Ustawa o finansach publicznych określa dla jst granice zaciągania pożyczek i kredytów oraz zobowiązań. Analiza struktury budżetów jednostek samorządu terytorialnego pozwala na stwierdzenie, iż sfinansowanie określonego koszyka potrzeb społecznych znacznie przekracza możliwe do osiągnięcia dochody budżetowe. W związku z tym powstają potrzeby pożyczkowe samorządu na finansowanie deficytu. Poza tym w trakcie roku budżetowego występuje brak czasowej harmonizacji wpływów dochodów budżetowych i realizowanych wydatków - jest to bieżący niedobór budżetu. Deficyt budżetu jednostki samorządu terytorialnego może być pokryty przychodami pochodzącymi ze: 1. sprzedaży papierów wartościowych wyemitowanych prze jst, 2. kredytów zaciąganych w bankach krajowych, 3. pożyczek, 4. prywatyzacji majątku jst, 5. nadwyżki budżetu jst z lat ubiegłych, 6. wolnych środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikającego z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych. Dla bezpieczeństwa finansów publicznych ustawa o finansach publicznych określa dla jst granice zaciągania pożyczek i kredytów oraz zobowiązań. Tak więc łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jst poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów 1 / 6
wartościowych emitowanych przez jst nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jst. W przypadku gdy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto przekroczy 55%, to kwota obciążeń budżetu tytułem spłaty pożyczek i kredytów oraz kosztów finansowych nie może przekroczyć 12%, chyba że obciążenia te w całości wynikają z zobowiązań zaciągniętych przed datą ogłoszenia tej relacji. Poza tym łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym. Czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych dokonują dwaj członkowie zarządu wskazani w uchwale przez zarząd. Dla ważności tych czynności konieczna jest kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu terytorialnego. Skarbnik, który odmówi kontrasygnaty, dokonuje jej na pisemne polecenie przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, z wyjątkiem sytuacji, gdy wykonanie polecenia stanowiłoby przestępstwo albo wykroczenie; w takim przypadku powiadamia o tym organ stanowiący i regionalną izbę obrachunkową. Jednostki samorządu terytorialnego, tak jak wszyscy klienci banków poddawane są ocenie zdolności kredytowej. 2 / 6
Pod pojęciem zdolności kredytowej jednostki samorządu terytorialnego należy rozumieć zdolność jst do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w przewidzianych umową terminach. Zdolność kredytowa jst określana jest na podstawie analizy sytuacji ekonomiczno- społecznej. Najczęściej stosowane są trzy grupy kryteriów: jakościowe, ilościowe i charakteryzujące inne ryzyka związane z finansowaniem jst. Podstawowymi źródłami informacji są: - informacja o jst, - roczne sprawozdanie z wykonania budżetu jst co najmniej za ostatnie dwa lata, jak również za okres bieżący (ostatni kwartał poprzedzający złożenie wniosku) oraz prognoza na okres zaangażowania banku, roczny bilans JST. W ocenie jakościowej zwraca się szczególną uwagę na cztery podstawowe czynniki: 1. atrakcyjność inwestycyjną jst, 2. zarządzanie jst, 3. jakość planowania budżetowego, 4. wywiązywanie się jst ze zobowiązań. Po ocenie jakościowej przystępuje się do oceny ilościowej, obejmującej analizę wybranych wskaźników. 3 / 6
Do wskaźników określających wiarygodność kredytową jst zalicza się: - wskaźnik obsługi zadłużenia, który jest stosunkiem obsługi zadłużenia do wolnych środków. Wysokość obsługi zadłużenia ustala się jako sumę spłaty kredytów i pożyczek, wielkości kwot potrzebnych na wykup papierów wartościowych oraz wysokości kosztów obsługi zadłużenia związanych z odsetkami i prowizjami. Wolne środki ust ala się jako różnicę pomiędzy dochodami ogółem i wydatkami bez inwestycji i obsługi zadłużenia, - wskaźnik łącznego zadłużenia jest stosunkiem łącznego zadłużenia do wolnych środków, - wskaźnik inwestycji określający stosunek inwestycji do dochodów ogółem, - wskaźnik deficytu, który jest stosunkiem deficytu lub nadwyżki do dochodów ogółem, - wskaźnik dochodów na 1 mieszkańca, wyrażający stosunek dochodów ogółem do liczby mieszkańców. Ustawowy dopuszczalny wskaźnik zadłużenia JST jest określony w ustawie o finansach publicznych. Łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym: spłat rat kredytów i pożyczek wraz z odsetkami, wykup papierów wartościowych wraz z należnymi odsetkami i dyskontem, potencjalnych kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń gwarancji nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. W sytuacji, gdy relacja państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto (PKB) przekroczy 55%, dopuszczalne zadłużenie obniża się do 12% z wyjątkiem zobowiązań zaciągniętych przed ogłoszeniem tej relacji. 4 / 6
Dla oceny zdolności kredytowej JST istotne znaczenie mają prawne formy zabezpieczenia kredytów. Zabezpieczeniem kredytów mogą być: - kaucja, - poręczenie cywilne i gwarancja Skarbu Państwa, - poręczenie cywilne i wekslowe, przystąpienie do długu akceptowanych instytucji finansowych, - cesja wierzytelności z rachunku lokaty terminowej w innym banku, - ubezpieczenie kredytu przez akceptowane towarzystwo ubezpieczeniowe, - cesja praw papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz akceptowane instytucje finansowe, - blokada środków na rachunku bankowym, - zastaw rejestrowy na prawach papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa, - poręczenie, przystąpienie do długu, gwarancja przedsiębiorców oraz jst o dobrej kondycji finansowej, - przewłaszczenie, zastaw rejestrowy na rzeczach ruchomych, prawach z papierów wartościowych emitowanych przez przedsiębiorców oraz jst o dobrej kondycji finansowej, - cesja należności od przedsiębiorców oraz jst o dobrej kondycji finansowej, - hipoteka na nieruchomościach, których jst jest właścicielem lub wieczystym użytkownikiem - w aglomeracjach miejskich o liczbie mieszkańców przekraczających 1 mln lub w miastach wojewódzkich powyżej 200 tys. mieszkańców, - przewłaszczenie rzeczy ruchomych, zastaw rejestrowy na maszynach specjalistycznych, i towarach do sprzedaży, - hipoteka na nieruchomościach, których jst jest właścicielem lub wieczystym użytkownikiem, położonych w miejscowościach powyżej 50 tys. mieszkańców, - zastaw zwykły na rzeczach i prawach, - pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem jst, jeżeli jst zobowiąże się do utrzymywania miesięcznych wpływów na poziomie przynajmniej 20% kwoty transakcji kredytowej, - pozostałe zabezpieczenia, np. weksel własny in blanco. Ocena zdolności kredytowej w znacznym stopniu zależy od jakości informacji będących podstawą tej oceny. 5 / 6
W związku z tym sprawozdania finansowe i budżetowe - sporządzone na podstawie rzetelnych ksiąg rachunkowych - powinny informować zarówno odbiorców zewnętrznych, jak i kierownictwo jednostki finansów publicznych o jej sytuacji majątkowej i finansowej, wyniku finansowym, obciążeniach podatkowych, funkcjonowaniu w przyszłości i perspektywach rozwoju. 6 / 6