ZRÓ NICOWANIE RYNKU PRACY W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM Beata Janeczko * Wysoki poziom bezrobocia w Polsce, zw³aszcza w ostatnich latach, sta³ siê jednym z najwa niejszych problemów spo³eczno-gospodarczych. Bardzo niski popyt na pracê jest zró nicowany przestrzennie. Jest to wyraÿnie widoczne w porównaniach miêdzyregionalnych. Regiony szczególnie niskiego popytu na pracê i jednoczeœnie wysokiej stopy bezrobocia charakteryzuj¹ siê wysokim udzia³em rolnictwa w gospodarce oraz niekorzystnymi proporcjami miedzy liczb¹ ludnoœci wiejskiej i miejskiej. Zale noœci miêdzy poziomem rozwoju gospodarczego a sytuacj¹ na rynku pracy mo na pokazaæ na przyk³adzie obecnie najs³abszego ekonomicznie województwa w Polsce - województwa lubelskiego. 1. Charakterystyka gospodarki województwa Województwo lubelskie utrzymuje nadal rolniczy charakter, czego odzwierciedleniem jest wysoki udzia³ rolnictwa w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto oraz bardzo wysoki udzia³ pracuj¹cych w rolnictwie (ponad 50% czynnych zawodowo; kraj - 27%; UE - 5,5%). Pog³êbia siê niekorzystna struktura podmiotów oraz sektorów w³asnoœci zatrudniaj¹cych pracowników (dominacja sektora publicznego). Bardzo niski jest udzia³ przemys³u i budownictwa w strukturze zatrudnienia (województwo lubelskie - 16,3%; kraj - 27,7%). Sektor publiczny zatrudnia 58,4% osób zatrudnionych w sferze pozarolniczej, sektor prywatny - 41,6% (kraj 60,4%). Niekorzystne uwarunkowania na rynku pracy w województwie lubelskim opieraj¹ siê g³ównie na kilku cechach gospodarki tego obszaru, w tym takich, jak 1 : Niski poziom rozwoju gospodarki rynkowej. Niekorzystna struktura gospodarki. Niski poziom urbanizacji, s³abe wyposa enie w infrastrukturê komunikacyjn¹. Na niski poziom rozwoju gospodarki rynkowej tego obszaru sk³ada siê wiele cech, w tym takie, jak 2 : 1. Najni szy w kraju poziom PKB na jednego mieszkañca, wynosz¹cy * Studentka I roku ekonomii, Studenckie Ko³o Naukowe Ekonomistów. Opiekun dr Mieczys³aw Kowerski. 1 R. Horodeñski, C. Sadowska-Snarska "Rynek pracy na progu XXI wieku", s.291 2 Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego do Funduszy strukturalnych, czêœæ 1, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Lubelskiego, Enterplan, Lublin 2002, s.8-9 13
11,1 tys. z³, co stawia województwo lubelskie na ostatniej pozycji w kraju. Jest to wartoœæ ni sza o oko³o 75% od œredniej unijnej. 2. Niski poziom rozwoju przedsiêbiorczoœci. 3. Niskie nak³ady inwestycyjne w przedsiêbiorstwach na terenie województwa. 4. Zbyt s³abo rozwiniêta sieæ instytucji tzw. otoczenia biznesu. Na 10 tys. mieszkañców województwa przypada ok. 60 instytucji wspieraj¹cych rozwój przedsiêbiorczoœci, zaœ w UE oko³o 110. 5. Niski udzia³ województwa w wartoœci krajowej produkcji przemys³owej. 6. Niski udzia³ us³ug rynkowych w strukturze gospodarczej województwa. 7. Wysoki udzia³ zatrudnienia w sektorze rolniczym. 8. Niekorzystne zmiany w strukturze zatrudnienia. Do najwa niejszych cech niskiej urbanizacji woj. lubelskiego mo na zaliczyæ: Wysoki udzia³ ludnoœci wiejskiej w ogólnej liczbie ludnoœci województwa. Wynosi on a 53%, a w kraju 38,2%. Rzadka sieæ miast. Wysoki udzia³ ma³ych miast w ogólnej ich liczbie. A 19 wœród 41 miast w województwie nie przekracza 10 tys. mieszkañców. Zbyt ma³a liczba du ych miast, które odci¹ y³yby Lublin w obs³udze tego rozleg³ego terytorialnie województwa. Lubelszczyzna praktycznie nie ma atrakcyjnej oferty dla inwestorów zewnêtrznych, w tym zagranicznych. Dlatego te funkcja rozwoju infrastruktury wspó³pracy miêdzynarodowej na tym obszarze jest najistotniejszym czynnikiem rozwoju. Strukturê bezrobotnych charakteryzuj¹ nastêpuj¹ce niekorzystne cechy: 1. Dominacja osób w wieku mobilnoœci zawodowej (18-44 lata). 2. Wysoki udzia³ wœród bezrobotnych ludzi m³odych, wynikaj¹cy g³ównie z trudnoœci uzyskania pierwszej pracy. 3. Niskie kwalifikacje zawodowe oraz nadmiar taniej niewykszta³conej si³y roboczej. 4. Trudna sytuacja bezrobotnych kobiet (53,8% osób bez pracy). 5. Bardzo wysoki udzia³ bezrobotnych bez prawa do zasi³ku z Funduszu Pracy (84,4%). 6. Du y udzia³ d³ugotrwale bezrobotnych (ponad rok). Ze wzglêdu na rynek pracy, województwo lubelskie jest obszarem szczególnie problemowym. Najni sza w Polsce produktywnoœæ gospodarki i wysoka stopa bezrobocia tworz¹ mechanizm nieprzerwanie pog³êbiaj¹cego siê kryzysu spo³eczno-gospodarczego w tym regionie. Wspomaga go wydatnie du y udzia³ ludnoœci yj¹cej na wsi i utrzymuj¹cej siê z nieefektywnego rolnictwa 3. 3 R. Horodeñski, C. Sadowska-Snarska, Rynek pracy w Polsce na progu XXI wieku, s. 294. 14
2. Metodologia badania Celem opracowania jest pokazanie zró nicowania rynku pracy województwa lubelskiego wed³ug powiatów. Dla potrzeb opracowania wykorzystano koncepcjê syntetycznej miary rynku pracy. 2.1 Syntetyczna miara rynku pracy Pocz¹tek zastosowañ metod statystycznych do syntetycznego opisu z³o onych zjawisk spo³eczno-gospodarczych da³a miara syntetyczna opracowana przez Z. Hellwiga i nazwana taksonomiczn¹ miar¹ rozwoju gospodarczego 4. Taksonomia jest dyscyplin¹ zajmuj¹c¹ siê zasadami i procedurami porz¹dkowania oraz klasyfikacji zbiorów. Ogólnie rzecz bior¹c, zadaniem metod taksonomicznych jest pogrupowanie zbioru obiektów b¹dÿ ustalenie kolejnoœci (hierarchii) obiektów. Taksonomia dysponuje dwiema zasadniczymi grupami narzêdzi. Pierwsza to metody klasyfikacji wszystkich obiektów (nadawania im kolejnoœci) ze wzglêdu na analizowane zjawisko. Druga to metody wyodrêbniania z populacji analizowanych obiektów bardziej jednorodnych subpopulacji (podgrup). W opracowaniu zastosowano metodê pierwsz¹. Pojawia siê tutaj równie wymóg, aby wszystkie zmienne diagnostyczne oddzia³ywa³y w tym samym kierunku na badane zjawisko. W zwi¹zku z tym wœród zmiennych diagnostycznych wyró nia siê stymulanty i destymulanty. Stymulantami nazywane s¹ takie zmienne, wzrost wartoœci których œwiadczy o rozwoju badanego zjawiska z³o onego. Destymulantami nazywane s¹ takie wielkoœci, spadek wartoœci których œwiadczy o rozwoju badanego zjawiska z³o onego. Jeœli w zbiorze zmiennych diagnostycznych wystêpuj¹ destymulanty, to nale y przekszta³ciæ je w stymulanty 5. 2.2 Zmienne opisuj¹ce rynek pracy Do opisu zró nicowania rynku pracy w województwie lubelskim przyjêto nastêpuj¹ce zmienne: X 1 -stopa bezrobocia (destymulanta) X 2 -pracuj¹cy na 1000 ludnoœci (stymulanta) X 3 -bezrobotni bez prawa do zasi³ku w ogólnej liczbie bezrobotnych (destymulanta) X 4 -spó³ki prawa handlowego na 1000 ludnoœci (stymulanta) X 5 -bezrobotni powy ej 12 miesiêcy w ogólnej liczbie bezrobotnych (destymulanta) 4 Z. Heellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podzia³u krajów ze wzglêdu na ich poziom rozwoju i strukturê wykwalifikowanych kadr, Przegl¹d statystyczny 4/1968. 5 Sposoby przekszta³ceñ mo na znaleÿæ w: M. Kowerski, Metody modelowania ekonometrycznego w wielowymiarowej analizie porównawczej, Ekonometria, Notatki z wyk³adu, WSZiA, Zamoœæ 2003. 15
W celu sprowadzenia poszczególnych zmiennych do porównywalnoœci nale y uwolniæ je od miana. W metodzie Hellwiga uzyskuje siê to przez ich standaryzacjê. Zmienne powy - sze dotycz¹ 2002 roku i pos³u y³y do obliczenia syntetycznej miary rynku pracy 7. Tablica 1. Zmienne opisuj¹ce rynek pracy woj. lubelskiego. ród³o: Rocznik Statystyczny województwa lubelskiego 2003, Urz¹d Statystyczny w Lublinie, Lublin 2003. Syntetyczna miara rozwoju rynku pracy najwiêksz¹ wartoœæ osi¹gnê³a dla miasta Lublina. Na kolejnych miejscach znalaz³y siê trzy miasta, które wczeœniej by³y siedzibami w³adz tzw. ma³ych województw. Niewiele gorzej przed- 6 Obliczenia wykonano za pomoc¹ programu Exper, opracowanego przez Pana Piotra Borowskiego z Urzêdu Statystycznego w Lublinie, Oddzia³ w Zamoœciu. 16
stawia siê rynek pracy przemys³owego powiatu œwidnickiego. Najni szy poziom rozwoju rynku pracy wyst¹pi³ w powiatach ziemskich: hrubieszowskim, radzyñskim, opolskim oraz janowskim. Wizja pog³êbiaj¹cego siê kryzysu na rynku pracy w omawianym regionie nie mo e byæ czynnikiem braku wiary w sens jakichkolwiek dzia³añ wspomagaj¹cych rozwój. Dzia³ania te zosta³y okreœlone na lata 2004-2006 w Programie Operacyjnym Województwa Lubelskiego do Funduszy Strukturalnych 7 W programie okreœlono 4 grupy priorytetów, zorientowane na: 1. Rozbudowê infrastruktury o znaczeniu regionalnym i ponadlokalnym 2. Rozwój i restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionu 3. Rozwój zasobów ludzkich i edukacji 4. Rozwój lokalny, w tym promocja integracji 7 Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego do Funduszy strukturalnych, czêœæ 1, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Lubelskiego, Enterplan, Lublin 2002. 17
Prze³amywanie kryzysu na rynku pracy w Polsce jest zadaniem koniecznym, lecz bardzo trudnym, szczególnie w województwach o niskim poziomie rozwoju i przestarza³ej strukturze gospodarki. Dekoncentracja œrodków finansowych, krajowych i unijnych, w wielu dziedzinach mo e przynieœæ niedostateczne efekty. W polityce regionalnej pañstwa i samorz¹dów wojewódzkich celowe by³oby respektowanie trzech wa nych zasad okreœlonych w Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego. I Zasada programowania, czyli wczeœniejszego przygotowania programów i projektów przedsiêwziêæ wspieraj¹cych rozwój. II Zasada, to zasada koncentracji œrodków finansowych na niewielu kierunkach dzia³añ. Jest to warunek skutecznoœci wdra anych programów i projektów. III Zasad¹ jest tworzenie systemu partnerstwa, instytucji publicznych i firm prywatnych. Sprawny system partnerstwa w regionach pozwoli z pewnoœci¹ na sprawne monta e finansowe œrodków krajowych. BIBLIOGRAFIA [1] Z. Hellwig, Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podzia³u krajów ze wzglêdu na ich poziom rozwoju i strukturê wykwalifikowanych kadr, Przegl¹d Statystyczny 4/1968. [2] R. Horodeñski, C. Sadowska-Snarska, Rynek pracy w Polsce na progu XXI wieku. [3] M. Kowerski, Metody modelowania ekonometrycznego w wielowymiarowej analizie porównawczej, Ekonometria, Notatki z wyk³adu, WSZiA, Zamoœæ 2003. [4] Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego do Funduszy Strukturalnych, czêœæ 1, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Lubelskiego, Enterplan, Lublin 2002. [5] Rocznik Statystyczny województwa lubelskiego 2003. 18