STAN ŚRODOWISKA NATURALNEGO ORAZ JEGO ZAGROŻENIA W POLSKO-UKRAIŃSKIM OBSZARZE TRANSGRANICZNYM

STAN ŚRODOWISKA NATURALNEGO ORAZ JEGO ZAGROŻENIA W POLSKO-UKRAIŃSKIM OBSZARZE TRANSGRANICZNYM Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie www.wios.rzeszow.pl

STAN ŚRODOWISKA NATURALNEGO ORAZ JEGO ZAGROŻENIA W POLSKO-UKRAIŃSKIM OBSZARZE TRANSGRANICZNYM Współpraca transgraniczna. Powietrze atmosferyczne: sieci pomiarowe, problemy transgraniczne. Wody powierzchniowe: monitoring jakości wód, problemy transgraniczne. Gospodarka odpadami: transgraniczne przemieszczanie odpadów, problemy transgraniczne. Transport towarów niebezpiecznych. Działalność kontrolna IOŚ. Obszary przyrody prawnie chronionej. Propozycje współpracy w ochronie środowiska.

WSPÓŁPRACA TRANSGRANICZNA Współpraca międzynarodowa z Ukrainą: Podstawa współpracy - umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej irządem Ukrainy o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych, sporządzona w Kijowie w dniu 10 października 1996r. Współpraca transgraniczna pomiędzy służbami inspekcyjnymi ochrony środowiska Polski i Ukrainy obejmuje: wspólne badania wód granicznych, wymianę informacji o sytuacji ekologicznej na terenach przygranicznych, w tym w przypadku wystąpienia zagrożeń nadzwyczajnych, zapobieganie potencjalnym zagrożeniom środowiska, wspólne szkolenia i ćwiczenia.

JAKOŚĆ ŚRODOWISKA NA TERENACH PRZYGRANICZNYCH POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Zbereże Dorohusk Hrubieszów Tomaszów Lubelski Powietrze atmosferyczne we wschodniej strefie przygranicznej monitorowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska na stacjach pomiarowych: Horyniec Zdrój Jarosław Przemyśl (2 stacje) Ustrzyki Dolne Czarna

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ZAKRES POMIAROWY Dorohusk - manualne pomiary SO 2,NO 2, PM10 - funkcjonowała w latach 1996-2006. Hrubieszów manualne pomiary SO 2, NO 2, - funkcjonowała w latach 1996-2007 z przerwą w roku 2002. Tomaszów Lubelski manualne pomiary SO 2, NO 2, pył PM10 - funkcjonowała w latach 1996-2007. Zbereże automatyczne pomiary: SO 2,NO 2, PM10, NO x, NO, CO, O 3 - funkcjonowała w latach 1996-2006. Wizualizacja wyników on-line na stronie : www.wios.lublin.pl

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ZAKRES POMIAROWY Przemyśl - stacja Plac Dominikański: automatyczne pomiary SO 2, NO 2, NO, NO x, benzenu; manualne pomiary pyłu zawieszonego PM10 z oznaczaniem w pyle arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i benzo(a)pirenu; meteo; - stacja Mickiewicza: automatyczne pomiary pyłu PM10; manualne pomiary pyłu zawieszonego PM10 z oznaczaniem w pyle arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i benzo(a)pirenu; meteo; stacja uruchomiona przez WIOŚ Rzeszów w 2007 r.; Horyniec Zdrój - manualne pomiary SO 2 ino 2 ; meteo; Ustrzyki Dolne, Czarna (do 2007 r.) manualne pomiary SO 2 ino 2 ; Jarosław manualne pomiary SO 2 ino 2, PM10 z oznaczaniem w pyle arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i benzo(a)pirenu (pomiary PM10, metali i b(a)p uruchomione przez WIOŚ Rzeszów w 2007r.); Wizualizacja wyników on-line na stronie : www.wios.rzeszow.pl

AUTOMATYCZNA STACJA MONITORINGU W PRZEMYŚLU

WIZUALIZACJA WYNIKÓW POMIARÓW AUTOMATYCZNA STACJA W PRZEMYŚLU

WIZUALIZACJA WYNIKÓW POMIARÓW AUTOMATYCZNA STACJA BIAŁY SŁUP

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE DWUTLENEK SIARKI Wyniki pomiarów stężeń dwutlenku siarki z lat 1996-2007 wskazują na niski poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego we wschodniej strefie przygranicznej. Zanotowane stężenia średnioroczne SO 2 w latach 1996-2007 mieściły się w granicach 0,8 28,2 μg/m 3 i nie przekraczały ustalonych norm. W ocenie jakości powietrza wg stref za 2007 r., wszystkie powiaty przygraniczne zaliczono do klasy A.

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ROZKŁAD STĘŻEŃ W 2007 ROKU DWUTLENEK SIARKI WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF DWUTLENEK SIARKI WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF DWUTLENEK SIARKI WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA DWUTLENKU SIARKI W LATACH 1996-2007 NA STACJACH W PRZEMYŚLU, JAROSŁAWIU, HORYŃCU ZDROJU, USTRZYKACH DOLNYCH I CZARNEJ. 30 Przemyśl Jarosław Horyniec Zdrój Ustrzyki Dolne Czarna 25 20 μ g/m 3 15 10 5 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA DWUTLENKU SIARKI W LATACH 1996-2007 NA STACJACH W TOMASZOWIE LUBELSKIM, HRUBIESZOWIE, DOROHUSKU i ZBEREŻACH 30 25 Tomaszów Lub. Hrubieszów Dorohusk Zbereże 20 μg/m³ 15 10 5 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE DWUTLENEK AZOTU Wyniki pomiarów we wschodniej strefie przygranicznej z ostatniego dziesięciolecia nie wykazały przekroczeń dwutlenku azotu w powietrzu atmosferycznym. Wartości stężeń średniorocznych mieściły się w przedziale 1,5 μg/m 3 do 30,4 μg/m 3 i nie przekraczały ustalonej normy. W ocenie jakości powietrza wg stref za 2007 r., wszystkie powiaty przygraniczne zaliczono do klasy A.

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ROZKŁAD STĘŻEŃ W 2007 ROKU DWUTLENEK AZOTU WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF DWUTLENEK AZOTU WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF DWUTLENEK AZOTU WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA DWUTLENKU AZOTU W LATACH 1996-2007 NA STACJACH W PRZEMYŚLU, JAROSŁAWIU, HORYŃCU ZDROJU, USTRZYKACH DOLNYCH I CZARNEJ. 50 Przemy śl Jarosław Hory niec Zdrój Ustrzyki Dolne Czarna 40 μ g/m 3 30 20 10 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA DWUTLENKU AZOTU W LATACH 1996-2007 NA STACJACH W TOMASZOWIE LUBELSKIM, HRUBIESZOWIE, DOROHUSKU I ZBEREŻACH 30 Tomaszów Lub. Hrubieszów Dorohusk Zbereże 25 20 μg/m³ 15 10 5 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE PYŁ ZAWIESZONY PM10 Pył zawieszony PM10 stanowi największy problem na terenach przygranicznych, na obszarze województwa podkarpackiego. Kilkuletnie badania wykazują przekroczenia norm: średniodobowej i średniorocznej na obszarze miasta Przemyśla. Miasto Przemyśl zaliczone zostało do klasy C. Pozostałe powiaty strefy przygranicznej zaliczono do klasy A.

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ROZKŁAD STĘŻEŃ W 2007 ROKU PYŁ ZAWIESZONY PM10 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF PYŁ ZAWIESZONY PM10 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF PYŁ ZAWIESZONY PM10 WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA PYŁU PM 10 W LATACH 1996-2007 NA STACJACH W TOMASZOWIE LUBELSKIM, HRUBIESZOWIE, DOROHUSKU i ZBEREŻACH wartości średnioroczne w [μg/m³] 35 Stężenia Pyłu w latach 1996-2007 Tomaszów Lub. Hrubieszów Dorohusk Zbereże 30 25 20 15 10 5 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 rok

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA PYŁU PM10 W LATACH 1997-2007 W PRZEMYŚLU μ g/m 3 120 100 80 60 40 20 0 50 μg/m 3 1997 1998 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE PRZEKROCZENIA NORMY ŚREDNIODOBOWEJ PYŁU PM10 W LATACH 1997-2007 W PRZEMYŚLU ilość przekroczeń 80 60 40 20 0 35 razy/rok 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Wyniki pomiarów przekazywane są Wojewodzie Podkarpackiemu i Marszałkowi Województwa Podkarpackiego oraz udostępniane na stronie internetowej WIOŚ Rzeszów. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE NAPRAWCZY PROGRAM OCHRONY POWIETRZA W PRZEMYŚLU W 2003 roku strefę miasto Przemyśl zaliczono do klasy C opracowano naprawczy Program Ochrony Powietrza npop Program przyjęty rozporządzeniem Wojewody Podkarpackiego z dnia 22 sierpnia 2006 roku. W celu oceny skuteczności realizacji npop w Przemyślu, WIOŚ w Rzeszowie, w lipcu 2007 roku, uruchomił dodatkową stację do pomiarów pyłu PM10.

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE BADANIA W PRZEMYŚLU Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie, prowadzi od 2006 roku w Przemyślu pomiary zanieczyszczeń objętych dyrektywą 2004/107/WE: benzo(a)pirenu arsenu, kadmu, niklu Wyniki badań wykazują wysokie stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu od 9,1 do 11,9 ng/m 3, przy ustalonym poziomie docelowym - 1 ng/m 3. Stężenia średnioroczne kadmu, niklu, arsenu nie przekroczyły ustalonych dla nich wartości docelowych.

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF benzo (a) piren Stężenie średnioroczne wyniosło 9,1 ng/m3 WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE KLASYFIKACJA STREF arsen, kadm, nikiel WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE

W lipcu 2004 roku, miał miejsce pożar siarki zalegającej na powierzchni ziemi, na terenie Kopalni Siarki w Niemirowie. Ewakuacja 51 osób z m. Huta Kryształowa (powiat lubaczowski) z uwagi na gęsty, silnie gryzący dym unoszący się znad pól górniczych. Wizja terenowa na miejscu pożaru (ślady stopionej siarki na powierzchni 3arów). Prowadzone monitoringowe badania powietrza, gleby i wód nie wykazały istotnego zanieczyszczenia środowiska. Cykl badawczy został zakończony, natomiast w Horyńcu Zdroju pozostała stacja do pomiaru warunków meteo. - PROBLEMY TRANSGRANICZNE - NIEMIRÓW W dalszym ciągu istnieje potencjalne zagrożenie wystąpienia zanieczyszczenia środowiska z uwagi na ograniczony zakres prowadzonych prac rekultywacyjnych problem dotyczy ok. 3 tys. otworów obserwacyjnych i wydobywczych o głębokościach 160-200 m.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH NIEMIRÓW

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - OŻYDÓW 16.07.2007r. wykolejenie się pociągu z płynnym fosforem w miejscowości Ożydów (w rejonie buskim obwodu lwowskiego), 120 km na wschód od granicy z Polską. Awaria objęła 15 cystern, z których pięć uległo zapaleniu.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - OŻYDÓW WIOŚ w Rzeszowie i Lublinie przeprowadziły serie badań jakości powietrza, w zakresie: pyłu PM10; fosforu ogólnego w pyle PM10; fosforu ogólnego i fosforanów w powietrzu; opadu atmosferycznego na zawartość fosforu ogólnego i fosforanów (stacja IMGW Włodawa, IMGW Lesko). Pożar nie miał wpływu na jakość powietrza atmosferycznego na terenach przygranicznych w Polsce, nie zanotowano podwyższonych stężeń fosforu ogólnego w pyle PM10 oraz fosforu ogólnego i fosforanów w powietrzu.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE OŻYDÓW LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH JAKOŚCI POWIETRZA LEGENDA: punkt pomiarowy jakości powietrza (pomiary PM10 i fosfor ogólny) pomiary METEO (temperatura, ciśnienie, wilgotność, opady, prędkość wiatru)

WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE - PROBLEMY TRANSGRANICZNE - OŻYDÓW LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH JAKOŚCI POWIETRZA LEGENDA: punkt pomiarowy jakości powietrza (fosforany, fosfor ogólny) pomiary METEO (temperatura, ciśnienie, prędkość wiatru)

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - OŻYDÓW LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWYCH NA TERENIE UKRAINY W - 1 Закомар'я G - 5 Ангелівка G - 2 G - 1 G - 4 W - 2 W - 3 G - 3 Ожидів Punkty poboru próbek: W wód powierzchniowych G gleb Під 21.08.2007r. - pracownicy WIOŚ Rzeszów udali się w rejon miejscowości Ożydów - Ukraina. Przeprowadzono wizję terenu, dokonano poboru próbek gleby, wody oraz odcieku do badań laboratoryjnych. Analizie poddano próbki wody i gleb pobrane z punktów: potok bez nazwy (rów melioracyjny) (W-1), rzeka Sołotwina dopływ Bugu (W-2), rzeka Bug zachodni (W-3), Zakomarnie - tło(g-1), rejon awarii (G-2 i G-3), na północ od miejsca awarii (G-4), Anchiliwka (G-5).

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - OŻYDÓW Przeprowadzone badania i analizy w rejonie awarii wykazały: Brak zanieczyszczenia fosforem wód powierzchniowych (I i II klasa jakości wód powierzchniowych). Znaczne obciążenie fosforem gromadzonych odcieków w pobliżu potoku bez nazwy. Wartości fosforu ogólnego znajdowały się w przedziale 9,22 45,2 mg P/l, przy najwyższej dopuszczalnej wartości - 2 mg P/l. Znacznie podwyższoną zawartość fosforu przyswajalnego w próbkach pobranych gleb. Najwyższą zawartość fosforu odnotowano w próbce z wsi Anchiliwka - 73,3 mgp 2 O 5 /100g - gleba znacznie przenawożona fosforem. Opracowany raport Wpływ na tereny przygraniczne pożaru pociągu z płynnym fosforem na Ukrainie został przekazany stronie ukraińskiej.

JAKOŚĆ ŚRODOWISKA NA TERENACH PRZYGRANICZNYCH WODY POWIERZCHNIOWE Rzeki graniczne po stronie polskiej badane są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Wyniki badań wykorzystywane są m.in. w działaniach realizowanych w ramach polsko-ukraińskiej współpracy w zakresie gospodarki wodnej na wodach granicznych. W 2007 roku badaniami monitoringowymi objętych było 9 rzek w 17 punktach pomiarowo-kontrolnych. W związku z wdrażaniem RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ sieć monitoringu wód powierzchniowych uległa w ostatnich latach znacznej modyfikacji (część punktów zmieniła lokalizację, od badań w części punktów odstąpiono, pojawiłysięnowe punkty).

WODY POWIERZCHNIOWE Badania rzek w ramach dwustronnych porozumień: Rzeka Bug, Rzeka Huczwa, Rzeka Sołokija, Rzeka Szkło, Rzeka Wisznia, Jakość wód w punktach granicznych podlega ocenie na podstawie ustaleń ProgramuPolsko Białorusko Ukraińskiego TACIS CBC (Projekt Bug- Białoruś). Wszystkie cieki badane w ramach dwustronnych porozumień poddawane byłytakże ocenie ogólnej w ramach PMŚ. Badania w ramach PMŚ na pozostałych rzekach granicznych: Wiar, Lubaczówka, Strwiąż, Rata.

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKI GRANICZNE OBJĘTE BADANIAMI BADANIA W RAMACH DWUSTRONNYCH POROZUMIEŃ ORAZ PMŚ: BUG (Kryłłów, Husynne, Zosin, Horodło, Dorohusk), SOŁOKIJA (Łaszczówka, Wierzbica), HUCZWA (Gródek), WISZNIA (Starzawa - od 2007 r. Gaje) SZKŁO (Budzyń), BADANIA W RAMACH PMŚ: LUBACZÓWKA (Budomierz, Szczutków - w 2008 r. odstąpiono od badań, Manasterz, WIAR (Sierakośce, Stanisławczyk, Przemyśl), WISZNIA (Nienowice od 2007 r. Michałówka), SZKŁO (Wysocko od 2007 r. Węgry), STRWIĄŻ (Krościenko) RATA (objęta badaniami od 2007 r. w m. Prusie).

MONITORING WÓD NA RZEKACH GRANICZNYCH WODY POWIERZCHNIOWE

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA BUG www.pl.wikipednia.org Rzeka płynąca przez terytorium Polski (587 km), Ukrainy i Białorusi. Długość Bugu wynosi 772 km, powierzchnia zlewni 39 420 km², z czego w Polsce 19 284 km². Bug jest czwartą co do wielkości rzeką Polski. Według oceny wykonanej w 2007 roku jakość wód rzeki Bug we wszystkich granicznych przekrojach pomiarowo kontrolnych była niezadowalająca (IV klasa jakości).

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA HUCZWA www.pl.wikipednia.org Rzeka we wschodniej Polsce, lewy dopływ Bugu, płynąca przez powiaty: tomaszowski i hrubieszowski na obszarach Kotliny Hrubieszowskiej i Grzędy Sokalskiej, gdzie ma źródła w Justynówce, w okolicach Tomaszowa Lubelskiego. Długość rzeki wynosi 75 km, a powierzchnia jej dorzecza 1394 km². Huczwa wpada do Bugu w Gródku. Według oceny wykonanej w 2007 roku jakość wód rzeki Huczwy była niezadowalająca (IV klasa jakości).

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA SOŁOKIJA www.rudazurawiecka.w8w.pl Rzeka w południowo-wschodniej Polsce i na zachodzie Ukrainy, dopływ Bugu. Długość rzeki wynosi 71 km, powierzchnia zlewni - 939 km². Rzeka ma swoje źródła w Polsce, na północ od Tomaszowa Lubelskiego, na północnych stokach Roztocza. Płynie na południowy wschód, przecinając granicę polsko-ukraińską. Dolina rzeki w jej dolnym biegu jest w znacznej części zabagniona. Według oceny wykonanej w 2007 roku jakość wód rzeki Sołokiji w obydwu przekrojach (Łaszczówka, Wierzbica) była niezadowalająca (IV klasa jakości).

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA SZKŁO Najbardziej zanieczyszczona rzeka graniczna w województwie podkarpackim ze względu na bardzo wysoki poziom siarczanów (IV klasa jakości poziom siarczanów osiąga V klasę). Wypływa na Roztoczu po stronie ukraińskiej. Dolny odcinek rzeki o długości ok. 34 km znajduje się na obszarze województwa podkarpackiego. Zagrożeniem dla rzeki po stronie ukraińskiej są tereny zdegradowane związane z eksploatacją odkrywkowej kopalni siarki w Jaworowie. Wody rzeki wykorzystywano do wypełnienia wyrobiska pokopalnianego (Zbiornik Jaworowski). Do zlewni rzeki Szkło po stronie polskiej wprowadzane są ścieki z oczyszczalni w Laszkach.

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA WISZNIA Prawobrzeżny dopływ Sanu. Źródliska rzeki położone na terytorium Ukrainy. W Polsce znajduje się dolny bieg rzeki długości ok. 15 km (14% zlewni). Główne źródła zanieczyszczeń to ścieki komunalne i przemysłowe z terenów miejskich i wiejskich po stronie ukraińskiej. W klasyfikacji ogólnej prowadzonej w ramach PMŚ w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych, wody Wiszni w 2007 roku odpowiadały klasie III w m. Gaje oraz klasie IV w m. Michałówka (pogorszenie jakości w tym punkcie).

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA WIAR Prawobrzeżny dopływ Sanu. Źródłowa i środkowa część zlewni w obrębie Pogórza Przemyskiego, dolna w południowo-wschodniej części Kotliny Sandomierskiej. Granica państwowa zukrainą przecina rzekę wmiejscowości Sierakośce. Wiar płynie 11 km po stronie ukraińskiej i powraca na stronę polską w rejonie miejscowości Stanisławczyk. Na wysokości Przemyśla Wiar uchodzi do Sanu. 50% zlewni Wiaru znajduje się na terytorium Ukrainy.

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA WIAR Do końca marca 2006 roku, znaczącym źródłem zanieczyszczenia były ścieki z mechaniczno - biologicznej oczyszczalni w Przemyślu. Od kwietnia 2006 roku ścieki z rozbudowanej i zmodernizowanej oczyszczalni w Przemyślu odprowadzane są do rzeki San w punkcie znajdującym się powyżej ujścia Wiaru. Rzeka Wiar badana w 2007 r. w dwóch punktach pomiarowo-kontrolnych: Sierakośce i Przemyśl, prowadziła wody zadawalającej jakości (III klasa jakości wód) z uwagi na zanieczyszczenie mikrobiologiczne i wysoki poziom związków biogennych.

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA LUBACZÓWKA Jeden z większych prawobrzeżnych dopływów Sanu, wypływa na terytorium Ukrainy. Zlewnia rzeki ma charakter rolniczy, ze znacznym udziałem lasów. Główne źródła zanieczyszczenia to ścieki komunalne i przemysłowe z terenu Lubaczowa. Lubaczówka dopływająca od strony ukraińskiej (ppk Budomierz) w 2007 roku nie była objęta badaniami. Wody Lubaczówki poniżej Lubaczowa (m. Szczutków) oraz jej wody na odcinku ujściowym (m. Manasterz) - wody niezadowalającej jakości (IV klasa).

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA STRWIĄŻ Lewobrzeżny dopływ Dniestru. W granicach Polski górny bieg rzeki o długości 17,3 km (40% zlewni). Główne punktowe źródło zanieczyszczenia to ścieki z komunalnej biologicznej oczyszczalni ścieków w Ustrzykach Dolnych. W klasyfikacji ogólnej w 2007 roku wody rzeki Strwiąż odpowiadały III klasie (wody zadowalającej jakości nie nastąpiły zmiany w stosunku do 2006 roku).

WODY POWIERZCHNIOWE RZEKA RATA Źródła rzeki znajdują się w okolicach wsi Werchrata w Polsce, gdzie łączą się dwa strumienie - jeden wypływający na południowych zboczach Roztocza, drugi na samej granicy polsko-ukraińskiej na południe od tej wsi. Rata płynie na wschód, przepływa przez miasteczka Rawa Ruska i Wełyki - Mosty, skręca na północ, przyjmuje dwa dopływy - Swinię i Bołotnę, po czym wpada do Bugu tuż na południe od Czerwonohradu. Rzeka Rata włączona została do badań w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w 2007 roku, z uwagi na to, że jest ona rzeką transgraniczną. Rzeka ta badana była w przekroju pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Prusie. Wody Raty zaliczono do IV klasy jakości z uwagi na zanieczyszczenia mikrobiologiczne.

OCENA OGÓLNA JAKOŚCI WÓD NA TERENACH PRZYGRANICZNYCH W 2007 ROKU WODY POWIERZCHNIOWE

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZBIORNIK JAWOROWSKI Ok. 20 km od granicy polsko ukraińskiej, w Jaworowie, w 1964 r. rozpoczęło swoją działalność Państwowe Górniczo - Chemiczne Przedsiębiorstwo Siarka, w którym w 1994 r. zakończono wydobywanie siarki metodą odkrywkową i jej przetwarzanie w zakładzie wzbogacającym. Po eksploatacji siarki pozostało wyrobisko o powierzchni około 1200 ha. Eksploatacja złóż siarki doprowadziła do zachwiania stosunków wodnych i spowodowała zanieczyszczenie granicznej rzeki Szkło. W 2002 roku strona ukraińska, realizując projekt Przywrócenie równowagi ekologicznej i rekultywacja terenów zdegradowanych przez prace górnicze, przystąpiła do prac rekultywacyjnych i zagospodarowania tego terenu w kierunku rekreacyjno-wypoczynkowym. Rekultywację zakończono pod koniec 2006 r.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZBIORNIK JAWOROWSKI Prace rekultywacyjne terenów posiarkowych obejmowały między innymi zalanie wyrobiska przy wykorzystaniu wód zlewni granicznej rzeki Szkło. Projektowany poziom wypełnienia wodą osiągnięty został 18 grudnia 2006r. i od tego momentu, nadmiar wody ze zbiornika, wypływa do rzeki Szkło poprzez wybudowany w tym celu przepust oraz kanał. Od 2005 roku prowadzony jest raz w roku przez WIOŚ w Rzeszowie i Państwowy Urząd Ochrony Środowiska obwodu Lwowskiego, wspólny monitoring jakości wód zbiornika.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZBIORNIK JAWOROWSKI Zbiornik gromadzi wody złej jakości, zaliczane wg kryteriów obowiązujących w Polsce do klasy V, na co decydujący wpływ mają siarczany (741 mg SO 4 /l w warstwie powierzchniowej w trakcie badań w listopadzie 2006 r.). Pozostałe wskaźniki badanej wody: fizyczne, tlenowe i organicznych zanieczyszczeń przemysłowych były na poziomie wartości kształtowanych przez naturalne procesy zachodzące w zbiorniku i wskazywały w tym zakresie na wody bardzo dobrej i dobrej jakości (klasa I i II).

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZBIORNIK JAWOROWSKI LOKALIZACJA PUNKTÓW POMIAROWO-KONTROLNYCH MONITORINGU WÓD NA RZEKACH GRANICZNYCH

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - RZEKA SZKŁO Od chwili zakończenia napełniania Jeziora Jaworowskiego i rozpoczęcia zrzutu wody do rzeki Szkło, WIOŚ w Rzeszowie prowadzi badania z dwukrotnie większą częstotliwością. Wyniki badań z okresu od 18 grudnia 2006r. do 31 grudnia 2007r. wskazują, że z wodami zbiornika wprowadzane są do rzeki Szkło znaczne ilości siarczanów. Średnia ich wartość wyniosła 356,3 mg SO 4 /l i była wyższa o 158,6 mg SO 4 /l od średniej rocznej dla 2006 roku, a poziom rekomendowany (150 mg SO 4 /l) przekroczyła o 206,3 mg SO 4 /l. Główne parametry obniżające jakość wody w miejscowości Budzyń to: siarczany, azot azotynowy ibzt 5.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - RZEKA SZKŁO WARTOŚCI ŚREDNIOROCZNE STĘŻENIA SIARCZANÓW Z LAT 1990-2007 ppk BUDZYŃ 700 600 500 mg/l SO 4 400 300 200 100 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - RZEKA SZKŁO WARTOŚCI STĘŻENIA SIARCZANÓW OD MOMENTU ZAKOŃCZENIA WYPEŁNIANIA ZBIORNIKA JAWOROWSKIEGO (grudzień 2006 grudzień 2007) 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 mg/l SO4 5.12 18.12 22.12 27.12 29.12 2.01 8.01 15.01 22.01 29.01 5.02 12.02 19.02 05.03 19.03 27.03 2.04 16.04 24.04 7.05 22.05 5.06 19.06 9.07 17.07 31.07 13.08 28.08 3.09 11.09 25.09 1.10 9.10 23.10 5.11 19.11 3.12 18.12 2006r. 2007r.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZANIECZYSZCZENIA WÓD WISZNI I SZKŁA W PUNKTACH GRANICZNYCH W LATACH 2000-2007 STĘŻENIA ŚREDNIOROCZNE WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW stężenie (mgso 4/l) 700 600 500 400 300 200 100 0 SIARCZANY WISZNIA m.starzawa/gaje SZKŁO m.budzyń stężenie (mg/l) 30 25 20 15 10 5 0 ZAWIESINA OGÓLNA WISZNIA m.starzawa/gaje SZKŁO m.budzyń 2000 rok 2001 rok 2002 rok 2003 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok wartość rekomendowana 2007 rok

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZANIECZYSZCZENIA WÓD WISZNI I SZKŁA W PUNKTACH GRANICZNYCH W LATACH 2000-2007 STĘŻENIA ŚREDNIOROCZNE WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW stężenie (m gn-no 2/l) 0,06 0,04 0,02 0,00 AZOT AZOTYNOWY WISZNIA m.starzawa/gaje SZKŁO m.budzyń stężenie (m gn-nh 4/l) 1,0 0,5 0,0 AZOT AMONOWY WISZNIA m.starzawa/gaje SZKŁO m.budzyń 2000 rok 2001 rok 2002 rok 2003 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok wartość rekomendowana 2007 rok

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - ZANIECZYSZCZENIA WÓD WISZNI I SZKŁA W PUNKTACH GRANICZNYCH W LATACH 2000-2007 STĘŻENIA ŚREDNIOROCZNE WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW stężenie (m gpo 4/l) 0,2 0,1 FOSFORANY stężenie (m go 2/l) 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 TLEN ROZPUSZCZONY 0,0 0,0 WISZNIA m.starzawa/gaje SZKŁO m.budzyń WISZNIA m.starzawa/gaje SZKŁO m.budzyń 2000 rok 2001 rok 2002 rok 2003 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok wartość rekomendowana 2007 rok

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - BASZNIA

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - BASZNIA Od lat na obszarze byłego składowiska siarki, na polu górniczym oraz na terenie zabudowy przemysłowej Kopalni Siarki Basznia w Baszni Górnej (gmina Lubaczów) nie prowadzi siężadnych prac. Z pola górniczego odprowadzane są zanieczyszczone wody opadowe i roztopowe spływające do rowu melioracyjnego oraz rowu usytuowanego przy drodze gminnej relacji Basznia Huta Kryształowa. Wody te zaliczone zostały do najgorszej V klasy jakości wód powierzchniowych, ze względu na wysokie zakwaszenie. Nie stwierdzono wycieków wody złożowej na żadnym z otworów kopalnianych. Nie rozpoczęto żadnych prac na terenie zabudowy przemysłowej. Gleba w rejonie składowiska siarki jest silnie zakwaszona i zasolona.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - BASZNIA ZDEWASTOWANE OBIEKTY BUDOWLANE NA TERENIE ZABUDOWY PRZEMYSŁOWEJ KOPALNI

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - BASZNIA TEREN BYŁEGO SKŁADOWISKA SIARKI

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - BASZNIA TEREN POLA GÓRNICZEGO HAŁDY WAPNA POFLOTACYJNEGO POROŚNIĘTE ROŚLINNOŚCIĄ

GOSPODARKA ODPADAMI - TRANSGRANICZNE PRZEMIESZCZANIE ODPADÓW - Inspekcja Ochrony Środowiska realizuje obowiązki, wynikające z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1013/2006 z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów i ustawy z dnia 29 czerwca 2007r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. W ramach europejskiej akcji inspekcyjnej IMPEL TFS skontrolowano: w czerwcu 2007 r. - 185 pojazdów, stwierdzając 2 przypadki TPO (w jednym przypadku nie zezwolono na wjazd), w październiku 2007 r. - 187 pojazdów, stwierdzając 5 przypadków TPO (w jednym przypadku nie zezwolono na wjazd). IOŚ podjęła i realizuje porozumienia o współpracy ze Strażą Graniczną i Urzędami Celnymi m. in. w zakresie kontroli międzynarodowego obrotu odpadami.

GOSPODARKA ODPADAMI - TRANSGRANICZNE PRZEMIESZCZANIE ODPADÓW - Do 31 grudnia 2007 r. IOŚ przeprowadziła łącznie 125 oceny towarów wwożonych do Polski, w tym: Przejście graniczne kolejowe w Medyce 1, Przejście graniczne drogowe w Korczowej 107, Przejście graniczne drogowe w Barwinku 3, Przejście graniczne kolejowe w Werchracie 1, Przejście graniczne drogowe w m. Hrebenne 1, Wurzędach celnych 12. Najczęściej przewożone były odpady drzewne, złom miedzi, złom stalowy, odpady tworzyw sztucznych oraz żużel powstający przy produkcji żelaza i stali.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - SIANKI Poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo-wodnego to obecność magazynu (26 kontenerów) przeterminowanych środków ochrony roślin (pestycydów), umieszczonych w pobliżu torów kolejowych, w źródliskowym obszarze Sanu w miejscowości Sianki. Obszar ten leży na terenie Nadsiańskiego Parku Krajobrazowego, włączonego do Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie. Według informacji strony ukraińskiej w kontenerach zgromadzonych jest ok. 37Mg (ton) przeterminowanych pestycydów.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - SIANKI Od roku 2001 (pierwsze doniesienia prasowe) WIOŚ w Rzeszowie wspólnie ze służbami ochrony środowiska obwodu lwowskiego prowadzi badania wód, osadów dennych i gruntu z brzegu dwóch cieków wodnych zlokalizowanych najbliżej składowiska. Dotychczas nie znaleziono żadnych dowodów, potwierdzających wpływ składowanych w Siankach pozostałości przeterminowanych środków ochrony roślin na stan ekologiczny rzeki San. Wyniki badań przeprowadzonych przez Laboratoria w Polsce i na Ukrainie nie wykazują zanieczyszczenia środowiska gruntowo-wodnego w pobliżu kontenerów z odpadami. Obecność odpadów niebezpiecznych na granicy polsko-ukraińskiej, stwarza ryzyko powstania zanieczyszczenia konieczna likwidacja mogilnika.

- PROBLEMY TRANSGRANICZNE - SIANKI W 24 kontenerach typu KTZ-1.3 znajduje się 31 Mg pestycydów, natomiast w 2 kontenerach typu KTZ-3.0 znajduje się 6 Mg pestycydów. Średnio w jednym kontenerze typu KTZ-1.3 znajduje się 1,3 Mg odpadów, natomiast w kontenerze KTZ-3.0. około 3 Mg. Waga jednego pustego kontenera typu KTZ-1.3 wynosi 6 Mg, a kontenera typu KTZ-3.0. 8 Mg. Na 7 kontenerach widoczne są pęknięcia na ścianach i dnie. W miejscu składowania pestycydów znajdują się dodatkowo 3 puste kontenery typu KTZ-1.3 oraz 2 kontenery typu KTZ-3.0. Łączna masa pustych kontenerów, wynosi około 194 Mg. Łącznie, wzdłuż granicy wschodniej woj. podkarpackiego zdeponowanych jest po stronie ukraińskiej blisko 154,7 Mg przeterminowanych pestycydów.

TRANSPORT TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Towary niebezpieczne wwożone do Polski w 2007 r. przez polsko ukraińskie przejścia graniczne: Kolejowe przejście graniczne w Medyce 325 993 Mg, Kolejowe przejście graniczne Hrubieszów Włodzimierz Wołyński - ok. 366 220 Mg Drogowe przejście graniczne w Korczowej 9 998 Mg, Drogowe przejście graniczne w Medyce 6 913 Mg, Przejście drogowe Hrebenne Rawa Ruska - ok. 26 500 Mg. RAZEM 735 624 Mg

TRANSPORT TOWARÓW NIEBEZPIECZNYCH Przykładowe ilości towarów niebezpiecznych wwożonych do Polski, w 2007 r. przez kolejowe przejście graniczne w Medyce: Amoniak 67 702,3 Mg. Ropa naftowa surowa 73 796,1 Mg. Fosfor białylubżółty 10 558,8 Mg. Przedmioty pirotechniczne do celów przemysł. 67 702,3 Mg. Benzyny 57 509,4 Mg.

Nadzwyczajne zagrożenie dla środowiska w Terminalu Przeładunkowym Surowców Chemicznych w Chałupkach Medyckich, w dniu 22.06.2002 r.

Wyciek amoniaku na komunikacji przestawczej - teren PKP CARGO S.A. w Medyce, w dniu 14 lipca 2006 r.

DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA IOŚ Na terenie powiatów granicznych zlokalizowanych jest 19 zakładów, które wzwiązku ze swoją specyfiką iwielkością podlegają dyrektywie 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń oraz dyrektywie 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw. Poprzez częste i systematyczne kontrole sprawowany jest przez IOŚ stały nadzór nad przestrzeganiem wymagań ochrony środowiska, w tym ujętych w ramy pozwoleń zintegrowanych, co prowadzi do stopniowego ograniczania wystąpienia ponadnormatywnej emisji zanieczyszczeń, również na tereny Ukrainy.

DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA IOŚ W związku ze specyfiką działalności oraz wielkością emitowanych zanieczyszczeń do powietrza, znaczącymi instalacjami położonymi w terenie przygranicznym są zakłady: przemysłu energetycznego, przemysłu petrochemicznego, przemysłu mineralnego, produkcji lub przetwórstwa produktów spożywczych, powierzchniowej obróbki substancji, przedmiotów lub produktów z wykorzystaniem rozpuszczalników organicznych.

DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA IOŚ Na terenie powiatów przygranicznych funkcjonują: 1 zakład dużego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, 5 zakładów zwiększonego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej oraz 7 tzw. zakładów podprogowych. Ze względu na krzyżowanie się głównych szlaków komunikacyjnych z rzekami Bug, San, Huczwa i Wiar, do miejsc najbardziej narażonych na wystąpienie zanieczyszczenia wód w przypadku kolizji drogowej lub kolejowej podczas transportu substancji niebezpiecznych należy kilka mostów przeprowadzonych nad rzekami. Na terenie powiatu tomaszowskiego, hrubieszowskiego, przemyskiego i jarosławskiego występują zagrożenia liniowe powodowane przebiegiem 4 gazociągów wysokoprężnych.

DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA IOŚ Przez przejścia graniczne z Ukrainą transportowane są również substancje niebezpieczne. Największe ilości tych substancji przewożone są przez Kolejowe Przejście Graniczne w Medyce i Hrubieszowie. IOŚ prowadzi stałą współpracę w zakresie kontroli międzynarodowego obrotu odpadami, substancji zubożających warstwę ozonową oraz transportu towarów niebezpiecznych z: Komendantem Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej w Przemyślu i Dyrektorem Izby Celnej w Przemyślu. Komendantem Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu i Dyrektorem Izby Celnej w Przemyślu. Komendantem Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej w Chełmie i Dyrektorem Izby Celnej w Białej Podlaskiej.

OBSZARY PRZYRODY PRAWNIE CHRONIONEJ Województwa: podkarpackie i lubelskie obszar o wielkim bogactwie przyrodniczym i dobrym stanie zachowania środowiska przyrodniczego, WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE 2 parki narodowe, 93 rezerwaty przyrody, 10 parków krajobrazowych, 19 obszarów chronionego krajobrazu, 1488 pomników przyrody, Międzynarodowy Rezerwat Biosfery KARPATY WSCHODNIE, Obszary NATURA 2000 8 obszarów OSO, 17 obszarów SOO). 2 parki narodowe, 66 rezerwatów przyrody, 17 parków krajobrazowych, 17 obszarów chronionego krajobrazu, 273 pomniki przyrody, Międzynarodowy Rezerwat Biosfery POLESIE ZACHODNIE, Obszary NATURA 2000 21 obszarów OSO, 48 obszarów SOO.

POLESKI PARK NARODOWY OBSZARY PRZYRODY PRAWNIE CHRONIONEJ PARKI NARODOWE ROZTOCZAŃSKI PARK NARODOWY MAGURSKI PARK NARODOWY BIESZCZADZKI PARK NARODOWY

Dolina Dolnego Bugu OBSZARY PRZYRODY PRAWNIE CHRONIONEJ Dolina Środkowego Bugu Chełmskie Torfowiska Węglanowe OBSZARY NATURA 2000 - Raport do Komisji Europejskiej - Lasy Strzeleckie Pastwiska nad Huczwą Suśle Wzgórza Żurawce Lista obszarów NATURA 2000 jest stale uzupełniana Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk Pogórze Przemyskie Bieszczady Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk

Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu OBSZARY PRZYRODY PRAWNIE CHRONIONEJ Sobiborski Park Krajobrazowy PARKI KRAJOBRAZOWE Chełmski Park Krajobrazowy Strzelecki Park Krajobrazowy Południoworoztoczański Park Krajobrazowy Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego Park Krajobrazowy Gór Słonnych Park Krajobrazowy Doliny Sanu

Dobryń OBSZARY PRZYRODY PRAWNIE CHRONIONEJ REZERWATY PRZYRODY Jezioro Orchowe, Trzy Jeziora, Żółwiowe Błota, Brudzieniec, Małoziemce Bagno Serebryjskie, Brzeźno, Roskosz Siedliszcze, Liski I Suśle Wzgórza Jedlina, Sołokija, Żródła Tanwi, Bukowy Las, Minokąt Moczary, Kamienne Przełom Hołubli, Wilcze, Szachownica w Krównikach, Jamy, Skarpa Jaskmanicka Reberce, Krępak, Turnica, Na Opalonym, Chwaniów, Na Oratyku Sine Wiry, Krywe, Hulskie Im. Stefana Myczkowskiego

Poleski Nadbużański Chełmski OBSZARY PRZYRODY PRAWNIE CHRONIONEJ OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Grabowiecko - Strzelecki Nazdbużański Dołhobyczowski Przemysko - Dynowski Wschodniobeskidzki

PROPOZYCJE WSPÓŁPRACY W OCHRONIE ŚRODOWISKA Redukcja gazów cieplarnianych (protokół z Kioto). Transpozycja ustawowa prawa unijnego (ograniczanie skutków transgranicznego zanieczyszczania środowiska). Likwidacja potencjalnych zagrożeń środowiska w strefie nadgranicznej (przeterminowane środki ochrony roślin, nieczynne kopalnie siarki). Współdziałanie w zakresie transgranicznego przemieszczania odpadów. Zaostrzenie kontroli w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych (REACH). Współdziałanie przy tworzeniu infrastruktury informacji geoprzestrzennej - monitoring środowiska i raportowanie jego stanu.

Dziękuję za uwagę Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Rzeszowie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie www.wios.rzeszow.pl www.wios.lublin.pl