ZESZYTY NAUKOWE WSOWL Nr 2 (152) 2009 ISSN 1731-8157 Paweł MACIEJEWSKI Robert PICH WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU NIEMILITARNEGO PODCZAS LIKWIDACJI SKAśEŃ PO UśYCIU BRUDNEJ BOMBY - ANALIZA MOśLIWOŚCI SPRZĘTU WOJSKOWEGO UŜycie Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej odbywa się zgodnie z Planem uŝycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych. Istniejące procedury są stale modyfikowane, aby sprostać nowym zagroŝeniom związanym z aktami terrorystycznymi z uŝyciem substancji: chemicznych, biologicznych, radiologicznych, a nawet ładunków jądrowych. Wojska Chemiczne (WChem), ze względu na swą specyfikę, otrzymały m.in. zadanie wspierania elementów podsystemu niemilitarnego w zakresie likwidacji skaŝeń chemicznych i promieniotwórczych. Wojska Chemiczne z etatowym wyposaŝeniem gwarantują kompleksowe przeprowadzenie likwidacji skaŝeń poszkodowanych i mogą stanowić profesjonalne wsparcie dla Specjalistycznych Grup Ratownictwa Chemiczno Ekologicznego (SGR CHEM-EKO) Państwowej StaŜy PoŜarnej. Słowa kluczowe: wojska chemiczne, likwidacja skaŝeń, urządzenia likwidacji skaŝeń, indywidualne pakiety do likwidacji skaŝeń, IPP-95, IZAS-05, instalacje rozlewcze, IRS-2, IRS-2C, łaźnia polowa-namiotowa WSTĘP Udział Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (SZ RP) w akcjach ratowniczych prowadzonych przez elementy układu niemilitarnego, w tym Państwową StraŜ PoŜarną, stanowi jedno z wielu zadań realizowanych w ramach Planu udziału Wojsk Lądowych w rozpoznaniu i likwidacji skaŝeń spowodowanych awarią chemiczną (wypadkiem radiacyjnym) lub aktem terroru [1]. Plan ten stanowi załącznik do Planu uŝycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych [2]. Udział oddziałów SZ RP w realizacji działań ratowniczych moŝe mjr dr inŝ. Paweł MACIEJEWSKI, kpt. mgr inŝ. Robert PICH Instytut Dowodzenia WyŜszej Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH nastąpić na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów SZ RP w zapobieganiu skutkom klęski Ŝywiołowej lub ich usuwaniu [3]. Szczegółowe zasady wykorzystania potencjału SZ RP ujęte są w planach reagowania kryzysowego opracowanego przez wojewódzki zespół reagowania kryzysowego lub Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej (w przypadkach dotyczących obszaru większego niŝ jedno województwo). Elementami przewidzianymi do realizacji zadań związanych z likwidacją skaŝeń chemicznych lub promieniotwórczych są elementy Podsystemu Ratownictwa Chemicznego, w którego skład wchodzą: Chemiczne i Radiacyjne Zespoły Awaryjne (ChRZA), Grupy Ratownictwa Chemicznego (GRChem). Elementy te organizowane są przede wszystkim na bazie Wojsk Chemicznych (WChem). Gotowość do działania dla ChRZA wynosi 12 h od chwili otrzymania sygnału, natomiast dla GRChem 3h. Czas ten nie obejmuje czasu na przemieszczenie. W dyspozycji dowódcy ChRZA (GRChem) znajdują się dwa śmigłowce transportowe Mi-8. Procedury uŝycia elementów Podsystemu Ratownictwa Chemicznego przewidują wykorzystanie całego Zespołu lub tylko Grupy Ratownictwa Chemicznego. ZaleŜy to od skali zagroŝenia oraz od złoŝonego zapotrzebowania potrzeb podsystemu niemilitarnego. Celem artykułu jest wstępna analiza techniczna sprzętu Wojsk Chemicznych w aspekcie wsparcia akcji ratowniczych prowadzonych przez specjalistyczne Grupy Ratownictwa Chemicznego i Ekologicznego Państwowej StraŜy PoŜarnej w ramach likwidacji skaŝeń osób poszkodowanych i ratowników. 1. SPRZĘT I ŚRODKI WOJSK CHEMICZNYCH UMOśLIWIAJĄCE WSPARCIE PODSYSTEMU NIEMILITARNEGO PODCZAS LIKWIDACJI SKAśEŃ Z analizy technicznych moŝliwości środków i sprzętu WChem wynika, Ŝe do wsparcia podsystemu niemilitarnego w zakresie likwidacji skaŝeń moŝna wykorzystać: indywidualne pakiety do likwidacji skaŝeń: IPP-95, IPLS-1, IZAS-05; instalację rozlewczą na samochodzie IRS-2; instalację rozlewczą na samochodzie IRS-2C; łaźnię polowo-namiotową. 1.1. Indywidualne pakiety do likwidacji skaŝeń Pojęcie indywidualny pakiet do likwidacji skaŝeń, zgodnie z Polską Normą PN- V-01009 Środki i urządzenia do likwidacji skaŝeń [4], oznacza opakowany zestaw środków profilaktycznych i środków do likwidacji skaŝeń przeznaczony do natychmiastowej likwidacji skaŝeń, mogący zawierać równieŝ zestaw środków farmakologicznych przeciwdziałających skutkom skaŝenia, wraz z urządzeniami umoŝliwiającymi ich stosowanie. Przytoczona definicja obejmuje swoim zakresem dotychczas uŝywane pakiety (IPP 51M, PChW-012, PS-75, IPR) oraz ich nowsze wersje takie, jak: IPP-95, IPLS-1, IZAS-05. W przypadku zaangaŝowania w akcji likwidacji skaŝeń duŝej liczby 134
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU ratowników istnieje konieczność zabezpieczenia ich przed szkodliwym działaniem usuwanej substancji. Pakiety te mogą zostać dodane do indywidualnego wyposaŝenia ratowników, a takŝe członków słuŝb pomocniczych. Skład pakietów oraz sposoby ich wykorzystania pozwalają zminimalizować ryzyko wtórnych skaŝeń. Ponadto umoŝliwiają natychmiastową likwidację skaŝeń. 1.2. Indywidualny Pakiet Przeciwchemiczny IPP- 95 Indywidualny pakiet przeciwchemiczny IPP-95 przeznaczony jest do profilaktycznego zabezpieczenia odkrytych powierzchni skóry (twarz, dłonie, szyja) oraz prowadzenia likwidacji skaŝeń chemicznych (rys. 1). Charakterystyka techniczna: masa pakietu 235 g; masa maści profilaktycznej 90 g; masa proszkowego środka do likwidacji skaŝeń 3 x 25 g; maksymalny czas ochronnego działania pakietu 2 x 3 godz. Rys. 1. Indywidualny pakiet przeciwchemiczny IPP-95 1 pudełko z tworzywa sztucznego z instrukcją uŝytkowania, 2 serwetki do zdejmowania widocznych kropel środka trującego, 3 woreczki z proszkowym środkiem do likwidacji skaŝeń, 4 tubka z maścią profilaktyczną Źródło: R. Pich 1.3. Indywidualny Pakiet do Likwidacji SkaŜeń IPLS-1 Indywidualny pakiet IPLS-1 przeznaczony jest do profilaktycznego zabezpieczenia przed oddziaływaniem środków trujących i prowadzenia likwidacji skaŝeń odkrytych powierzchni skóry (twarz, dłonie, szyja) oraz skaŝeń wyposaŝenia indywidualnego (rys. 2). Skład i ilość maści profilaktycznej pozwala na zabezpieczenie powierzchni skóry przez 2 godziny. Sposób wykorzystania pakietu jest analogiczny jak pakietu IPP-95. RóŜnica polega na moŝliwości zastosowania tego pakietu do likwidacji skaŝeń chemicznych z uŝyciem spryskiwacza z roztworem podchlorynu wapniowego. 135
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH 1.4. Indywidualny Zestaw Autostrzykawek IZAS-05 Indywidualny Zestaw Autostrzykawek IZAS-05 jest zestawem środków farmakologicznych przeciwdziałających skutkom zatrucia środkami chemicznymi. Zestaw składa się z trzech autostrzykawek umieszczonych w pudełku z tworzywa sztucznego (rys. 3): autostrzykawka niebieska - przeznaczona jest do uśmierzania silnego bólu pourazowego oraz łagodzenia objawów zatrucia środkami chemicznymi, zawiera 7,5 mg diazepamu; autostrzykawka zielona - przeznaczona jest do przeciwdziałania zatruciom środkami paralityczno-drgawkowymi (soman, sarin, Vx), zawiera 2 mg atropiny oraz reaktywator acetylocholinoesterazy 220 mg toksogoniny lub 600 mg pralidoksym; autostrzykawka Ŝółta - przeznaczona jest do podtrzymania działania cholinolitycznego (uzupełnienie autostrzykawki zielonej), zawiera 2 mg atropiny. Rys. 2. Indywidualny pakiet do likwidacji skaŝeń IPLS-1 1 dwie serwety, 2 głowica spryskiwacza, 3 zbiornik spryskiwacza ze środkiem do likwidacji skaŝeń (200 ml), 4 tubka z maścią profilaktyczną (100 g), 5 pakiet proszkowym środkiem do likwidacji skaŝeń (90 g) i rękawicą Źródło: R. Pich Rys. 3. Indywidualny Zestaw Autostrzykawek IZAS-05 Źródło: Z. Zielonka 136
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU 1.5. Instalacja rozlewcza na samochodzie IRS-2 (IRS-266, IRS-2M) Instalacja rozlewcza IRS-2 przeznaczona jest do likwidacji skaŝeń chemicznych i promieniotwórczych uzbrojenia, sprzętu bojowego, środków transportu obiektów inŝynieryjno-budowlanych oraz terenu i dróg (rys. 4). Instalację moŝna takŝe uŝyć do dezynfekcji oraz prowadzenia likwidacji skaŝeń ludzi. Załogę instalacji stanowi dwóch Ŝołnierzy: dowódca instalacji i kierowca, ale w celu odkaŝania sprzętu i środków transportu naleŝy przydzielić dodatkowe 12 Ŝołnierzy odkaŝaczy. Dodatkowe zadania, do których moŝne być uŝyta instalacja IRS-2, to: podgrzewanie wody w cysternie (do 60 o C); przygotowywanie i dystrybucja roztworów do likwidacji skaŝeń i dezynfekcji; przepompowywanie cieczy z jednego zbiornika do innego z pominięciem cysterny instalacji; wypompowywanie cieczy z beczek i innych zbiorników (do 3,5 m 3 ); transport wody oraz gaszenie poŝarów. Rys. 4. Instalacja rozlewcza IRS-2 w połoŝeniu marszowym z otwartymi szafkami Źródło: Archiwum MON Instalacja IRS-2 jest zamontowana na podwoziu samochodu cięŝarowoterenowego Star-266. Podstawowe elementy instalacji to: cysterna o pojemności całkowitej - 3,65 m 3 (roboczej - 3,0 m 3 ); pompa mechaniczna; pompa ręczna; węŝe tłoczne; węŝe i króćce ssawne; 12 prądownic ze szczotką; 4 prądownice strumieniowe; nasadki do likwidacji skaŝeń terenu; urządzenie prysznicowe (8 stanowisk). 137
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH MoŜliwości instalacji IRS-2 w zakresie likwidacji skaŝeń: odkaŝanie sprzętu za pomocą prądownic ze szczotkami - do 12 pojazdów/h; likwidacja skaŝeń pasa drogi (terenu) o szerokości 5 6 m i długości 350 m (jednym napełnieniem cysterny); likwidacja skaŝeń promieniotwórczych za pomocą prądownic strumieniowych do 6 pojazdów/h; likwidacja skaŝeń ludzi (kąpiel pod urządzeniem prysznicowym, rys. 5) do 96 osób/h. Do likwidacji skaŝeń ludzi uŝywa się czystej, podgrzanej do temperatury 36-40 0 C wody oraz mydła ok. 15 g/osobę. Na wyposaŝeniu instalacji nie ma namiotów, w których moŝna przeprowadzić likwidacje skaŝeń ludzi. Mimo to dodatkowe wyposaŝenie gwarantuje przeprowadzenie likwidacji skaŝeń w innych warunkach niŝ namioty. Przy wyborze miejsca naleŝy zwracać uwagę na moŝliwość odprowadzenia zuŝytej wody oraz utrzymania temperatury powietrza w pomieszczeniu kąpielowym powyŝej 15 0 C. Rys. 5. Instalacja IRS-2 wraz z podłączonym urządzenie prysznicowym Źródło: Archiwum MON 1.6. Instalacja rozlewcza na samochodzie IRS-2C Instalacja IRS-2C przeznaczona jest do likwidacji skaŝeń chemicznych i promieniotwórczych uzbrojenia, sprzętu bojowego, środków transportu obiektów inŝynieryjno-budowlanych oraz terenu i dróg. Instalację moŝna takŝe wykorzystać do dezynfekcji oraz prowadzenia likwidacji skaŝeń ludzi (rys. 6). MoŜliwości likwidacji skaŝeń ludzi są takie same, jak w przypadku instalacji IRS-2. Występuje róŝnica w sposobie podgrzania wody. Oprócz podgrzewacza, zamontowanego w tylnej części cysterny, na wyposaŝeniu instalacji znajdują się dwa urządzenia wysokociśnieniowe SANIJET C.921D (rys. 7), które na czas transportu umieszczone są między kabiną a cysterną. 138
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU Urządzenia te moŝna wykorzystać między innymi do: podgrzania i tłoczenia wody do instalacji prysznicowych oraz kolektora do zmywania powierzchni; wstępnego i końcowego zmywania w czasie likwidacji skaŝeń sprzętu; nanoszenia roztworów do likwidacji skaŝeń; likwidacji skaŝeń chemicznych i dezynfekcji za pomocą strumienia gorącej pary (do 210 0 C). Ze względu na fakt, iŝ urządzenie SANIJET C.921D stanowi podstawę nowego systemu likwidacji trudno jest określić jego moŝliwości, bez uwzględniania innych elementów układu. Urządzenie to moŝna takŝe zastosować jako urządzenie grzejne w łaźni polowo namiotowej, z zachowaniem dotychczasowych moŝliwości łaźni (96 osób/h). Rys. 6. Instalacja rozlewcza IRS-2C wraz ze zdjętym jednym z urządzeń SANIJET C.921D Źródło: Instrukcja eksploatacji IRS-2C Rys. 7. Urządzenie wysokociśnieniowe SANIJET C.921D Źródło: [online]. [dostęp: 2009]. Dostępny w Internecie: http:// www.cristanini.it 139
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH 1.7. Łaźnia polowo namiotowa Pod pojęciem łaźni polowo-namiotowej ŁPN naleŝy rozumieć zespół urządzeń mających na celu zabezpieczenie likwidacji skaŝeń chemicznych i promieniotwórczych oraz dezynfekcję duŝej liczby osób. Zasadniczym elementem ŁPN jest ciąg trzech namiotów: rozbieralnia, namiot kąpielowy, ubieralnia (przy niskiej temperaturze dodaje się jeszcze dwa namioty, tak zwane adaptacyjne). Dystrybucja i podgrzewanie odbywa się z uŝyciem urządzenia grzewczego, jednak moŝna równieŝ zastosować instalacje IRS-2 lub IRS-2C. Punkt likwidacji skaŝeń stanów osobowych dzieli się na dwie części: skaŝoną i nieskaŝoną. Granica pomiędzy częściami przebiega między namiotem kąpielowym a namiotem ubieralnią (rys. 8). Na skaŝonej części placu rozwija się między innymi urządzenia ramowe do wstępnej likwidacji skaŝeń oraz instalację rozlewczą do prowadzenia likwidacji skaŝeń wyposaŝenia. W części nieskaŝonej ustawia się zbiornik z zapasem czystej wody do urządzenia grzejnego (jeśli nie moŝna pobierać wody bezpośrednio ze źródła). W zaleŝności od potrzeb i moŝliwości rozwija się 1-2 ciągi namiotów (rys. 9). Zalecane jest organizowanie łaźni na bazie istniejącej infrastruktury sanitarnej oraz budynków mieszkalnych lub gospodarczych. Zbiorniki wody napełnia się w tej sytuacji bezpośrednio ze studni lub wodociągów. 140 Rys. 8. Niemilitarny wariant rozwinięcia jednego ciągu łaźni polowo namiotowej Źródło: W. Robak, R Pich
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU W skład Grupy Ratownictwa Chemicznego, odpowiedzialnej za likwidacje skaŝeń ludzi, wchodzi druŝyna likwidacji skaŝeń stanów osobowych wyposaŝona między innymi w namioty pneumatyczne. UmoŜliwia to duŝą mobilność oraz zmniejsza ilość osób potrzebnych do rozwinięcia łaźni. Rys. 9. Łaźnia polowo-namiotowa na bazie namiotów pneumatycznych Milagro wraz z urządzeniem grzejnym UG-72 i otwartym zbiornikiem na wodę Źródło: Archiwum MON Rys. 10. Wnętrze ciągu namiotów pneumatycznych Milagro z widoczną instalacją prysznicową oraz wyposaŝeniem podstawowym (maty antypoślizgowe, kosze na skaŝoną odzieŝ). Widok z namiotu łaźni w stronę wejścia do namiotu-rozbieralni. W trakcie likwidacji skaŝeń poły namiotów są opuszczone PODSUMOWANIE Źródło: Archiwum MON W obliczu nowych zagroŝeń związanych z atakami terrorystycznymi z uŝyciem środków chemicznych, biologicznych, radiologicznych, a nawet ładunków jądrowych, konieczna jest weryfikacja dotychczasowych załoŝeń oraz ciągła aktualizacja planów działania odpowiednio do zmieniającej się sytuacji. W SZ RP trwają prace nad 141
Paweł MACIEJEWSKI, Robert PICH tworzeniem nowych planów oraz modyfikowane są procedury uŝycia sił i środków Wojsk Lądowych w sytuacjach kryzysowych. W zakresie likwidacji skaŝeń chemicznych i promieniotwórczych WChem stanowią trzon tych sił. WyposaŜenie specjalistyczne WChem gwarantuje kompleksowe przeprowadzenie likwidacji skaŝeń: ludzi, sprzętu transportowego, budynków oraz terenu. Najsłabszą stroną wojskowego ratownictwa chemicznego jest czas gotowości do działania. Czas od podjęcia decyzji o uŝyciu sił i środków do wejścia ratowników wojskowych do akcji wynosi kilka godzin, a wynika to przede wszystkim z czasu potrzebnego na dojazd do rejonu działań ratowniczych. Analizując procedury Państwowej StraŜy PoŜarnej, moŝna stwierdzić, Ŝe zanim ratownicy wojskowi dotrą do miejsca akcji, to cywilne słuŝby ratownicze w większości przypadków zakończą juŝ swe działania. Nie naleŝy podwaŝać celowości utrzymywania wojskowego Podsystemu Ratownictwa Chemicznego. Jako argument naleŝy przytoczyć dotychczasowe wspieranie słuŝb ratowniczych przez pododdziały wojskowe, np. w pracach porządkowych (dezynfekcji) na terenach dotkniętych powodzią w 1997, 2001 oraz 2005 roku. Ponadto sprzęt WChem, przewidziany do likwidacji skaŝeń, przewyŝsza wydajnością i skutecznością sprzęt, jakim dysponuje Państwowa StraŜ PoŜarna oraz Obrona Cywilna. Wynika z tego, Ŝe siły i środki WChem powinny stanowić profesjonalne wsparcie dla Specjalistycznych Grup Ratownictwa Chemiczno Ekologicznego (SGR CHEM-EKO) Państwowej StaŜy PoŜarnej. W celu szczegółowego określenia zadań oraz kompetencji poszczególnych osób funkcyjnych, biorących udział w likwidacji skaŝeń na rzecz podsystemu niemilitarnego, prowadzone są liczne badania, analizy oraz ćwiczenia aplikacyjne. Przykładem moŝe być projekt badawczy pt. Analiza moŝliwości współpracy Wojsk Chemicznych oraz elementów podsystemu niemilitarnego w ramach likwidacji skutków aktów terroru z wykorzystaniem toksycznych substancji chemicznych lub/i promieniotwórczych, realizowany w WyŜszej Szkole Oficerskiej Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu, a finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego. Oczekuje się, Ŝe wyniki i wnioski projektu badawczego będą miały zastosowanie w czasie tworzenia grup ratownictwa specjalnego CBRN 1 w systemie bezpieczeństwa państwa. LITERATURA [1] Plan udziału Wojsk Lądowych w rozpoznaniu i likwidacji skaŝeń spowodowanych awarią chemiczną (wypadkiem radiacyjnym) lub aktem terroru. - Załącznik Nr 5 do Planu uŝycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, DWLąd, Warszawa 2008. [2] Planu uŝycia oddziałów i pododdziałów Wojsk Lądowych w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, DWLąd, Warszawa 2008. 1 Ratownictwa w sytuacjach zagroŝenia czynnikami: chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi (promieniotwórczymi) lub nuklearnymi (ładunkami jądrowymi) 142
WSPÓŁPRACA WOJSK CHEMICZNYCH I ELEMENTÓW PODSYSTEMU [3] Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów SZ RP w zapobieganiu skutkom klęski Ŝywiołowej lub ich usuwaniu (Dz. U. Nr 41, poz. 347). [4] Polska Norma PN-V-01009 Środki i urządzenia do likwidacji skaŝeń. [5] Zmodernizowana instalacja rozlewcza IRS-2. UŜytkowanie i obsługiwanie techniczne - Projekt, WIChIR, Warszawa 2002. [6] Instalacja rozlewcza IRS-2. UŜytkowanie i obsługiwanie techniczne Instrukcja uŝytkowania, OPChem. 363/89 CO-OPERATION BETWEEN NBC FORCES AND ELEMENTS OF NON- MILITARY SUB-SYSTEM DURING DECONTAMINATION AFTER DIRTY BOMB ASSESSMENT OF MILITARY NBC EQUIPMENT CAPABILITIES Summary Military forces play a significant role in protecting the population in the face of new threats, particularly CBRN terrorism. One of the most crucial issues is co-operation between military forces and a non-military emergency system. Under the Polish law, there are procedures making it possible to employ military forces to conduct these special tasks, but there is still room for improvement. The aim of this paper is to assess the capabilities of NBC equipment for decontamination after a dirty bomb in order to support the non-military emergency system. Key worlds: NBC forces, decontamination, decontamination equipment, individual protection equipment, IPP-95, IPLS-1, IZAS-05, liquid distribution systems, IRS-2, IRS-2C, tent-based field bath Artykuł recenzował: prof. dr hab. inŝ. Jerzy ZWOŹDZIAK 143