Monitoring działań administracji samorządowej na rzecz zagospodarowania odpadów azbestowych w północno-wschodniej Polsce Fundacja Zielone Płuca Polski w okresie styczeń październik 2007r. realizowała projekt pt.: Monitoring działań administracji samorządowej na rzecz zagospodarowania odpadów azbestowych w północno-wschodniej Polsce, który współfinansowany był ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Środki Przejściowe PL2004/016-829.01.02. Podstawowym celem działań podejmowanych w ramach projektu była próba zidentyfikowania działań administracji samorządowej z obszaru Zielonych Płuc Polski w zakresie likwidacji i zagospodarowania odpadów azbestowych. Monitoring opierał się na przeprowadzeniu badania ankietowego wśród 5 urzędów marszałkowskich i 382 gmin z obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski w celu oceny zaangażowania gmin w realizację zadań objętych Programem usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski oraz skuteczności ich działań na rzecz poprawy stanu środowiska w kontekście usuwania azbestu. Na ankietę odpowiedziały 3 urzędy marszałkowskie oraz 243 gminy. Na podstawie informacji pozyskanych z monitoringu, stwierdzono, że gminy z obszaru Zielonych Płuc Polski podejmują niewystarczającą aktywność związaną z eliminacją pokryć azbestowych oraz realizacją zadań Programu usuwania azbestu. Większość samorządów z obszaru Zielone Płuca Polski nie wykonało działań, które zgodnie z Programem usuwania azbestu powinny zostać zakończone w 2006r. Samorząd terytorialny zobowiązano do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów usuwania wyrobów zawierających azbest oraz programów ochrony przed szkodliwością azbestu do końca 2006r. Zadanie to, na obszarze Zielonych Płuc Polski, wykonało zaledwie 9,5% ankietowanych gmin. Z przesłanych przez 3 urzędy marszałkowskie ankiet wynika, iż żadne województwo nie posiadało wojewódzkiego programu usuwania azbestu, opracowanego przed 1 stycznia 2007r. Sytuacja prezentuje się nieco lepiej w przypadku uwzględniania zadań związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych w gminnych planach gospodarki odpadami. Takie działania uwzględniło 60% gmin. W każdym z województw, w okresie do 30 marca za rok poprzedni, począwszy od danych za rok 2003, prowadzona jest inwentaryzacja obiektów zawierających azbest. Takie informacje nadsyłane są przez urzędy gmin do Wojewodów. Dane są jednak nie pełne, 1
ponieważ wiele gmin nie dysponuje informacją o konkretnej liczbie obiektów z pokryciem azbestowym na jej terenie. Brak informacji przedłożonych przez większość właścicieli i zarządców obiektów o ilości azbestu na ich posesjach oraz małe zaangażowanie gmin w pozyskanie od nich informacji, spowodował, że inwentaryzacja jest fragmentaryczna i niespójna. Dane uzyskane podczas pierwszej inwentaryzacji nie były weryfikowane w kolejnych latach, w związku z tym, wiele gmin dysponuje informacją o ilości azbestu na swoim terenie pochodzącą z początku obowiązywania Programu usuwania azbestu, czyli z 2003 i 2004r. Na obszarze Zielonych Płuc Polski inwentaryzację przeprowadziło 179 gmin (co stanowi ok. 74% wszystkich ankietowanych), a w 9 inwentaryzacja jest w toku. W województwie podlaskim zinwentaryzowano 39 533 obiektów z pokryciem azbestowym, w województwie warmińsko-mazurskim 20 372, w kujawsko-pomorskim 4 568, pomorskim - 799, mazowieckim 45 728. Łączna liczba azbestu na obszarze Zielonych Płuc Polski wynosi 110 657 obiektów. Wiele gmin nie dysponuje informacją o liczbie obiektów z pokryciem azbestowym na swoim terenie, a w kilkunastu ankietach zamiast liczby obiektów z pokryciem azbestowym podawano zinwentaryzowaną liczbę miejscowości, gospodarstw lub posesji. W związku z tym, należy założyć, że liczba obiektów z pokryciem azbestowym w poszczególnych województwach jest znacznie wyższa. Podobnie wygląda sytuacja z ogólną powierzchnią azbestu na obszarze Zielonych Płuc Polski. Z przesłanych przez gminy informacji wynika, że wynosi ona 34 835 587, 73 m 2. Należy sądzić, że jest to wielkość, która nie przedstawia rzeczywistego stanu azbestu na obszarze ZPP. Należy zatem traktować ją w sposób szacunkowy. Wykres 1. Powierzchnia azbestu na obszarze ZPP w województwach [m 2 ] 50000 40000 45728 39533 m2 30000 20000 20372 10000 0 MAZOWIECKIE PODLASKIE WARMIŃSKO- MAZURSKIE 4568 KUJAWSKO- 799 2
Z danych przekazanych przez gminy wynika, że usunięto niecałe 0,4% powierzchni azbestu, jaka znajduje się na obszarze ZPP. Najwięcej, bo aż 57 947 m 2 zlikwidowano w województwie mazowieckim. Do usunięcia nadal pozostaje 34 704 713, 23 m 2 pokryć azbestowych. Wykres 1. Powierzchnia usuniętego azbestu na obszarze ZPP [m 2 ] Wykres 2. Liczba obiektów, z których usunięto azbest 25355,39 2563,5 22728 22480,45 157 9 116 44 57947 KUJAWSKO- MAZOWIECKIE PODLASKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE 281 KUJAWSKO- MAZOWIECKIE PODLASKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE Informacje o ilościach i miejscu występowania wyrobów zawierających azbest na terenie poszczególnych gmin gromadzone są przez odpowiednie władze wojewódzkie (urzędy marszałkowskie lub urzędy wojewódzkie). Po przeprowadzeniu monitoringu, wynika, że dane jakimi dysponują urzędy marszałkowskie a dane przekazane przez urzędy gmin znacznie się różnią. Rozbieżności dotyczą m.in. liczby obiektów z pokryciem azbestowym, powierzchni azbestu jaka znajduje się w gminach, ilości usuniętego materiału zawierającego azbest. Bazy urzędów marszałkowskich nie zawierają pełnych danych dotyczących azbestu. Jedynie Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego przekazał informacje o stanie zagospodarowania odpadów azbestowych na terenie województwa. Według Urzędu, z terenu Warmii i Mazur usunięto 26 587 m 2 azbestu. Wielkość ta różni się o 3859 m 2 od wielkości podanej przez gminy. Urząd Marszałkowski wskazał, że azbest usunięto częściowo w 9 gminach województwa, natomiast z ankiet nadesłanych przez gminy wynika, że usunięty został w 15. Zgodnie z harmonogramem Programu usuwania azbestu samorząd terytorialny powinien rozpocząć oczyszczanie miejsc publicznych z azbestu od 2003r. W ciągu 4 lat obowiązywania Programu usuwania azbestu czynności z tym związane podjęły, na 243 3
ankietowanych gmin, zaledwie 23. Stanowi to niecałe 9,5% ankietowanych. Gminy nie dysponują środkami finansowymi na działania związane z eliminacją pokryć azbestowych, a niewiele z nich posiada wiedzę gdzie można je pozyskać, gdzie aplikować o środki. Pokrycia azbestowe z prywatnych nieruchomości usuwane są na własny koszt właściciela. Nieliczne samorządy wykazują się zaangażowaniem w oczyszczanie gminy z pokryć azbestowych poprzez wsparcie finansowe, udzielane mieszkańcom w zakresie dofinansowania demontażu i/lub utylizacji wyrobów zawierających azbest. Gminami, które zaangażowały środki finansowe są m.in.: Gmina Hajnówka, Gmina Czarna Białostocka, Gmina Szepietowo, Miasto Suwałki, Miasto Ełk, Miasto i Gmina Korsze, Gmina Miasto Toruń, Gmina Małkinia Górna, Miasto i Gmina Ostrołęka. Łącznie, na oczyszczanie gmin z pokryć azbestowych na obszarze ZPP przeznaczono 7 841 225 zł. Najwięcej środków wygospodarowało: - w województwie podlaskim Miasto Suwałki - w województwie kujawsko-pomorskim Miasto Gmina Toruń - w województwie mazowieckim Gmina Małkinia Górna - w województwie warmińsko-mazurskim Miasto Ełk, Miasto i Gmina Korsze Z zebranych danych wynika, że żaden z Urzędów Marszałkowskich nie dysponuje informacją dotyczącą wydatkowania środków finansowych na usuwania azbestu przez poszczególne gminy. Monitoring działań administracji samorządowej na rzecz zagospodarowania odpadów azbestowych w północno-wschodniej Polsce wykazał, że samorząd gminny z obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski nie w pełni realizuje założenia Programu usuwania azbestu wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. Aktywność gmin na rzecz usuwania azbestu i poprawy stanu zdrowia mieszkańców oraz czystości środowiska naturalnego jest niewystarczająca. Lokalna polityka w tym zakresie ogranicza się w większości przypadków do przeprowadzenia inwentaryzacji opartej tylko na zebraniu informacji przedłożonych przez samych mieszkańców. To z kolei powoduje, że ogólna powierzchnia azbestu oraz liczba obiektów z pokryciem azbestowym na terenie gmin jest zaniżona. Gminy nie wywiązały się również z obowiązku opracowania gminnych planów usuwania azbestu, nie dysponują środkami na demontaż i utylizację azbestu. Znikome zaangażowanie samorządów powoduje, że eliminacja wyrobów azbestowych z terenu Polski północno-wschodniej następuje zbyt wolno. Zachowanie dotychczasowego tempa może doprowadzić do sytuacji, w której najważniejszy cel Programu usuwania 4
azbestu jakim jest usunięcie wyrobów azbestowych z terenu Polski do 2032 może nie zostać osiągnięty. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Środki Przejściowe PL2004/016-829.01.02 5