Wspomnienie o Mieczysławie Haftce

Sławomir Wadyl Wspomnienie o Mieczysławie Haftce 1 października 2014 r. po ciężkiej chorobie zmarł Mieczysław Haftka, archeolog, historyk, muzealnik, niezwykle zasłużony badacz dziejów Pomorza Wschodniego i Polski Północno -Wschodniej. Mieczysław Haftka urodził się w 1937 r. Ukończył studia historyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Równocześnie na Uniwersytecie Marii Curie -Skłodowskiej był słuchaczem studiów na kierunku archeologia. Był autorem przeszło 100 prac naukowych i popularnonaukowych. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół problematyki wczesnośredniowiecznego osadnictwa na Dolnym Powiślu i Wysoczyźnie Elbląskiej, architektury państwa zakonu krzyżackiego w Prusach, dziejów Pomorza i ogólnie kultury średniowiecznej. Był członkiem Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki, Ligi Obrony Kraju, Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego oraz Stowarzyszenia Autorów Polskich. Kariera zawodowa Mieczysława Haftki związana była z dwiema placówkami: Muzeum Zamkowym w Malborku (dalej MZM) oraz Muzeum Archeologicznym w Gdańsku (dalej MAG). W latach 1965 1978 pracował w Malborku jako asystent muzealny i kurator. W latach 1978 1987 związany był z MAG, gdzie pełnił funkcje głównego inwentaryzatora zbiorów, kierownika Działu Naukowego, a od 1982 do 1987 r. pełnił obowiązki dyrektora tej placówki. W 1987 r. wrócił do MZM gdzie do końca kariery zawodowej zajmował stanowisko wicedyrektora ds. naukowo -konserwatorskich. Dodatkowo w latach 1995 2002 był zatrudniony w Instytucie Historii Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie prowadził zajęcia z prahistorii ziem polskich, a także wykłady monograficzne: Dzieje badań archeologicznych, Kultury pradziejowe Europy Środkowej, Z dziejów fortyfikacji w starożytności. W początkowym okresie kariery zawodowej zainteresowania Mieczysława Haftki koncentrowały się wokół problematyki przemian wczesnośredniowiecznego osadnictwa na dolnym Powiślu i Wysoczyźnie Elbląskiej. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. realizował program badań grodzisk i osad obszaru tzw. pogranicza słowiańsko -bałtyjskiego (1965 1968 badania w Węgrach, gm. Sztum; 1967 1968 w Podzamczu, gm. Kwidzyn; 1969 1971 w Baldramie, gm. Kwidzyn; 1972 r. w Kwietniewie, gm. Rychliki; 1973 r. w Starym Mieście, gm. Stary Dzierzgoń). W tym czasie opublikował szereg szczególnie ważkich prac dotyczących wczesnośredniowiecznych dziejów tego obszaru: Uwagi w sprawie wczesnośredniowiecznego osadnictwa północnej Pomezanii Pruthenia, 2014, t. IX, s. 217 220

218 Sławomir Wadyl Ryc. 1. Mieczysław Haftka na grodzisku w Węgrach. Fot. S. Wadyl i kwestia lokalizacji Santyra, Elbląg we wczesnym średniowieczu i problem lokalizacji Truso, Wczesnośredniowieczny puchar na pustej nóżce z Elbląga na tle ważniejszych znalezisk z terenu Polski. Pomimo upływu lat problematyka ta do końca pozostawała mu bliska, o czym świadczy nieukończone niestety syntetyczne ujęcie wyników badań Zamkowej Góry w Podzamczu na tle osadnictwa regionu, a także zaangażowanie w realizowany obecnie w MZM projekt Opracowanie i publikacja wyników interdyscyplinarnych badań archeologicznych zespołu osadniczego z XI XII w. w Węgrach, dofinansowany w ramach programu

Wspomnienie o Mieczysławie Haftce 219 Dziedzictwo Kulturowe, priorytet Ochrona zabytków archeologicznych ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury (lata 2014 2015). Bodaj najważniejszym stanowiskiem badanym przez Haftkę był wielokulturowy zespół osadniczy w Węgrach. Prace terenowe na tym kompleksie rozpoczęto w 1962 r. i z przerwami prowadzono je do 1991 r. Od początku realizowano je przy współpracy MAG i MZM. Pierwszymi badaniami kierował Janusz Orłowski, a w skład ekspedycji wchodzili Barbara Wiącek i Alfons Klejna. Od podjęcia pracy w MZM w 1965 r. Mieczysław Haftka dołączył do badań, którymi współkierował wespół z Barbarą Wiącek z ramienia MAG. Pierwszy etap trwał do 1968 r. W latach 1984 1985 badania wznowiono pod kierownictwem już tylko M. Haftki. Ostatnie sezony przypadły na lata 1987 1988, 1991. Uczony miał pełną świadomość, że funkcjonujący we wczesnym średniowieczu kompleks osadniczy w Węgrach był kluczem do poznania kształtowania się sytuacji osadniczo -kulturowej Dolnego Powiśla w wiekach średnich, stąd też duży zapał, z jakim zaangażował się w realizację wspomnianego projektu. Od podjęcia pracy w MZM rozpoczął się najbardziej aktywny wykopaliskowo okres w życiu Mieczysława Haftki. Poza omówionymi powyżej badaniami prowadził inne ekspedycje skoncentrowane głównie na rozpoznaniu pradziejowych osiedli obronnych, reliktów wczesnośredniowiecznych i średniowiecznych grodów, a także nowożytnych szańców na obszarze historycznych Prus Królewskich1. Na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Olsztynie w latach 1967 1969 realizował program weryfikacji grodzisk na obszarze powiatu iławskiego, ostródzkiego, morąskiego i pasłęckiego. Ponadto w latach 1984 1988 uczestniczył w badaniach powierzchniowych prowadzonych w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski (arkusze 17 45, 18 45, 19 45 oraz 19 47). Sporo uwagi M. Haftka poświęcał również popularyzacji nauki. W ten kontekst jego działań wpisują się publikacje dotyczące zamków na obszarze państwa krzyżackiego w Prusach: Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów oraz Zamki Krzyżackie. Dzierzgoń Przezmark Sztum. Szkice z dziejów. Poza działalnością naukową i popularyzatorską M. Haftka zasłużył się jako autor i kurator licznych wystaw muzealnych dotyczących przede wszystkim przeszłości Pomorza organizowanych zarówno w Polsce, jak i za granicą (m.in. Pradzieje Dolnego Powiśla, Skarby minionych epok na Pomorzu, Fortyfikacje Prus Królewskich doby wojen polsko szwedzkich). Za działalność na tym polu został odznaczony odznaką Zasłużony Działacz Kultury, złotą odznaką Za opiekę nad zabytkami (1983 r.), a także cywilnymi wyróżnieniami państwowymi: Złotym Krzyżem Zasługi (1989 r.) oraz Brązowym Krzyżem Zasługi (1985 r.). 1 Na temat zaangażowania pracowników MZM, w tym M. Haftki w badania archeologiczne na obszarze Dolnego Powiśla pisali: E. Fudzińska, Dorobek Muzeum Zamkowego w Malborku w dziedzinie badań Żuław i Dolnego Powiśla, [w:] Z dziejów badań archeologicznych na Pomorzu Wschodnim, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk 2014, s. 245 267; A. Pawłowski, Dzieje i problematyka badań archeologicznych Muzeum Zamkowego w Malborku w latach 1961 1980, maszynopis w archiwum MZM, 1980.

220 Sławomir Wadyl Osobiście poznałem pana Mieczysława w 2011 r. podczas prac nad rozprawą doktorską Wczesnośredniowieczna ceramika naczyniowa a kształtowanie się pogranicza słowiańsko bałtyjskiego. Zostałem potraktowany niezwykle życzliwie i serdecznie. Od tego czasu byłem częstym gościem w jego mieszkaniu w Sopocie. Mimo różnicy wieku sięgającej blisko pięciu dekad znajdowaliśmy z panem Mieczysławem wiele wspólnych tematów, wykraczających znacznie poza wspólne zainteresowania naukowe. Mieczysław Haftka był powszechnie traktowany z dużym szacunkiem i zaufaniem. Był niezwykłym erudytą i z niesamowitą łatwością przychodziło mu oczarowanie rozmówców i słuchaczy ogromną wiedzą. Choć był tylko magistrem wiele osób zwracało się do niego per Profesor. Jego życzliwe usposobienie i otwartość przysporzyły mu wielu przyjaciół i współpracowników. Jego odejście jest niepowetowaną stratą dla świata nauki i kultury.

PRUTHENIA IX Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Prußen und der baltischen Völker Journal of the history of Prussians and the Baltic Nations

Rada Naukowa: Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski, Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski, Norbert Ostrowski, Leszek P. Słupecki, Matthias Wemhoff Komitet Redakcyjny: Grzegorz Białuński (redaktor), Mirosław J. Hoffmann, Alina Kuzborska, Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (zastępca redaktora), Ryszard Sajkowski, Seweryn Szczepański (sekretarz), Joachim Stephan (native speaker jęz. niemieckiego), Aleksander Pluskowski (native speaker jęz. angielskiego) Pozaautorskie tłumaczenia streszczeń i spisu treści: j. niemiecki Joachim Stephan, Alina Kuzborska; j. angielski Andrzej Gierszewski, Aleksander Pluskowski Opracowanie graficzne, skład (DTP) i projekt okładki: Marek M. Pacholec Wydawca Towarzystwa Naukowego Pruthenia ISSN: 1897-0915 Olsztyn 2014

Czasopismo Pruthenia ukazuje się równolegle w wersji drukowanej oraz elektronicznej Wersja elektroniczna (PDF) Rocznika dostępna jest pod adresem: http://pismo.pruthenia.pl Wydanie drukowane jest wersją pierwotną czasopisma

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2014, t. IX 239 CONTENTS HISTORY Wiesław Długokęcki, ARCHAEOLOGY The Prussians in the Fischauer Fens from the 13th until the mid-16 th century 7 Vladimir I. Kulakov, An assemblage of two gold torques from Mloteczno/Hammersdorf and a torq of the R300 type in the Baltic lands 45 Patrycja Piorun, Elements of horse equipment in the Sudovian culture 65 Łukasz Szczepański, Ostróda-Zajezierze Site 10. New Sources for the Settlement of the West Baltic Barrow Culture in the Drwęca River Valley 109 SOCIETY CULTURE LANGUAGE Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki, A tribu ad civitatem. The Paradigm of a State in the Polish Historiography of the Old Prussians 121 Norbert Ostrowski, History in the light of linguistic sources the social life of the ancient Balts 147 Joanna Katarzyna Sokal, The author and date of the Iura Prutenorum 161 DISCUSSIONS POLEMICS REVIEWS Grzegorz Białuński, Cognati or agnati? A note on the family in pagan Prussia 183 Elżbieta Kowalczyk-Heymann, (rec.) Seweryn Szczepański, CHRONICLE Szkice z dziejów Barczewa, red. G. Białuński, R. Klimek, A. Kuzborska, Barczewo 2014, Centrum Kultury i Promocji Gminy w Barczewie, ss. 206 207 The world of the Balts no longer so mysterious? (a side note on the exhibition and book Svět tajemných Baltů) 209 Sławomir Wadyl, In memory of Mieczysław Haftka 217 Seweryn Szczepański, Conference Report: Badania archeologiczne dawnej Pomezanii w latach 2012 2013 (Archaeological research of Pomesania in 2012-2013) 221 Bogdan Radzicki, Report on activities Pruthenia Society for the year 2014 227 Contributors 235

240 Pruthenia, 2014, t. IX Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents INH ALTSV ER ZEICHNIS GESCHICHTE Wiesław Długokęcki, ARCHÄOLOGIE Prußen auf dem Fischauer Werder vom 13. bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts 7 Vladimir I. Kulakov, Ein Ensemble von von zwei goldenen Halsringen aus Hammersdorf/Młoteczno, Kr. Braunsberg und Barren Typus R300 in den baltischen Ländern 45 Patrycja Piorun, Elemente des Pferdegeschirrs in der Sudauer Kultur 65 Łukasz Szczepański, Der archäologische Fundort Ostróda-Zajezierze (Osterode-Seegertswalde), Fundstelle 10. Neue Quellen zur Siedlungsgeschichte der westbaltischen Grabhügelkultur im Drewenz-Tal 109 GESELLSCHAFT KULTUR SPRACHE Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki, A tribu ad civitatem. Das Paradigma des Staates in der polnischen Historiographie der Prußen 121 Norbert Ostrowski, Geschichte im Licht der Sprachdaten das Gesellschaftsleben der frühgeschichtlichen Balten 147 Joanna Katarzyna Sokal, Der Verfasser und die Abfassungszeit der Iura Prutenorum 161 DISKUSSIONEN POLEMIKEN BEWERTUNGEN Grzegorz Białuński, Elżbieta Kowalczyk-Heymann, (rec.) Seweryn Szczepański, CHRONIK Kognaten oder Agnaten? Ein Beitrag zur Frage der Familie bei den heidnischen Prußen Szkice z dziejów Barczewa, red. G. Białuński, R. Klimek, A. Kuzborska, Barczewo 2014, Centrum Kultury i Promocji Gminy w Barczewie, ss. 206 207 Die Welt der Balten schon nicht mehr so geheimnisvoll? (Anmerkungen zur Ausstellung und zum Buch: Svět tajemných Baltů) 209 Sławomir Wadyl, Erinnerungen an Mieczysław Haftka 217 Seweryn Szczepański, Konferenzbericht: Archäologische Forschungen im ehemaligen Pomesanien in den Jahren 2012 2013 221 Bogdan Radzicki, Tätigkeitsbericht der Gesellschaft Pruthenia für das Jahr 2014 227 183 Annotationen über Autoren 235

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2014, t. IX 241 Spis treści Historia Wiesław Długokęcki, Archeologia Prusowie na Żuławach Fiszewskich od XIII do połowy XVI wieku. Zagadnienie akulturacji i asymilacji Prusów jako problem badawczy 7 Vladimir I. Kulakov, Zespół dwóch złotych naszyjników/pierścieni z Młoteczna (Hammersdorf) i grzywny typu R300 w krajach nadbałtyckich 45 Patrycja Piorun, Elementy rzędu końskiego w kulturze sudowskiej 65 Łukasz Szczepański, Stanowisko Ostróda-Zajezierze, stan. 10. Nowe źródła do osadnictwa kultury kurhanów zachodniobałtyjskich w dolinie Drwęcy 109 Społeczeństwo kultura język Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki, A tribu ad civitatem. Paradygmat państwa w polskiej historiografii poświęconej Prusom 121 Norbert Ostrowski, Historia w świetle danych językowych życie społeczne dawnych Bałtów 147 Joanna Katarzyna Sokal, Autor i czas redakcji Iura Prutenorum 161 dyskusje Polemki recenzje Grzegorz Białuński, Cognati czy agnati? Przyczynek w sprawie rodu u pogańskich Prusów 183 Elżbieta Kowalczyk-Heymann, (rec.) Seweryn Szczepański, Kronika Szkice z dziejów Barczewa, red. G. Białuński, R. Klimek, A. Kuzborska, Barczewo 2014, Centrum Kultury i Promocji Gminy w Barczewie, ss. 206 207 Świat bałtów już nie taki tajemniczy? (na marginesie wystawy i książki: Svět tajemných Baltů) 209 Sławomir Wadyl, Wspomnienie o Mieczysławie Haftce 217 Seweryn Szczepański, Sprawozdanie z konferencji: Badania archeologiczne dawnej Pomezanii w latach 2012 2013 221 Bogdan Radzicki, Sprawozdanie z działalności TNP za rok 2014 227 Noty o autorach 235