BADANIA NAD ZAWARTOŚCIĄ MIKROELEMENTÓW W ROŚLINACH UPRAW NYCH W O JEW ÓDZTW A OLSZTYŃSKIEGO

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X XIV, z. 2, W ARSZAW A 1973 MIECZYSŁAW KOTER, ANNA KRAUZE, DANUTA DOMSKA BADANIA NAD ZAWARTOŚCIĄ MIKROELEMENTÓW W ROŚLINACH UPRAW NYCH W O JEW ÓDZTW A OLSZTYŃSKIEGO CZĘŚĆ IV. ŻELAZO Instytut Chemizacji Rolnictwa WSR w Olsztynie Na znaczenie żelaza w życiu roślin i zwierząt wskazuje nie tylko jego fizjologiczna rola [2, 3, 6, 13, 15, 16, 20], ale również stosunkowo duża zaw artość tego składnika w roślinach, mieszcząca się w granicach od kilku do 1000 i więcej mg/kg s.m. [4, 11, 13, 17]. Minimalna zaw artość żelaza potrzebna do syntezy chlorofilu u roślin zielonych wynosi 20 ppm [14]. Objawy niedoboru żelaza, np. u pomidorów, występują przy 30 ppm, a u truskawek przy 50 ppm jego zawartości w częściach zielonych rośliny [5, 19]. W licznych przypadkach naw et mimo braku widocznych objawów związanych z niedoborem żelaza może on znajdować się w roślinie w niew ystarczających ilościach, co pociąga za sobą wyraźne wewnętrzne nieprawidłowości w jej rozwoju, a wraz z tym i obniżkę plonów. W e b b i Hallas [19] zaobserwowali u truskawek, ze mimo niewystępowania symptomów niedoboru żelaza przy jego ilościach powyżej 50 ppm zwiększenie zawartości żelaza do 70 ppm wpływało na zwiększenie siły wzrostu truskawek. K eller i Koch [7] stwierdzili obniżenie pobierania dwutlenku węgla przy niedostatecznej koncentracji żelaza w środowisku odżywczym w wyniku zmniejszenia się wielkości powierzchni liści i zmian w budowie tkanki asym ilacyjnej. Zbyt małe ilości tego składnika w glebie mogą także wywołać nadmierne jego pobieranie i gromadzenie przez niektóre rośliny, np. owies [13]. Potrzeby roślin w stosunku do żelaza są duże, ale w większości przypadków uważa się, że jego zasoby znajdujące się w glebie są na ogół w y starczające. Żelazo, podobnie jak inne mikroelementy, jest pobierane z gleby przez rośliny w postaci związków o niższym stopniu utlenienia. W glebie w ystępują grupy m inerałów łatwo uw alniających i urucham iających żelazo, jak bezpostaciowy wodorotlenek żelaza i m inerały żelaziste

318 M. Koter, A. Krauze, D. Domska typu limonitu i muskowitu, oraz trudniej rozpuszczalne, jak krystaliczny wodorotlenek żelaza, muskowit i m ontronit oraz hem atyt i kaolinit. Stopień uruchomienia żelaza (udział żelaza wolnego w ogólnej jego zaw artości) zależy również od typu gleby [8]. Uwolnione związki żelaza mogą stać się niedostępne dla roślin w pewnych szczególnych warunkach. Wyższy odczyn środowiska hamuje pobieranie żelaza, które ulega w y trąceniu w trudno dostępne dla roślin wodorotlenki żelaza, przy czym forma F e 3+ w ytrąca się przy dużo niższym ph niż F e 2+. Na glebach silnie nawodnionych o nieuregulowanych stosunkach wodno-powietrznych zostaje zachwiana równowaga między F e2+ i F e3+, przesuwając się na korzyść F e 2+ [13, 21]. Niedobory żelaza występują na glebach o reakcji środowiska glebowego od kwaśnego do neutralnego i na glebach alkalicznych przy dużej obecności m etali ciężkich i takich składników pokarmowych, jak wapń i fosforany [1, 3, 5, 12]. W literaturze fachowej spotyka się coraz częściej badania podkreślające konieczność stosowania łatwo przyswajalnych związków żelaza jako składnika nawozowego. Zaleca się przy tym nawożenie gleby w okresie spoczynku roślin lub na początku wegetacji (w postaci oprysków). W badaniach tych wykazano wyższą wartość związków chelatowych niż nieorganicznych połączeń żelaza [18]. Konieczność stosowania nawożenia żelazem, a zwłaszcza w formie chelatów, zachodzi na wielu glebach wskutek wahań w zawartości dostępnych dla roślin związków żelaza nie tylko w przypadku wystąpienia objawów niedoboru tego składnika, lecz także w norm alnych warunkach uprawy m ającej na celu uzyskanie optym alnego plonu. BADANIA WŁASNE Przeprowadzone badania stanowią IV część pracy dotyczącej zaw artości mikroelementów w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego. Metodyka tych badań została szczegółowo opisana w I części naszej pracy [9]. Żelazo oznaczono w próbkach roślinnych metodą dwupirydylową [10]. Otrzymane wyniki zostały przeliczone i podane w mg/kg s.m. OMÓWIENIE WYNIKÓW Przeprowadzone badania nad zawartością żelaza w różnych roślinach uprawnych zebranych z terenu woj. olsztyńskiego wykazały, że ilość tego pierwiastka kształtuje się w szerokich granicach. Można przy tym zauważyć, że w ystępujące różnice w ilości żelaza istnieją nie tylko* między gatunkami poszczególnych roślin, ale również w obrębie danego gatunku (tab. 4). Najbogatsze pod względem zawartości żelaza są liście buraków

Żelazo w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego 319 cukrowych (średnio 573,3 mg Fe w kg s.m.) oraz tytoniu (średnio 443,9 mg F e w kg s.m.), czyli najbardziej rozbudowane organa asym ilacyjne. Badane rośliny zbierano z gleb o zróżnicowanym składzie m echanicznym i różnym stopniu zakwaszenia. Żelazo w glebie, podobnie jak i inne składniki pokarmowe, podlega przemianom chemicznym, w wyniku których niejednokrotnie powstają związki trudno dostępne dla roślin [13, 14, 16]. Zjawisko takie może przebiegać zarówno w warunkach kwaśnego, jak i alkalicznego odczynu gleby. W ystępujące w ahania w koncentracji żelaza u roślin jednego gatunku świadczą o zachodzących trudnościach przy jego pobieraniu ze środowiska glebowego. U większości roślin zbożowych w ystępują duże różnice w zawartości żelaza w ziarnie i w słomie (tab. 1). Stosunek ilości żelaza w ziarnie i w słomie żyta ozimego, jęczmienia i owsa w nielicznych przypadkach układa się na korzyść Fe m g fig S7Tb.~d.T7b. J lj l TTL 150 100 Wpływ odczynu gleby na zawartość żelaza w ziarnie i w słomie żyta 50 Influence of soil ph on the iron content of rye grain and straw i n 4,748 5,2 o Ziarno- Grain ж Sfoma-Straw 7,1 7,5 77- jih ziarna, mieszcząc się w granicach 1,2-2,5:1; w pozostałych przypadkach wynosi on 1 : 1-2,3. Przy wyższych ilościach żelaza w ziarnie występuje zazwyczaj niższa jego koncentracja w słomie i odwrotnie. U żyta widoczne są wyraźne zmiany we wzajemnym stosunku w zaw artości żelaza w ziarnie i w słomie roślin zebranych z gleb lekkich brunatnych o mało zróżnicowanym składzie mechanicznym, ale różnym odczynie gleby (rys. 1). W życie pochodzącym z gleb o wyższym ph znaleziono więcej żelaza w ziarnie niż w słomie, natom iast przy niższym ph odwrotnie. Wśród roślin zbożowych najbardziej zbliżone ilości żelaza w y stępują u pszenicy. Stosunek zawartości żelaza w ziarnie i w słomie

320 M. Koter, A. Krauze, D. Domska Zawartość żelaza w ro ślin ach zbożowych Iron content in grain crops Tabela 1 R oślina Crop Nr próbk i Sample No. Typy i rodzaje gleb S o il types and kinds ph w ln KCl ph in ln KCl Fe w mg/kg s.m. Fe in ppm ziarno grain słoma straw Stosunek ziarno t słoma Grain : straw r a tio 1 2 3 4 5 6 7 Jęczmień Barley Owies Oats Gleby brunatne z: Brown s o ils developed of: 1 glin y le k k ie j 2 g lin y le k k ie j 3 g lin y le k k ie j 4 piasku g lin ia ste g o mocnego 5 piasku g lin ia steg o mocnego 6 piasku g lin ia ste g o mocnego 7 g lin y le k k ie j 8 g lin y le k k ie j Czarne ziemie z: Black earth s developed o f: 9 piasku g lin ia steg o lekkiego pylastego s ilty y sand 10 glin y śre d n iej p y la ste j s ilty medium loam 11 glin y śre d n iej p y la ste j s ilty medium loam 12 piasku słabo g lin ia ste g o Gleby brunatne z: Brown s o ils developed of: 13 piasku g lin ia steg o mocnego 14 piasku słabo g lin ia steg o 15 gliny le k k ie j 16 glin y le k k ie j 17 glin y le k k ie j p y la ste j s i l t y 18 piasku g lin ia ste g o lekkiego y sand 19 g lin y le k k ie j 20 g lin y le k k ie j 21 glin y le k k ie j 5 Л 136,8 136,4 1 ï l 5,9 106,4 85,6 1,5 :1 6,0 126,0 167,2 1 :1,5 6 f6 222,5 88,0 2,5 :1 6,6 90,0 101,2 1 :1,1 7,0 99,0 152,0 1 :1,5 7,5 103,2 168,0 1 :1,6 7,5 152,0 189,0 1 :1,4 6,4 144,0 162,8 1 :1,1 6,8 151,5 125,2 1,2 :1 6,8 124,6 79,2 1,6 :1 6,9 90,0 125,2 1 : 1,4 5,1 89,0 118,8 1 :1,5 5,3 142,0 152,0 1 :1 5,4 106,8 - - 5,5 142,4 79,2 1,8 :1 5,7 124,6 92,4 1,5 :1 5,8 105,6 152,6 1 :1,4 6,3 124,6 132,0 1 :1 6,7 8 0,1 7 9,2 1! l 7,0 89,0 118,8 1 :1,5

Żelazo w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego 321 c.d. ta b e li 1 1 2 3 4 5 6 7 Owies Oats Czarne ziemie z: Black earth s developed o f: 22 piasku słabo g lin ia steg o 23 piasku g lin ia ste g o lekkiego pylastego s ilty y sand. B ie lic a z: Podzolic s o il develoded of: 24 glin y le k k ie j p y la ste j s i l t y 4,7 178,0 101,2 1,7 :1 6,4 71,2 167,2 1 :2,3 5,2 90,0 123,2 1 :1,4 P szenica ozima Winter whe at 25 Żyto ozime Winter rye 38 Gleby orunatne z: Brown so ils developed of: g lin y le k k ie j 26 piasku g lin ia steg o nocnego 27 piasku g lin ia steg o mocnego 28 g lin y śre d n iej medium loam 29 g lin y le k k ie j 30 g lin y le k k ie j p y la s te j s i l t y 31 glin y le k k ie j p y la ste j s i l t y 32 piasku g lin ia steg o mocnego 33 glin y le k k ie j Czarne ziemie z: Brown s o ils developed of: 34 g lin y le k k ie j 35 glin y c ię ż k ie j heavy loam 36 gliny c ię ż k ie j heavy loam B ie lic a z: Podzolic s o il developed of: 37 g lin y le k k ie j Gleby brunatne z: Brown so ils developed of: piasku luźnego loose sand 39 piasku słabo g lin ia steg o 40 piasku luźnego loose sand 41 piasku luźnego loose sand 42 piasku słabo g lin ia steg o 4,6 108,0 163,4 1 :1,5 4,8 72,0 116,1 1 :1,6 5,5 7 2,0 149,6 1 :2 5,5 90,0 154,8 1 :1,7 5,6 72,0 149,6 1 :2 6,9 63,0 92,4 1 :1,5 7,0 72,0 110,0 1 :1,6 7,0-149,6-7,0 63,0 140,8 1 :2 6,3 7 2,С 136,4 1 :2 7, С 63,0 184,8 1 :2,9 7,1 54,0 123,2 1 :2 5,7 117,0 146,2 1 :1,2 4,7 144,0 145,2 1 :1 4,7 107,8 136,0 1 * 1,3 4,8 77,0 149,6 1 :1,9 4,6 115,5 156,2 1 :1,3 5,0 7 2,0 - -

322 M. Koter, A. Krauze, D. Domska c.d. ta b e li 1 1 2 3 4 5 6 7 Żyto ozime Winter rye 43 1 Gleby brunatne z : Brown so ils developed of: piasku słabo g lin ia steg o 44 piasku luźnego loose sand 45 piasku słabo g lin ia ste g o 46 piasku g lin ia ste g o lekkiego y sand 47 piasku słabo g lin ia ste g o Czarna ziem ia z: Black earth o f: 48 piasku g lin ia steg o lekkiego y sand 49 Mada z: A llu v ia l s o il o f: piasku słabo g lin ia steg o 5,0-103,2-5,2 68,4 158,4 1 :2,3 7,1 162,0 132,0 1,2 :1 7,5 180,0 114,4 1,6 *1 7,7 189,0 114,4 1,6 :1 7,2 63,0 83,6 1 :1,3 6,3 144,0 110,0 1,3 :1 pszenicy układa się przeważnie w granicach 1 : 2, gdy tym czasem w pozostałych zbożach był on bardziej zmienny, a niekiedy nawet odwrotny. Większe ilości żelaza w ziarnie pszenicy wystąpiły w dwóch przypadkach: przy jej uprawie na glebie bielieowej i na glebie brunatnej silnie kwaśnej, o dużym stopniu uruchomienia żelaza [8]. Najmniej żelaza znaleziono w pszenicy pochodzącej z niektórych gleb o wyższym odczynie (tab. 1 próbki 30, 33, 35, 36). W roślinach motylkowych, burakach, ziemniakach i rzepaku, podobnie jak w roślinach zbożowych, występują często znaczne rozpiętości w zawartości żelaza (tab. 2 i 3). Można przy tym zauważyć w niektórych przypadkach wpływ odczynu gleby lub składu mechanicznego na koncentrację żelaza. Siano koniczyny i lucerny pochodzące z gliny średniej zawiera dwukrotnie więcej żelaza niż siano z gliny lekkiej (tab. 2). W m ieszance strączkowej natom iast przy niewielkim zróżnicowaniu składu m e chanicznego gleby i jednakowym jej odczynie znaleziono bardzo zbliżone ilości żelaza. Siano traw różni się zawartością żelaza w poszczególnych pokosach, przy czym więcej tego pierwiastka jest w pokosie II. Duże wahania w nagromadzeniu żelaza zaobserwowano u buraków cukrowych (tab. 3). Najmniej żelaza znajduje się w korzeniach buraka cukrowego uprawianego na piasku gliniastym lekkim (w porównaniu do buraków pochodzących z gliny średniej 2,5 raza mniej). Liście buraka cukrowego m ają 3 do 8 razy więcej żelaza niż korzenie. Zarówno w korzeniach, jak i w liściach buraków zebranych z gleb o w yższym odczynie, nie zauważono obniżenia się zawartości żelaza. W ynika

Żelazo w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego 323 Zawartość żelaza w sia n ie r o ś lin motylkowych i traw Iro n content in hay of legumes and grasses Tabela 2 R oślina Crop Кг próbki Sample No. Typy i rodzaje gleb S o il types and kinds ph w ln KCl in ln KCl Fe w mg/kg s.m. in ppm Koniczyna czerwona Red clov er Lucerna A lfa lfa Seradela Serrad ella 50 Gleby brunatne z; Brown so ils developed of: glin y śre d n iej p y la s te j s ilty medium loam 51 g lin y le k k ie j 52 glin y le k k ie j p y la s te j o ilty 55 glin y le k k ie j 5^ glin y śre d n iej medium loam 55 g lin y le k k ie j 56 g lin y le k k ie j p y la s te j s i l t y 57 glin y le k k ie j 58 g lin y le k k ie j 59 g lin y le k k ie j 60 piasku g lin ia ste g o mocnego 61 g lin y śre d n iej medium loam 62 piasku słabo g lin ia steg o 65 piasku słabo g lin ia ste g o Czarna ziemia z: Black earth developed o f: 64 piasku słabo g lin ia ste g o 4,2 197,6 5,1 9 1,2 5,1 92,2 6,0 136,8 6,3 198,8 6,4 91,2 6,8 121,6 5,5 184,6 6,1 163,3 6,5 212,8 7,0 149,1 7,5 395,2 4,5 207,2 6,0 333,7 5,7 159,6 Mieszanka strączkowa Legume fix tu re 65 Gleby brunatne z: Brown so ils developed of: piasku g lin ia ste g o lekkiego y sand 66 piasku słabo g lin ia steg o 67 piasku g lin ia ste g o mocnego pylastego s ilty 7,0 273,6 7,0 258,6 7,0 235,6 Trawy Grasses 66 t o r f n is k i low peat 69 t o r f n is k i low peat 6,5 136,8 6,5 304,0

324 M. Kater, A. Krauze, D. Domska Zawartość żelaza w ro ślin a ch okopowych i przemysłowych Iron content in root and. in d u strial crops Tabela 3 R oślina Crop Nr próbk i Sample No. T y p y i rodzaje gleb S o il types and kinds ph w ln ECl in ln ECl korzenie ro o ts Fe w mg/kg s.m. in ppm l i ś c i e leav es 1 2 3 4 5 6 Ziemniaki P otatoes Buraki cukrowe Sugar b eets Gleby brunatne z: BroY-n so ils developed of: 70 piasku g lin ia steg o lekkiego y sana 71 piasku g lin ia steg o lekkiego y sand 72 piasku luźnego loose sand 73 piasku g lin ia steg o lekkiego y sand 74 piasku g lin ia ste g o lekkiego y sand 73 piasku słabo g lin ia steg o 76 piasku g lin ia ste g o lekkiego lig h t lcamy sand 77 glin y le k k ie j 78 glin y śre d n iej p y la s te j s ilty medium loam 79 g lin y śre d n iej medium loam 30 glin y le k k ie j 61 glin y le k k ie j 82 iłu clay Czarne ziemie z: Elack earth s developed o f: 83 glin y c ię ż k ie j heavy loa=. 84 glin y c ię ż k ie j heavy loam 85 glin y c ię ż k ie j heavy loam 5,0-222,5 5,9-13 6,4 6,0-9 9,0 6,0-124,6 6,0-109,2 6,1-200,0 5,8 69,7 431,2 6,3 8 8,2 690,0 6,8 113,4 616,0 7,0 189,0 864,0 7,0 130,2 567,6 7,0 96,6 5 5 0,4 8,1 121,8 349,2 7,0 126,0 448,0 8,0 109,2 316,8 8,0 123,0 900,0 Rzepak ozimy Winter rape Gleby brunatne z: Brown s o ils developed o f: * * * 66 glin y le k k ie : lig h t loan 87 piasku g lin ia steg o lekkiego y sand 88 glin y śre d n iej medium loam 5,0 109, 2 156,6 5,0 193,2 319,0 5,1 120,4 297,8

! Żelazo w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego 325 c.d. taoeli 3 1 2 3 4 5 6 Rzepak ozimy.vinter rape Gleby brunatne z: Brown so ils developed of: 89 piasku g lin ia steg o lekkiego y sand 90 glin y le k k ie j 91 glin y śred n iej medium loam 6,5 75,6 187,2 6,6 142,8 102,6 7,0 1С4,2 lö l,5 Tytoń Tabacco Czarna zien:ia z: Black earth developed o f: 92 g lin y c ię ż k ie j heavy loam 93 94 - - ь,7 с4,с 174,9 i! I Ч-Т'О, С. 441,6 * ziarno - grain * * słoma - straw to prawdopodobnie z faktu, że buraki upraw iane bezpośrednio na oborniku mogą korzystać w większym stopniu niż np. rośliny zbożowe z organicznych połączeń żelaza. Zachowanie się tych form żelaza w glebie, jak wiadomo, nie podlega takim wpływom odczynu, jakim podlegają związki nieorganiczne żelaza [13]. W ziemniakach najmniejsze ilości żelaza są w roślinach upraw ianych na słabszej glebie (piasek luźny), gdy tym czasem w pozostałych znajduje się 1,5-2-krotnie więcej żelaza. Patrząc na zawartość żelaza w rzepaku oraz na rodzaj gleby i jej odczyn nie widać, co zadecydowało o większych lub mniejszych ilościach tego pierwiastka w ziarnie i w słomie rzepaku. Na podstawie przeglądu uzyskanych wyników widać, że rośliny mogą gromadzić różne ilości żelaza. Nie ulega wątpliwości, że zależy to nie tylko od układu czynników glebowych i klimatycznych, ale również od gatunku rośliny. Duże wahania w zawartości żelaza w poszczególnych roślinach uprawnych potwierdzają potrzebę ich przeanalizowania pod względem wymagań w stosunku do żelaza. W świetle ostatnich badań coraz częściej podważany jest pogląd stwierdzający, że zawartość żelaza w glebach jest w ystarczająca dla roślin uprawnych. Żelazo, podobnie jak inne mikroelementy, nie zawsze jest pobierane w ilościach optymalnych dla rośliny. Związki żelaza mogą w pewnych warunkach w ytrącać się w trudno dostępne połączenia lub zostają unieruchomione w wiązkach naczyniowo-sitowych i nie dochodzą do innych organów roślin [13]. Uwstecznienie się żelaza w środowisku glebowym zależy od ilości związków organicznych i nieorganicznych żelaza, których stopień przysw ajał-

326 M. Koter, A. Krauze, D. Domska Zawartość żelaza w ro ślin a ch uprawnych województwa olsztyńskiego Iron content in crops cu ltiv ated in the Olsztyn province T a b e l a 4 R oślina Crop Ilo ś ć próbek Number o f samples wahania from -to ziarno grain Pe w mg/kg s.m. Fe in ppm średnia average wahania fro n -to słoma straw średnia average I R ośliny zbożowe Grain crops Jęczmień - Barley 12 90,0-222,5 127,1 7 9,2-189,0 129,4 Owies - Oats 12 80,1-17 8,0 111,9 79,2-167,0 1 1 7,8 Pszenica ozima - Winter wheat 13 5 4,0-117,0 76,5 92,0-184,8 139,7 Żyto ozime - Winter rye 12 63,0-189,0 120,2 8 5,6-158,4 127,5 wahania from -to śred n ia average I I Siano r o ś lin motylkowych i traw Hay of legumes and grasses Koniczyna czerwona - Red clover 7 91,2-198,8 132,7 Lucerna - A lfa lfa 5 1 *9,1-3 9 5,2 221,0 Seradela - Serrad ella 3 159,6-333,7 233,5 Mieszanka strączkowa Legume mixture 3 2 3 5,6-2 7 3,6 253,9 Trawy - Grasses 2 13 6,8-3 0 4,0 220,4 korzenie ro o ts l i ś c i e leav es wahania from -to średnia average wahania from -to średnia average I I I R ośliny okopowe i przemysłowe Root and in d u strial crops Ziemniaki - Potatoes 6 9 9,0-222,5 148,4 - - Buraki cukrowe - Sugar beet 10 69,7-1 8 9,0 116,7 316,8-900,0 573,0 Rzepak ozimy - Winter rape 7 7 5,6-1 9 3,3 * 1 1 8,4 * 102,6-3 1 9»O** 2 0 2,6 ** Tytoń - Tobacco 2-4 4 1,6-4 4 6,2 443,9 * - ziarno - grain * * - słoma - straw naści jest różny i w różnym stopniu podlega wpływom czynników glebowo-klimatycznych [13, 16]. Ponadto, intensywne nawożenie mineralne oraz wysoki poziom wapnowania pod rośliny o dużych w ym aganiach pokarm owych może spowodować zaburzenia w pobieraniu żelaza, w pływ ając nie tylko na obniżoną koncentrację tego składnika w roślinach, lecz także na wysokość plonu i jego jakość. Wyniki przeprowadzonych badań własnych oraz innych autorów

Żelazo w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego 327 upoważniają nas do stwierdzenia, że zachodzi potrzeba rozwinięcia badań nad stosowaniem połączeń organicznych żelaza typu chelatów przy naw o żeniu roślin. Nawożenie takie naw et przy w ystarczających ilościach związków nieorganicznych żelaza, znajdujących się w glebie i potrzebnych do normalnego rozwoju roślin, wpływa na wielokrotne zwiększenie zaw artości chlorofilu w roślinie, a tym sam ym na zwiększenie plonów i poprawienie ich wartości. WNIOSKI 1. Zawartość żelaza w zbadanych roślinach mieści się w szerokich granicach od 54,0 do 900 mg/kg s.m. 2. W roślinach zbożowych ilości żelaza w ziarnie wynoszą od 54,0 do 222,5, a w słomie od 79,2 do 189,0 mg/kg s.m., przy czym : najmniejsze zróżnicowanie w koncentracji żelaza w ystępuje u pszenicy przy stosunku jego zawartości w ziarnie i w słomie wynoszącym przeważnie 1:2, w pozostałych roślinach zbożowych znaleziono większą rozpiętość w zawartości żelaza, a stosunek jego ilości w ziarnie i w słomie mieści się w granicach: u jęczmienia 1:1-1,6 lub 1,2-2,5:1, owsa 1:1-2,3 czy 1,3-1,8:1 i żyta 1:1-2,3 oraz 1,2-1,6:1. 3. W roślinach motylkowych (siano) występuje od 91,2 do 395,2 mg Fe/kg s.m. 4. Rośliny okopowe i przemysłowe m ają od 69,7 do 900 mg żelaza. 5. Zaobserwowano wpływ odczynu gleby na koncentrację żelaza w ziarnie i w słomie żyta uprawianego na lekkich glebach brunatnych. 6. Niektóre rośliny (seradela, lucerna, ziemniaki i buraki cukrowe) uprawiane na glebach o lepszym składzie mechanicznym gromadzą 1,5-2,5 raza więcej żelaza niż te same rośliny pochodzące ze słabszych gleb. 7. W ystępujące wahania w zawartości żelaza w poszczególnych organach roślin upraw nych wskazują na potrzebę prowadzenia dalszych badań. W badaniach tych należałoby zwrócić uwagę na nawożenie organicznymi połączeniami typu chelatów naw et przy w ystarczających ilościach żelaza nieorganicznego w glebie w celu podwyższenia jakości i wielkości plonów. LITERATURA [1] A g a f o n o w a A. F. : Pogłoszczenije i ispolzowanije żeleza rastienijam pri pitanii czerez listja. Akad. Nauk SSSR, Izd. Nauka, Moskwa 1964, s. 139.

328 M. Kater, A. Krauze, D. Domska [2] Agafonowa A. F., Czapłygina N. S.: К waprosu o swjazi mieżdu obiespieczennostju rastienij żelezom i nukleinowym obmienom. Akad. Nauk SSSR, Izd. Nauka, Moskwa 1964, s. 132. [3] В e r in a D. Ż.: Marganiec i żelezo w poczwach i rastienijach. Mikroelemienty i urożaj. Akad. Nauk. Łatw. SSR, Inst. Bioł., Izd. Akad. Nauk Łatw. SSR, Riga 1961, s. 205. [4] Gacek K. : Zawartość żelaza i manganu w różnych gatunkach roślin. Prz. hodowl. 33, 1964, 11, 28. [5] Gerloft G. C., Stout P. R., Jones L. H.: Molvbdenum-manganese-iron antagonism in the nutrition of tomato plants. Plant Physiol. 34, 1959, 608. [6] Grzesiuk S.: Fizjologia nasion. PWRiL, Warszawa 1967. [7] Keller T., Koch W. : Der Einfluss der Mineralstoffernährung auf CO->- -Gaswecksel und Blattpigmentgehalt der Pappel. Mitt. d. Schweiz. Anst. forstl. Versuchswesen 38, 1962, 2. 253. [8] Konecka-Betley K.: Zagadnienie żelaza w procesie glebotwórczym. Rocz. glebozn. 19, 1968, 1, 51. [9] К o t e r М., Krauze A., Fil us D.: Badania nad występowaniem mikroelementów w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego. Część I. Miedź. Rocz. glebozn. 18, 1968, 2, 495. [10] Krauze A., Domska D.: Kolorymetryczne oznaczanie żelaza w materiale roślinnym z zastosowaniem <v?-dwupirydylu. Chemia anal. 14, 1969, 679. [11] Liwski S.: Zawartość manganu, boru, miedzi, kobaltu, cynku i żelaza w roślinach łąkowych i bagiennych. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 25, 1960, 197. [12] Locke L. F., Eck H. V.: Iron deil'iciency in plants: how to control it in yards and gardens. Home Gdn. Bull. U.S. Dep. Agric. 1965, 7. [13] Nowotny-Mieczyńska A.: Fizjologia mineralnego żywienia roślin. Warszawa 1965. [14] O e r t l i J. J., Jacobson L.: Some quantitative considerations in iron nutrition of higher plants. Plant Physiol, t. 35, 1960, 683. [15] Pejwe J. W.: Roi mikroelemientow w pitanji rastienij i żywotnych. Biochimija 20, 1955, 3, 265. [16] Ruszkowska M.: Rola żelaza i manganu w fotosyntezie. Post. Nauk roi., 3, 1965, 43. [17] U z i 1 e w s к a j a P. S.: Sodierżanije miedi, kobalta, żeleza, marganca, joda i nikielja w kormach Uzbekistana. Mikroelemienty w sielskom chozj. i miedicinie. Gosud. Izd. Sielsk. Literatury Ukr. SSR, Kijew 1963, 543. [18] Wallace A.: Role ol1 chelating agents on the availability of nutrients to plants. Soil Sei. Soc. Am. Proc. 27, 1963, 176. [19] Webb R. A., Ha 11 as D. G.: The effect of iron supply on strawberry var. Royal Sovereign. J. Hort. Sei. 41, 1966, 2, 530. [20] Własiuk P. W.: Ispolzowanije mikroelemientow w sielskom chozjajstwie. Sielsk. Biologia 1, 1966, 4, 530. [21] Zyrin G., Grindel N. M.: Siezonnaja dinamika okislitielnowostanowitielnogo potiencjała i kisłotnorostworimogo żeleza (Fe2^ i Fe3+) w diernowo podzolistych poczwach. Naucz. Dokł. Wyższej Szkoły Bioł. Nauki 2, 1963, 7.

Żelazo w roślinach uprawnych woj. olsztyńskiego 329 M. K O T E P, А. К Р А У З Е, Д. Д О М С К А ИССЛЕДОВАНИЯ ПО СОДЕРЖАНИЮ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В КУЛЬТУРНЫХ РАСТЕНИЯХ ОЛЫНТЫНСКОГО ВОЕВОДСТВА Ч А С Т Ь IV. Ж Е Л Е З О И н сти ту т х и м и за ц и и с е л ь с к о г о х о з я й с т в а, В ы с ш а я с е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я ш к о л а в О л ьш ти н е Ре з ю м е Проведенные исследования по содержанию железа в различных культурных растениях Ольштынского воеводства выявили существование широкого диапазона количественных колебаний в пределах от 54,0 до 900 мг Fe в кг сухого вещества. Наибольшее количество железа обнаружено в листьях сахарной свеклы (316,8-900 мг) и табака (441.6-446,2 мг). В зерне хлебов имеется от 54,0 до 222,2 мг Fe, а в их соломе от 79,2 до 189,0 мг Fe/кг с.в., в сене бобовых от 91,2 до 395.2 мг Fe, в листьях пропашных и промышленных культур от 102,6 до 900 мг, а в корнях этих растений от 69,7 до 222,5 мг Fe в кг с.в. У хлебных культур повышенное накопление железа в зерне обычно связано с понижением его количества в соломе и наоборот. В некоторых случаях на* блюдалось влияние реакции почвы или ее механического состава на содержание железа в растениях. При изменении (сдвиге) реакции почвенной среды была отмечена отчетливая дифференциация концентрации железа в зерне и соломе ржи, выращиваемой на легких бурых почвах. При возделывании ржи на почвах с более высоким ph много железа накоплялось в зерне, а при более низком ph в соломе. У пшеницы наибольшее количество железа было найдено в зерне растений культивируемых на сильно кислых подзолистой и бурой почвах, а наименьшее в зерне пшеницы собранной с нескольких почв имеющих повышенное ph. Зависимость между механическим составом почвы и содержанием железа в растении проявилась у некоторых бобовых и пропашных культур. И так, сено сераделлы и люцерны, картофель и сахарная свекла на почвах с хорошим механическим составом содержали от 1,5 до 2,5 раза больше железа, чем те же растения выращиваемые на почвах с менее благоприятным механическим составом. Полученные результаты указывают на необходимость ведения дальнейших исследований. Следовалобы при том обратить внимание на применение органических соединений железа типа хелатов, даже в случае удовлетворительного содержания неорганического железа в почве, с целью повышения качества и величины урожая. М. K O T E R, A. K R A U Z E, D. D O M S K A STUDY ON CONTENT OF TRACE ELEMENTS IN CROPS IN THE OLSZTYN PROVINCE P A R T IV. IR O N In s titu te fo r A g r ic u ltu r a l C h e m is tr y, C o lle g e o f A g r ic u ltu r e in O lsz ty n Summary The investigations on iron content carried out on various crops in the Olsztyn province have proved a wide discrepancy of its content, fluctuating within tha

330 M. Koter, A. Krauze, D. Domska limits of 54.0-900.0 mg/kg d.m. The highest iron content was in sugar beets leaves (316.8-900.0 mg) and tobacco leaves (441.6-446.2 mg). The iron amounts in cereal grain fluctuated from 54.0 to 222.2 mg Fe, in straw from 79.2 to 109.0 mg Fe/kg d.m., in legume hay from 91.2 to 395.2 mg Fe, in leaves of root and industrial crops from 102.6 to 900.0 mg and in roots of these crops from 69.7 to 222.5 mg Fe/kg d.m. Higher iron accumulation in cereal grain was often accompanied by a decrease of this element in straw and inversely. In some cases an effect of acidity or mechanical composition of soil on iron content was observed. At a change of soil acidity, distinct differences in iron concentration in grain and straw of rye cultivated on light brown soil were found. Rye cultivated on soils with higher ph value showed higher iron content in grain, while on soils with lower ph value in straw. In wheat the highest iron content in grain was found at cultivation of this crop on podzolic soil or on strongly acid brown soil, while the lowest amounts of this element occurred in wheat grain from several soils with higher ph values. The relationship between mechanical composition of soil and iron content in plant was observed in some leguminous and root crops. Thus, Serradella and alfalfa hay, potatoes and sugar beets cultivated on soils with better mechanical composition showed 1.5-2.5 fold higher iron content than the same crops cultivated on soils with worse mechanical composition. The results obtained suggest the necessity of further investigations. In them particular attention should be paid to application of organic iron compounds of chelate type, even at sufficient inorganic iron content in soil, to increase the quality and quantity of yields. A d r e s W p ł y n ę ł o w l i p c u 1971 r. P r o f. d r M i e c z y s ł a w K o t e r I n s t y t u t C h e m i z a c j i R o l n i c t w a W S R O ls z t y n K o r t o w o