REPETYTORIA C. H. BECK. Prawo rzymskie

REPETYTORIA C. H. BECK Prawo rzymskie

W sprzeda y: W. Wo³odkiewicz, M. Zab³ocka PRAWO RZYMSKIE. INSTYTUCJE, wyd. 5 Podrêczniki Prawnicze T. Maciejewski HISTORIA POWSZECHNA USTROJU i PRAWA, wyd. 4 Studia Prawnicze T. Maciejewski HISTORIA USTROJU I PRAWA S DOWEGO POLSKI, wyd. 4 Podrêczniki Prawnicze A. Dêbiñski, J. Misztal-Konecka, M. Wójcik PRAWO RZYMSKIE PUBLICZNE Akademia Prawa T. Stawecki, P. Winczorek WSTÊP DO PRAWOZNAWSTWA, wyd. 5 Skrypty Becka www.sklep.beck.pl

Prawo rzymskie pytania kazusy tablice 3. wydanie rozszerzone i zmienione Agnieszka Kacprzak doktor w Katedrze Prawa Rzymskiego Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Jerzy Krzynówek doktor w Katedrze Prawa Rzymskiego Wydzia³u Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3030-3 ISBN e-book 978-83-255-3031-0

Spis treœci Spis Wykaz treœci skrótów Literatura Przedmowa IX XIII XVII Czêœæ A. Pytania egzaminacyjne Rozdzia³ I. Prawo osobowe 1 Pytania 1 49 Rozdzia³ II. Prawo ma³ eñskie 31 Pytania 50 66a Rozdzia³ III. Patria potestas 40 Pytania 67 70 Rozdzia³ IV. Opieka i kuratela 42 Pytania 71 83 Rozdzia³ V. Prawo rzeczowe 48 Pytania 84 152 Rozdzia³ VI. Prawo spadkowe 91 Pytania 153 213 Rozdzia³ VII. Zobowi¹zania 124 Pytania 214 395 Czêœæ B. Kazusy Jak rozwi¹zaæ kazus? 225 Kazus 1. Nabycie obywatelstwa przez Latyna 228 Kazus 2. Po yczka zaci¹gniêta przez filius familias 229 Kazus 3. Odpowiedzialnoœæ w³aœciciela za umowê niewolnika 230 Kazus 4. Peculium na cele handlowe 231 Kazus 5. Odpowiedzialnoœæ za d³ug niewolnika 234 Kazus 6. Darowizna z peculium 235 Kazus 7. Actio noxalis 236 Kazus 8. Odpowiedzialnoœæ noksalna 236

VI Spis treœci Kazus 9. Odpowiedzialnoœæ w³aœciciela za d³ugi niewolnika z peculium 237 Kazus 10. Ustanowienie institora 238 Kazus 11. Skutki maj¹tkowe conventio in manu 238 Kazus 12. Ustanowienie posagu 239 Kazus 13. Zwrot posagu 239 Kazus 14. Legitymacja do wniesienia actio rei uxoriae (I) 240 Kazus 15. Legitymacja do wniesienia actio rei uxoriae (II) 240 Kazus 16. Prawo do zatrzymania posagu 241 Kazus 17. Legitymacja do wniesienia actio rei uxoriae (III) 241 Kazus 18. Ograniczona zdolnoœæ do czynnoœci prawnych a udzielenie mutuum 242 Kazus 19. Ograniczona zdolnoœæ do czynnoœci prawnych a przyjêcie œwiadczenia 243 Kazus 20. Negotium claudicans 244 Kazus 21. Zamiar przeniesienia w³asnoœci przy traditio (I) 245 Kazus 22. Zamiar przeniesienia w³asnoœci przy traditio (II) 246 Kazus 23. Zasada plus est in re quam in existimatione 247 Kazus 24. Nabycie skarbu znalezionego przez niewolnika oddanego w u ytkowanie 248 Kazus 25. Legitymacja procesowa przy rei vindicatio 248 Kazus 26. Legitymacja procesowa do wniesienia rei vindicatio 249 Kazus 27. Actio negatoria, immissiones 250 Kazus 28. Nabycie i utrata posiadania 251 Kazus 29. Nabycie posiadania przez zarz¹dcê 253 Kazus 30. Nabycie posiadania przez niewolnika do peculium 254 Kazus 31. Traditio longa manu 255 Kazus 32. Wydanie rzeczy 255 Kazus 33. Nabycie posiadania. Zaw³aszczenie (I) 256 Kazus 34. Nabycie posiadania. Zaw³aszczenie (II) 257 Kazus 35. Nieruchomoœæ jako przedmiot zastawu 257 Kazus 36. Œmieræ we wspólnym niebezpieczeñstwie 259 Kazus 37. Dziedziczenie po filius familias pe³ni¹cym s³u bê wojskow¹ 259 Kazus 38. Skutecznoœæ zapisu damnacyjnego w razie zbycia jego przedmiotu 261 Kazus 39. Skutki zapisu damnacyjnego tej samej rzeczy dla dwóch ró nych osób 261 Kazus 40. Wykonanie œwiadczenia ze stypulacji. Stosowanie actio doli 262 Kazus 41. Nastêpcza niemo liwoœæ œwiadczenia 263 Kazus 42. Po yczka problem porozumienia stron 266 Kazus 43. Depozyt czy po yczka? 268 Kazus 44. Relacja miêdzy wydaniem rzeczy a porozumieniem stron przy po yczce 270

Spis treœci VII Kazus 45. Depozyt casus mixtus 271 Kazus 46. Kupno rzeczy przysz³ej (emptio rei speratae) 273 Kazus 47. Ustalenie ceny a zawarcie umowy sprzeda y 274 Kazus 48. Periculum emptoris 274 Kazus 49. Odpowiedzialnoœæ za custodia 275 Kazus 50. Odpowiedzialnoœæ sprzedawcy wina (culpa) 276 Kazus 51. Niemo liwoœæ œwiadczenia w umowie sprzeda y 277 Kazus 52. Powstanie spó³ki (consensus) 278 Kazus 53. Rozliczenie z tytu³u prowadzenia spraw spó³ki 279 Kazus 54. Odpowiedzialnoœæ wspólnika culpa levis in concreto 280 Kazus 55. Rozwi¹zanie spó³ki œmieræ wspólnika 281 Kazus 56. Wspólnicy wobec wierzycieli 282 Kazus 57. Umowa sprzeda y czy najmu dzie³a? 282 Kazus 58. Obowi¹zek ponoszenia nak³adów na rzecz w umowie najmu 284 Kazus 59. Odszkodowanie za niewykonanie umowy najmu 285 Kazus 60. Odwo³anie zlecenia 286 Kazus 61. Ryzyko przypadkowej utraty rzeczy przy zleceniu 287 Kazus 62. Zakres actio mandati directa 287 Kazus 63. Zakres uprawnieñ gestora do ¹dania zwrotu kosztów prowadzenia cudzych spraw 288 Kazus 64. Rozliczenie z tytu³u negotiorum gestio 289 Kazus 65. Negotiorum gestio wzajemne roszczenia stron 290 Kazus 66. Iniuria zakres przedmiotowy (I) 291 Kazus 67. Iniuria zakres przedmiotowy (II) 292 Kazus 68. Zniewaga poœrednia 293 Kazus 69. Niewolnik jako adresat zniewagi 294 Kazus 70. Zamiar zniewa enia a b³¹d co do osoby 294 Kazus 71. B³¹d co do status familiae zniewa onej kobiety 295 Kazus 72. Przedmiot kradzie y 296 Kazus 73. Wymóg bezprawnoœci czynu przy kradzie y 298 Kazus 74. Animus furandi zamiar pope³nienia kradzie y 299 Kazus 75. Rozszerzenie odpowiedzialnoœci akwiliañskiej 300 Kazus 76. Wina akwiliañska 301 Kazus 77. Odpowiedzialnoœæ akwiliañska zwi¹zek przyczynowy 302 Kazus 78. Actio doli 303 Kazus 79. Szkoda maj¹tkowa, jako przes³anka zastosowania edyktu quod metus causa 304

VIII Spis treœci Kazus 80. Bierna legitymacja przy exceptio quod metus causa 305 Kazus 81. Actio quod metus causa zagro enie istotnego dobra osoby 306 Kazus 82. Fraus creditorum 307 Czêœæ C. Tablice Tabl. 1. Podmioty prawa 309 Tabl. 2. Wyró nienie czynnoœci prawnych spoœród innych zdarzeñ 310 Tabl. 3. Czynnoœci prawne 310 Tabl. 4. Elementy czynnoœci prawnej 311 Tabl. 5. Zdolnoœæ do czynnoœci prawnych 311 Tabl. 6. Zwrot posagu 312 Tabl. 7. Struktura familia 313 Tabl. 8. Rzeczy 313 Tabl. 9. Sposoby nabycia w³asnoœci 314 Tabl. 10. Delegatio ad dandum 314 Tabl. 11. Wzglêdna ochrona bonitarna 315 Tabl. 12. Ochrona posiadania 316 Tabl. 13. Dziedziczenie w klasie sui heredes 317 Tabl. 14. Dziedziczenie krewnych agnacyjnych 317 Tabl. 15. Skutki odrzucenia spadku przez krewnego agnacyjnego 318 Tabl. 16. Dziedziczenie unde liberi 318 Tabl. 17. Nova clausula Iuliani 318 Tabl. 18. Bonorum possessio unde cognati 319 Tabl. 19. Struktura Ÿróde³ zobowi¹zañ 319 Tabl. 20. Po yczka bez przekazania w³asnoœci z maj¹tku po yczkodawcy 320 Tabl. 21. Obowi¹zki i uprawnienia stron w razie zniszczenia rzeczy przed wygaœniêciem umowy najmu 320 Tabl. 22. Nak³ady na rzecz bêd¹c¹ przedmiotem najmu 320 Tabl. 23. Kupno rzeczy na zlecenie 321 Tabl. 24. Zastêpstwo poœrednie skutki dzia³añ gestora 321 Tabl. 25. Kszta³towanie siê definicji kradzie y 322 Tabl. 26. Furtum skargi przys³uguj¹ce okradzionemu 322 Tabl. 27. Zakres stosowania ustawy Akwiliañskiej 323 Leges (wybrane) 325 Wykaz Ÿróde³ 331 Indeks terminów i zwrotów ³aciñskich 341

Wykaz skrótów Wykaz 1. ród³a k skrótów w Ad. Lu c. Sen ek a, Epistuolae morales ad Lucilium (Listy mo raln e d o Lu cy liu sza) C.1.1.1.1 Codex Iustinianus (Ko d ek s Ju sty n iañ sk i), k siêg a 1, ty tu ³ 1, k o n sty tu cja 1, 1 Cic. In Verr. Cy cero n, In Verrem (Mo wa przeciwko Werresowi) Cic. Pro Caec. Cyceron, Pro Caecina (Mowa w obronie Cecyny) Cic. Top. Cyceron, Topica (Topiki) Coll. Collatio legum Mosaicarum et Romanarum. Prywatny zbiór prawa z lat 390 438 n.e., zawieraj¹cy fragmenty pism jurystów rzymskich oraz konstytucji cesarskich, a tak e ich zestawienie z Prawem Moj eszowym D.1.1.1.1 Digesta Iustiniani (Digesta Justyniañskie), ksiêga 1, tytu³ 1, fragment 1, 1 Frag. Vat. Fragmenta Vaticana G.1.1 Gaius, Institutiones (Instytucje), ksiêga 1, fragment 1 Gell. Aulus Gellius, Noctes Atticae I.1.1.1 Institutiones Iustiniani (Instytucje Justyniañskie), ksiêga 1, tytu³ 1, 1 Nov. Novellae Iustiniani (Nowele Justyniañskie). Zmiany wydane po zakoñczeniu kodyfikacji justyniañskiej P.S. Pauli Sententiae. Antologia tekstów prawniczych w 5 ksiêgach, sporz¹dzona za czasów Dioklecjana (285 305 n.e.), w oparciu o pisma Paulusa, ewentualnie tak e innych jurystów Suet. Claud. Suetonius, De vita Caesarum, Claudius ( ywoty Cezarów, Klaudiusz) Suet. Gram. Suetonius, De grammaticis et rhetoribus (O gramatykach i retorach) Tit. ex corp. Ulp. Tituli ex corpore Ulpiani (czasem cytowane tak e jako Regulae Ulpiani). Kompilacja z IV w. n.e., zawieraj¹ca poklasyczne opracowanie fragmentów Instytucji Gaiusa oraz dzie³ o charakterze podrêcznikowym z okresu dynastii Sewerów, w tym Instytucji Ulpiana

X Wykaz skrótów 2. Juryœci Afr. Africanus, Sextus Caecilius, II w. n.e.; Sabinianin, uczeñ Juliana Alf. Alfenus Varus, Publius, I w. p.n.e.; jeden z najwybitniejszych prawników póÿnej republiki, uczeñ Serviusa Sulpiciusa Rufusa Call. Callistratus, II/III w. n.e. Cels. Celsus, Publius Iuventius, II w. n.e.; przywódca szko³y Prokulianów, w swoich pismach czêsto polemizowa³ z Julianem, którego jednak nigdy nie wymienia³ z imienia Flor. Florentinus, II w. n.e. Gai. Gaius, II w. n.e.; Sabinianin; zajmowa³ siê nauczaniem prawa, autor Instytucji, jedynego zachowanego do czasów wspó³czesnych staro ytnego podrêcznika prawa rzymskiego Herm. Hermogenianus, IV w. n.e.; autor jednego z pierwszych prywatnych zbiorów konstytucji cesarskich, tzw. Codex Hermogenianus Jav. Javolenus Priscus, Caius Octavius, ur. ok. 60 r. n.e.; przywódca szko³y Sabinianów Jul. Julianus, Salvius, II w. n.e.; najs³awniejszy przedstawiciel szko³y Sabinianów. Urzêdnik w kancelarii Hadriana, na którego polecenie dokona³ kodyfikacji edyktu pretorskiego Lab. Labeo, Marcus Antistius, ur. ok. 50 p. n.e.; zmar³ miêdzy 10 a 20 r. n.e.; jeden z fundatorów jurysprudencji klasycznej. Poœród wspó³czesnych cieszy³ siê s³aw¹ znawcy logiki i gramatyki. Za³o yciel Szko³y Prokulianów Maec. Maecianus, Volusius, po³owa II w. n.e., nauczyciel Marka Aureliusza i cz³onek jego rady cesarskiej Marcell. Marcellus, Ulpius, po³owa II w. n.e. Marci. Marcianus, Aelius, 1 po³owa III w. n.e. Modest. Modestinus, Herennius, III w. n.e.; uczeñ Ulpiana, ostatni przedstawiciel jurysprudencji klasycznej Nerat. Neratius Priscus, I/II w. n.e.; Prokulianin Pap. Papinianus, Aemilius, II w. n.e. 212 r. n.e.; najbardziej uhonorowany przez potomnych jurysta rzymski; zgodnie z ustawami Teodozjusza i Walentyniana dotycz¹cymi cytowania, jego stanowisko mia³o byæ rozstrzygaj¹ce dla sêdziego w razie niezgodnoœci pogl¹dów miêdzy jurystami Paul. Paulus, Julius, II/III w. n.e.; karierê zaczyna³ jako asesor Papiniana. Wyci¹gi z jego dzie³ stanowi¹ ok. 1/6 Digestów Justyniañskich Pomp. Pomponius, Sextus, II w. n.e.; Sabinianin; nie piastowa³ adnych urzêdów, lecz poœwiêci³ siê nauce prawa. Napisa³ m.in. dzie³o o historii prawodawstwa rzymskiego pt. Enchiridion

Wykaz skrótów XI Tryph. Tryphoninus, prawnik z III w. n.e. Jego pisma wykazuj¹ silny wp³yw retoryki Ulp. Ulpianus, Domitius, II w. n.e. 228 r. n.e.; najobszerniej reprezentowany autor w Digestach Justyniañskich. Podobnie jak Paulus, by³ asesorem Papiniana Venul. Venuleius Saturninus, prawnik z po³owy II w. n.e. 3. Czasopisma CPH ZN UJ Czasopismo Prawno-Historyczne Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego

Literatura Literatura ród³a: M. Zab³ocka, J. Zab³ocki, Ustawa XII tablic. Tekst t³umaczenie objaœnienia, Warszawa 2000. G. = Gai institutionum commentarii IV. Codicis Veronensis denuo collati apographum, ed. G. Studemundus, Lipsiae 1874. Przek³ad na jêzyk polski; Gaius, Instytucje, z jêzyka ³aciñskiego prze³o y³ i wstêpem opatrzy³ C. Kunderewicz, opracowa³ J. Rezler, Warszawa 1982; W. Rozwadowski, Gai Institutiones. Instytucje Gaiusa. Tekst i przek³ad z jêzyka ³aciñskiego prze³o y³ wstêpem i uwagami opatrzy³ W. Rozwadowski, Poznañ 2003. I., D., C., Nov. = Corpus iuris civilis, ed. Th. Mommsen, P. Krüger, R. Schöll, G. Kroll, 1. Institutiones (Krüger), Digesta (Mommsen, Krüger); 2. Codex repetitae praelectionis (Krüger); 3. Novellae (Schöll, Kroll), Berolini 1928 1929; liczne dodruki. Instytucje Justyniana, z jêzyka ³aciñskiego prze³o y³ i przedmow¹ opatrzy³ C. Kunderewicz, Warszawa 1986. The Digest of Justinian, English transl. ed. A. Watson, Philadelphia 1985, t. I IV. Przek³ad na jêzyk niemiecki w ramach Corpus Iuris Civilis, Text und Übersetzung, pod red. Behrends, Knütel, Kupisch, Seiler. Ukaza³y siê dotychczas Instytucje Justyniana i cztery tomy Digestów, Heidelberg 1990. FIRA = S. Riccobono, G. Baviera, C. Ferrini, G. Furlani, V. Arangio-Ruiz, Fontes iuris Romani anteiustiniani (Florentiae): 1. Leges (1941); 2. Auctores (1940); 3. Negotia (1969). Tam zawarte s¹ teksty Tit. ex corp. Ulp., P.S., Coll., cytowane w tekœcie. Wybrane podrêczniki i encyklopedie: A. Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953. W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Wyd. prawnicze PWN, 2009. A. Guarino, Diritto privato romano, wyd. 12, Napoli 2001. M. Kaser, Das römische Privatrecht, vol. I II, wyd. 2, München 1971 1975. M. Kaser, Das römische Zivilprozessrecht, wyd. 2, oprac. K. Hackl, München 1996. K. Kolañczyk, Prawo rzymskie, wyd. 5 zmienione zaktualizowa³ J. Kodrêbski, Warszawa 2007. W. Litewski, Rzymskie prawo prywatne, wyd. 4 poprawione, Warszawa 1999, wyd. 5, Warszawa 2003. W. Litewski, S³ownik encyklopedyczny prawa rzymskiego, Kraków 1998. Prawo rzymskie. S³ownik encyklopedyczny, pod red. W. Wo³odkiewicza, Warszawa 1986. F. Schulz, Classical Roman Law, Oxford 1951. R. Taubenschlag, Rzymskie prawo prywatne na tle praw antycznych, Warszawa 1955.

XIV Literatura W. Wo³odkiewicz, M. Zab³ocka, Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 4 zmienione i poszerzone, Warszawa 2005; wyd. 5 poprawone i rozszerzone, Warszawa 2009. Wybrane opracowania, monografie i artyku³y: W. Bojarski, Po ytki naturalne w prawie rzymskim. Studium z rzymskiego prawa maj¹tkowego, Toruñ 1979. W. Bojarski, Unifikacja praw dzier aw wieczystych w prawie rzymskim, Prawo Kanoniczne 1994, Nr 3 4. W. Dajczak, Zwrot bona fides w rozstrzygniêciach dotycz¹cych kontraktów u prawników rzymskich okresu klasycznego, Toruñ 1998. G. Diòsdi, Ownership in Ancient and Preclassical Roman Law, Budapest 1970. T. Giaro (rec.), W³asnoœæ w Rzymie republikañskim, CPH 25, 1973, z. 2. G. Diòsdi, Contract in Roman Law. From the Twelve Tables to the Glossators, Budapest 1981. B. W. Frier, Landlords and tenants in imperial Rome, Princeton 1980. T. Giaro, Prawda dogmatyczna i ponadczasowoœæ jurisprudencji rzymskiej, CPH 40, 1988, z. 1. T. Giaro, Prawda i autorytet w jurysprudencji klasycznej, ZN UJ 876, Prace Prawn. 1989, Nr 125. E. Gintowt, Rzymskie prawo prywatne w epoce postêpowania legisakcyjnego (od decemwiratu do lex Aebutia), Warszawa 1960. A. Kacprzak, Ratihabitio i mandatum, Studia Iuridica 1998, Nr 36. J. Kodrêbski, Sabinianie i Prokulianie. Szko³y prawa w Rzymie wczesnego cesarstwa, ódÿ 1974. A. Koch, Ewolucja deliktu iniuria w prawie rzymskim epoki republikañskiej, CPH 19, 1967, z. 2. A. Kremer, Wybrane zagadnienia aestimatum w prawie klasycznym, [w:] Profesorowi Janowi Kodrêbskiemu in memoriam, red. A. Pikulska-Robaszkiewicz, ódÿ 2000. J. Krzynówek, Odpowiedzialnoœæ przedsiêbiorcy (exercitor) w prawie rzymskim. Actio exercitoria, actio institoria, Warszawa 2000. G. Kuleczka, Prawo rzymskie epoki pryncypatu wobec dzieci pozama³ eñskich, Wroc³aw 1969. H. Kupiszewski, Stosunki maj¹tkowe miêdzy narzeczonymi w prawie rzymskim klasycznym (Dos i donatio), Prawo Kanoniczne 1977, Nr 3 4. H. Kupiszewski, Prawo rzymskie a wspó³czesnoœæ, Warszawa 1988. H. Kupiszewski, Rozwa ania o w³asnoœci rzymskiej, CPH 36, 1984, z. 2. M. Kury³owicz, Prawo i obyczaje w staro ytnym Rzymie, Lublin 1984. M. Kury³owicz, Adoptio prawa rzymskiego. Rozwój i zmiany w okresie poklasycznym i justyniañskim, Lublin 1976. F. Longchamps de Bérier, O elastycznoœci prawa spadkowego. Fideikomis uniwersalny w klasycznym prawie rzymskim, Warszawa 2006, [wyd. 2, pierwsze polskie]. F. Longchamps de Bérier, Nadu ycie prawa w œwietle rzymskiego prawa prywatnego, wyd. 2, Wroc³aw 2007. aciñskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie s¹dów polskich, pod red. W. Wo³odkiewicza, J. Krzynówka, Warszawa 2001. W. Osuchowski, Historyczny rozwój kompensacji w prawie rzymskim, Kraków 1970.

Literatura XV W. Rozwadowski, Nowe badania nad istot¹ ma³ eñstwa rzymskiego, Meander 42, 1987, z. 4 5. W. Rozwadowski, Definicje prawa w³asnoœci w rozwoju dziejowym, CPH 36, 1984, z. 2. W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, CPH 41, 1989, z. 2. W. Rozwadowski, Sprzeda pojedynczej wierzytelnoœci w rzymskim prawie okresu republikañskiego, CPH 19, 1967, z. 2. J. W. Tellegen, Oratores, iurisprudentes and the Causa Curiana, RIDA 30, 1983, s. 293 311. The Roman Law of Sale, Introduction and Select Texts by F. de Zulueta, Oxford 1945. A. Watson, Law making in the later Roman Republic, Oxford 1974. R. Wojciechowski, Servi corruptio w klasycznym prawie rzymskim, Acta Universitatis Wratislaviensis Nr 1692, Prawo 1994, Nr 240. W. Wo³odkiewicz, Rzymskie korzenie wspó³czesnego prawa cywilnego, Warszawa 1978. W. Wo³odkiewicz, Obligationes ex variis causarum figuris, Warszawa 1968. W. Wo³odkiewicz, Czy prawo rzymskie przesta³o istnieæ?, Kraków 2003. M. Zab³ocka, Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej, Warszawa 1987. M. Zab³ocka, Romanistyka polska po II wojnie œwiatowej, Warszawa 2002. J. Zab³ocki, Kompetencje patres familias i zgromadzeñ ludowych w œwietle Notes Alticae Alusa Gelliusa, Warszawa 1990. J. Zab³ocki, Rozwa ania o procesie rzymskim w Noctes Atticae Aulusa Gelliusa, Warszawa 1999. R. Zimmermann, The Law of Obligations. Roman Foundation of the Civilian Tradition, wyd. 2, Oxford, New York 1996. E. ak, The Historical Development of Roman Guardianship of a Spendthrift (cura prodigi), [w:] Au-delà des Frontières. Mélanges Wo³odkiewicz, II, Varsovie 2000, s. 1133 1156. J. eber, A Study of the Peculium of a Slave in Pre-Classical and Classical Roman Law, Wroc³aw 1981.

Przedmowa Przedmowa Prowadzone na pierwszym roku studiów prawniczych zajêcia z prawa rzymskiego wprowadzaj¹ studentów w œwiat dogmatyki prawniczej. Ich celem jest zapoznanie s³uchaczy ze sposobami rozumowania i argumentacji prawniczej, a tak e pog³êbienie historycznego spojrzenia na naukê prawa. Mimo wielu podrêczników obecnych w obiegu akademickim, dostêp do materia³ów Ÿród³owych jest nadal w du ym stopniu utrudniony. Na jêzyk polski przet³umaczono zaledwie kilka najistotniejszych pozycji z rzymskiej literatury prawniczej. Wybory Ÿróde³ z t³umaczeniami czêsto nie spe³niaj¹ dydaktycznego zadania, gdy stopieñ z³o onoœci poruszanych w nich problemów rzadko pozwala na ich samodzieln¹ lekturê. Autorzy maj¹ nadziejê, e repetytorium pozwoli studentom w nowy sposób spojrzeæ na prawo rzymskie i u³atwi przygotowanie do egzaminu. Repetytorium zosta³o pomyœlane jako uzupe³nienie wyk³adu i podrêcznika. ¹czy ono w sobie wiele elementów, istotnych w procesie dydaktycznym. Zawiera omówienie najistotniejszych zagadnieñ, które autorzy staraj¹ siê, tam gdzie to mo liwe, ilustrowaæ Ÿród³ami zaczerpniêtymi z Instytucji i Digestów, opatruj¹c je komentarzem oraz przyk³adami. Taki uk³ad pozwala pokazaæ prawo rzymskie od strony problemowej, a tak e uchwyciæ kwestie, które przez rzymskich jurystów traktowane by³y jako kontrowersyjne. W dyskusji nad nimi ujawnia siê specyfika prawniczej argumentacji, silnie oddzia³uj¹ca na póÿniejsze dzieje nauki prawa w Europie. Wszystko to nie powinno zas³aniaæ podstawowego zadania niniejszego repetytorium, które ma umo liwiæ studentowi sprawne i przyjemne powtarzanie materia³u przed egzaminem. Walor praktyczny podnosz¹ liczne kazusy i zadania z rozwi¹zaniami, które pomog¹ dobrze przygotowaæ siê do egzaminu pisemnego. Mamy równie nadziejê, e zamieszczony wybór Ÿróde³ z przyk³adami bêdzie s³u y³ pomoc¹ w prowadzeniu æwiczeñ z prawa rzymskiego. Prezentowane repetytorium nie wyczerpuje wszystkich zagadnieñ omawianych na wyk³adzie i w podrêczniku, st¹d liczne odes³ania do podrêcznika. Zosta³y pominiête zagadnienia ogólne, historia Ÿróde³ prawa, prawo procesowe i niektóre inne zagadnienia. Wynika³o to z przyjêtej metody opracowania autorzy starali siê przedstawiæ g³ównie kwestie dogmatyczne i problematyczne a tak e z ograniczeñ wydawniczych. Nie oznacza to bynajmniej, e pominiête zagadnienia nie stanowi¹ materii egzaminacyjnej! Wiêkszoœæ fragmentów Digestów zosta³a zamieszczona w t³umaczeniu w³asnym autorów. Staraliœmy siê przede wszystkim oddaæ problematykê tekstów, przywi¹zuj¹c mniejsz¹ wagê do filologicznej starannoœci. Niektóre przek³ady zbli aj¹ siê bardziej do parafrazy ni wiernego, filologicznego t³umaczenia.

XVIII Przedmowa Wszêdzie tam, gdzie przek³ad pochodzi od innych autorów, zosta³o to zaznaczone w tekœcie. Odes³ania do podrêcznika wskazuj¹ na podrêcznik W. Wo³odkiewicza i M. Zab³ockiej, Prawo rzymskie. Instytucje, wyd. 5, Warszawa 2009. Autorzy dziêkuj¹ Z. S³u ewskiej za pomoc w opracowaniu rozdzia³u o spó³ce. Profesorom M. Zab³ockiej i W. Wo³odkiewiczowi za przychylne przyjêcie pomys³u napisania tego repetytorium i cenne uwagi. Trzecie wydanie zosta³o rozszerzone i zmienione. Autorzy dodali nowe pozycje literatury, pytania oraz kazusy. Warszawa, maj 2011 r. Agnieszka Kacprzak Jerzy Krzynówek

Czêœæ A. Pytania egzaminacyjne Rozdzia³ I. Prawo osobowe 1. Podmioty prawa Pytanie 1. Kogo uwa a siê za podmiot prawa? Czêœæ Rozdzia³ Wspó³czeœnie, A. I. Pytania Prawo osobowe egzaminacyjne zgodnie z treœci¹ art. 8 KC, ka dy cz³owiek od chwili urodzenia ma zdolnoœæ prawn¹. Oznacza to, e ka dy cz³owiek jest podmiotem prawa od chwili urodzenia. W czasach antycznych zdolnoœæ prawna przys³ugiwa³a tylko okreœlonej grupie osób, które mo na by³o zakwalifikowaæ jako wolnych obywateli Rzymu, niepodlegaj¹cych zwierzchnictwu pater familias. St¹d podzia³ ludzi dokonywany wed³ug trzech kryteriów: a) wed³ug status libertatis: servi liberi; (stanu wolnoœci: niewolnicy wolni); b) wed³ug status civitatis: cives peregrini; (stanu obywatelstwa: obywatele obcokrajowcy); c) wed³ug status familiae: sui iuris alieni iuris; (stanu w rodzinie: w³asnowolni podlegaj¹cy w³adzy). Zob. tabl. 1. Pytanie 2. Kiedy rozpoczyna swój byt osoba fizyczna? Podobnie jak dzisiaj, pocz¹tkiem bytu prawnego osoby fizycznej by³o urodzenie. Dziecko musia³o przyjœæ na œwiat ywe. Paul. D. 50.16.129: Ci, którzy rodz¹ siê martwi, nie s¹ uznawani ani za urodzonych, ani za poczêtych, dlatego w adnym wypadku nie mog¹ byæ zaliczeni do potomstwa. Kacprzak, Krzynówek, Prawo rzymskie, Repetytoria C. H. Beck Pyt. 1 2