O samorządzie i w samorządzie Polacy o władzach lokalnych oraz propozycji wzmocnia udziału mieszkańców w funkcjonowaniu samorządu raport z badania Informacja o badaniu Prezentowane w raporcie dane pochodzą z dwóch badań zrealizowanych na zlece Kancelarii Prezydenta RP przez OBOP. Pierwsze bada sondażowe, w ramach projektu omnibusowego, (technika CAPI) zrealizowano na losowej, reprezentatywnej próbie Polaków w wieku 15 lat i więcej. Liczebność próby: 1005 osób. Maksymalny statystyczny błąd pomiaru: +/- 3%. Termin realizacji badania: 6-10 maja 2011r. W nijszym opracowaniu analizowane są wyniki dla grupy 18 lat i więcej. Liczebność tej grupy wynosi 980 osób. Drugie bada zrealizowano w dniach 21-27 czerwca 2011 roku na ogólnopolskiej losowej, reprezentatywnej próbie 1000 osób w wieku 18 lat i więcej. Sondaż zrealizowano techniką CATI (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo). Maksymalny statystyczny błąd pomiaru rówż wynosi +/- 3%. Ogólne wyniki badania Polacy chcą uczestniczyć w funkcjonowaniu swojej społeczności lokalnej a że potrzebują zmian w prawie i nowych instrumentów, które zwiększą ich udział w działaniach samorządu. 54% Polaków przyznaje, że ma wpływu na sprawy swojej społeczności lokalnej. Przeciwnego zdania jest 40% badanych. 61% Polaków deklaruje gotowość do wzięcia udziału w wyborach samorządowych. 48% badanych stwierdza, że po wyborach władze lokalne spełniają ich oczekiwań. 33% respondentów dobrze ocenia swoje władze. 75% badanych jest zdania, że dla funkcjonowania i rozwoju miejscowości, w której mieszkają ważna jest działalność radnych. 17% Polaków przyznaje, że brało już udział w konsultacjach społecznych, organizowanych przez władze samorządowe, zaś 56% respondentów deklaruje chęć wzięcia udziału w konsultacjach, jeśli będą one realizowane na tere, na którym mieszkają. 81% badanych jest zdania, że konsultacje społeczne powinny być realizowane nawet jeśli spowoduje to wydłuże czasu realizacji inwestycji bądź podjęcia jakiejś decyzji. 18% osób skłonnych byłoby przekazywać darowizny w celu dofinansowania realizacji wybranych lokalnych spraw, ważnych dla społeczności. 79% badanych wskazuje na potrzebę wprowadzenia prawnej formuły obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. 81% respondentów przekonanych jest o potrzebie wprowadzenia zmian w prawie określających sposób prowadzenia konsultacji społecznych. 82% badanych pozytyw wypowiada się na temat nowego instrumentu prawnego, jakim jest interpelacja obywatelska. 1
Polacy o samorządzie Czy zwykli mieszkańcy mają wpływ na sprawy swojej społeczności lokalnej? Czy posiada iego wpływu jest dla nich w ogóle istotne? Kim są ci, którzy mają poczucie wpływu na funkcjonowa swojego miasta czy swojej gminy, a kim ci, którzy go mają? W jakim stopniu Polacy gotowi są wziąć udział w wyborach samorządowych? Jakie czynniki wpływają na gotowość oddania głosu w ich wyborach? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w tej części raportu. Większość badanych (54%) przyznaje, że ma wpływu na bieg spraw w swojej społeczności lokalnej. W grupie tej wyraź przeważają odpowiedzi umiarkowane (raczej ), które padają dwukrot częściej (36%) niż odpowiedzi zdecydowane (18%). O tym, że zwykli mieszkańcy mają wpływ na to, jak funkcjonuje ich miasto czy gmina mówi 40% badanych. Tu rówż więcej jest tych, którzy stwierdzają, że raczej mają wpływ (31%), niż tych, którzy są o tym zdecydowa przekonani (9%). Tylko 6% badanych potrafi wypowiedzieć się na ten temat. Czy, Pana(i) zdam, ludzie tacy jak Pan(i) mają wpływ na sprawy swojego miasta, gminy? 6% 9% 18% 31% zdecydowa raczej raczej zdecydowa 36% Relatyw częściej o posiadaniu wpływu na sprawy swojej społeczności lokalnej mówią mieszkańcy największych miast powyżej 500 tys. (45%), badani zamieszkujący region wschodni (48%), osoby w wieku 30-39 lat (47%) oraz 18-19 lat (58%) a że mężczyźni (46%) wyraź częściej niż kobiety (35%). Im badani lepiej wykształceni i bardziej zainteresowani polityką tym częściej podkreślają, że ludzie tacy jak oni mają wpływ na sprawy swojej miejscowości. Pokazuje to Tabela 1. Z kolei na brak wpływu wskazują najczęściej osoby zainteresowane polityką (67%), emeryci (61%) oraz badani w wieku 60 lat i więcej (62%). Ponadto są to badani z wykształcem podstawowym (65%) oraz zamieszkujący region wielkopolski (64%). 2
Tabela 1 Czy, Pana(i) zdam, ludzie tacy jak Pan(i) mają wpływ na sprawy swojego miasta, gminy? Dane w proc. WYKSZTAŁCENIE podstawowe 20 65 zasadnicze zawodowe 39 57 śred i pomaturalne 42 57 wyższe i licencjat 51 43 ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ w ogóle się interesują 26 67 raczej się interesują 40 55 raczej się interesują 49 46 bardzo się interesują 57 40 w tabeli pominięto odpowiedzi Chęć posiadania wpływu na sprawy swojej miejscowości badani wyrażają, deklarując gotowość do wzięcia udziału w wyborach samorządowych. Blisko dwie trzecie Polaków (61%) wzięłoby udział w ich wyborach (przypomnijmy, że frekwencja w wyborach samorządowych z 21 listopada 2010 ogółem wyniosła 47,32%). Niemal co trzeci badany (31%) stwierdza, że wziąłby w nich udziału. 8% respondentów wie, czy wzięłoby udział w wyborach. Gdyby w najbliższą dzielę odbywały się wybory samorządowe to czy wziąłby(wzięłaby) Pan(i) w nich udział? 8% 31% wiem 61% Udział w wyborach samorządowych, chętj niż pozostali, deklarują badani najlepiej wykształceni (66%) oraz w wieku 50-59 lat (66%). Ponadto: mieszkańcy wsi (70%) wyraź częściej niż mieszkańcy miast (57%) oraz osoby zainteresowane polityką (81%) w znacz większym stopniu niż zainteresowane (51%). Natomiast mieszkańcy miast od 100 do 500 tys. (37%), zamieszkujący region pomorski (40%), bezrobotni (43%) a że najsłabiej wykształceni (36%) częściej niż inni odpowiadają, że do urn wyborczych by poszli. Wyborami są też w mjszym stopniu zainteresowani ci spośród badanych, którzy w ogóle interesują się polityką ponad połowa z nich (55%) wzięłaby udziału w głosowaniu. Warto też zaznaczyć, że im gorzej respondenci oceniają swoją sytuację materialną tym częściej wyrażają oni chęć do udziału w wyborach. 3
Jak wspomniano blisko dwie trzecie ogółu badanych zagłosowałoby w wyborach samorządowych. Spójrzmy, jak ta deklarowana frekwencja prezentuje się ze względu na czynnik, jakim jest poczucie wpływu na sprawy lokalne swojej miejscowości. Dwa poniższe wykresy pokazują, że wśród tych, którzy mają poczucie wpływu na sprawy swojej miejscowości, gotowość do uczestnictwa w wyborach jest znacz wyższa niż wśród ogółu badanych: chęć udziału w wyborach deklaruje aż 84% respondentów. Z kolei poczuciu braku wpływu na funkcjonowa swojej społeczności lokalnej towarzyszy znacz mjszy entuzjazm wyborczy : chęć oddania głosu deklaruje tu 46% badanych. Chęć udziału w wyborach samorządowych (osoby mające POCZUCIE WPŁYWU na sprawy swojej społeczności, n=393) Chęć udziału w wyborach samorządowych (osoby mające POCZUCIE BRAKU WPŁYWU na sprawy swojej społeczności, n=532) 13% 3% 10% wiem 46% wiem 44% 84% Istotą samorządu i samorządności jest to, że mieszkańcy chcą i mogą mieć wpływ na swoją społeczność. Widzimy, że grupa tych, którzy wpływ mają jest mjsza niż tych, którzy go posiadają. Ponadto wśród tych ostatnich chęć wpływania na swoją społeczność lokalną za pomocą karty wyborczej jest wyraź słabsza tylko w zestawieniu z grupą respondentów, którzy poczucie wpływu mają, ale że w porównaniu do ogółu badanych mieszkańców Polski. W tym kontekście uzasadnionym wydaje się być zaproponowa mieszkańcom ich rozwiązań, które zwiększą ich udział w samorządzie i zaktywizują ich do działania na rzecz własnej miejscowości; własnej wspólnoty lokalnej. 4
Polacy o swoich władzach lokalnych W tej części raportu znajdziemy odpowiedzi na następujące pytania: Jak Polacy oceniają wybrane przez siebie władze lokalne; czy władze te spełniają oczekiwania mieszkańców? Czy i w jakim stopniu zadowole z władz wpływa na gotowość uczestnictwa w wyborach samorządowych? Jak mieszkańcy postrzegają rolę swoich radnych w procesie rozwoju oraz funkcjonowania społeczności lokalnej? Co trzeci badany (33%) skłonny jest dobrze oceniać swoje władze lokalne. Jednak mal połowa respondentów (48%) stwierdza, że po wyborach władze spełniają ich oczekiwań. Spora grupa osób (15%) potrafi jednoznacz ocenić swoich władz lokalnych. Z ust 4% badanych pada stwierdze, że wybierali władz, które obec zarządzają ich samorządem. Proszę powiedzieć czy, ogól rzecz biorąc, wybrane władze lokalne (miasta, gminy, powiatu) spełniają po wyborach Pana(i) oczekiwania? 15% 48% 4% wybierałe(a)m tych władz 33% Częściej zadowoleni ze swoich władz są mieszkańcy wsi (37%) niż miast (31%), badani zamieszkujący region małopolski (43%) a że uczniowie i studenci (46%). Ponadto są to osoby mieszkające na obszarach gmin wiejskich (38%, w gminach miejskich jest to 29%), deklarujące zainteresowa polityką (41%, wśród zainteresowanych jest to 29%). Im lepsza samoocena sytuacji materialnej badanych tym częstsze stwierdzenia o tym, że władze spełniają oczekiwania (Tabela 2). Tabela 2 Proszę powiedzieć czy, ogól rzecz biorąc, wybrane władze lokalne (miasta, gminy, powiatu) spełniają po wyborach Pana(i) oczekiwania? OCENA SYTUACJI MATERIALNEJ dobra Dane w proc. 42 37 średnia 33 50 zła 24 53 w tabeli pominięto odpowiedzi Im gorzej respondenci oceniają swoją sytuację materialną tym częściej wyrażają oni zadowole ze swoich władz lokalnych, twierdząc, że spełniają one oczekiwań mieszkańców. Częściej niż inni, negatyw o władzach lokalnych wypowiadają się mieszkańcy regionu wielkopolskiego (53%) i pomorskiego (56%) a że prywatni przedsiębiorcy (56%). 5
Sprawdziliśmy, czy osoby zadowolone ze swoich władz lokalnych skłonne są w większym, niż ogół badanych, stopniu uczestniczyć w wyborach samorządowych. Okazuje się, że na poziomie deklaratywnym frekwencja wyborcza jest niższa niż wśród ogółu badanych: chęć oddania głosu wyraża bowiem 49% badanych (wśród ogółu 61%). To mal i sam wynik, jaki uzyskaliśmy w grupie osób, które uważają, że mają wpływu na sprawy swojej społeczności lokalnej (przypomnijmy było to 46%). Tak więc w obu grupach obserwujemy niższy, niż wśród ogółu, stopień zainteresowania wyborami. Mimo że przy urnach wyborczych badani ci mogliby sytuację w swoim samorządzie zmienić. Tylko pyta, czy rzeczywiście osoby te wierzą w to, że istot ich głos mógłby cokolwiek zmienić Być może mamy właś do czynia z sytuacją zchęcenia, spowodowaną brakiem wiary w możliwość zmiany obecnego stanu rzeczy. Z drugiej strony pamiętać należy patrząc na rzeczywistą frekwencję w wyborach samorządowych (choć tylko) w ciągu ostatnich lat że deklarowany udział w wyborach na poziomie 50% jest wynikiem złym. Chęć udziału w wyborach samorządowych (osoby, których zdam władze lokalne spełniają oczekiwań, n=466) 8% 49% wiem 43% 6
Zdecydowana większość bo aż trzy czwarte badanych (75%) jest zdania, że dla funkcjonowania i rozwoju miejscowości, w której mieszkają ważna jest działalność radnych. Ponad jedna czwarta (29%) jest o tym zdecydowa przekonana, natomiast blisko połowa (46%) odpowiada raczej. Przeciwnego zdania jest 15% respondentów. W tej grupie wyraź dominują opi umiarkowane (12%), których jest czterokrot więcej niż zdecydowanych (3%). Niemal co dziesiąty pytany (8%) potrafi wypowiedzieć się na temat znaczenia działalności swoich radnych, zaś zaledwie co pięćdziesiąty (2%) skłonny jest twierdzić, że radni mają żadnego udziału w funkcjonowaniu samorządu. Czy działalność radnych Pana(i) miasta/gminy jest ważna dla funkcjonowania i rozwoju Pana(i) miejscowości? 12% 3% 8% 46% 2% zdecydowa raczej raczej zdecydowa 29% mają żadnego udziału w funkcjonowaniu samorządu Ci, którzy doceniają znacze działalności radnych dla funkcjonowania swojej miejscowości, to przede wszystkim: respondenci w wieku 30-39 lat (83%), osoby z wykształcem wyższym (80%), przedstawiciele kadry kierowniczej i specjaliści (82%), prywatni przedsiębiorcy (81%) oraz rolnicy (86%). Ponadto są to osoby dobrze sytuowane (84%), zainteresowane sprawami polityki (84%) a że badani zamieszkujący region wschodni (82%) i wielkopolski (83%). Z kolei sceptyczni w oce znaczenia działalności radnych są, w większym niż inni stopniu, respondenci z wykształcem średnim (21%), pracownicy administracji i usług (24%), mieszkańcy regionu dolnośląskiego (27%) oraz osoby mieszkające na terenach gmin wiejskich (21%). Widzimy więc, że Polacy mają świadomość znaczenia dla ich społeczności lokalnej organu stanowiącego. Mieszkańcy doceniają znacze działalności radnych dla funkcjonowania i rozwoju swojej miejscowości, co w połączeniu z narzędziami wzmacniającymi udział mieszkańców w samorządzie może korzyst wpłynąć na działalność lokalnych władz a pośrednio na poziom zadowolenia z nich. Może mieć to istotne znacze zwłaszcza w kontekście sporego zadowolenia społecznego z dotychczasowej działalności organów wykonawczych władzy lokalnej. 7
Polacy o swoim udziale w funkcjonowaniu społeczności lokalnej Jaka część Polaków brała do tej pory udział w konsultacjach społecznych? Czy badani będą korzystać z tego narzędzia partycypacji społecznej w przyszłości? Jakie grupy społeczno-demograficzne są szczegól zainteresowane udziałem w konsultacjach? Jakie znacze dla chęci uczestnictwa w konsultacjach społecznych ma poczucie posiadania wpływu na sprawy swojej społeczności lokalnej? Czy Polacy są skłonni przekazywać darowizny w celu dofinansowania realizacji wybranych spraw lokalnych, ważnych dla społeczności i jakie czynniki na to wpływają? Jak deklaracje o gotowości wsparcia finansowego rozkładają się w poszczególnych grupach społeczno-demograficznych? To kwestie, których omówie zwiera ten rozdział. Blisko jedna piąta badanych (17%) przyznaje, że brała udział w konsultacjach społecznych dotyczących spraw społeczności lokalnej, organizowanych przez władze samorządowe. Prawie pięciokrot większa (81%) jest jednak grupa osób, które w konsultacjach ich jeszcze nigdy brały udziału. Zaledwie 2% pytanych pamięta, czy uczestniczyło w konsultacjach społecznych, czy też. Proszę powiedzieć, czy kiedykolwiek brał(a) Pan(i) udział w konsultacjach społecznych dotyczących spraw Pana(i) społeczności lokalnej, które organizowane były przez władze samorządowe? 2% 17% pamiętam 81% Na brak udziału w konsultacjach najczęściej wskazują mieszkańcy najmjszych miast do 20 tys. (92%) oraz regionów: katowickiego (87%) i wielkopolskiego (86%). Z kolei ci, którzy uczestniczyli w konsultacjach społecznych to: mieszkańcy wsi (21%) oraz największych miast powyżej 500 tys. (24%) a że regionów: małopolskiego (21%) i dolnośląskiego (24%). Ponad połowa Polaków (56%) deklaruje chęć wzięcia udziału w konsultacjach, jeśli owe będą realizowane na tere, na którym mieszkają. Brak zainteresowania uczestnictwem w konsultacjach przejawia co czwarty pytany (25%), zaś co dziesiąty (10%) uzależnia swój udział od tego, jakich spraw będą one dotyczyć. 8
Jeśli na tere Pana(i) miasta / gminy realizowane będą konsultacje społeczne dotyczące spraw Pana(i) społeczności lokalnej, to czy weźmie Pan(i) w nich udział? 10% 9% 6% 20% zdecydowa raczej 19% raczej zdecydowa wiem to zależy, jakich spraw będą dotyczyły 36% Deklaracje udziału w konsultacjach społecznych relatyw najczęściej padają z ust dwudziesto- oraz czterdziestolatków (odpowiednio: 62% i 69%), osób z wykształcem wyższym (62%), mieszkańców wsi (65%) i gmin wiejskich (66%) oraz regionów: małopolskiego (65%) i dolnośląskiego (72%). Większe niż pozostali zainteresowa konsultacjami wyrażają badani interesujący się polityką (69%, w grupie bardzo interesujących się sprawami polityki jest to aż 83%). Z większą niż u innych chęcią do udziału w konsultacjach społecznych spotykamy się wśród najmłodszych (18-19 lat 36%) oraz najstarszych (60 lat i więcej 35%) respondentów, najsłabiej wykształconych (37%), emerytów (35%) i rencistów (34%), mieszkających w najmjszych miastach (34%) oraz na terenach gmin miejskowiejskich (31%) a że na obszarze regionu wschodgo (33%). Częściej są to też osoby zupeł zainteresowane polityką (41%). W grupie osób, które do tej pory brały udziału w konsultacjach społecznych, gotowość do uczestnictwa w nich jest co mjsza. Należy jednak podkreślić słowo co, poważ różnica, w porównaniu do ogółu badanych, jest rzeczywiście wielka. Dokład połowa przedstawicieli tej grupy (50%) deklaruje, że weźmie udział w konsultacjach, jeśli owe będą prowadzone na tere ich miasta lub gminy. To o 6 punktów procentowych mj niż wśród ogółu badanych. Ponad jedna czwarta spośród tych, którzy uczestniczyli dotąd w konsultacjach (29%), odpowiada, że nawet gdyby a możliwość istniała wzięłaby w nich udziału. Tu różnica w stosunku do ogółu badanych jest jeszcze mjsza i wynosi 4 punkty. Co dziesiąty pytany (11%) uzależnia swój udział w konsultacjach społecznych od tego, czego będą one dotyczyć. Praktycz i sam odsetek badanych (10%) potrafi jednoznacz odpowiedzieć na to pyta. W przypadku tych dwóch ostatnich kategorii notujemy statystycz istotnych różnic w porównaniu do ogółu badanej populacji. Fakt, że opi tych, którzy nigdy uczestniczyli w konsultacjach społecznych znacz różnią się od opinii ogółu badanych wynika z tego, że liczebność tej pierwszej grupy jest wiele mjsza od ogółu próby, na której zrealizowano bada. Inaczej rzecz ujmując: udział osób, które miały do czynia z konsultacjami, wśród ogółu badanych jest zbyt duży (wynosi bowiem aż 81%), aby mógł znacząco przełożyć się na uzyskane wyniki. 9
Chęć udziału w konsultacjach społecznych (osoby, które do tej pory uczestniczyły w konsultacjach, n=797) 11% 10% 50% 29% wiem to zależy jakich spraw będą dotyczyły Zdecydowa bardziej wyraźne różnice dostrzegamy analizując kwestię chęci udziału Polaków w konsultacjach społecznych ze względu na czynnik, jakim jest poczucie wpływu na funkcjonowa społeczności lokalnej. Zdecydowa bardziej zainteresowani udziałem w konsultacjach są ci badani, którzy mają poczucie wpływu na sprawy swojej społeczności lokalnej (67%) niż ci, którzy go mają (49%). Odsetek osób, które chcą brać udziału w konsultacjach społecznych jest wśród tych ostatnich blisko dwukrot wyższy (30%) niż w grupie respondentów mających wpływ na funkcjonowa swojej społeczności (17%). Na zbliżonym poziomie znajdują się odpowiedzi respondentów uzależniających udział w konsultacjach od tematyki, jakiej będą one dotyczyć: 9% wśród tych, którzy mają poczucie wpływu na sprawy swojej społeczności lokalnej i 11% wśród tych, którzy go mają. Nieznaczne różnice występują też w odsetku osób, które mają zdania na ten temat. Widzimy więc, że fakt posiadania wpływu na sprawy swojej społeczności sprzyja wzrostowi chęci uczestnictwa badanych w konsultacjach społecznych. Chęć udziału w konsultacjach społecznych (osoby mające POCZUCIE WPŁYWU na sprawy swojej społeczności, n=393) 9% Chęć udziału w konsultacjach społecznych (osoby mające POCZUCIE BRAKU WPŁYWU na sprawy swojej społeczności, n=532) 11% 7% 10% 49% 67% 17% wiem to zależy jakich spraw będą dotyczyły 30% wiem to zależy jakich spraw będą dotyczyły Wśród badanych obserwujemy tylko postawy partycypacyjne odnoszące się do wymiaru konsultacyjno-opiniującego ale też ie, które zakładają partycypację o charakterze finansowym: mal jedna piąta osób (18%) skłonna byłaby przekazywać darowizny w celu dofinansowania realizacji wybranych spraw lokalnych, ważnych dla społeczności. Niechęć do iej formy wsparcia wyraziło blisko dwie trzecie badanych (63%). Niewątpliwie jednak deklaracje o gotowości wsparcia 10
finansowego na poziomie 18% (zwłaszcza w kontekście ogólnej sytuacji gospodarczej) należy uznać za wynik wysoki i świadczący o silnym zaangażowaniu badanych w sprawy swojej społeczności lokalnej. Znajduje to potwierdze w następujących danych: aż 85% spośród tych, którzy deklarują gotowość wsparcia finansowego, jednocześ deklaruje gotowość uczestnictwa w konsultacjach społecznych. Natomiast w grupie przeciwników wsparcia finansowego realizacji wybranych spraw lokalnych, częściej niż wśród ogółu odnotowujemy brak zainteresowania uczestnictwem w konsultacjach (32%). Czy mieszkańcy byliby skłonni przekazywać darowizny na dofinansowa realizacji wybranych lokalnych spraw? Chęć udziału w konsultacjach społecznych w grupie tych, którzy deklarują gotowość do przekazywania darowizn (n=176) 13% 63% 18% samorząd w ogóle powin korzystać z ich darowizn 6% 85% 9% wezmę udział wezmę udziału wiem to zależy, jakich spraw będą dotyczyły 2% 4% Im badani lepiej sytuowani, lepiej wykształceni i bardziej zainteresowani sprawami polityki tym częściej deklarują, że gotowi byliby przekazywać darowizny na dofinansowa realizacji wybranych spraw lokalnych (Tabela 3). Warto zwrócić uwagę na fakt, że mal co dziesiąty badany (8%) określający swoją sytuację materialną jako złą, deklaruje mimo tego gotowość wsparcia finansowego. Tabela 3 Budżet samorządu zawsze wystarcza na zrealizowa wszystkich ważnych zamierzeń. Proszę powiedzieć, czy był(a)by Pan(i) skłonny przekazywać darowizny w celu dofinansowania realizacji wybranych lokalnych spraw, ważnych dla Pana(i) społeczności? Dane w proc. WYKSZTAŁCENIE OCENA SYTUACJI MATERIALNEJ podstawowe 7 75 zasadnicze zawodowe 18 66 śred i pomaturalne 21 61 wyższe i licencjat 25 58 dobra 31 47 średnia 16 66 zła 8 76 ZAINTERESOWANIE POLITYKĄ w ogóle się interesują 11 72 raczej się interesują 16 66 raczej się interesują 23 57 bardzo się interesują 38 41 w tabeli pominięto odpowiedzi 11
Ponadto, częściej niż inni, gotowość do wspierania finansowego których działań samorządu na rzecz społeczności lokalnej, deklarują osoby w wieku 30-39 lat (22%) i 40-49 lat (25%), mieszkańcy wsi (21%) i gmin wiejskich (23%) oraz regionu wielkopolskiego (28%). Z kolei chętni iej formie finansowania których działań samorządu są przede wszystkim: badani z wykształcem podstawowym (75%), oceniający sytuację materialną swojego gospodarstwa domowego jako złą (76%) oraz zupeł interesujący się polityką (72%). Postawę ą, częściej niż pozostali, prezentują też: najstarsi uczestnicy badania w wieku 60 lat i więcej (69%) a że osoby zamieszkujące regiony: wschodni (69%), katowicki (71%) i dolnośląski (74%). Podob jak w przypadku chęci uczestnictwa w konsultacjach społecznych, rówż gotowość do przekazywania darowizn sil związana jest z kwestią poczucia wpływu mieszkańców na sprawy swojej społeczności lokalnej. Ponad jedna czwarta (29%) spośród tych, którzy mają poczucie wpływu na sprawy swojej społeczności, gotowa jest wspierać finansowo swój samorząd, aby ten mógł realizować więcej zadań istotnych dla jakości życia członków społeczności lokalnej. W grupie tych, którym towarzyszy poczucie braku wpływu na losy swojej społeczności odsetek osób wyrażających gotowość do przekazywania darowizn jest blisko trzykrot niższy i przyjmuje wartość 11%. Z kolei sprzeciw wobec iej formy wspierania działań samorządu wyraża połowa (51%) badanych mających wpływ na funkcjonowa swojej społeczności. Wśród tych, którzy stwierdzają, że wpływu iego mają odsetek ten jest zdecydowa wyższy i osiąga poziom mal trzech czwartych (73%). Niemal identyczne, w obu analizowanych grupach respondentów, są odsetki osób przekonanych o tym, że samorządy w ogóle powinny korzystać z ich darowizn: 5% wśród mających poczucie wpływu i 6% wśród tych, którzy go mają). Gotowość do przekazywania darowizn (osoby mające POCZUCIE WPŁYWU na sprawy swojej społeczności, n=393) 15% Gotowość do przekazywania darowizn (osoby mające POCZUCIE BRAKU WPŁYWU na sprawy swojej społeczności, n=532) 51% 5% 73% 10% 6% 29% samorząd w ogóle powin korzystać z ich darowizn 11% samorząd w ogóle powin korzystać z ich darowizn 12
Polacy o narzędziach wzmocnia udziału mieszkańców w samorządzie W ostatj części raportu znajdziemy odpowiedzi na następujące pytania: Co Polacy sądzą o proponowanych narzędziach wzmocnia udziału mieszkańców w samorządzie: konsultacjach społecznych, interpelacji obywatelskiej oraz obywatelskiej inicjatywie uchwałodawczej? W jakim stopniu ci, którzy widzą potrzebę wprowadzenia zmian w sposobie prowadzenia konsultacji, korzystali i zamierzają korzystać z tego narzędzia oraz czy i w jakim stopniu ich postawy partycypacyjne wykraczają poza aspekt konsultacyjno-opiniujący? Wreszcie: jaki jest poziom akceptacji dla procesu konsultacji społecznych, jeśli te mogłyby spowodować wydłuże czasu realizacji inwestycji, podjęcia decyzji czy rozwiązania jakiegoś istotnego dla społeczności lokalnej problemu? Każde z pytań o narzędzia wzmocnia udziału mieszkańców w samorządzie poprzedzone zostało preambułą, zawierającą opis tego narzędzia lub opis zmian, jakie są proponowane w odsieniu do konkretnego narzędzia. Celem iego zabiegu było to, aby uzyskać pewność, że respondenci wyrażając swoje opi dokład i jednoznacz wiedzieli, co oceniają. Pyta o zmiany określające sposób prowadzenia konsultacji społecznych poprzedzone zostało następującym opisem: W sprawach ważnych dla miasta, gminy czy powiatu, władze lokalne mają obowiązek uzyskać opi mieszkańców przed podjęciem jakiejś ważnej decyzji; zapytać ich, co sądzą o danej decyzji lub projekcie uchwały. W ich konsultacjach społecznych mogą wziąć udział wszyscy chętni mieszkańcy i instytucje z danego terenu. Proponowane zmiany w prawie będą określały minimalny zakres konsultacji społecznych, którego szczegóły określi rada gminy/powiatu. Takie konsultacje społeczne władze lokalne będą musiały realizować. Na pyta, czy a zmiana, określająca sposób prowadzenia konsultacji społecznych, jest potrzebna badani w stopniu mal powszechnym (81%) odpowiedzieli:, jest potrzebna. Przeciwnego zdania było dziesięciokrot mj osób: 8% uznało, że zmiany w tym obszarze partycypacji społecznej są potrzebne. Prawie a sama liczba respondentów (10%) miała zdania na ten temat. Zaledwie co setny pytany (1%) całkowicie neguje sensowność istnia mechanizmu partycypacji społecznej w postaci konsultacji społecznych. Czy Pana(i) zdam a zmiana, określająca sposób prowadzenia KONSULTACJI SPOŁECZNYCH, jest potrzebna, czy jest potrzebna? 8% 81%, jest potrzebna, jest potrzebna konsultacje w ogóle są potrzebne 10% 1% Mimo mal powszechnej akceptacji dla projektu zmian w sposobie prowadzenia konsultacji społecznych, warto odnotować, że wśród przedstawicieli których grup społeczno- 13
demograficznych, poparcie to było wyższe niż przecięt. Częściej niż inni, o potrzebie zmian mówili: mieszkańcy miast od 20 do 100 tys. mieszkańców (88%), respondenci z regionu małopolskiego (89%), wielkopolskiego (91%) i dolnośląskiego (92%) oraz badani interesujący się sprawami polityki (87%). Z kolei mieszkający w dużych miastach od 100 do 500 tys. mieszkańców, w regio wschodnim i katowickim oraz na terenach gmin miejsko-wiejskich a że przedstawiciele kadry kierowniczej i specjaliści (w każdej z grup po 12%) stwierdzają, częściej niż pozostali, że zmiany te są potrzebne. Brak zdania w tej sprawie relatyw najczęściej pojawia się wśród najmłodszych (18-19 lat 19%) oraz najstarszych (60 lat i więcej 14%) uczestników badania, respondentów najsłabiej wykształconych (14%) oraz mieszkających w największych miastach (powyżej 500 tys. 16%), w dzielnicach m.st. Warszawy (18%) i w regio centralnym (17%). Rozkład odpowiedzi na pyta o potrzebę zmian w sposobie prowadzenia konsultacji społecznych wśród osób, które dotąd brały udziału w konsultacjach (przypomnijmy, że jest to 81% dorosłej populacji) jest praktycz identyczny, jak wśród ogółu badanych. Przyjrzyjmy się bliżej grupie tych badanych, którzy opowiadają się za wprowadzem zmian w sposobie prowadzenia konsultacji: w jakim stopniu korzystali i zamierzają korzystać z tego narzędzia oraz czy ich postawy partycypacyjne wykraczają poza aspekt konsultacyjno-opiniujący? Gotowość partycypacji o charakterze finansowym (darowizny na rzecz samorządu) deklaruje 21% badanych to wynik podobny do tego, jaki uzyskaliśmy wśród ogółu badanych (przypomnijmy że było to 18%). Nie inaczej jest, jeśli przeanalizujemy pozostałe odpowiedzi na to pyta: statystycz różnią się one od odpowiedzi ogółu populacji. Potrzeba zmiany określającej sposób prowadzenia konsultacji (osoby, które dotąd brały udziału w konsultacjach, n=797) 80% 9% 10% Gotowość do przekazywania darowizn (osoby widzące potrzebę wprowadzenia zmiany określającej sposób prowadzenia konsultacji, n=796) 61% 13% 5%, jest potrzebna, jest potrzebna konsultacje w ogóle są potrzebne 1% 21% samorząd w ogóle powin korzystać z ich darowizn W jakim stopniu zwolennicy zmian korzystali z narzędzia partycypacji społecznej jakim są konsultacje społeczne? Okazuje się, że notujemy tu istotnych statystycz różnic w porównaniu do ogółu badanych. Cztery piąte z nich (80%) przyznaje, że dotąd brało udziału w konsultacjach (wśród ogółu było to 81%), zaś jedna piąta (19%) deklaruje, że w konsultacjach uczestniczyła (wśród ogółu 17%). Osoby przekonane o zasadności wprowadzenia zmian określających sposób prowadzenia konsultacji społecznych, w większym stopniu niż ogół badanych deklarują gotowość wzięcia w nich udziału (63% wobec 56% wśród ogółu). Brak zainteresowania uczestnictwem w konsultacjach przejawia mal jedna piąta z tej grupy (18%). To wyraź mj niż wśród ogółu badanych, gdzie odsetek 14
deklarujących chęć do udziału w konsultacjach osiągnął poziom jednej czwartej (25%). Odpowiedzi, w których uzależniano udział od tematyki konsultacji (11%) znajdują się na mal identycznym poziomie jak wśród ogółu respondentów (10%). Uczestnictwo w konsultacjach kiedykolwiek (osoby widzące potrzebę wprowadzenia zmiany określającej sposób prowadzenia konsultacji, n=796) 80% 1% Chęć udziału w konsultacjach społecznych (osoby widzące potrzebę wprowadzenia zmiany określającej sposób prowadzenia konsultacji, n=796) 63% 18% pamiętam 19% wezmę udział wezmę udziału wiem to zależy, jakich spraw będą dotyczyły 11% 8% Często można spotkać się z opiniami, że konsultacje społeczne stanowią przeszkodę w sprawnej realizacji jakiejś inwestycji, bowiem mogą wydłużyć czas jej wykonania. Wydaje się jednak, że jeśli konsultacje społeczne są odpowiednio przygotowane, odpowiednio wcześ zrealizowane i przeprowadzone prawidłowo, to pozwalają na uniknięcie protestów społecznych (które z całą pewnością mogą wydłużyć czas realizacji inwestycji bądź podjęcia decyzji) i osiągnięcie kompromisu między zainteresowanymi stronami w rozwiązaniu problemu. W tym kontekście postanowiliśmy zapytać Polaków o poziom akceptacji (bądź jej braku) dla procesu konsultacji społecznych, jeśli te mogłyby spowodować wydłuże czasu realizacji inwestycji, podjęcia decyzji czy rozwiązania jakiegoś istotnego dla społeczności lokalnej problemu. 1 W końcu to w interesie danej społeczności lokalnej jest, aby ważny dla jej mieszkańców problem rozwiązać jak najszybciej i jak najlepiej. Pyta poprzedzone zostało opisem kontekstu prowadzenia konsultacji społecznych po to, aby naświetlić badanym obie strony tego procesu: w sprawach ważnych dla miasta, gminy czy powiatu, władze lokalne mają obowiązek przeprowadzić konsultacje społeczne, to znaczy: uzyskać opi mieszkańców przed podjęciem jakiejś ważnej decyzji; zapytać ich, co sądzą o danej decyzji lub planowanej inwestycji. W ich konsultacjach społecznych mogą wziąć udział wszyscy chętni mieszkańcy i instytucje z danego terenu. Prawidłowo przeprowadzone konsultacje społeczne pozwalają ograniczyć protesty i osiągnąć kompromis w danej sprawie między władzami lub inwestorem a mieszkańcami, ale z drugiej strony mogą wydłużyć proces realizacji inwestycji czy podejmowania decyzji. Okazuje się, że Polacy w stopniu mal powszechnym są przekonani, że konsultacje społeczne powinny być realizowane nawet jeśli spowoduje to wydłuże czasu realizacji inwestycji bądź podjęcia jakiejś decyzji. Opinię ą wyraża w sumie 81% badanych. Przeciwnych konsultacjom, które mogłyby spowodować wydłuże czasu realizacji, jest 15% respondentów. Można więc stwierdzić, że bardzo ważne dla mieszkańców jest współdecydowa o kształcie i sposobach rozwiązywania 1 Pyta to zadano w badaniu zrealizowanym na zlece Kancelarii Prezydenta RP przez OBOP w dniach 21-27 czerwca 2011 roku na ogólnopolskiej losowej, reprezentatywnej próbie 1000 osób w wieku 18 lat i więcej. Sondaż zrealizowano techniką CATI (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo). 15
problemów dotyczących ich społeczności. Wydłuże czasu realizacji jest w tym przypadku, mal powszech, ceną akceptowalną. To bardzo ważna informacja dla władz lokalnych oraz inwestorów. Czy Pana(i) zdam konsultacje społeczne powinny być prowadzone nawet jeśli spowodować może to wydłuże czasu realizacji jakiejś inwestycji bądź podjęcia decyzji? 38% 11% zdecydowa raczej raczej zdecydowa to zależy, jakich spraw dotyczą 43% 4% 2% 2% Pyta o narzędzie wzmocnia udziału zwykłych mieszkańców w samorządzie, jakim jest interpelacja obywatelska poprzedzono następującym opisem: innym, nowym, sposobem wpływania na rozwój i sposób funkcjonowania swojej wspólnoty lokalnej jest interpelacja obywatelska. Polega ona na tym, że grupa mieszkańców może zażądać od władz lokalnych wyjaśń dotyczących konkretnej, istotnej dla społeczności lokalnej, sprawy. Jeśli wystarczająco liczna grupa mieszkańców podpisze się pod interpelacją, to publiczna dyskusja nad wskazaną sprawą musi się odbyć na sesji rady gminy, albo rady powiatu, albo sejmiku województwa. Cztery piąte Polaków (82%) wyraża przekona, że narzędzie ie jest potrzebne. Przeciwnego zdania jest mal dwunastokrot mj badanych (7%). Co dziesiąta osoba (10%) potrafi zdecydować, czy interpelacja obywatelska, jako narzędzie zwiększające wpływ na sposób funkcjonowania społeczności, może być przydatne, czy też. Natomiast co setny respondent stwierdza, że skoro władze lokalne są wybrane i odpowiadają za sposób funkcjonowania społeczności, to ma sensu tworzyć iego narzędzia. Czy Pana(i) zdam narzędzie, jakim jest INTERPELACJA OBYWATELSKA jest potrzebne, czy jest potrzebne? 7% 82%, jest potrzebne, jest potrzebne jest potrzebne, bo władze są już wybrane 10% 1% 16
Osoby w wieku 40-49 lat (87%), zamieszkujące region małopolski (90%) i dolnośląski (93%), zainteresowane polityką (90%), przedstawiciele kadry kierowniczej oraz rolnicy (po 87%) to grupy społeczno-demograficzne szczegól sil przekonane o potrzebie stworzenia narzędzia wpływu, jakim jest interpelacja obywatelska. Częściej niż pozostałym sceptycyzm w oce potrzeby stworzenia iego narzędzia towarzyszy najmłodszym badanym w wieku 18-19 lat (13%). Jednocześ też w tej kategorii wiekowej relatyw najczęściej pojawia się brak zdania (17%). Zanim badani ocenili przydatność obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, wyjaśniono im ogól, co jest istotą tego narzędzia: nową propozycją jest też obywatelska inicjatywa uchwałodawcza. Pozwala ona mieszkańcom zgłaszać projekty uchwał. Jeśli pod obywatelskim projektem uchwały podpisze się wymagana liczba mieszkańców rada gminy, powiatu lub sejmik wojewódzki musi go rozpatrzyć. Rówż w tym przypadku cztery piąte respondentów (79%) uznało, że narzędzie ie będzie potrzebne. Dziesięciokrot mjsza grupa badanych (8%) kwestionowała zasadność stworzenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Co dziesiąty pytany (11%) potrafił ocenić jej przydatności, zaś co pięćdziesiąty (2%) uznawał ją za przydatną z tego względu, że władze samorządowe są wybrane po to, aby dbać o sprawne funkcjonowa społeczności. Czy Pana(i) zdam narzędzie, jakim jest OBYWATELSKA INICJATYWA UCHWAŁODAWCZA jest potrzebne, czy jest potrzebne? 8% 11% 79%, jest potrzebne, jest potrzebne jest potrzebne, bo władze są już wybrane 2% Badani w wieku 40-49 lat (87%), mieszkańcy miast o liczbie ludności od 20 do 100 tys. (87%), respondenci z regionu małopolskiego (88%) i dolnośląskiego (91%), przedsiębiorcy (85%) oraz rolnicy (89%) są tymi, którzy, częściej niż pozostali uznają zasadność stworzenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Z kolei najmłodsi uczestnicy badania 18-19 lat oraz mieszkańcy najmjszych miast do 20 tys. mieszkańców relatyw najczęściej stwierdzają, że narzędzie to jest potrzebne. Brak zdania w tej sprawie najczęściej towarzyszy 18-19-latkom, osobom z wykształcem podstawowym (po 17%), emerytom oraz badanym interesującym się sprawami polityki (po 16%) a że mieszkańcom regionu pomorskiego (20%). 17
Podsumujmy więc: każde z zaproponowanych narzędzi wzmocnia udziału mieszkańców w samorządzie zyskuje mal powszechną aprobatę wśród Polaków. Na potrzebę wprowadzenia obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej wskazuje 79% badanych. O potrzebie wprowadzenia zmian określających sposób prowadzenia konsultacji społecznych przekonanych jest 81% respondentów. Z kolei na temat narzędzia jakim jest interpelacja obywatelska pozytyw wypowiada się 82% badanych. Jednoznacz więc można stwierdzić, że zmiany wprowadzające nowe narzędzia wzmacniające udział mieszkańców w samorządzie oraz modyfikujące narzędzia już istjące są Polakom potrzebne. 18