INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA W TARNOWIE w 2015 ROKU

Informacja o stanie środowiska WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KRAKOWIE DELEGATURA W TARNOWIE INFORMACJA O STANIE ŚRODOWISKA W TARNOWIE w 215 ROKU Zatwierdził Kierownik Delegatury w Tarnowie mgr Krystyna Gołębiowska TARNÓW, lipiec 216 1

Opracowano w Dziale Monitoringu Środowiska Delegatury WIOŚ w Tarnowie Autorzy: mgr inż. Maria Ogar mgr Iwona Para mgr inż. Teresa Prajsnar lic. Teresa Reczek 2

SPIS TREŚCI 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA... 4 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 215 roku... 4 1.2. Omówienie wyników badań jakości powietrza ze stacji w Tarnowie... 9 1.3. Stężenia ozonu troposferycznego na obszarze województwa małopolskiego, w tym miasta Tarnów... 21 1.4. Chemizm opadów i depozycja zanieczyszczeń do podłoża... 25 2. MONITORING HAŁASU... 28 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH... 3 4. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH... 32 4.1. Ocena jakości wód w 215 roku... 36 4.2. Ocena spełniania wymagań określonych dla wód w obszarach chronionych... 41 5. MONITORING WÓD PODZIEMNYCH... 45 Podsumowanie... 47 3

Niniejsze opracowanie wykonano na podstawie informacji uzyskanych z badań monitoringowych, prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, oraz działań kontrolnych WIOŚ w Krakowie. W 215 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie realizował zadania w oparciu o Program państwowego monitoringu środowiska województwa małopolskiego na lata 213-215 oraz Kierunki działania i plan pracy na 215 rok. Bieżące i archiwalne informacje dotyczące stanu środowiska w województwie małopolskim znaleźć można na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 1. MONITORING JAKOŚCI POWIETRZA Badania i ocena jakości powietrza prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska w podsystemie monitoring jakości powietrza. Celem funkcjonowania podsystemu jest uzyskiwanie informacji i danych dotyczących poziomów substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników analiz i ocen w zakresie przestrzegania norm jakości powietrza. 1.1. Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 215 roku Roczna ocena jakości powietrza 1) w 3 strefach, wydzielonych na terenie województwa małopolskiego (aglomeracja krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska), została wykonana w oparciu o wyniki pomiarów przeprowadzonych w 215 roku na stacjach monitoringu. Ocenę wykonano pod kątem spełniania kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla substancji: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), benzen (C6H6), ozon (O3), pył zawieszony PM1 (PM1), pył zawieszony PM2,5 (PM2.5), oraz ołów (Pb), arsen (As), kadm (Cd), nikiel (Ni), benzo(a)piren (B(a)P) w pyle zawieszonym PM1. Ocena wykonana pod kątem spełniania kryteriów odniesionych dla ochrony roślin obejmowała substancje: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) oraz ozon (O3). Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy, stanowią wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Klasyfikację stref wykonano dla każdego zanieczyszczenia oddzielnie, na podstawie najwyższych stężeń (tzn. występujących w najbardziej zanieczyszczonych rejonach) na 1 Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 215 roku, WIOŚ Kraków, kwiecień 216 dostępna na stronie internetowej WIOŚ WWW.krakow.pios.gov.pl. 4

obszarze aglomeracji lub innej strefy, dla kryterium ochrony zdrowia i kryterium ochrony roślin. Wartości dopuszczalne substancji w powietrzu zostały określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 roku 2). Dla wszystkich substancji podlegających ocenie, strefy w województwie zaliczono do jednej z poniższych klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy nie przekraczały odpowiednio poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych, klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczenia na terenie strefy przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy ten margines jest określony, klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na jej terenie przekraczały poziom celu długoterminowego. Tab. 1. Wyniki klasyfikacji stref dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w rocznej ocenie pod kątem ochrony zdrowia w województwie małopolskim w 215 roku Kod strefy Nazwa strefy Klasyfikacja stref dla poszczególnych zanieczyszczeń SO 2 NO 2 CO C 6H 6 O 3 O 3 PM1 PM2,5 Pb As Cd Ni B(a)P PL121 Aglomeracja krakowska PL122 Miasto Tarnów PL123 Strefa małopolska *) **) A C A A A D2 C C A A A A C A A A A A D2 C A A A A A C A A A A C D2 C C A A A A C Tab. 2. Wyniki klasyfikacji stref pod kątem ochrony roślin w województwie małopolskim w 215 roku Kod strefy PL123 Nazwa strefy Strefa małopolska Klasa strefy dla poszczególnych zanieczyszczeń SO 2 NO x O 3 *) O 3 **) A A C D2 Objaśnienia do tabel 1 i 2: * - wg poziomu docelowego;** - wg poziomu celu długoterminowego 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 212 r., poz. 131). 5

Zgodnie z wykonaną klasyfikacją w województwie małopolskim w 215 roku: dla kryterium ochrony zdrowia do: klasy C zostały zakwalifikowane wszystkie strefy: 1. Aglomeracja krakowska (NO2, pył zawieszony PM1, benzo(a)piren w pyle PM1, pył zawieszony PM2,5), 2. Miasto Tarnów (pył zawieszony PM1, benzo(a)piren w pyle PM1) 3. Strefa małopolska (ozon, pył zawieszony PM1, benzo(a)piren w pyle PM1, pył zawieszony PM2,5). klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu zostały zakwalifikowane wszystkie strefy dla kryterium ochrony roślin do: klasy C ze względu na przekroczenie poziomu docelowego ozonu zaliczono: 1. Strefę małopolską (O3) klasy D2, ze względu na przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu została zakwalifikowana: 1. Strefa małopolska Zakwalifikowanie do klasy A wymaga działań na rzecz utrzymania stężeń poniżej poziomu dopuszczalnego oraz dążenia do utrzymania jak najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem. Zakwalifikowanie do klasy C wymaga podejmowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza, polegających na określeniu obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych stężeń, oraz działań na rzecz poprawy jakości powietrza opracowanie lub aktualizacja programu ochrony powietrza oraz kontrolowanie stężeń zanieczyszczeń na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych. Natomiast klasa D2 wymaga działań zmierzających do osiągnięcia poziomu celu długoterminowego do roku 22. W ocenie jakości powietrza za rok 215, według kryteriów dotyczących ochrony zdrowia, strefa - miasto Tarnów została zakwalifikowana do klasy C/D2, ze względu na stężenia substancji: B(a)P, PM1, O3. Przy czym, ze względu na poziom stężeń nie przekraczający poziomów dopuszczalnych dla substancji: SO2, NO2, CO, C6H6, O3 (wg poziomu docelowego), PM2,5 oraz Pb, As, Cd, Ni w pyle PM1, strefa - miasto Tarnów została zaliczona do klasy A. Na terenie Tarnowa wystąpiły przekroczenia poziomu dopuszczalnej częstości przekroczeń stężeń dobowych pyłu zawieszonego PM1 i wartości średniorocznej benzo(a)pirenu w pyle PM1, a także poziomu celu długoterminowego dla stężeń ozonu. 6

Przyczyną przekroczeń było oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków a także niekorzystnymi warunkami klimatycznymi i meteorologicznymi. Tab. 3. Charakterystyka obszarów przekroczeń normatywnych stężeń zanieczyszczeń powietrza w strefie - miasto Tarnów w 215 roku Kryterium stanowiące podstawę do zakwalifikowania strefy do klasy C/D2 - zanieczyszczenie, okres uśredniania stężeń B(a)P- rok kalendarzowy PM1-24 godziny (ilość dni przekroczeń poziomu dopuszczalnego) O3 maksymalna średnia 8-godzinna Obszar przekroczeń obszar w km 2 liczba mieszkańców Przyczyna przekroczeń Tarnów obszar miasta 67,4 16 683 Oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków Tarnów obszar miasta obejmujący dzielnice: Śródmieście, Krzyż, Grabówka, Rzędzin, Mościce oraz pn. część dzielnic: Strusina, Zabłocie, Gumniska 47,9 96 736 Oddziaływanie emisji związanych z indywidualnym ogrzewaniem budynków Tarnów obszar miasta 72 111 376 Niekorzystne warunki klimatyczne/ meteorologiczne Kompleksowe omówienie wyników oceny jakości powietrza za rok 215 zostało zawarte w opracowaniu Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 215 roku, dostępnym na stronie internetowej www.krakow.pios.gov.pl. 7

Na mapach 1-5 przedstawiono rozkłady stężeń średniorocznych uzyskane z danych pomiarowych wybranych zanieczyszczeń powietrza w 215 roku na obszarze województwa małopolskiego. Mapa 1. Rozkład stężeń benzo(a)pirenu (ng/m 3 ) w pyle zawieszonym PM1 Mapa 2. Rozkład stężeń dwutlenku siarki (µg/m 3 ) Mapa 3. Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM1 (µg/m 3 ) 8

Mapa 4. Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 (µg/m 3 ) Mapa 5. Rozkład stężeń dwutlenku azotu (µg/m 3 ) 1.2. Omówienie wyników badań jakości powietrza ze stacji w Tarnowie Badania monitoringowe w 215 roku prowadzono w automatycznej stacji pomiarów zanieczyszczeń powietrza, zlokalizowanej w Tarnowie przy ul. Bitwy pod Studziankami. Na stacji prowadzone są ciagłe, 24-godzinne pomiary pyłu zawieszonego PM1 i PM2,5, dwutlenku azotu, tlenków azotu, dwutlenku siarki, ozonu, oraz zawartości benzo(a)pirenu i metali: arsenu, ołowiu, niklu i kadmu w pyle PM1. 9

Tab. 4. Charakterystyka stacji monitoringu jakości powietrza w Tarnowie Urządzenia pomiarowe w stacji Lokalizacja stacji Widok strony zachodniej Kod krajowy stacji MpTarnowWIOSBitw634 Rok rozpoczęcia pomiarów Grudzień 29 Współrzędne geograficzne 5,2169 21,4167 Wysokość m n.p.m. 228 Typ stacji tło miejskie Typ obszaru miejski pomiary automatyczne pomiary manualne Mierzone zanieczyszczenia NO 2, NO x, SO 2, CO, O 3, PM1 - Czas uśredniania: 1-godzinny PM1, PM2.5, C 6H 6, Cd, Ni, Pb, As, benzo(a)piren - Czas uśredniania: 24-godzinny W 215 roku na stacji w Tarnowie wyniki pomiarów zanieczyszczeń powietrza przedstawiały się następująco: Stężenie średnioroczne z pomiarów 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM1 wynosiło 31 µg/m 3 (77,5% poziomu dopuszczalnego) i utrzymywało się na poziomie z roku 214. W miesiącach letnich średnia stężeń PM1 wyniosła 22,5 µg/m 3. W okresie grzewczym, czyli od października do marca, przy niższych temperaturach powietrza, średnia stężeń pyłu wynosiła 4,3 µg/m 3. W tym też okresie notowane były przekroczenia norm. W okresie letnim nie zanotowano przekroczeń dobowych stężeń. Przekroczenia dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych odnotowano 38 razy w roku kalendarzowym. W porównaniu do roku 214 częstość przekraczania 24- godzinnych stężeń była wyższa o 2. W analizowanym okresie nie odnotowano przekroczenia poziomu alarmowego (3 µg/m 3 ). 1

PM1 Poziom dopuszczalny Liczba przekroczeń Temperatura 6 25 stężenie [µg/m 3 ] 5 4 3 2 1 3 1 8 7 7 3 2 15 1 5 temperatura [ C], liczba przekroczeń Wykres 1. Średniomiesięczne stężenia i częstość przekraczania dopuszczalnego poziomu stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM1 w odniesieniu do temperatury w 215 roku na stanowisku w Tarnowie W 215 kontynuowano pomiary stężenia pyłu zawieszonego PM2,5. Stężenie średnioroczne pyłu PM2,5 wynosiło 25 µg/m 3 (1% poziomu dopuszczalnego i 1% poziomu docelowego), i utrzymywało się na poziomie z roku 214. PM2,5 Poziom dopuszczalny Temperatura stężenie [µg/m 3 ] 5 4 3 2 1 25 2 15 1 5 temperatura [ C] Wykres 2. Średniomiesięczne stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 w odniesieniu do temperatury w 215 roku na stanowisku w Tarnowie 11

W próbkach pyłu PM1 pobieranych wagowo oznaczano zawartość metali ciężkich i ich związków, takich jak: kadm, nikiel, ołów, arsen oraz benzo(a)piren. Stężenie średnioroczne kadmu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło,8 ng/m 3 (16% poziomu docelowego) i było wyższe o,17 ng/m 3 od stężenia notowanego w 214 r. Cd Poziom docelowy 6 5 stężenie [ng/m 3 ] 4 3 2 1 Wykres 3. Średniomiesięczne stężenia Cd w pyle zawieszonym PM1 w 215 roku na stanowisku w Tarnowie Stężenie średnioroczne niklu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło 1,2 ng/m 3 (6% poziomu docelowego) i utrzymywało się na poziomie z roku 214. stężenie [ng/m 3 ] 22 2 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Ni Poziom docelowy Wykres 4. Średniomiesięczne stężenia Ni w pyle zawieszonym PM1 w 215 roku na stanowisku w Tarnowie 12

Stężenie średnioroczne ołowiu w pyle zawieszonym wynosiło,2 µg/m 3 (4% poziomu dopuszczalnego) i było wyższe o,6 µg/m 3 od stężenia stwierdzonego w 214 roku.,6,5 Pb Poziom dopuszczalny stężenie [µg/m 3 ],4,3,2,1 Wykres 5. Średniomiesięczne stężenia Pb w pyle zawieszonym PM1 w 215 roku na stanowisku w Tarnowie Stężenie średnioroczne arsenu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło 1,1 ng/m 3 (18,3% poziomu docelowego) i było wyższe o,22 ng/m 3 od stężenia zmierzonego w 214 roku. As Poziom docelowy 7 6 5 stężenie [ng/m 3 ] 4 3 2 1 Wykres 6. Średniomiesięczne stężenia As w pyle zawieszonym PM1 w 215 roku na stanowisku w Tarnowie 13

Stężenie średnioroczne benzo(a)pirenu w pyle zawieszonym PM1 wynosiło 4,2 ng/m 3, przy wartości dopuszczalnej 1, ng/m 3 i było wyższe o,7 ng/m 3 od stężenia z 214 roku. Wysokie stężenia B(a)P w pyle PM1, znacznie przekraczające normę, notowano głównie w okresie grzewczym. Benzo(a)piren Poziom docelowy Temperatura stężenie [ng/m 3 ] 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 25 2 15 1 5 temperatura [ C] Wykres 7. Średniomiesięczne stężenia benzo(a)pirenu w pyle PM1 w odniesieniu do temperatury w 215 roku na stanowisku w Tarnowie Prowadzono automatyczne pomiary 1-godzinne SO2 i uzyskano wartość stężenia średniorocznego 7, µg/m 3 (35% wartości dopuszczalnej). Zmierzone stężenie było niższe o,4 µg/m 3 od stężenia uzyskanego w 214 roku. W okresie od 1 października do 31 marca stężenie SO2 wyniosło 9,8 µg/m 3. SO2 Poziom dopuszczalny Temperatura stężenie [µg/m 3 ] 25 2 15 1 5 25 2 15 1 5 temperatura [ C] Wykres 8. Średniomiesięczne stężenia SO2 w odniesieniu do temperatury w 215 roku na stanowisku w Tarnowie 14

Prowadzono automatyczne pomiary stężeń 1-godzinnych NO2 i uzyskano średnioroczne stężenie o wartości 22, µg/m 3 (55, % wartości dopuszczalnej). Średnioroczne stężenie było o,1 µg/m 3 niższe od stężenia notowanego w 214 roku. NO2 Poziom dopuszczalny Temperatura stężenie [µg/m 3 ] 5 4 3 2 1 25 2 15 1 5 temperatura [ C] Wykres 9. Średniomiesięczne stężenie NO2 w odniesieniu do temperatury w 215 roku na stanowisku w Tarnowie Prowadzono automatyczne pomiary stężeń 1-godzinnych tlenku węgla i uzyskano stężenie maksymalne średnie 8-godzinne kroczące o wartości 2 412 µg/m 3, co stanowi 24,1 % wartości dopuszczalnej. Stężenie średnioroczne benzenu wynosiło 1,5 µg/m 3 (3% poziomu dopuszczalnego) i w porównaniu do roku 214 średnie stężenie benzenu zmniejszyło się o ok. 13%. Benzen oznaczany był metodą manualną pasywną. benzen Poziom dopuszczalny Temperatura stężenie [µg/m 3 ] 6 5 4 3 2 1 25 2 15 1 5 temperatura [ C] Wykres 1. Średniomiesięczne stężenia benzenu w odniesieniu do temperatury w 215 roku na stanowisku w Tarnowie 15

16 Prowadzono automatyczne pomiary stężeń ozonu (O3) i uzyskano stężenie średnie maksymalne ośmiogodzinne kroczące o wartości 162 µg/m 3. Ze względu na ochronę zdrowia ludzi normowany jest poziomu docelowy, o wartości 12 µg/m 3 z dopuszczalną częstością przekraczania do 25 dni w roku kalendarzowym. Do 22 roku winien być dotrzymany poziom celu długoterminowego, którego wartość ustalono na 12 µg/m 3. Z powyższej analizy wynika, że w 215 roku na stanowisku pomiarowym Tarnów- ul. Bitwy pod Studziankami wystąpiły przekroczenia stężeń dopuszczalnych. Standardy jakości powietrza nie były dotrzymane: w pyle zawieszonym PM1 - stężenia 24-godzinne przekroczyły dopuszczalny poziom 38 razy w ciągu roku (dopuszczalna częstość przekraczania 35 razy), w benzo(a)pirenie - przekroczenie stężenia średniorocznego, w ozonie - nie został dotrzymany poziom celu długoterminowego, ze względu na ochronę zdrowia ludzi. Wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 Od 21 roku na stacji tła miejskiego zlokalizowanej w Tarnowie mieście powyżej 1 tys. mieszkańców, prowadzone są dodatkowo pomiary pyłu PM2,5, w celu określenia wskaźnika średniego narażenia ludzi na pył PM2,5. Pomiary te służą do obliczania krajowego wskaźnika średniego narażenia oraz wskaźników średniego narażenia dla poszczególnych miast powyżej 1 tys. mieszkańców i aglomeracji. Wskaźnik średniego narażenia dla Tarnowa dla roku 214, liczony w 215 r. jako średnia z lat 212-214, wynosił 29 µg/m 3. Jest to wartość znacznie wyższa od pułapu stężenia ekspozycji, wynoszącego 2 µg/m 3, który stanowi standard w tym zakresie i który należało osiągnąć do 215 r., oraz od krajowego celu redukcji narażenia, wynoszącego 18 µg/m 3, który należy osiągnąć do 22 r. (M.P. z dnia 24 sierpnia 215 r., poz. 814). W porównaniu z rokiem 213, dla którego wartość wskaźnika średniego narażenia wynosiła 31 µg/m 3, wartość ta zmniejszyła się. Zmiany stężeń średniorocznych zanieczyszczeń powietrza na stanowisku w Tarnowie w latach 29-215 Analiza wyników badań zanieczyszczeń powietrza na stanowisku w Tarnowie, przy ul. Bitwy pod Studziankami w latach 29-215 wykazała występowanie przekroczeń wartości normatywnych w niektórych badanych wskaźnikach. W tych latach przekroczenia norm średniorocznych występowały we wskaźnikach: pył zawieszony PM1(29-212) i PM2,5(29-213) oraz B(a)P w całym okresie. Pozostałe wskaźniki tj: benzen, SO2, NO2, oraz metale w pyle zawieszonym (Pb, As, Ni, Cd) utrzymywały się poniżej norm w całym analizowanym okresie.

Wielkości przekroczeń ulegały wahaniom. W PM1 od 213 wartości średnioroczne utrzymują się poniżej normy. PM2,5 w 214 roku osiągnął poziom dopuszczalny i pozostał na tym poziomie w 215 roku. Jedynie B(a)P nadal utrzymuje się powyżej normy, wykazując jednak tendencję malejącą. Dla większości badanych wskaźników w okresie 29-215 obserwuje się tendencję obniżania wartości stężeń średniorocznych. 5 PM1 poziom dopuszczalny stężenie [µg/m 3 ] 4 3 2 1 44 45 41 41 34 31 31 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 11. Zmiany stężeń średniorocznych pyłu PM1 stężenie [µg/m 3 ] 4 35 3 25 2 15 1 5 PM2,5 poziom dopuszczalny 33,5 29 31 33 27 25 25 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 12. Zmiany stężeń średniorocznych PM2,5 stężenie [ng/m 3 ] 7 6 5 4 3 2 1 B(a)P poziom docelowy 6,5 6 5,9 5,4 4,4 4,2 3,5 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 13. Zmiany stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu 17

6 benzen poziom dopuszczalny stężenie [µg/m 3 ] 5 4 3 2 1 2,9 2 2,4 1,8 2,1 1,7 1,5 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 14. Zmiany stężeń średniorocznych benzenu 25 SO2 poziom dopuszczalny stężenie [µg/m 3 ] 2 15 1 5 8 1,2 9,1 1 9 7,4 7 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 15. Zmiany stężeń średniorocznych SO2 stężenie [µg/m 3 ] 45 4 35 3 25 2 15 1 5 NO2 poziom dopuszczalny 29 22,9 25,3 24 25,1 22,1 22 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 16. Zmiany stężeń średniorocznych NO2 18

stężenie [µg/m 3 ],6,5,4,3,2,1 Pb poziom dopuszczalny,23,22,2,2,16,14,2 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 17. Zmiany stężeń średniorocznych Pb stężenie [ng/m 3 ] 6 5 4 3 2 1 Cd poziom docelowy 1,8 2,3 2,9 1,6,8 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 18. Zmiany stężeń średniorocznych Cd stężenie [ng/m 3 ] 7 6 5 4 3 2 1 As poziom docelowy 1,3 1,1 1,3 1,4 1,2,9 1,1 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 19. Zmiany stężeń średniorocznych As stężenie [ng/m 3 ] 25 2 15 1 5 Ni poziom docelowy 2,7 2,2 1,9 1,6 1,7 1,2 1,2 29 21 211 212 213 214 215 Wykres 2. Zmiany stężeń średniorocznych Ni 19

Stacja w Tarnowie na tle pozostałych stacji w województwie małopolskim w 215 roku dla wybranych zanieczyszczeń PM1 poziom dopuszczalny Częstość przekroczeń PM1 7 2 2 stężenie [µg/m 3 ] 6 5 4 3 2 1 12 31 118 99 11 14 93 28 25 24 74 18 52 67 38 44 38 6 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Częstość przekroczeń * stacje mobilne Wykres 21. Rozkład stężeń średniorocznych oraz częstość przekroczeń normy dobowej pyłu zawieszonego PM1 na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 215 roku B(a)P poziom docelowy stężenie [ng/m 3 ] 13 12 11 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 4,2 * stacje mobilne Wykres 22. Rozkład stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu na stanowiskach pomiarowych w województwie małopolskim w 215 roku W 215 roku w województwie małopolskim stężenia średnioroczne pyłu PM1 zostały przekroczone na 8 stanowiskach, w tym na trzech stanowiskach w aglomeracji Krakowskiej oraz na 5 stanowiskach w strefie małopolskiej (Kęty, Nowy Sącz, Tuchów, Skawina, Niepołomice). 2

Na wszystkich stanowiskach w województwie występowały przekroczenia stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu, przy czym stanowisko w Tarnowie było w grupie o niższych przekroczeniach poziomu docelowego (4-krotne przekroczenie normy). 1.3. Stężenia ozonu troposferycznego na obszarze województwa małopolskiego, w tym miasta Tarnów Ozon to odmiana tlenu o cząsteczce trójatomowej. Jest to drażniący gaz o barwie bladoniebieskiej i charakterystycznej woni. Najwięcej tej substancji znajduje się w warstwie ozonosfery, która stanowi osłonę Ziemi przed promieniowaniem ultrafioletowym. Ozon obecny w warstwie atmosfery przy powierzchni, ma negatywny wpływ na zdrowie ludzkie i roślinność. Jest jednym ze składników smogu fotochemicznego powstającego głównie latem przy wysokich temperaturach i ciśnieniu w miastach o bardzo dużym ruchu samochodowym. Ozon w warstwie atmosfery przy powierzchni Ziemi to zanieczyszczenie wtórne - powstaje na skutek przemian fotochemicznych w powietrzu powodowanych między innymi przez tlenki azotu, węglowodory i tlenek węgla. Największe stężenia obserwuje się przy dużych aglomeracjach miejskich, a głównym powodem jego powstawania jest emisja spalin samochodowych. Emisja tlenków azotu i węglowodorów w spalinach samochodowych limitowana jest w ramach norm Euro, przy czym znaczące zmniejszenie emisji tych substancji wprowadziła, od 214 roku, norma Euro VI. Zmniejszenie emisji tlenków azotu i węglowodorów można również uzyskać poprzez poprawne wyregulowanie silnika samochodu. Ozon może powodować chwilowe zaburzenia funkcji oddechowych, szybki i płytki oddech oraz bóle głowy, zwłaszcza przy większym obciążeniu wysiłkiem fizycznym. Wysokie stężenia ozonu mogą powodować podrażnienia górnego odcinka dróg oddechowych, kaszel i napady duszności. Możliwe są podrażnienia i swędzenie oczu, bóle klatki piersiowej, podrażnienia śluzówki, a także choroby dróg oddechowych (nosa, gardła i płuc). Dopuszczalne normy dotyczące ozonu (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 212r.) ze względu na ochronę zdrowia ludzi: 12 µg/m³ to poziom docelowy dla stężenia 8-godzinnego i może być przekraczany nie więcej niż 25 dni w ciągu roku 12 µg/m³ to poziom celu długoterminowego, termin osiągnięcia poziomu celu 22 rok 18 µg/m³ to poziom informowania dla stężenia 1-godzinnego 24 µg/m³ to poziom alarmowy dla stężenia 1-godzinnego 21

ze względu na ochronę roślin: 18 µg/m³*h to poziom docelowy, wyrażony jako AOT4, określany dla okresu wegetacyjnego (1V 31 VII), 6 µg/m³*h to poziom celu długoterminowego, wyrażony jako AOT4, określony dla okresu wegetacyjnego (1 V 31 VII) Poniższe informacje zaczerpnięto z raportu: Wyniki modelowania stężeń ozonu troposferycznego na potrzeby rocznej oceny jakości powietrza, dla roku 215 wykonanego przez Biuro Studiów i Pomiarów Proekologicznych EKOMETRIA z siedzibą w Gdańsku, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Rozkład stężeń ozonu, ze względu na ochronę zdrowia i ochronę roślin, w skali kraju i poszczególnych województw wyznaczono w oparciu o metodę łączenia wyników modelowania stężeń ozonu troposferycznego z wykorzystaniem modelu CAMx z wynikami pomiarów. Metoda łączenia wyników modelowania z pomiarami polegała na stworzeniu dwóch pól stężeń jedno pole uzyskano z danych pomiarowych, drugie pole obejmowało dane modelowe. Pola te połączono, a efektem tego działania było uzyskanie skorygowanej wersji wyników modelowych. Skorygowanie pola wyników modelowania odbyło się w oparciu o pomiary ozonu z 98 stacji dla roku 215 oraz 74 dla okresu 213-215. W obliczeniach rozprzestrzeniania się ozonu wykorzystano bilanse emisji tlenku węgla, niemetanowych lotnych związków organicznych, tlenków azotu oraz tlenków siarki. 1.3.1. Omówienie wyników modelowania i pomiarów stężeń ozonu (metoda łączenia) na obszarze województwa małopolskiego Wartości dla jednego roku (215) Uśrednione wartości dla 3 lat (213-215) Mapa 6. Liczba dni w ciągu roku, w których maksimum dobowe ze stężeń ozonu 8h średnich kroczących przekroczyło wartość 12 µg/m 3 w województwie małopolskim 22

Na większości obszaru województwa małopolskiego (mapa 6 - z lewej strony) w 215 roku liczba dni, w których stężenie ozonu przekroczyło 12 µg/m 3 (poziom docelowy) była wyższa od dopuszczalnej częstości przekraczania poziomu docelowego w roku, wynoszącej 25. Jedynie w Krakowie oraz w powiatach wielickim, częściowo bocheńskim, tarnowskim, brzeskim, nowosądeckim, myślenickim a także w Tarnowie liczba dni, w których stężenie ozonu przekroczyło 12 µg/m 3 zawierała się w przedziale 11-25 dni. Na obszarze województwa małopolskiego w latach 213-215 (mapa 6 - z prawej strony) stwierdzono wystąpienia przekroczenia poziomu docelowego ozonu w zachodniej części województwa w powiatach: oświęcimskim, wadowickim, suskim, nowotarskim i tatrzańskim. Jedynie w Tarnowie i częściowo powiecie tarnowskim oraz powiecie nowosądeckim stwierdzono najmniejszą liczbę dni (11-15) ze stężeniami powyżej wartości 12 µg/m 3, wyznaczonej dla okresu 213-215. Mapa 7. Stężenie ozonu - maksymalna średnia ośmiogodzinna oraz liczba dni w ciągu roku, w których 1 h stężenia ozonu przekroczyły wartość 18 µg/m 3 w województwie małopolskim w 215 r. Na całym obszarze województwa małopolskiego w 215 roku został przekroczony poziom celu długoterminowego, a stężenia przekraczały 15 µg/m 3. Liczba dni w roku, w których stężenie ozonu przekroczyło poziom informowania wynoszący 18 µg/m 3, na terenie województwa wynosiła od 1 do 2. W województwie małopolskim w 215 roku nie stwierdzono wystąpienia poziomu alarmowego ozonu (24 µg/m 3 ). 23

Wartości dla jednego roku (215) Uśrednione wartości dla 3 lat (213-215) Mapa 8. Wskaźnik AOT 4 w województwie małopolskim W prawie całym województwie małopolskim w 215 roku wystąpiło przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu, ze względu na ochronę roślin wartość wskaźnika AOT4 przekroczyła 6 µg/m 3 *h. Jedynie w Tarnowie wyznaczono wartość poniżej celu długoterminowego. Na omawianym obszarze wartość wskaźnika AOT4 uśredniona dla okresu 213-215 nie przekroczyła poziomu docelowego wynoszącego 18 µg/m 3 *h jedynie na niewielkim fragmencie powiatu suskiego wartość przekroczyła poziom docelowy. Przyczyną wystąpienia przekroczeń ozonu jest oddziaływanie naturalnych źródeł emisji lub zjawisk naturalnych nie związanych z działalnością człowieka. Z badań przeprowadzonych na terenie Polski w ramach państwowego monitoringu środowiska wynika, że ozon jest zanieczyszczeniem w strefie przyziemnej wykazującym tendencje do przekraczania poziomów dopuszczalnych na wielu obszarach kraju i Europy. Wysokie stężenia tej substancji pojawiają się w sprzyjających warunkach atmosferycznych tj. wysokiej temperatury i promieniowania słonecznego. 24 1.3.2. Omówienie wyników modelowania i pomiarów stężeń ozonu (metoda łączenia) na obszarze Tarnowa Na obszarze miasta Tarnowa w 215 roku liczba dni, w których stężenie ozonu przekroczyło 12 µg/m 3 wyniosła 2 poziom docelowy ozonu został utrzymany. Na terenie miasta w latach 213-215 nie stwierdzono wystąpienia przekroczenia poziomu docelowego ozonu. W 215 roku - w ocenie ze względu na ochronę zdrowia ludzi - został przekroczony poziom celu długoterminowego. W ciągu roku kalendarzowego poziom stężenia ozonu (maksymalny średni ośmiogodzinny spośród średnich kroczących, obliczanych ze średnich

jednogodzinnych w ciągu doby) na przeważającym obszarze miasta kształtował się w granicach 12-135 µg/m 3. W Tarnowie nie wystąpiły dni, w których 1-godzinne stężenie ozonu przekroczyło wartość 18 µg/m 3 (poziom informowania) i 24 µg/m 3 (poziom alarmowy). W Tarnowie nie wystąpiło przekroczenie poziomu celu długoterminowego ozonu wartość wskaźnika AQT4 nie przekroczyła 4 µg/m 3 *h - w ocenie ze względu na ochronę roślin. Wartość wskaźnika AQT4 uśredniona dla okresu 213-215 nie przekroczyła celu docelowego wynoszącego 18 µg/m 3 *h. Wyniki pomiarów i modelowania stężeń ozonu troposferycznego wykazały, że na obszarze miasta Tarnowa liczba dni z przekroczeniem wartości docelowej wyniosła 2 dni i nie przekroczyła 25 dni tj. dopuszczalnej ilości dni ze stężeniem 8-godzinnym kroczącym wyższym od 12 µg/m 3. Wyniki modelowania wykazały występowanie na terenie miasta przekroczeń poziomu celu długoterminowego ozonu, w ocenie ze względu na ochronę zdrowia ludzi. 1.4. Chemizm opadów i depozycja zanieczyszczeń do podłoża Monitoring chemizmu opadów atmosferycznych i ocena depozycji zanieczyszczeń do podłoża prowadzone są w ramach podsystemu PMŚ - monitoring jakości powietrza. Systematyczne badania składu fizykochemicznego opadów oraz równoległe obserwacje i pomiary parametrów meteorologicznych prowadzi Wrocławski Oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowego Instytutu Badawczego, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Celem monitoringu jest określenie obciążenia obszarów leśnych, gleb i wód powierzchniowych substancjami deponowanymi z powietrza-związkami zakwaszającymi, biogennymi i metalami ciężkimi, będącego podstawą do analizy istniejącego stanu 3). W 215 roku sieć pomiarowo-kontrolna w skali kraju składała się z 23 stacji monitoringowych i 162 posterunków opadowych, z czego na obszarze województwa małopolskiego zlokalizowano 2 stacje monitoringowe (Kasprowy Wierch i Nowy Sącz) oraz 1 posterunków. W 215 roku na stacjach wykonano pomiary ph opadów, w celu oceny zakwaszenia wód opadowych. Na stacjach monitoringowych w województwie małopolskim wartości ph mieściły się w zakresie od 3,54-7,7. W przypadku 59% próbek opadów stwierdzono kwaśne deszcze (ph poniżej 5,6). 3 Opracowano na podstawie: E.Liana, M.Popudejski, J.Bokszańska,E.Terlecka, W.Rawa, Wyniki badań monitoringowych w województwie małopolskim w 215 roku, IMGW-PIB Wrocław 216 25

Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany na obszar województwa wyniósł 51,2 kg/ha i był wyższy niż średni dla całego obszaru Polski o 35,4%. W porównaniu z rokiem ubiegłym w województwie obserwowany był spadek rocznego obciążenia o 2,3%, przy niższej średniorocznej sumie opadów (o 233,5 mm). Największym ładunkiem substancji został obciążony powiat limanowski (55,3 kg/ha), zaś najmniejsze obciążenie powierzchniowe wystąpiło w powiecie dąbrowskim (38,2 kg/ha). Roczny sumaryczny ładunek jednostkowy badanych substancji zdeponowany przez opad mokry na obszar miasta Tarnowa wyniósł 45, kg/ha. W porównaniu z rokiem ubiegłym nastąpił spadek obciążenia o 2,4%. W 215 roku wskaźnik obciążenia powierzchni dla Tarnowa był niższy niż dla Krakowa (48,8 kg/ha) i Nowego Sącza (54,3 kg/ha). Wyniki dla poszczególnych badanych substancji pokazują, że zdeponowane na obszarze miasta Tarnowa ładunki były niższe dla większości substancji i nie przekraczały średniej dla województwa. Tarnów Kraków Nowy Sącz województwo małopolskie ładunki jednostkowe {kg/ha/rok] 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Siarczany Chlorki Azotyny+azotany Azot amonowy Azot ogólny Sód Potas Wapń Magnez Fosfor ogólny Cynk ładunki jednostkowe {kg/ha/rok],4,3,2,1, Miedź Jon wodorowy Ołów Kadm Nikiel Chrom Wykres 23. Depozycja opadów atmosferycznych w 215 roku na obszar wybranych miast i województwa małopolskiego Na obszar miasta Tarnowa wody opadowe w 215 roku wniosły: 14 tony siarczanów, 83 tony azotu ogólnego, 47 ton wapnia, 35 ton azotu amonowego, 43 tony chlorków, 18 ton potasu, 23 tony azotynów i azotanów, 2 ton sodu, 7 ton magnezu, 1,9 tony fosforu ogólnego, 1,3 tony cynku,,2 tony miedzi,,17 tony jonów wodorowych,,5 tony ołowiu,,2 tony niklu,,7 tony kadmu oraz,4 tony chromu. 26

Chrom,1% Wapń 12,3% Chlorki 11,2% Azot amonowy 9,1% Azot ogólny 21,6% Azotyny+azotan y 5,3% Siarczany 27,1% Magnez 1,8% Potas 4,7% Sód 5,213% Nikiel,5% Kadm,2% Ołów,13% Cynk,339% Miedź,1% Jon wodorowy,44% Fosfor ogólny,5% Wykres 24. Udział procentowy ładunków całkowitych wniesionych z opadami na obszar Tarnowa w 215 roku Wniesione wraz z opadami w 215 roku ładunki całkowite poszczególnych zanieczyszczeń, w porównaniu do wielkości z roku 214 były wyższe dla 4 substancji. Notowano duży wzrost depozycji sodu 33,3%, chlorków 1,3%, azotu (azotanowy + azotynowy) 9,5% oraz wapnia 2,2%. Depozycja magnezu pozostawała na niezmienionym poziomie. Spadki występowały natomiast w 12 wskaźnikach tj.: siarczany, azot amonowy, fosfor ogólny, potas, cynk, miedź, ołów, nikiel, kadm, chrom i jony wodorowe. Zmiany zawierały się w zakresie od 55,6% (chrom) do 6,3% (siarczany). [%] 4 3 2 1-1 -2-3 -4-5 -6 Chrom Cynk Miedź Ołów Fosfor ogólny Nikiel Kadm Azot ogólny Jon wodorowy Azot amonowy Potas Siarczany Magnez Wapń Azotyny+azotany Chlorki Sód Wykres 25. Zmiany wielkości ładunków całkowitych zanieczyszczeń wniesionych z opadami na obszar Tarnowa w 215 roku w porównaniu z rokiem 214 Udział ładunków całkowitych zanieczyszczeń wniesionych w 215 roku z opadami na obszar miasta Tarnowa w obciążeniu powierzchniowym województwa małopolskiego wynosił,4%, a dla poszczególnych badanych substancji, zawierał się w zakresie od,23% do,52% (ołów, jon wodorowy). 27

Zanieczyszczenia wniesione z mokrym opadem atmosferycznym stanowią znaczące źródło zanieczyszczeń obszarowych oddziałujących na środowisko naturalne. Kwasotwórcze związki siarki i azotu, związki biogenne (azotu i fosforu) oraz metale ciężkie mają ujemny wpływ na stan środowiska. Natomiast występujące w opadach kationy zasadowe (potas, sód wapń, magnez) powodują neutralizację wód opadowych i mają korzystne oddziaływanie na środowisko. 2. MONITORING HAŁASU Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska prowadzi pomiary poziomów hałasu w środowisku emitowanego przez źródła komunikacyjne i przemysłowe. Zgodnie z programem PMŚ dla województwa małopolskiego na lata 213-215, w 215 roku wykonano pomiary hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego. Pomiary hałasu prowadzono w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 16 czerwca 211 roku 4). Przekroczenia wartości dopuszczalnych określono według Rozporządzenia MŚ z dnia 14 czerwca 27 r. 5). Badania hałasu obejmowały wyznaczenie równoważnego poziomu dźwięku A (LeqD, LeqN) oraz warunków poza akustycznych niezbędnych do interpretacji wyników i sporządzenia oceny klimatu akustycznego. W województwie małopolskim w 215 roku pomiary hałasu drogowego przeprowadzono w 16 punktach, w tym w 13 punktach wykonano pomiary określając poziomy krótkookresowe (dobowe) LAeqD oraz LAeqN, mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska. Pomiary hałasu kolejowego przeprowadzono łącznie w 4 punktach w województwie. Na terenie miasta Tarnowa w 215 roku prowadzono badania monitoringowe hałasu kolejowego. Punkt zlokalizowano przy linii kolejowej nr 91, przy ul. Pustaki 1. Długość odcinka pomiarowego wynosiła 1 km. Liczba pociągów na badanej linii kolejowej wynosiła ogółem w ciągu doby 51 pojazdów, z czego 23 pociągi lokalne, 14 dalekobieżnych oraz 14 towarowych 6). Emisja hałasu kolejowego w punkcie w Tarnowie, wyrażona wskaźnikiem LAeq nie powodowała przekroczeń poziomów dopuszczalnych, określonych dla terenów zabudowy mieszkaniowo-usługowej, 4 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 czerwca 211 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów poziomów w środowisku substancji lub energii przez zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem (Dz. U. z 211 r. Nr 14, poz.824). 5 Rozporządzenia MŚ z dnia 14 czerwca 27 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. 214 r., poz. 112 z późn. zm.). 6 Informacje na podstawie rozkładu jazdy PKP, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Centrum Zarządzania Ruchem Kolejowym w Warszawie. 28

zarówno w porze dziennej jak i nocnej. W porównaniu z rokiem 214 poziom hałasu dla pory dnia wzrósł o,8 db, zaś w nocy zmalał o 7,5 db. Tab. 5. Wyniki pomiarów monitoringowych hałasu drogowego prowadzonych w Tarnowie w 215 roku Punkt pomiarowy Tarnów Linia kolejowa 91 ul. Pustaki 1 Nazwa punktu pomiarowego Zabudowa po stronie wykonywania pomiarów luźna, jednorodzinna. Odległość pierwszej zabudowy od linii 3m. Współrzędne geograficzne punktu N 5 2.1 E2 57 1,5 Data pomiarów 2-3.11.215 Dopuszczalny poziom hałasu LAeqD Równoważny poziom dźwięku A( LAeqD) Pora dzienna [db] Dopuszczalny poziom hałasu LAeqN Równoważny poziom dźwięku A (LAeqN) Pora nocna 65 47,9 56 43,4 Objaśnienia: L AeqD równoważny poziom dźwięku A dla pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 6-22 ); L AeqN - równoważny poziom dźwięku A dla pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od godz. 22-6 ) ppoziom dzwięku[db] 7 6 5 4 3 2 1 pora dzienna poziom dopuszczalny w porze dziennej liczba pociągów 85 64 pora nocna poziom dopuszczalny w porze nocnej 213 214 215 Wykres 26. Hałas i natężenie ruchu dla linii kolejowej nr 91 w Tarnowie w latach 213-215 W ramach działalności kontrolnej prowadzonej przez WIOŚ wykonano 2 kontrole interwencyjne w zakresie emisji hałasu, w tym jedną z pomiarami hałasu przemysłowego w środowisku z terenu kontrolowanej działalności gospodarczej (praca urządzeń w zakładzie). Pomiary wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu w porze nocnej. W związku z tym wydano zarządzenia pokontrolne zobowiązujące kontrolowaną jednostkę do podjęcia działań techniczno-organizacyjnych, polegających na 51 11 9 7 5 3 1-1 liczba pociagów 29

ograniczeniu nadmiernej uciążliwości hałasowej w środowisku. O stwierdzonych nieprawidłowościach poinformowano w wystąpieniach pokontrolnych skierowanych do Prezydenta Miasta Tarnowa i Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w Tarnowie. 3. MONITORING PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie prowadzi pomiary poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku, w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. W 215 r. WIOŚ w Krakowie wykonał badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w 45 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, po 15 dla trzech kategorii obszarów: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys., pozostałe miasta oraz tereny wiejskie. Pomiary prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 27 roku 7). Przekroczenia wartości dopuszczalnej określono według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 3 października 23 roku 8). Badania polegały na pomiarze natężenia składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego w przedziałach częstotliwości co najmniej od 3 MHz do 3 MHz. Celem pomiarów było określenie oddziaływania pól elektromagnetycznych w miejscach dostępnych dla ludności. Z przeprowadzonych w 215 roku pomiarów poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku wynika, że w żadnym punkcie na terenie województwa małopolskiego nie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnej (7 V/m). Badania wykazały, że dla kategorii obszaru: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys., średnie wartości natężenia PEM zawierały się w przedziale 1,41 do,3 V/m 9). Najwyższą wartość natężenia odnotowano w punkcie - Kraków, ul. M. Bobrzyńskiego (1,41 V/m - 2 % normy). W siedmiu punktach tej kategorii natężenia były poniżej granicy oznaczalności. Średnia arytmetyczna zmierzonych wartości dla tej kategorii wynosiła,468 V/m. 7 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 27 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz.U. z 27 Nr 221, poz.1645). 8 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 października 23 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzenia dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883) 9 Próg czułości sondy pomiarowej. 3

Dla kategorii pozostałe miasta najwyższa zmierzona wartość wynosiła,47 V/m (Libiąż powiat chrzanowski) a na terenach wiejskich,34 V/m (Ryczów powiat wadowicki). Jednak w większości punktów w tych kategoriach zmierzone natężenia były poniżej,3v/m. Wyniki średnie dla kategorii pozostałe miasta to,214 V/m, a dla kategorii tereny wiejskie,163 V/m. 1,5 1,41 1,2 próg czułości sondy,9,6,3,87,83,78,71,46,43,33 Kraków, ul. M. Bobrzyńskiego Tarnów,ul. Spokojna Tarnów, ul. Słoneczna Nowy Sącz, ul. Kolejowa [V/m] Kraków, Rondo Mogilskie Kraków, ul. Nowohucka Kraków, ul. Kocmyrzowska Kraków, ul. Grota- Roweckiego Kraków, Al. Pokoju Kraków, ul. Klasztorna Kraków, ul. Balicka Kraków, ul. Mała Góra Nowy Sącz, Skrzyżowanie al. Piłsudskiego i ul. I Brygady Nowy Sącz, ul. Bulwar Narwiku Tarnów, ul. Legionów Wykres 27. Porównanie poziomów pól elektromagnetycznych w punktach pomiarowych dla kategorii obszaru: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys. w województwie małopolskim w 215 roku Na obszarze Tarnowa, należącym do kategorii: centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 5 tys., w 215 roku wykonano pomiary monitoringowe pól elektromagnetycznych w trzech punktach. Uzyskane średnie wartości natężenia PEM wynosiły w punkcie przy ul. Spokojnej -,87 V/m, a przy ul. Słonecznej,83 V/m, przy ul. Legionów - poniżej,3 V/m. Natężenie w punktach nie przekraczało więc wartości dopuszczalnej. Wyniki uzyskane w punktach-przy ul. Słonecznej i Spokojnej w Tarnowie należą w województwie małopolskim do grupy o wyższych wartościach PEM. W ramach działalności kontrolnej prowadzonej przez WIOŚ w 215 roku wykonano 15 kontroli pozaplanowych w oparciu o dokumentację z pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku w otoczeniu stacji bazowych telefonii komórkowej, przesyłanych do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w trybie art. 122a ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 21 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 213 poz. 1232 z późn. zm.). Nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnej. 31

4. MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW) z dnia 23 października 2 roku 1), która jest podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony wód w Unii Europejskiej, zmieniła podejście do systemu zarządzania wodami, w tym do badań i oceny ich jakości. Zgodnie z RDW podstawową jednostkę gospodarowania wodami stanowią tzw. jednolite części wód (jcw), które należy rozumieć jako oddzielne i znaczące elementy wód powierzchniowych takie jak: rzeka, jezioro, zbiornik, strumień, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Wyróżnia się naturalne i silnie zmienione lub sztuczne jednolite części wód. Zarządzanie wodami musi uwzględniać uwarunkowania wynikające z dokonanego podziału na jednolite części wód. Stąd też monitoring wód, którego głównym celem jest dostarczenie informacji o stanie wód, niezbędnych do gospodarowania wodami, w tym do ich ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami antropogenicznymi, jest realizowany w jednolitych częściach wód powierzchniowych. RDW zobowiązała Polskę do osiągnięcia do 215 roku dobrego stanu wód. Badania wód realizowane są w oparciu o wieloletnie programy monitoringu środowiska dla województwa małopolskiego (programy te są dostępne na stronie internetowej WIOŚ w Krakowie www.krakow.pios.gov.pl). Podstawą do prowadzenia badań w 215 roku był program Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 213-215 11). Zgodnie z programem system oceny jakości jednolitych części wód rzecznych w mieście Tarnów realizowano poprzez badania i pomiary wykonywane w ramach monitoringów: diagnostycznego i operacyjnego. Jednolite części wód występujące na obszarach chronionych (obszary ujęć wód pitnych, obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniem pochodzącym ze źródeł komunalnych, obszary chronione zależne od wód, w tym na terenach ochrony siedlisk lub gatunków sieci Natura 2, obszary wód wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych) badano także według odrębnych przepisów, w celu ustalenia stopnia spełniania dodatkowych wymagań dla tych obszarów. 1 Dyrektywa 2/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej 11 Program Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 213-215 w województwie małopolskim, Kraków 212 32

Warunki hydrometeorologiczne obszaru badań w 215 roku Rok 215 na obszarze całej Polski został sklasyfikowany jako ekstremalnie ciepły. Średnia roczna temperatura była o 2,5 o C wyższa od średniej rocznej z wielolecia 1971-2. W klasyfikacji termicznej poszczególnych miesięcy w roku, zdecydowaną większość stanowiły miesiące sklasyfikowane jako ciepłe, bardzo ciepłe i anomalnie ciepłe. Miesiącem ekstremalnie ciepłym był sierpień, w którym średnie miesięczne temperatury były wyższe o 3-5 o C od średniej miesięcznej dla sierpnia z wielolecia 1971-2. Dla przykładu w dniu 31.8.215r. odnotowano w Tarnowie maksymalną temperaturę w ciągu całego 215r., wynosząca 37,7 o C. W ciągu roku ilość dni gorących, z temperaturami powyżej 3 o C, wynosiła 47, z czego 21,2% (1 dni), to dni z falami upałów, w których temperatura przekraczała 35 o C. Klasyfikację termiczną poszczególnych miesięcy i roku 215 dla wybranych stacji referencyjnych przedstawiono poniżej. Miesiąc Kraków Kielce Rzeszów I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok chłodny normalny lekko ciepły ciepły bardzo ciepły anomalnie ciepły ekstremalnie ciepły Tab. 6. Termiczna klasyfikacja miesięcy i roku 215 wg skali H. Lorenz Źródło: Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej 215 Pod względem ilości opadów rok sklasyfikowano jako suchy. W poszczególnych meteorologicznych porach roku, rozkład sum opadów atmosferycznych w roku 215 przedstawiał się następująco: zima (XII 214 - II 215) 18% normy normalna, wiosna (III V) 95% normy normalna, lato (VI-VIII) 55% normy bardzo suche, jesień (IX-XI) 14% normy normalna. W skali kraju klasyfikacja miesięcy roku hydrologicznego 215 była następująca: bardzo wilgotny styczeń, wilgotny marzec, normalny grudzień (214), maj, wrzesień, suchy lipiec, październik, bardzo suchy kwiecień, czerwiec, 33

skrajnie suchy listopad (214), luty, sierpień Na terenie powiatu tarnowskiego i miasta Tarnów średnioroczne sumy opadów, w odniesieniu do okresu wielolecia 1971-2, były na poziomie 8-9%. Według danych dla stacji meteorologicznej Tarnów roczna suma opadów wyniosła 617,2 mm, przy czym we wrześniu, który był miesiącem najbardziej deszczowym, suma opadów wyniosła 15,2mm. Najwyższe sumy opadów były na poziomie 14-18% średniomiesięcznych opadów z wielolecia dla września. Najbardziej suchym miesiącem był sierpień, w którym miesięczna suma opadów była na poziomie 1-3% w stosunku do wielolecia. W całym roku odnotowano 157 dni deszczowych, przy czym tylko 1,2% stanowiły dni z opadem powyżej 1 mm, natomiast 37,6% - dni z opadem 1-5 mm. Klasyfikację opadową miesięcy i roku 215 przedstawiono poniżej. Miesiąc Kraków Kielce Rzeszów I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok wilgotny i bardzo wilgotny skrajnie wilgotny normalny suchy bardzo suchy skrajnie suchy Tab. 7. Klasyfikacja opadowa miesięcy i roku 215 wg skali Z. Kaczorowskiej Źródło: Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej 215 Wskutek panujących warunków atmosferycznych od maja 215r. obserwowano obniżanie się zwierciadła wód podziemnych oraz spadek wydajności źródeł. W sierpniu na terenie województwa małopolskiego odnotowano spadki poniżej granicy stanu niskiego ostrzegawczego (SNO). W przypadku wód powierzchniowych w obydwu półroczach panowały zupełnie odmienne warunki. W pierwszej połowie roku stany wód w dorzeczu Wisły układały się przeważnie w strefie stanów średnich, a okresowo notowano wzrosty stanów. Od czerwca następował systematyczny spadek stanów, do stanów poniżej strefy stanów niskich. 34

Sieć monitoringu wód W roku 215 klasyfikację stanu wód powierzchniowych dla miasta Tarnów przeprowadzono w oparciu o wyniki badań monitoringowych wód w 4 punktach pomiarowo-kontrolnych, zlokalizowanych w 3 silnie zmienionych jednolitych częściach wód powierzchniowych, na 3 rzekach: Dunajec, Biała i Wątok. Badania monitoringowe realizowane były zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 211 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. (Dz. U. Nr 258/211, poz. 155) oraz w rozporządzeniem zmieniającym z dnia 21 listopada 213 r. (Dz. U. 213 poz. 1558). Wykonawcą badań było Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie Delegatura w Tarnowie. Tab. 8. Charakterystyka sieci monitoringu wód powierzchniowych, w oparciu o którą prowadzono badania jakości wód miasta Tarnów w 215 roku Nazwa jcw Kod jcw Nazwa rzeki Nazwa punktu pomiarowego Kod punktu km biegu rzeki Typ abiotyczny wód 1) Silnie zmieniona jcw (T/N) Rodzaj monitoringu 2) Czy jcw występuje na obszarze chronionym? Dorzecze: Górna Wisła kod: 2 Zlewnia: Dunajec; kod: 214 Dunajec od Zb. Czchów do ujścia Biała od Rostówki do ujścia PLRW21921499 Dunajec Piaski Drużków Ujście Jezuickie PLRW214214899 Biała Tarnów Wątok PLRW212214889 Wątok Tarnów PL1S151_ 1817 PL1S151_ 1828 PL1S151_ 1827 PL1S151_ 1825 67, 2 T,1 2 T,4 14 T,2 12 T MORWS, MOPI, MOEU, MORE MORWS, MOEU MORWS, MOEU MORWS, MOEU Objaśnienia: 1) Typ abiotyczny 12 potok fliszowy, 14 mała rzeka fliszowa, 2-rzeka nizinna żwirowa 2) MO monitoring operacyjny, MOPI- monitoring operacyjny jakości wód, wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia, MOEU - program monitoringu operacyjnego jakości wód narażonych na eutrofizację ze źródeł komunalnych, MORE - program monitoringu operacyjnego jakości wód wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, w tym do kąpielisk. Kody programów monitoringu w odniesieniu do kategorii wód: RWS program monitoringu realizowany na jcw rzecznej sztucznej bądź silnie zmienionej 35 Tak Tak Tak Tak

4.1. Ocena jakości wód w 215 roku Ocenę jakości wód przeprowadzono według: rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 211 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 258, poz. 1549) rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 października 214 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 214 poz.1482) rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 22 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 24, poz.1728) zasad klasyfikacji stanu wód przyjętych przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (pismo GIOŚ z dnia 29.4.214 r.) Ocena potencjału ekologicznego jednolitych części wód W obecnie obowiązujących procedurach oceny stanu jednolitych części wód na koniec danego roku badawczego uwzględnia się wyniki z lat wcześniejszych, przy czym wyniki uzyskane w danym roku badawczym obowiązują do czasu uzyskania wyników nowych, bardziej aktualnych. Taki sposób dziedziczenia wyników oceny, polega na przeniesieniu wyników elementów biologicznych, fizykochemicznych, hydromorfologicznych oraz chemicznych na kolejny rok w przypadku, gdy nie były one objęte monitoringiem w analizowanym okresie. W przypadku elementów biologicznych dziedziczenie oceny odbywa się na poziomie pojedynczego elementu, przy czym wyniki oceny dla ichtiofauny można dziedziczyć maksymalnie przez 6 lat, zaś wyniki dla pozostałych elementów biologicznych nie mogą być starsze niż 3 lata. Ocena elementów hydromorfologicznych musi być z roku, z którego pochodzą najnowsze dane biologiczne. Dla potrzeb klasyfikacji elementów fizykochemicznych wykorzystuje się najbardziej aktualne wyniki, przy czym nie mogą być one jednak starsze niż 3 lata. Podstawę oceny jcw stanowią wyniki badań wskaźników uzyskane w stanowisku reprezentatywnym tj. jak najbliżej zamknięcia danej jcw, poniżej wszystkich dopływów. W przypadku wskaźników chemicznych ocena może być dziedziczona w całości lub, w przypadku uzyskania nowszych danych, ocenę koryguje się w oparciu o aktualne wyniki. 36