przez umieszczenie ich oraz zaklejenie w specjalnej kopercie. Wykres nr 2 Płeć badanych Wykres nr 3 Wiek badanych 18

Wyniki pokazują, że duża część młodzieży słyszała o najbardziej popularnych narkotykach, takich jak: marihuana lub haszysz, amfetamina, heroina, ecstasy średnio zna je ok. 80% badanych, a także grzyby halucynogenne (65,9%) i leki uspokajające i nasenne (68,2%). Wykres poniżej obrazuje chęć spróbowania któregoś z w/w specyfików 42% badanych deklaruje taką chęć wynik ten skłania do intensyfikacji działań profilaktycznych. Wykres nr 4 Chęć spróbowania środka Zdecydowana większość osób badanych deklaruje, że nigdy nie próbowała substancji psychoaktywnych (64,1%). Zaniepokojenie może budzić fakt, że w porównaniu do badań z roku 2007 odsetek ten zmniejszył się o 1,7% (75,8%). Z kolei 11,1% badanych twierdzi, że pierwszym środkiem, jakiego próbowali były leki uspokajające lub nasenne bez zalecenia lekarza (9,1% w roku 2007), 18,4% jako pierwszego środka spróbowali marihuany lub haszyszu (10,6% w roku 2007). Wiek inicjacji młodzieży odnośnie używania narkotyków dotyczy osób w przedziale od 12-go do 14-go roku życia. Inicjacja młodzieży w zakresie używania alkoholu następuje niestety dużo wcześniej i dotyczy przede wszystkim dzieci w wieku 11-13 lat. Jeżeli chodzi o palenie papierosów, to wyniki wskazuje nastepujący wykres: 19

Wykres nr 5 Palenie papierosów w życiu Wyniki te są dość niepokojące (61,7% badanych wskazało na używanie papierosów). 17% spośród badanej młodzieży nigdy w życiu nie piło żadnego napoju alkoholowego. Pozostała część młodzieży przyznaje się do mniej lub bardziej częstego spożywania alkoholu. Spośród respondentów 51,1% badanych w ciągu ostatnich 30 dni piło piwo, 37,8% wino, 26,3% wódkę. Gimnazjaliści oczekują od spożycia alkoholu przede wszystkim ułatwienia im dobrej zabawy, poczucia odprężenia, ale i zapomnienia o problemach, czy wpływu na stanie się bardziej towarzyskim. Poniżej prezentowany jest ranking utworzony na podstawie zagregowanych ocen prawdopodobieństwa wystąpienia określonych skutków ( prawdopodobne i bardzo prawdopodobne ), odnoszących się do podanych stwierdzeń. Obrazuje on z jednej strony percepcję tej używki w świadomości młodych ludzi, ale i zarazem najczęstsze motywacje skłaniające do sięgnięcia po nią. Płeć generalnie nie różnicowała badanych w zakresie postrzegania skutków spożycia alkoholu. Dziewczynki w zasadzie różnią się od chłopców tylko tym, że oceniają jako bardziej prawdopodobne wystąpienie mdłości przy spożyciu alkoholu. Analizując zestawienie należy zwrócić uwagę na fakt, że charakter konsekwencji (pozytywne vs. negatywne) dzieli ranking na dwie części za wyjątkiem świadomości prawdopodobieństwa kaca percepcja picia alkoholu ma w świadomości ogółu badanych przede wszystkim pozytywne następstwa. Pytania dotyczące spędzania czasu wolnego pokazują, że największą popularnością wśród młodzieży cieszy się internet 87,6% (61,4% w roku 2007) badanych korzysta z niego codziennie oraz gry komputerowe (39,2%). Jednocześnie prawie połowa badanej młodzieży (65,9%) deklaruje, że aktywnie uprawia jakiś sport przynajmniej raz w tygodniu oznacza to, że jednak nie cały czas wolny młodzież spędza przed komputerem. Niestety młodzież niechętnie czyta książki poza lekturami szkolnymi 24% nie czyta nigdy innych książek, a 29% kilka razy w roku. 77,4 % młodzieży deklaruje, że rodzice wiedzą o tym, gdzie spędza sobotnie wieczory (zawsze lub zwykle). Tylko 7,8 % podaje, że rodzice nie znają zazwyczaj miejsca spędzania sobotniego wieczoru swoich dzieci. 20

Poniżej zamieszczono odpowiedzi na poszczególne pytania zadanie młodzieży w ankiecie. Tabela nr 2 Świadomość ryzyka związanego z zażywaniem środka 35. Jak bardzo, Twoim zdaniem, ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą (zdrowotnie lub w inny sposób), jeśli: (%) Nie wiem Nie ma ryzyka Małe ryzyko Umiarkowane ryzyko Duże ryzyko Brak odp. Palą papierosy od czasu do czasu 3,7 17,5 40,1 29,5 9,2 0 Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie Próbują 1 lub 2 razy marihuany lub haszyszu 5,5 10,6 22,6 37,3 23,5 0,5 6,9 13,8 22,6 29,5 26,7 0,5 Próbują 1 lub 2 razy LSD 16,1 8,3 16,1 24,0 35,0 0,5 Wypijają 5 drinków lub więcej w czesie weekendu 5,1 7,4 17,1 30,9 39,2 0,5 Próbują 1 lub 2 razy amfetaminę 11,5 8,3 16,1 24,4 39,2 0,5 Próbują 1 lub 2 razy kokainy 12,9 7,4 17,1 22,1 39,6 0,9 Próbują 1 lub 2 razy GHB 18,0 7,8 13,4 20,3 39,6 0,9 Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 6,5 11,5 12,4 28,6 40,1 0,9 Próbują 1 lub 2 razy crack 15,2 5,5 16,6 20,3 41,0 1,4 Próbują 1 lub 2 razy ecstasy 16,1 5,1 16,1 20,3 41,5 0,9 Próbują 1 lub 2 razy środków wziewnych Próbują 1 lub 2 razy narkotyki w zastrzykach Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 14,7 6,9 13,4 20,3 43,8 0,9 12,9 5,1 8,8 18,9 52,5 1,8 5,1 4,6 12,4 24,4 53,5 0 4,6 3,2 6,5 21,7 63,6 0,5 Biorą crack regularnie 12,9 5,1 6,0 10,6 64,5 0,9 Biorą GHB regularnie 17,1 4,6 4,1 7,8 65,0 1,4 Biorą środki wziewne regularnie 13,4 4,1 5,5 11,1 65,0 0,9 Biorą LSD regularnie 14,3 3,7 5,1 10,6 65,9 0,5 Biorą ecstasy regularnie 13,8 5,1 3,2 9,2 67,3 1,4 Palą marihuanę lub haszysz regularnie 6,0 8,8 6,0 10,1 68,2 0,9 Biorą amfetaminę regularnie 12,0 3,7 5,5 8,3 70,0 0,5 Biorą kokainę regularnie 10,6 3,7 3,7 7,8 72,4 1,8 Biorą narkotyki w zastrzykach regularnie 12,0 4,1 3,2 5,5 73,7 1,4 21

Tabela nr 3 Percepcja dostępności środka 36. Jak sądzisz, gdybyś chciał zdobyć każdą z następujących substancji, jak trudne byłoby to dla Ciebie? (%) Nie wiem Niemożliwe Bardzo trudne Dosyć trudne Dosyć łatwe Bardzo łatwe Brak odp. Papierosy 3,7 5,5 2,8 2,8 19,8 64,5 0,9 Piwo 3,7 3,2 5,1 2,8 24,0 60,4 0,9 Wino 7,8 4,6 5,1 4,6 25,8 51,2 0,9 Wódka 5,5 6,0 6,9 7,8 26,3 46,5 0,9 Substancje wziewne (klej, itp.) 20,3 13,4 11,5 12,0 12,4 28,6 1,8 Leki uspokajające lub nasenne 17,1 11,5 11,1 16,6 18,4 24,0 1,4 Marihuana lub haszysz 13,8 11,1 17,5 20,3 19,4 16,1 1,8 Sterydy anaboliczne 23,0 15,7 16,6 19,4 10,1 13,4 1,8 Polska heroina, tzw. kompot 25,8 17,5 18,4 13,4 10,6 12,4 1,8 Ecstasy 22,1 17,5 24,0 16,6 6,5 12,0 1,4 GHB 24,4 19,8 21,7 17,5 4,1 11,1 1,4 Amfetamina 20,7 15,7 23,0 18,9 10,1 10,1 1,4 Kokaina 22,6 17,1 23,0 17,1 8,8 10,1 1,4 Grzyby halucynogenne 23,0 17,1 22,6 17,5 8,3 10,1 1,4 Heroina 22,1 18,4 24,0 18,4 6,0 9,7 1,4 LSD lub inny środek halucynogenny 22,1 14,7 21,7 22,6 7,8 9,2 1,8 Crack 25,3 17,5 21,7 18,4 6,9 8,3 1,8 Tabela nr 4 Ocena używania środków przez grupę rówieśniczą Pije napoje alkoholowe (piwo, wino, wódkę, itp.) 38. Według Twojej oceny, ilu Twoich przyjaciół: (%) Nikt Kilka osób Sporo Większość Wszyscy Brak odp. 5,1 19,4 30,9 36,4 7,4 0,9 Pali papierosy 7,8 25,8 35,9 26,3 3,2 0,9 Upija się co najmniej raz w tygodniu 27,2 41,9 20,3 6,5 2,8 1,4 Pali marihuanę lub haszysz 49,3 31,3 8,3 4,6 3,2 3,2 Używa alkoholu razem z marihuaną jednocześnie 68,7 16,6 6,0 3,7 2,8 2,3 22

Używa środków wziewnych (kleju itp.) 77,0 12,0 3,7 2,8 2,3 2,3 Bierze amfetaminę 75,1 16,1 2,3 1,8 2,8 1,8 Bierze środki uspokajające lub nasenne (bez przepisu lekarza) 72,8 16,1 4,6 2,3 2,3 1,8 Bierze grzyby halucynogenne 79,3 11,1 2,8 2,3 1,8 2,8 Bierze polską heroinę, czyli tzw. "kompot" 82,5 7,8 3,7 0,9 2,8 2,3 Bierze GHB 86,6 6,0 1,4 1,4 2,3 2,3 Bierze sterydy anaboliczne 79,3 11,5 3,2 1,4 2,3 2,3 Bierze LSD lub jakiś inny halucynogen 78,8 12,9 2,3 1,8 1,8 2,3 Bierze kokainę lub crack 82,0 10,6 2,3 1,4 1,8 1,8 Bierze ecstasy 83,9 9,2 1,8 1,4 1,8 1,8 Bierze heroinę 81,6 11,5 1,8 1,4 1,8 1,8 Wykres nr 6 Fakt proponowania zażycia środka 23

W dalszej części badania większość młodzieży stwierdza, że rodzice nie akceptują używania środków psychoaktywnych i alkoholu przez ich dzieci. Niepokojącym jednakże jest wysoki procent odpowiedzi wskazujących na to, że rodzice nie zorientowaliby się, gdyby ich dzieci przyjmowały takie środki. Wynika to z małej świadomości i wiedzy rodziców o substancjach psychoaktywnych. 2) Badania ankietowe wśród dorosłych mieszkańców gminy Czerwonak Ankiety dla osób dorosłych wypełniło 47 mieszkańców gminy Czerwonak. Wykres nr 7 Płeć badanych W badanej populacji mieszkańców gminy Czerwonak średnia wieku wyniosła 42 lata. Najmłodszy respondent miał 15 lat, najstarszy 65. Zdecydowana większość badanych (95,8%) posiada dzieci. Najwięcej respondentów ma dwoje (46,8%), a 23,4% troje dzieci. W badanej populacji 12,8% zadeklarowało, że posiada jedno dziecko. Wśród badanych znalazły się pojedyncze osoby, które miały czworo dzieci (6,4%), pięcioro (4,3%), a nawet sześcioro (2,1%). Wśród respondentów przeważał model rodziny czteroosobowej 2+2 (40,4%). Ponad co piąta osoba (21,3%) miała w rodzinie 5 członków, a rodzina co dziesiątej (10,6%) składała się tylko z 2 osób. Pojedyncze jednostki zadeklarowały, że ich rodziny liczą po 7 i 11 osób, odpowiednio 4,3% oraz 2,1%. Natomiast 8,5% ogółu nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Rozkład osób w rodzinie do 18 lat przedstawia się następująco: 27,7% badanych zadeklarowało, że dwoje członków ich rodzin mieści się w tej granicy, 19,9% wskazało, że mają tylko jedną osobę do 18 lat, a co dziesiąty z respondentów (10,6%) przyznał, że takich osób w rodzinie jest trzech. 8,5% ogółu stwierdziło, że nie mają członków rodzin w przedziale do 18 lat. Prawie 1/3 badanych (31,9%) nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. 24

Wykres nr 8 Ocena ważności problemów w Gminie Czerwonak Respondenci spośród podanych problemów społecznych najczęściej wskazywali: picie alkoholu przez młodzież, zanieczyszczenie środowiska, bezrobocie (wykres powyżej). Narkomania jako bardzo ważny problem została wskazana przez niemal 32% respondentów, (jako ważny przez 29,8%). Za najważniejszy natomiast problem społeczny na terenie gminy Czerwonak respondenci uznali zanieczyszczenie środowiska (27,7%). Dalej wymieniono sytuację mieszkaniową (8,5%) oraz picie alkoholu przez młodzież (6,4%). 25

Wykres nr 9 Rangowanie problemów społecznych w Gminie Czerwonak Na pytanie o to, czy respondenci znają osoby zażywające narkotyki 19% odpowiedziało twierdząco, a 75% negatywnie; 6% nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Zdecydowana większość badanych deklaruje, że nie używała nigdy żadnej z wymienionych w badaniu substancji uzależniających. Tylko dwie kategorie środków były używane przez badanych: marihuana lub haszysz oraz amfetamina. Substancji z pierwszej kategorii używało 6,4% respondentów, z kolei drugą 2,1% ogółu. Pozostałe nie zostały wskazane przez badanych jako używane. Wśród osób dorosłych większy procent respondentów wskazuje na używanie środków farmakologicznych leków uspokajających bądź nasennych. Wykres nr 10 Przyjmowanie leków uspokajających 26

W próbie badanych najczęstszy wiek pierwszego kontaktu z środkami uspokajającymi i nasennymi z zalecenia lekarza mieścił się w przedziale 30-39 lat (8,5% ogółu). Nieco rzadziej po raz pierwszy po te środki sięgali respondenci w wieku 42-45 lat (6,4% ogółu). Pierwsza styczność z tymi lekami u osób w wieku 15-25 lat nastąpiła u 4,3% badanych. Co istotne aż 76,6 % respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Tylko jedna osoba wskazała wiek pierwszego kontaktu z tymi lekami bez zalecenia lekarza. Pierwsza styczność z tymi substancjami nastąpiła u niej w wieku 20 lat. Pozostałych 46 respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Częstość używania tych leków przez respondentów z zalecenia lekarza była zróżnicowana i wahała się w przedziale od jednego do kilkunastu razy (1-14), wskazało na to 14,9% ogółu, tylko jeden z respondentów zadeklarował, że zażywał te substancje kilkadziesiąt razy (30), co stanowi 2,1% ogółu. Na to pytanie nie odpowiedziało 83% ogółu badanych. W czasie ostatnich 12 miesięcy 6,4% badanych zażywało te leki z zalecenia lekarza od 9 do 12 razy. Prawie 90% ogółu nie odpowiedziało na to pytanie. Kolejny wykres wskazuje na przekonania dotyczące dostępności różnorodnych środków psychoaktywnych. Wykres nr 11 Dostępność środka Respondenci uważają, że narkoman jest człowiekiem chorym twierdzi tak 83% osób badanych. Większość badanych mieszkańców uważa również, że narkoman jest człowiekiem nieszczęśliwym 27

(66%), ale także człowiekiem, któremu nie powiodło się w życiu (53,2%). Większość odpowiedzi udzielanych przez respondentów pokazuje, że obraz narkomana w świadomości społecznej nie jest tak negatywny, jak można by sądzić. Badani podkreślają przede wszystkim zewnętrzny aspekt przyczyn narkomanii niezrozumienia przez otoczenie, niepowodzenia życiowe, traktując narkomana trochę jako bardziej nieporadnego człowieka. Wykres nr 12 Obraz narkomana Obraz narkomana jako człowieka chorego konsekwentnie warunkuje sposoby postępowania z taką osobą i tutaj 80,9% badanych wskazuje, że narkomana należy przede wszystkim leczyć, a także pomagać i otaczać opieką (63,8%). Wyniki badań pokazują, że według respondentów instytucjami, które przede wszystkim powinny zajmować się zapobieganiem narkomanii wśród młodzieży jest oświata szkoły (80,9%) oraz rodzice (78,7%). 28

Wykres nr 13 Postrzeganie skuteczności osób, instytucji Jako najbardziej skuteczne postrzegane są działania rodziców (36,2%). Używanie substancji uzależniających przez młodzież zostały potępione przez badanych. Zwraca uwagę jednak fakt większej tolerancji osób dorosłych, jeżeli chodzi o picie piwa przez młodzież. Wykres nr 14 Ocena zachowania nastolatka 29