Flora mszaków Wigierskiego Parku Narodowego Sylwia Wierzcholska¹, Vítězslav Plášek², Anna Krzysztofiak³, ¹Uniwersytet Wrocławski, ²Uniwersytet w Ostrawie, ³ Wigierski Park Narodowy
Stan poznania flory mszaków WPN do roku 2008 1. Rejment-Grochowska, Mickiewicz (1962) Mchy 123, Wątrobowce 31 2. Mickiewicz, Rejment-Grochowska, Sobotka (1963) Mchy 76, Wątrobowce 15 3. Gocławska (1966) Mchy 40, Wątrobowce 5 4. Bloch, Karczmarz, Sokołowski (1979) Mchy 3, Wątrobowce 4 5. Karczmarz, Sokołowski (1981) Wątrobowce 1 6. Karczmarz, Sokołowski (1985) Mchy 131, Wątrobowce 36 Łącznie podczas tych eksploracji stwierdzono 180 gatunków mchów i 43 gatunki wątrobowców Nie przeprowadzono weryfikacji okazów zielnikowych
UTM Metody badań
Wyniki Dane łącznie [lit. & badania] Dane literaturowe Nasze dane Nieodnalezione Nowe dla WPN Glewiki 2 0 2 0 2 Wątrobowce 57 43 43 14 14 Mchy 229 180 193 36 49 Suma 288 223 238 50 65
Glewiki Anthocerotophyta
Glewiki Anthocerotophyta Klasa: Anthocerotopsida Jancz. ex Stotler & Crand.-Stotl. I. Anthocerotaceae Dumort. Glewikowate 1. Anthoceros L. glewik Anthoceros agrestis Paton glewik polny Anthoceros neesii Prosk. glewik Neesa II. Notothyladaceae (Milde) Müll.Frib. ex Prosk. - Maczugowcowate 2. Phaeoceros Prosk. glewiczek Phaeoceros carolinianus (Michx.) Prosk. glewiczek karoliński?phaeoceros laevis (L.) Prosk. - glewiczek gładki? Anthoceros agrestis Phaeoceros carolinianus
Gromada: Wątrobowce Marchantiophyta 2 klasy; 32 rodzaje; 57 gatunków
Gromada: Bryopsida Mchy 229 gatunków; 107 rodzajów; 3 klasy. Klasa: Sphagnopsida Torfowce Klasa: Polytrichopsida Płonniki Klasa: Bryopsida Prątniki
Charakter brioflory WPN Gatunki chronione Gatunki zagrożone Relikty klimatyczne (glacjalne) Granice zasięgów występowania Brioflora ma ogólny charakter umiarkowany z elementami borealnymi, atlantyckimi i arktycznymi
Epigeity mszaki rosnące na glebie oraz ściółce
Epifity gatunki rosnące na korze żywych drzew (forofitów)
Epility mszaki rosnące na podłożu skalnym
Epiksyle mszaki rosnące na murszejącym drewnie
Mszaki siedlisk synantropijnych Ruderalne drogi, spaleniska, betonowe konstrukcje (mury, mosty), stare dachy, chodniki, asfalt Segetalne pola i ugory Gatunki efemeryczne Tortula muralis Phascum cuspidatum Ephemerum serratum var. angustifolium
4% 6% 4% 4% 11% 57% 22% gatunki naziemne gatunki epiksyliczne gatunki epfityczne gatunki podłoży antropogenicznych gatunki epilityczne
50,4% 44,5% 5,1% wiele lat kilka lat > 1 rok
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% > 1 rok kilka lat wiele lat gatunki naziemne gatunki epilityczne gatunki epifityczne gatunki podłoży antropogenicznych gatunki epiksyliczne Ryc. 1. Rozkład gatunków zasiedlających wyróżnione typy podłoża realizujących różne strategie życi owe
Ochrona mszaków Rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego (Dz.U. nr 6, poz. 42 z 1999 r.) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U nr 168, poz. 1764 z dnia 28 lipca 2004 r.) 230 gatunków zostało objętych ochroną
G a t u n k i c h r o n i o n e 930 gatunków mszaków w Polsce 29 % gatunków objętych ochroną ścisłą
Gatunki chronione Prawie 28% (80 gatunków) brioflory WPN, to gatunki objęte ochroną 53 gatunki podlegają ochronie ścisłej (47 gat. mchów i 6 gat. wątrobowców) 27 gatunków ochroną częściową (23 gat. mchów i 4 gat. wątrobowców). Scorpidium scorpioides Sphagnum magellanicum
G a t u n k i z a g r o ż o n e Gromada Kategorie zagrożenia Ex E V R I Łącznie % flory Mchy (2003) Wątrobowce (2006) Glewiki (2006) Ex wymarłe 7 52 31 84 57 231 33 2 20 16 37 15 90 38-1 - 1-2 50 E zagrożone V narażone R rzadkie I o nieokreślonym statusie
Gatunki zagrożone w Polsce 13,5% brioflory WPN stanowią gatunki zagrożone 39 gatunków mszaków zagrożonych w Polsce; Kategoria E 11 gatunków; Kategoria V 15 gatunków; Kategoria R 10 gatunków; Kategoria I 3 gatunki Nowellia curvifolia Nowellia krzywolistna
Gatunki zagrożone w skali Europy Buxbaumia aphylla 1. Buxbaumia aphylla Bezlist zwyczajny (kategoria RT) gatunek zagrożony regionalnie 2. Dicranum viride Widłoząb zielony (kategoria V) gatunek narażony 3. Hamatocaulis vernicosus Haczykowiec błyszczący (kategoria K) gatunek o nieokreślonym zagrożeniu 4. Orthotrichum patens Szurpek otwarty (kategoria T) gatunek zagrożony, prezentujący problematyczną pozycję taksonomiczną
Główne typy siedlisk zagrożonych mszaków
Wilgotne łąki, torfowiska i źródliska
Głazy narzutowe (małoskalowe elementy przyrody będące refugiami dla mszaków)
Siedliska czystych wód płynących
Naturalne kompleksy leśne
Stare zadrzewienia przydrożne i śródpolne
Pola uprawiane metodami tradycyjnymi
Bryum dichotomum Prątnik dwudzielny gatunek nowy dla brioflory Polski
Polska ratyfikowała międzynarodowe konwencje postulujące ochronę mszaków oraz siedlisk Konwencja Berneńska w roku 1995 26 gatunków mszaków ( 7 gatunków występuje w Polsce)
Gatunki wymienione w II Załączniku Dyrektywy Siedliskowej: Buxbaumia viridis Bezlist okrywowy Hamatocaulis vernicosus Sierpowiec błyszczący Dicranum viride Widłoząb zielony Orthotrichum rogerii Szurpek Rogera Meesia longiseta Parzęchlin długoszczecinowy
Hamatocaulis vernicosus Sierpowiec błyszczący jest gatunkiem rosnącym na torfowiskach niskich i przejściowych.
Dicranum viride Widłoząb zielony jest przede wszystkim epifitem, rzadziej spotykany jest na skałach oraz glebie
Udział elementów chorologicznych 1% 2% 6% 8% 53% 30% element umiarkowany element borealny element oceaniczny element kontynentalny element śródziemnomorski element subarktyczny
Relikty glacjalne we florze mszaków Polski (gatunki występujące w rejonach arktycznych i subarktycznych) relikty klimatyczne związane z zimnymi fazami glacjalnymi późnego plejstocenu występują na torfowiskach na niżu i w górach
Paludella squarrosa Mszar krokiewkowaty Cinclidium stygium Drabinowiec mroczny
Helodium blandowii Błotniszek wełniasty
Scorpidium scorpioides Skorpionowiec brunatny Tomentypnum nitens Błyszcze włoskowate
Pseudocalliergon trifarium bagiennik obły
Granice zasięgów występowania E, SE granice zasięgów występowania na terenie Polski osiąga 14 gatunków: 1. Lophozia attenuata 2. Lophozia hatcheri 3. Cladopodiella francisi 4. Diplophyllum albicans 5. D. obtusifolium 6. Frullania fragilifolia 7. Geocalyx graveolens 8. Lopozia capitata 9. L. incisa 10. Pallavicinia lyellii 11. Reboulia hemisphaerica 12. Riccardia incurvata 13. R. mulifida 14. Tritomaria exsecta Geocalyx graveolens - Płożyk wonny Lophozia hatcheri - Czubek Hatchera Riccardia incurvata - Lśniątka zakrzywiona
Dziękuję za uwagę