10. ANATOMIA RADIOGRAFICZNA GŁOWY, RĘKI I STOPY Rozważania kliniczne dotyczące radiografii Radiografia jest bardzo pożytecznym narzędziem diagnostycznym w medycynie przeżuwaczy, szczególnie w przypadku głowy i kończyn. Za pomocą lepiej wyposażonych urządzeń możliwe jest także uzyskanie obrazów kręgosłupa, bliższych części kończyn oraz miednicy. Do odpowiedniej interpretacji nieprawidłowości radiologicznych niezbędna jest wiedza w zakresie anatomii radiologicznej. Kończyny przeżuwaczy nie są zbyt złożone, jednak nakładanie się dwóch palców może stwarzać pewne trudności interpretacyjne, podobnie jak to jest w przypadku kości palców dodatkowych. Z kolei głowa jest bardzo złożona, stąd niezbędne jest posiadanie atlasu prawidłowej anatomii radiograficznej bądź prawidłowego zdjęcia rentgenowskiego do porównania przy próbach interpretacji tego obszaru. Najbardziej rozpowszechnionym wskazaniem klinicznym do wykonania radiografii są urazy mechaniczne. Najpowszechniejszymi przyczynami zmian chorobowych u przeżuwaczy są infekcje szpiku kostnego (osteomyelitis) oraz ropne zapalenia stawów, wynikające często z infekcji pochodzących z krwi (haematogenous). Zarówno infekcje, jak i urazy mogą powodować, że fragment kości oddziela się od otaczającej tkanki (sequestrum). Należy wówczas wykonać przynajmniej dwa zdjęcia chorego obszaru pod właściwym kątem (rzut prostopadły). Przy urazach kończyn w celu porównania można wykonać zdjęcie radiograficzne także kończyny przeciwnej. W przypadku kulawizny możliwe jest uzyskanie widoku boczno-przyśrodkowego pokazującego jedynie dotknięty obszar, jeśli film zostanie wprowadzany w światłoodpornej kopercie bądź kasetce przez szczelinę międzypalcową. Przy interpretacji radiogramu kończyn u młodych zwierząt należy pamiętać o nasadach chrzęstnych. W przypadku domowych przeżuwaczy, jak wynika z makroskopowych badań anatomicznych, w kończynach piersiowej i miednicznej po porodzie nasada bliższa członu palcowego kości jako pierwsza całkowicie się zrasta (około 1 2 lat w przypadku wołu; około 6 miesięcy w przypadku owcy i kozy). Nasady stawów śródstopia mogą być nadal oddzielone w wieku około 2 lat w przypadku wołu; zrośnięcie jest nieco szybsze u owiec i kóz. Nasady, które łączą się z bliższymi rzędami kości nadgarstka bądź stępu, mogą być nadal oddzielone u wołu w wieku około 3 lat; zrośnięcie jest nieco szybsze u owiec i kóz. Guz kości piętowej ulega skostnieniu późno (około 3 lata u wołu, owiec i kóz). Dzięki radiografii proces kostnienia nasady i trzonu można rozdzielić na kolejne etapy. Wiek, w którym pojawia się całkowite zrośnięcie radiologiczne, może różnić się od wieku określanego na podstawie makro- lub mikroskopowych badań anatomicznych. 239
10 zatoka czołowa (sinus frontalis) cz. skalista kości skroniowej (pars petrosa ossis temporalis) błędnik sitowy (labyrinthus ethmoidalis) zatoka małżowiny środkowej (sinus conchae mediae) łuk jarzmowy (arcus zygomaticus) zatoka małżowiny dogrzbietowej (sinus conchae dorsalis) jama nosowa (cavum nasi ) sklepienie doczaszkowe (fornix cranialis) staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis) kręg szczytowy (atlas) kręg obrotowy (szyjny II) (axis) kość rylcowo-gnykowa (os stylohyoideus) zatoka małżowiny dobrzusznej (sinus conchae ventralis) zatoka podniebienna (sinus palatinus) nagłośnia (epiglottis) chrząstka pierścieniowata (cartilago cricoidea) żuchwa, korzenie zębów policzkowych (mandibula) Ryc. 10.1. Głowa krowy. Widok z boku. 240
10 możdżeń kości czołowej (os frontale, proc. cornualis) zatoka czołowa (sinus frontalis) możdżeniowy zachyłek zatoki czołowej (sinus frontalis) kość nosowa (os nasale) przedsionek jamy ustnej, cz. policzkowa (vestibulum cavi oris, pars buccalis) kość siekaczowa (os incisivum) jama nosowa (cavum nasi ) krawędź doogonowa żuchwy (margo cadualis mandibulae) kość rylcowo-gnykowa (os stylohyoideus) nosogardziel (część nosowa gardła) (pars nasalis pharyngis) podniebienie miękkie (palatum molle) Ryc. 10.2. Głowa kozy. Widok z boku. Zatoka czołowa rozciąga się do poziomu rogów. 241
10 zatoka czołowa (sinus frontalis) oczodół (orbita) błędnik sitowy (labyrinthus ethmoidalis) jama nosowa (cavum nasi ) staw skroniowo-żuchwowy (art. temporomandibularis) przewód słuchowy zewnętrzny (meatus acusticus externus) kręg szczytowy (atlas) grzebień kręgu obrotowego dogrzbietowy (spina axis dorsalis) położenie opuszki zębowej (pulvinus dentalis) krawędź dobrzuszna żuchwy (margo ventralis mandibulae) ząb kręgu obrotowego (dens axis) wyrostek szyjny (proc. jugularis) kość rylcowo-gnykowa (os stylohyoideus) Ryc. 10.3. Głowa owcy. Widok z boku. 242
kość promieniowa (radius) 10 kość nadgarstka pośrodkowa (os carpi intermedium) kość nadgarstka promieniowa (os carpi radiale) kość nadgarstka łokciowa (os carpi ulnare) kość nadgarstka dodatkowa (os carpi accessorium) kość nadgarstka IV (os carpale IV ) zrośnięte kości nadgarstka II i III (ossa carpalia II et III ) kość śródręcza V (os metacarpale) Ryc 10.4. Nadgarstek kozy. Widok z boku. kość promieniowa (radius) kość nadgarstka pośrodkowa (os carpi intermedium) kość nadgarstka łokciowa (os carpi ulnare) kość nadgarstka promieniowa (os carpi radiale) kość nadgarstka dodatkowa (os carpi accessorium) zrośnięte kości nadgarstka II i III (ossa carpalia II et III ) kość nadgarstka IV (os carpale IV ) przegroda między zrośniętymi kośćmi śródręcza III i IV Ryc. 10.5. Nadgarstek kozy. Widok z góry. 243
10 kość promieniowa (radius) kość łokciowa (ulna) bruzda dalsza przy kości promieniowej kość nadgarstka IV (os carpale IV ) nasada dalsza kości promieniowej (epiphysis radius distalis) bruzda dalsza przy kości łokciowej nasada dalsza kości łokciowej (epiphysis ulna distalis) kość nadgarstka promieniowa (os carpi radiale) kość nadgarstka łokciowa (os carpi ulnare) kość nadgarstka pośrodkowa (os carpi intermedium) kość nadgarstka dodatkowa (os carpi accessorium) zrośnięte kości nadgarstka II i III (ossa carpalia II et III ) Ryc. 10.6. Nadgarstek kozy z nie w pełni wykształconym szkieletem nadgarstka. Widok z boku. Wyraźnie widać dodatkową kość nadgarstka. bruzda między kośćmi śródręcza nasada dalsza kości śródręcza III i IV (epiphysis ossa metacarpale distalis III et IV ) nasada bliższa członów palcowych bliższych (epiphysis proximalis digitorum proximales) bruzda bliższa członów palcowych nasada bliższa członów palcowych środkowych (może nie być całkowicie zespolona) (epiphysis proximalis digitorum mediorum) Ryc. 10.7. Pęcina, palce i stopa kozy z nie w pełni wykształconym szkieletem. Widok z boku. 244
kość nadgarstka promieniowa (os carpi radiale) kość nadgarstka pośrodkowa (os carpi intermedium) 10 kość nadgarstka dodatkowa (os carpi accessorium) kość nadgarstka łokciowa (os carpi ulnare) zrośnięte kości nadgarstka II i III (ossa carpalia II et III) kość nadgarstka IV (os carpale IV ) z kompletną przegrodą międzykostną chrząstki kości śródręcza III i IV nasada dalsza kości śródręcza III i IV (epiphysis ossa metacarpale distalis III et IV ) palec szczątkowy II (vestigium digitii II) nasada bliższa członów palcowych bliższych (epiphysis proximalis digitorum proximales) Ryc. 10.8. Ręka kozy z nie w pełni wykształconym szkieletem. Widok z góry. Szerokie przestrzenie przy stawie nadgarstkowo-śródręcznym spowodowane są grubą chrząstką stawową. Widać także grube chrząstki śródręcza. 245
10 palec szczątkowy (vestigium digiti ) staw międzyczłonowy palców ręki bliższy (articulatio interphalangea proximalis manus) opuszka racicy (torus ungulae) trzeszczka dalsza (os sesamoidum distale) staw międzyczłonowy palców ręki dalszy (articulatio interphalangea distalis manus) podeszwa racicy (solea ungulae) Ryc. 10.9. Palce i stopa krowy. Widok z boku. Dwa palce nakładają się na siebie. kości palców szczątkowych II, V (ossa vestigium digiti II, V ) staw międzyczłonowy palców ręki bliższy (articulatio interphalangea proximalis manus) trzeszczka dalsza (os sesamoideum distale) staw międzyczłonowy palców ręki dalszy (articulatio interphalangea distalis manus) Ryc. 10.10. Palce i stopa krowy. Widok z góry. Szczelina międzypalcowa jest dobrze rozgraniczona. 246
(ossa metacarpale III et IV ) 10 chrząstka wzrostowa (cartilago) nasada dalsza kości śródręcza III i IV (epiphysis ossa metacarpale distalis III et IV ) trzeszczki członu palcowego bliższego (ossa sesamoidea proximalia) palce szczątkowe II, V (vestigium digiti II, V ) nasada bliższa członów palcowych (epiphysis proximalis digitorum) chrząstka wzrostowa stawy międzyczłonowe palców ręki bliższe (articulationes interphalangeae proximales manus) nasada bliższa członów palcowych środkowych (epiphysis proximalis digitorum mediorum) chrząstka wzrostowa trzeszczka dalsza (os sesamoideum distale) stawy międzyczłonowe palców ręki dalsze (articulationes interphalangeae distales manus) Ryc. 10.11. Pęcina, palce i stopa cielęcia z nie w pełni wykształconym szkieletem. Widok z boku. Dwa palce nakładają się na siebie. chrząstka kości śródręcza III i IV nasada dalsza kości śródręcza III i IV (epiphysis ossa metacarpale distalis III et IV ) trzeszczki członu palcowego bliższego (ossa sesamoidea proximalia) nasada bliższa członów palcowych bliższych (epiphysis proximalis digitorum proximales) Ryc. 10.12. Pęcina, palce i stopa cielęcia z nie w pełni wykształconym szkieletem. Widok z góry. Dobrze widoczne są trzeszczki członu palcowego stawu śródręczno-członowego. 247
10 trzeszczki członu palcowego bliższego (ossa sesamoidea proximalia) staw śródręczno-członowy (articulatio metacarpophalangea) kości palca szczątkowego (ossa vestigium digiti) stawy międzyczłonowe palców ręki bliższe (articulationes interphalangeae proximales manus) trzeszczka dalsza (os sesamoideum distale) stawy międzyczłonowe palców ręki dalsze (articulationes interphalangeae distales manus) Ryc. 10.13. Pęcina, palce i stopa krowy. Widok ukośny. Widoczne są kości palców dodatkowych. Ryc. 10.14. Struktury powierzchniowe lewej ręki krowy. Widok z boku. Na rycinie pokazano boczny palec dodatkowy (z ryc. 7.19; na ryc. 7.17 pokazane są kości). 248