NAWOŻENIE ŁĄK I PASTWISK Najsilniej na skład botaniczny runi i jej trwałość oraz na produktywność i wartość pokarmową masy roślinnej wpływa nawożenie. Wzrost plonowania będzie tym większy, im dany użytek był bardziej zaniedbany i mniej produktywny przed zagospodarowaniem. W miarę zwiększania intensywności użytkowania wzmaga się zapotrzebowanie roślin na składniki mineralne, przy czym istnieją wyraźne różnice między łąkami a pastwiskami. W każdym roku z łąk zabiera się plon masy roślinnej bezpowrotnie, natomiast na pastwiskach, na których zwierzęta, czasami nawet nieprzerwanie pasą się, większość składników pokarmowych, pochodzących z odchodów zwierząt, migruje do gleby i częściowo ją zasila. Aby osiągać dobre wyniki produkcyjne, trzeba pobrane przez rośliny składniki zwrócić glebie. Biorąc pod uwagę straty składników podczas nawożenia spowodowane wypłukiwaniem ich z gleby, tworzeniem się w glebie związków chemicznych niedostępnych dla roślin lub ich ulatnianiem się, dawki nawozów powinny być zwiększone, np. azotu o 20-30%, potasu o 30%, a fosforu niekiedy aż o 100%. W tej sytuacji, nie obniżając produkcji, należałoby co roku zasilić ruń jednego hektara łąki dawkami 210 kg azotu, 195 kg potasu i około 100 kg fosforu. Dobre pastwisko powinno być nawiezione 140 kg azotu, 100 kg potasu i 60 kg fosforu w przeliczeniu na 1 ha, przy uwzględnieniu powrotu części składników z odchodami zwierząt. Jest to rachunek bardzo ogólny, który powinien być skorygowany danymi dotyczącymi zasobności i rodzaju gleby, jakości runi i poziomu produkcji. Nawożenie zmienia skład gatunkowy roślinności łąk i pastwisk, tym samym wpływa nie tylko na wartość pokarmową, ale i smakową paszy. W miarę wzrostu nawożenia zmniejsza się ilość chwastów. Im bardziej prawidłowe nawożenie, tym trwalsze utrzymywanie się gatunków szlachetnych w runi, a w efekcie lepsze wykorzystanie składników mineralnych z zastosowanych nawozów i zasobów glebowych. Dla łąk i pastwisk nie jest łatwo opracować i zalecić jedną jedyną kombinację nawozową, która w jednakowy sposób odpowiadałaby potrzebom wszystkich gatunków roślin i gwarantowałaby trwałe utrzymanie pożądanego składu botanicznego. Chcąc odpowiednio kształtować skład botaniczny i utrzymywać dużą produktywność runi, należy uwzględnić dwie zasadnicze kategorie nawożenia podstawowe i produkcyjne. Nawożenie podstawowe, określane jako melioracyjne ma na celu polepszenie fizyko-chemicznych i biologicznych właściwości gleb oraz zwiększenie ich urodzajności. Można to zrealizować przez wapnowanie i nawożenie organiczne. Wapnowanie powinno się przeprowadzać co 3-6 lat, uzależniając ilość wnoszonego wapnia od jego zawartości w glebie (nie powinno być mniej niż 0,5% Ca w próbce). Za optymalny odczyn dla roślinności łąkowo-pastwiskowej przyjmuje się ph od 5,5 do 6,5. Wapnowania wymagają głównie łąki i pastwiska grądowe, założone na lekkich i średnich glebach mineralnych, o ph poniżej 5,5. Na glebach mineralnych ciężkich w zasadzie nie trzeba stosować wapnowania, gdyż są one zasobniejsze w wapń. Gleby torfowe o ph poniżej 4,5 powinny być zwapnowane. Im gleba bardziej organiczna, tym Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r. 5
bardziej należy ograniczać wapno-wanie, które przyspiesza rozkład substancji organicznej i jej degradację. Obecny w glebie, w odpowiedniej ilości wapń, utrwala strukturę gruzełkowatą oraz udostępnia roślinom składniki mineralne w reakcji wymiany z innymi pierwiastkami. Nawozy wapniowe wysiewa się po zbiorze wszystkich pokosów i po zakończeniu wypasania. Tak zastosowane są wmywane do gleby w okresie późnej jesieni i zimy. Jeżeli gleba ma odczyn niższy od optymalnego, należy stosować tylko wapno węglanowe lub dolomit. Nie należy stosować wapna tlenkowego. W przypadku optymalnego odczynu i niskiej zasobności gleb w magnez zaleca się stosować wapno magnezowe, w ilościach 300-500 kg/ha dolomitu. Jeżeli zachodzi konieczność wapnowania na darń, wskazane jest wtedy stosowanie węglanu wapnia (CaCO 3 ) w ilości 1- -1,5 t/ha lub wapniaka mielonego. Nawożenie organiczne wzbogaca glebę w substancję organiczną, z której pod wpływem działania mikroorganizmów tworzy się próchnica. Równocześnie podczas rozkładu substancji organicznej uwalniane są składniki pokarmowe pobierane przez rośliny. Nawozy organiczne, o konsystencji stałej, głównie obornik, wprowadza się przede wszystkim przy zagospodarowaniu łąk i pastwisk od nowa oraz podczas odnawiania ich za pomocą podsiewu, mniej więcej co 5-6 lat. Nie wyklucza to stosowania raz na 3-4 lata nawozów organicznych na wieloletnich łąkach i pastwiskach. W ten sposób poprawia się skład botaniczny runi, zwiększa się w niej udział wartościowych gatunków traw i motylkowatych, zwłaszcza koniczyny białej. Zaleca się stosowanie przede wszystkim nawozu końskiego i obornika bydlęcego, dobrze przefermentowanego. Krowi nawóz zawiera około 0,5% N, 0,3% P 2, 0,7% K 2 O, 0,5% Ca i 0,2% MgO. Wprowadzenie 20-30 t/ha obornika pozwala roślinności łąkowej wykorzystać w pierwszym roku około 50 kg N, 25 kg P 2 i 120 kg K 2 O. Nawożenie kompostami ma drugorzędne znaczenie, przede wszystkim ze względu na bardzo różną wartość nawozową. Zależnie od materiałów, z jakich zostały sporządzone, siła nawozowa równa się mniej więcej połowie wartości obornika, uwzględniając taką samą wagę nawozu. Kompost o większej wartości mogą wytwarzać hodowlane dżdżownice kompostowe. Wówczas dobrze przetworzona substancja organiczna sprzyja rozwojowi mikroflory i mikrofauny glebowej, co wyraźnie zwiększa żyzność i sprawność gleb. Dobre wyniki nawożenia można uzyskać, mieszając kompost z dobrze przefermentowanym obornikiem w stosunku 1:1. Odpowiednim terminem stosowania obornika i kompostów jest koniec lata oraz jesień, głównie ze względu na opóźnione działanie tych nawozów, przynoszące efekty dopiero w następnym roku. Wprowadzanie obornika i kompostów zaleca się szczególnie na glebach o małej zawartości próchnicy. Cienka warstwa tych nawozów lekko zacienia darń i chroni glebę przed utratą wody, dzięki czemu wytwarzają się korzystne warunki dla rozwoju drobnoustrojów glebowych. Obornik oraz komposty są przerabiane przez dżdżownice i w ten sposób podłoże wzbogaca się w próchnicę. Dodatkowe okrycie węzłów krzewienia traw wpływa na silniejsze ich rozkrzewianie się. Chcąc utrzymać dużą sprawność biologiczną gleb łąkowych, należy zastosować 15- -30 ton obornika lub 30-60 ton kompostu na 1 hektar. Zastosowanie obornika na pastwiska, może w następnym roku użytkowania pogorszyć walory smakowe roślin. Należy pamiętać, iż działanie obornika i komponentów jest powolne, ale długotrwałe. 52 Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r.
Nawozy organiczne płynne, jak gnojowica lub gnojówka mogą być również przydatne do nawożenia łąk i pastwisk. Stosowanie tych nawozów nie poprawia właściwości gleby, może jedynie zwiększać ich żyzność. Nawożenie nimi wymaga jednak zachowania dużej ostrożności. Gnojowica stanowiąca mieszaninę kału i moczu z dodatkiem wody po myciu stanowisk w oborze, powinna być teoretycznie niemal idealnym nawozem organiczno-mineralnym. W rzeczywistości jest jednak inaczej. Rozdrobnioną substancję organiczną, o dużej aktywności biologicznej, wprowadza się do gleby ze znaczną ilością wody, która wypiera powietrze. Resztki tlenu zużywają aktywne formy substancji organicznej i mikroorganizmy glebowe. Wkrótce nasilają się procesy beztlenowe, niosące negatywne skutki w postaci ubytku z runi szlachetnych gatunków traw i motylkowatych. Mała dawka gnojowicy nie wywołuje ujemnych skutków, jednak ustalenie optymalnych dawek tego nawozu, jest trudne. Jeśli nawet gnojowicę wprowadzi się do gleby słabo wilgotnej, nie ma pewności, czy nie spadnie deszcz, który zdecydowanie pogorszy warunki tlenowe gleb. Szczególnie silnie na niedostatek tlenu reagują gleby ciężkie, zwięzłe. Gleby lekkie, piaszczyste, cechują się większymi możliwościami przyjmowania gnojowicy i nawet obfite opady nie spowodują w nich trwałego niedoboru tlenu. Dawki gnojowicy standardowej o zawartości 8-10% suchej masy i 0,4% azotu nie powinny przekraczać 60 m 3 /ha w danym roku. Wartość nawozowa gnojowicy jest charakterystyczna dla danego gatunku i grupy użytkowej zwierząt (patrz: poniżej), a zależy od sposobu jej magazynowania i stopnia rozcieńczenia. Ilość składników (kg) w 1 m 3 gnojowicy pochodzącej od: bydła trzody chlewnej sucha masa 8-10 8-10 N 3,6 5,6 P 2 1,9 4,4 K 2 O 4,1 2,8 CaO 2,6 3,8 MgO 0,8 0,8 Na 0,8 0,8 Z punktu widzenia potrzeb pokarmowych roślin, gnojowica zawiera niewystarczającą ilość fosforu, dlatego przy nawożeniu gnojowicą konieczne jest uzupełnienie nawożeniem fosforowym. Można też inaczej postępować i do zbiornika z gnojowicą dodawać superfosfat w ilości 10 kg/m 3 (wtedy dodatkowym zyskiem jest lepsza konserwacja azotu amoniakalnego w gnojowicy). Na łąkach i pastwiskach gnojowicy nie powinno się stosować częściej niż co 2-3 lata ze względu na niebezpieczeństwo zachwaszczenia. W ramach nawożenia podstawowego na łąki wylewć można dwie dawki po 25 m 3 /ha w lutym i w kwietniu, a na pastwiska jedną dawkę 30 m 3 /ha w marcu. Zalecane dotychczas jesienne stosowanie gnojowicy okazało się nieekonomiczne ze względu na wyjątkowo duże straty związków azotowych w wyniku szybkiej ich mineralizacji. Wyklucza się wywożenie gnojowicy na glebę zamarzniętą lub pokrytą śniegiem. Gnojówkę przefermentowaną można stosować na łąki w ilości 10-15 m 3 /ha rocznie. Roślinność bardzo dobrze wykorzystuje azot zawarty w gnojówce. Można nią systematycznie nawozić też pastwiska, lecz pod warunkiem uzupełniającego nawożenia fosforem i wapniem. Gnojówka zawiera przeciętnie 0,3-0,6% N, 0,5-0,8% K 2 O i 0,04- -0,08% P 2. Łąk nie powinno się nawozić częściej niż co 2-3 lata. Gnojówka stosowa- Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r. 5
na przez długi czas sprzyja rozwojowi chwastów baldaszkowatych. W okresie upalnej pogody gnojówkę należy rozcieńczyć wodą w stosunku 1:3. Nawozy organiczne należy stosować w dni chłodne, bezwietrzne i dżdżyste. Nie nawozi się nimi gleb zamarzniętych i pokrytych śniegiem, ze względu na ryzyko zanieczyszczenia wód w ciekach wodnych. Płynnych nawozów organicznych nie można wprowadzać na łąki o wysokim (20-40 cm) poziomie wody gruntowej oraz na pobrzeżach rowów melioracyjnych. Nawożenie produkcyjne, zwane inaczej podkarmiającym, stosuje się w celu uzyskania opłacalnego plonu masy roślinnej w danym roku użytkowania. Odpowiednie dawki nawozów pomocniczych stosowane corocznie, poza nawożeniem podstawowym (okresowym), mają uzupełniać składniki pokarmowe, których ilość lub przyswajalność w glebie jest niedostateczna, a także te zabrane z gleb w plonach. Roślinom łąk i pastwisk dostarcza się łatwo przyswajalnych składników mineralnych, przede wszystkim makroelementów (azotu, fosforu, potasu). Wskazane jest używanie nawozów szybko działających. Nawozy mineralne wzmagają bujność roślin, podnoszą ich wartość pokarmową oraz wzmacniają najwartościowsze gatunki i odmiany. Nawożenie produkcyjne stosuje się w trzech zasadniczych okresach, powiązanych z jednej strony z biologią rozwoju roślin, z drugiej z porami roku. Pełni ono określone funkcje w ich wegetacji, a mianowicie: wiosną (przed rozpoczęciem wegetacji) latem jesienią (na przełomie września i października) wprowadzenie fosforu i potasu równoważy gospodarkę węglowodanową (cukrową) w komórkach roślinnych; jednoczesny dodatek azotu przyspiesza wzrost i rozwój roślin stosowanie azotu po drugim i trzecim pokosie oraz po wypasach przyspiesza odrastanie roślin; dawka potasu po pierwszym pokosie oraz po drugim wypasie przeciwdziała sezonowemu obniżeniu plonowania ponowne wysiewanie fosforu i potasu umożliwia odpowiedni przyrost masy i zgromadzenie w komórkach roślin substancji zapasowych, zapewniających dobre przezimowanie oraz sprzyja tworzeniu większej liczby pędów na wiosnę Dla rolnika podstawowe znaczenie ma ilość stosowanych nawozów, ich dawkowanie oraz wybór odpowiedniej formy nawozu. Ten ostatni aspekt jest szczególnie ważny w nawożeniu azotem, mniej przy nawożeniu fosforem, a bez znaczenia przy nawożeniu potasem. Nawożenie azotem. Optymalne dawki zalecane na łąki położone na glebach mineralnych wynoszą 80-180 kg N/ha, a na glebach organicznych, torfowo-murszowych 0 140 kg N/ha. Na pastwiska dawki azotu są z reguły nieco większe, jednak tylko wtedy, gdy w runi jest mały udział motylkowatych drobnonasiennych. Jeżeli motylkowate stanowią 20-30% składu botanicznego runi, roczna dawka azotu nie powinna przekraczać 60 kg/ha. Dawkowanie nawozów azotowych powinno być dostosowane do sposobu użytkowania, a ściślej do częstotliwości koszenia lub wypasania. Roczną dawkę nawozów azotowych dzieli się na tyle porcji, ile przewiduje się pokosów (wypasów). 54 Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r.
Jeżeli łąkę użytkuje się trójkośnie, dawkę azotu dzieli się na trzy porcje i wysiewa się je wczesną wiosną oraz po zbiorach pierwszego i drugiego pokosu. Dawka wiosenna powinna być większa od dawek stosowanych po pokosach. Wynika to z dużego zapotrzebowania roślin na azot w okresie ich intensywnego wzrostu i rozwoju, w szczególności zaś w okresie strzelania traw w źdźbło. Potrzeby traw w tej fazie mogą stanowić nawet 25-30% całorocznej dawki azotu. Jeżeli przewiduje się np. na glebach mineralnych lekkich zastosowanie 160 kg N/ha, to dawkowanie w okresie wegetacji powinno kształtować się następująco: wiosną 70 kg N/ha, po pierwszym pokosie 50 kg N/ha, po drugim pokosie 40 kg N/ha. Na łąkach grądowych, położonych na glebach mineralnych lekkich, silnie podsychających latem, zaleca się stosowanie wiosną 50-60% dawki rocznej. Pozostałą ilość wysiewa się po pierwszym lub drugim pokosie, w zależności od opadów. Na glebach torfowo-murszowych posusznych, w których następuje intensywna mineralizacja materii organicznej, wskazane jest nawożenie w ilości 0-60 kg N/ha. Stosowanie większych dawek jest ekonomicznie nieuzasadnione. Nie bez znaczenia jest dostosowanie formy nawozu azotowego do odczynu gleby. Tam, gdzie ph przekracza 6,5, lepiej skorzystać z możliwości nawożenia azotem amonowym. Forma amonowa jest dobrze zatrzymywana w glebie i wolniej pobierana przez trawy. Jeżeli ph jest stosunkowo niskie lepiej wysiewać nawozy saletrzane, np. saletra amonowa, saletrzak. Przy stosowaniu małych dawek azotu wskazane jest wprowadzanie nawozów łatwo przyswajalnych, natomiast w przypadku dużych ilości azotu, korzystniejsze będzie posługiwanie się nawozami wolno działającymi. Na łąkach trójkośnych wczesną wiosną korzystnie jest zastosować saletrę amonową, a pod drugi i trzeci pokos wolniej działający mocznik, który ogranicza azotany w runi. Na pastwiskach pierwszą dawkę 60 kg N/ha najlepiej wprowadzić w postaci saletry amonowej, a po pierwszym wypasie zastosować 40-50 kg N/ha w formie mocznika. Pod następne wypasy, po wykoszeniu niedojadów, stosuje się 30 kg N/ha w saletrze amonowej lub w moczniku. Nie zasila się azotem ostatniego wypasu. Bez obaw o zatrucia bydła i owiec azotanami, można w dawce wiosennej, wysiewać do 100 kg N/ha w formie łatwo przyswajalnej. Na górskich łąkach i pastwiskach wiosną należy stosować azot w ograniczonym zakresie. Nawożenie fosforem wpływa wyraźnie na zwiększenie plonowania roślinności łąk i pastwisk. Systematyczne nawożenie fosforowe powinno być stosowane na większości łąk i pastwisk, na lekkich glebach mineralnych i torfowo-mineralnych, z wyjątkiem zasobnych w wiwianit. Na łąkach powinno się stosować fosfor co roku, wiosną od ½ do ¾, a jesienią od 1 /4 do ½ daw ki całorocznej. Pastwiska zasila się dodatkowo także po trzecim wypasie, zmniejszając odpowiednio dawkę wiosenną i jesienną. Na podstawie wyniku analizy zasobności gleb w ten składnik ustala się rodzaj nawozu i dawkę konieczną do zastosowania. Najpopularniejszym nawozem jest superfosfat, chociaż na glebach o odczynie kwaśnym większe korzyści może dać wysiewanie mączki fosforytowej niskoprocentowej na zapas, w dawce nawet trzykrotnie zwiększonej, raz na trzy lata. Na pozostałych rodzajach gleb superfosfat jest bezkonkurencyjny, głównie ze względu na szybkość działania i zawartość 10% siarki, która zwiększa ilość białka w masie roślinnej. Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r. 5
Skuteczność działania nawozów fosforowych zmniejsza się wraz z głębokością umieszczenia ich w glebie. W celu szybszego i zwiększonego pobierania fosforu przez rośliny ważne jest równomierne rozsianie nawozów na powierzchni darni. W przypadku zwiększenia dawek nawozów azotowych wskazana jest większa dawka P 2. Nawożenie potasem stosuje się nie tyle w celu zwiększenia plonowania łąk i pastwisk, ile dla zapewnienia prawidłowego przebiegu fotosyntezy i gospodarki węglowodanowej roślin. Nawożenie tym składnikiem nie sprawia ogólnie problemów, poza koniecznością ostrożnego podejścia do wielkości dawki jednorazowej. Obowiązuje zasada dzielenia rocznej dawki powyżej 80 kg K 2 O/ha na przynajmniej dwie. Wtedy najlepiej połowę dawki wysiać wiosną z nawozami fosforowymi, a drugą połowę po zbiorze pierwszego pokosu na łąkach oraz po drugim wypasie na pastwiskach. Jeszcze korzystniej jest podzielić dawkę roczną na trzy części 1/3 wiosną, przed ruszeniem wegetacji, 1/3 późną wiosną, po zbiorze pierwszego pokosu lub po drugim wypasie i 1/3 jesienią z nawozami fosforowymi. Trzeba zdawać sobie sprawę, że działanie potasu trwa krótko, od dwóch do czterech miesięcy, zależnie od rodzaju gleby. Nawożąc gnojowicą lub gnojówką, należy pamiętać o obniżeniu dawki potasu w nawozach mineralnych, by nie doprowadzić do przenawożenia i skażenia gleby tym składnikiem. Wskaźnikiem zbyt dużej ilości potasu w glebie jest pojawienie się w runi takich chwastów jak szczaw tępolistny i pokrzywa pospolita. Potasem nie nawozi się na zapas, poza jedynym przypadkiem nawożenia gleb gliniastych. Nawożenie magnezem i sodem jest potrzebne na glebach torfowo-murszowych oraz na mineralnych, nawożonych intensywnie azotem przez dłuższy czas. Większe dawki magnezu, od 100 do 150 kg MgO/ha, zaleca się na glebach organicznych, natomiast na glebach mineralnych od 50 do 100 kg MgO/ha. Nawozy mineralne najlepiej stosować corocznie, przez kolejne 2-3 lata, w postaci siarczanu magnezowego, kizerytu lub kainitu magnezowego. Nawożenie sodowo-magnezowe zaleca się wysiewać na pastwiskach, raz na dwa lub trzy lata. Dobra do tego celu jest sól kłodawska (karnalit), o zawartości 21% Na 2 O, 8% MgO i 7% K 2 O, polecana w ilości 0,5-1,0 t/ha rocznie. Wskazane jest podzielenie tej dawki na dwie i wysianie jesienią lub wiosną oraz po zbiorze pierwszego pokosu na łąkach i po drugim wypasie na pastwisku. Nawożenie wapnem nawozowym może okazać się potrzebne jako nawożenie pogłówne. Nie nadaje się do tego celu wapno palone mielone, gdyż działa zbyt energicznie, ulega lasowaniu z wodą i uszkadza ruń. Na kwaśnych glebach łąkowych korzystniej jest zastosować wapno częściej, w małych dawkach, niż jednorazowo w większych ilościach. Wskazane jest nawożenie węglanem wapnia lub wapnem defekacyjnym w ilości 0,5-0,8 t/ha. W strefie obfitych opadów, a także w warunkach stosowania gnojowicy, dawki nawozów wapniowych powinny być większe. Wielkość dawek nawozów mineralnych powinna być dostosowana do naturalnej żyzności gleb oraz intensywności użytkowania. Zalecenia dotyczące wielkości dawek 56 Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r.
rocznych dla różnych rodzajów gleb i różnej intensywności użytkowania podano w tabeli 1. Potrzeby nawozowe łąk i pastwisk najlepiej określić na podstawie laboratoryjnych próbek glebowych. Również na podstawie obserwacji wielkości plonów zielonki lub siana oraz składu botanicznego runi, ocenia się, czy stosowane nawożenie jest odpowiednie dla danej łąki lub pastwiska. Warto dodać, że duże znaczenie ma stosowanie nawożenia zmiennego. W określonej kolejności wykorzystuje się różne rodzaje nawozów mineralnych i organicznych obornik, gnojówka, gnojowica. Jeśli przykładowo, azot stosowano w jednym roku w formie saletrzaku, na drugi rok korzystniej wprowadzić go w postaci siarczanu amonowego, w gnojówce lub gnojowicy. Przy tej okazji warto nadmienić, że jeżeli stosuje się gnojowicę pogłównie, należy: równomiernie rozprowadzić ją na całej powierzchni gruntu rozlewać (pokrywać) ruń cienką warstwą unikać stosowania na glebach podmokłych, zbyt mocno uwilgotnionych nawozić nie później niż do 10 dni po zbiorze pokosu (opóźnienie zastosowania gnojowicy powoduje zanieczyszczenie roślinności częściami stałymi). Na łąkach można rozlać dwie dawki 30 m 3 /ha w kwietniu i 25 m 3 /ha po zbiorze drugiego pokosu. O ile pogłówne stosowanie gnojowicy na łąkach kośnych nie budzi wątpliwości, o tyle na pastwiskach jest raczej niewskazane. Przede wszystkim obserwuje się istnienie bariery zapachowej i powiązanej z nią niechęcią zwierząt do wyjadania roślin. Z tego powodu powstają niedojady i określone straty paszy. Niewyjaśnione są też kwestie sanitarne, głównie niebezpieczeństwo zakażenia bydła pasożytami, przedostającymi się do organizmu drogą pokarmową. Nadmiar potasu w gnojowicy, przy niedoborze magnezu, może powodować tężyczkę pastwiskową u bydła. Nawożenie pastwisk gnojowicą najlepiej jest wykonać w okresie poza wegetacyjnym, np. późną jesienią przy bezdeszczowej pogodzie. Granulowane nawozy wieloskładnikowe zmniejszają zasolenie gleb, wzbogacają w mikroelementy, a także eliminują ujemne efekty jednostronnego nawożenia stale tymi samymi formami nawozów. Unika się też kłopotliwego transportu nawozów luzem i ewentualnego mieszania dużych ilości wielu rodzajów nawozów. Można najpierw wysiać nawóz wieloskładnikowy, a później uzupełnić brakujące składniki nawozami prostymi lub wysiać mieszane nawozy granulowane, uwzględniając zasady ich mieszania podane w tabeli 2. Jest to ważne szczególnie wiosną, kiedy rolnikowi brakuje czasu. Nieocenione korzyści w żywieniu przeżuwaczy ma również wzbogacenie nawozów w siarkę i magnez oraz w mikroelementy (bor, mangan, molibden, miedź). W handlu rozpowszechniony jest bogaty asortyment nawozów wieloskładnikowych granulowanych, bardzo dobrych jakościowo. Przykładem jest grupa nawozów produkowanych przez Fosfory-Ciech w Gdańsku (Amofosmagi, Amofoski, Superfosfat wzbogacony 40%). Nawozy te umożliwiają prawidłowe nawożenie łąk i pastwisk z punktu widzenia zapotrzebowania roślin na składniki pokarmowe, odpowiedniej jakości plonu zielonki oraz ochrony naturalnych zasobów środowiska. Utrzymanie stałej proporcji składników pokarmowych w granulach nawozu oraz ich wyrównany kalibraż, zapewniają równomierne zasilanie łąk i pastwisk oraz stopniowe uwalnianie składników z granul, a przez to ograniczanie ich utraty poprzez wymywanie. Bardzo Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r. 5
dobra rozpuszczalność i przyswajalność nawozów sprawiają, że składniki pokarmowe są prawie w 100% dostępne dla roślin. Warunkiem dobrego wykorzystania składników mineralnych przez rośliny, oprócz odpowiedniej jakości nawozów, jest równomierny ich wysiew na powierzchni pola, łąki, pastwiska. Produkowane najlepsze tarczowe rozsiewacze (Amazone, Sulky) zapewniają precyzyjny rozrzut granul nawozów na pasach o szerokości od 24 do 36 m. Nawożenie dolistne można stosować na łąkach i pastwiskach z dużym powodzeniem, jeżeli tylko występują korzystne warunki pogodowe. Wchłanianie składników przez liście i inne zielone części roślin jest tym większe, im dłużej są one zwilżone roztworem nawozu. Toteż najlepsze wyniki daje stosowanie nawozów dolistnych w czasie pochmurnych dni lub o poranku bądź wieczorem. Podczas suchej i upalnej pogody roztwór nawozu krystalizuje się na powierzchni liści i następuje zahamowanie dokarmiania. Nawożenie dolistne jest najbardziej efektywne w okresie intensywnego wzrostu roślin, co pokrywa się z okresem największego zapotrzebowania na składniki pokarmowe. Rośliny łatwo pobierają przez liście azot z wodnego roztworu mocznika, gdyż amidowa forma azotu zwiększa przepuszczalność skórki liści. Z wodnego roztworu mocznika łatwo są pobierane też magnez i mikroelementy sód, jod i żelazo. Fosfor i potas są absorbowane przez liście znacznie słabiej. Ruń łąkową i pastwiskową można dolistnie nawozić kilka razy w sezonie wegetacji. Pierwsze opryskiwanie wykonuje się wczesną wiosną, następne nawożenia po każdym kolejnym pokosie lub wypasie. Łąki opryskuje się 8-10 dni po pokosie, a pastwiska 5-6 dni po wypasie. Przerwa od zastosowania nawozu do kolejnego wypasu powinna wynosić 2-3 tygodnie. Pozwala to uniknąć bezpośredniego kontaktu zwierząt z pozostałościami substancji wspomagających wchłanianie nawozów. Ciecz użyta do opryskiwania runi powinna zawierać: 15% mocznika, tj. 15 kg nawozu rozpuszczonego w 100 litrach wody, jednowodny siarczan magnezu oraz wieloskładnikowy nawóz mikroelementowy. Tak przygotowaną ciecz stosuje się w ilości 300-400 l/ha. W takim przypadku jednorazowa dawka azotu wynosi około 30 kg/ha i nie ma już potrzeby dodatkowego nawożenia doglebowego azotem. W okresie krzewienia się traw można zastosować nawet 18-20% stężenie mocznika, czyli 54-60 kg mocznika rozpuszczonego w 300 l wody. Ciecz użytkową należy przygotować bezpośrednio przed jej zastosowaniem. Najpierw rozpuszcza się mocznik. Opryskiwacz wypełnia się w 70% wodą i przy włączonym mieszadle wsypuje się dawkę odważonego mocznika. Następnie dodawany jest się siarczan magnezowy, a nawóz dolistny na końcu, po uprzednim rozpuszczeniu go w wodzie w osobnym naczyniu, w proporcji 1 l nawozu na 5 l wody. Ruń dokarmianą dolistnie należy normalnie nawozić fosforem i potasem, natomiast doglebowe dawki azotu należy zmniejszyć o ilości wnoszone przez opryskiwanie. 58 Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r.
Tabela 1. Zalecane roczne dawki skladników mineralnych na łąki i pastwiska w zależności od rodzaju i zasobności gleb Użytek Gleby Ilość czystego składnika (kg/ha) azot (N) fosfor (P 2 ) potas (K 2 O) poziom gospodarowania zawartość składników w glebie (mg / 100 g gleby) średni wysoki bardzo mała poniżej 3 mała 3-5 średnia 6-10 duża 11-15 bardo duża powyżej 15 bardzo mała poniżej 7 mała 7-10 średnia 11-15 duża 16-20 bardzo duża powyżej 20 Łąki Pastwiska Mineralne, lekkie i bardzo lekkie, murszowe, mady piaszczyste 80 160 80 70 60 40 30 180 140 100 80 60 Mineralne średnie i ciężkie, mady, gliny, iły 90 180-50 40 35 30-100 80 60 40 Torfowo-murszowe silnie mineralizujące się 0 60 90 80 70 50 35 180 160 140 100 80 Torfowo-murszowe słabo rozłożone i zdegradowane 70 140 70 60 50 40 30 160 140 120 80 60 Mineralne, lekkie i bardzo lekkie 90 180 90 80 70 50 40 130 90 60 50 30 Mineralne, średnie i ciężkie 100 200-60 50 45 40-60 40 30 - Torfowo-murszowe silnie mineralizujące się 50 100 100 90 80 60 40 130 110 90 50 30 Torfowo-murszowe zdegradowane 80 160 80 70 60 50 40 120 100 80 40 30 Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r. 5
Tabela 2. Wskazówki do mieszania nawozów mineralnych granulowanych Nawóz Mocznik 46 % N Saletra amonowa 34 % N Saletrzak 27 % N Fosforan amonowy 18-46 Superfosfat wzbogacony 40 Sól potasowa AMOFOSMAGI AMOFOSKI Mocznik 46 % N Saletra amonowa 34 % N Saletrzak 27 % N Fosforan amonowy 18-46 Superfosfat wzbogacony 40 Sól potasowa AMOFOSMAGI AMOFOSKI Objaśnienia znaków: nawozów nie można mieszać ze sobą nawozy można mieszać ze sobą bezpośrednio przed rozsiewem nawozy można mieszać ze sobą w dowolnym czasie prof. dr hab. Piotr J. Domański 60 Trawy i rośliny motylkowate wrzesień 2005 r.