OPINIA SPOŁECZNA W PRZEDEDNIU WYBORÓW DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

OPINIA SPOŁECZNA W PRZEDEDNIU WYBORÓW DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO 1. Nastroje społeczne przed wyborami do PE - Sytuacja towarzysząca wyborom do PE jest zasadniczo odmienna od towarzyszącej referendum. - Trafność przewidywań frekwencji i wyniku w referendum była możliwa ponieważ dysponowaliśmy wieloletnimi i wielorakimi analizami zarówno akademickimi jak i raportów badań opinii czy sondaży nieprzerwanie opracowywanych niemal od początki procesu dostosowawczego. Referendum, w odróżnieniu od wyborów nosiło walor niepowtarzalności a jego wynik walor historycznej nieodwracalności. Ostatnie tygodnie poprzedzające czerwcowe referendum zdominowały działania na rzecz nie tyle wyboru ( poparcia czy odrzucenia członkostwa) ale samego udziału, aktywności wyborczej. Paradoksalnie, niezwykle wysoki wymóg konstytucyjny procentowego udziału dla uznania ważności wyniku, wzmacniał motywację aktywnego zaangażowania. Aktywność wyborców dotyczyła nie osoby czy reprezentowanej przez nią partii, ale sprawy powszechnie uznanej za ważną, nie identyfikowanej z jednostkowym interesem ale dotyczącej zarówno nas wszystkich jak i następujących po nas pokoleń. Wybór był więc uwolniony od identyfikacji partyjnych, mimo pospiesznego wklejenia problematyki unijnej w programy poszczególnych partii. - Teraz będzie inaczej; wybory mają dotyczyć osób, które będą pełnić niejasno zdefiniowane funkcje, w niejasno zdefiniowanej instytucji, w przeważających (a może nawet wyłącznych) przypadkach z mandatów, nie budzących zaufania społecznego, partii politycznych. Tak więc idea ponadpartyjności, tak ważna w czasie referendum, nie będzie towarzyszyć naszym wyborom 13 czerwca. Nie będzie również towarzyszyć nam poczucie niepowtarzalności i nieodwracalności wyniku, bo w następnych wyborach będzie można wybrać kogo innego. Wreszcie, nie ma obowiązku uczestnictwa, bo wybrani zostaną kandydaci, którzy zyskają najwięcej głosów niezależnie od procentowego udziału uprawnionych do głosowania. - Doświadczenia wydarzeń wyborczych po 1989 roku wskazują, że nasze nawyki uczestnictwa, zaangażowania wyborczego rodzą się powoli. Dziś możemy pospekulować nad przewidywaniami i ewentualnymi stymulatorami frekwencji. A więc co może sprzyjać, co nie sprzyjać decyzji uczestnictwa w wyborach. Deklaracje udziału w tych wyborach jesienią sięgały 59, w lutym i marcu spadły do, w maju przekroczyły ponownie - a najnowsze wyniki uzyskane w OBOP w badaniu realizowanym na zlecenie UKIE wskazują, że 35 deklaruje zdecydowany, 25 prawdopodobny udział w wyborach co razem daje około. Odwołując się do doświadczeń wcześniejszych można przewidywać, że frekwencja wyborcza będzie oscylować między 35 a. 1

2. Co może sprzyjać aktywności w tych wyborach: - Niska ocena narodowego parlamentu i praktycznie wszystkich instytucji publicznych w Polsce i nadzieja, że prawodawstwo unijne, a więc i Parlament wymusi regulacje tych instytucji. - Utrwalająca się świadomość, że z członkostwem w Unii wiążą się konkretne korzyści w tym również (a dla wielu przede wszystkim) korzyści finansowe. - W ostatnich dwóch miesiącach nastąpił zdecydowany wzrost zaufania do Unii jako instytucji, wzmocnienie akceptacji dla polskiego członkostwa i poprawa oceny przygotowania naszego kraju do wykorzystania wynegocjowanych warunków członkostwa. Ta ogólna poprawa nastawień społecznych wobec Unii wpłynie prawdopodobnie pozytywnie na aktywność wyborczą. - Poprawa sytuacji gospodarczej w kraju i ustąpienie nieakceptowanego kierownictwa rządu wiązane jest przez socjologów z wzrostem optymizmu społecznego odnotowanego we wszystkich realizowanych ostatnio badaniach społecznych. Jest to okoliczność, która również może wzmocnić aktywność wyborców. - Aktywności wyborczej do PE może towarzyszyć efekt nowości, chęci uczestniczenia w takim wydarzeniu po raz pierwszy. - Aktywność wyborczą mogą również wykazać przeciwnicy członkostwa, optujący za kandydatami demonstrującymi chęć uzyskania mandatu w PE w celu renegocjacji warunków Traktatu Akcesyjnego. - Niechęć aktywnego udziału w wyborach nie powinna być interpretowana jako wyraz sprzeciwu wobec członkostwa. W wielu krajach członkowskich wysokiej akceptacji i zadowoleniu z członkostwa towarzyszy niska frekwencja w wyborach do PE. 3. Co nie będzie sprzyjać aktywności wyborczej: - Niewiedza, niezrozumienie sensu wyborów do PE, wynikające z niejasności zadań funkcjonowania tej instytucji a w szczególności parlamentarzystów polskich. - Niepowodzenie Komitetów Obywatelskich i utożsamianie wyborów do PE z prawyborami do Parlamentu Narodowego. Koincydencja wydarzeń politycznych w Polsce z wyborami do PE przyczyniła się do powstania efektu zawłaszczenia nadziei możliwości uczestnictwa w wyborach uwolnionych od społecznie nieakceptowanych partii. - Brak kampanii informacyjnej na temat Parlamentu Europejskiego - Brak akceptacji dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej. - Odrzucenie wszelkiej aktywności politycznej (brak nawyku uczestnictwa w wyborach), w tym w szczególności ludzi młodych, nie mających wyrobionych nawyków zachowań wyborczych. 2

- Przyczyny innej natury: choroba, podróż, koszty dojazdu do lokalu wyborczego, przedłużony weekend, wypadki losowe. 4. Czy więc Polacy pójdą do wyborów 13 czerwca? Pod koniec kwietnia i po 1 maja zdecydowanie wzrósł optymizm Polaków, ponownie wzrosło nadwątlone wcześniej zaufanie do instytucji Unii i wzrosła ocena przygotowania Polski do członkostwa. Równocześnie dobrze pamiętać, że Polacy mają utrwalone przekonacie, że korzyści z członkostwa przyjdzie konsumować dzieciom i wnukom. Mają świadomość trudności wynikających z nierówności gospodarczej wobec krajów piętnastki, braku nawyków konkurencji, braku dostatecznego oprzyrządowania prawnego, organizacyjnego swoich środowisk zawodowych, branż produkcji, braków kompetencji. To może zmniejszyć objawy szoku poakcesyjnego tak dotkliwie odczuwanego np. w Austrii czy Szwecji. Na razie optymizm tych co się bali zmian wynika może z tego, że właściwie nic się nie zmieniło choć dla tych, którzy na zmiany czekali, np. przedsiębiorcy, szukający pracy studenci, młodzież zmieniło się na lepsze. Tak więc szacuję, że utrzymamy się w unijnej normie uczestnictwa w wyborach (odsetki ostatnio odnotowanych deklaracji uczestnictwa w wyborach wynosiły: dla krajów nowoprzyjętych 44, dla krajów piętnastki 34) 5. Jakimi kryteriami będziemy się kierować przy wyborze deputowanych do PE? Z raportu czerwcowego badaniu TNS OBOP/UKIE wynika, że chcielibyśmy aby polscy parlamentarzyści w Strasburgu zajmowali się głównie sprawami Polski, żeby byli uczciwi, nastawieni na realizację spraw krajowych, realizowali program i politykę swojej partii mieli krajowe doświadczenia ale również, żeby mieli zdolność poszukiwania i osiągania kompromisu. Praktycznie w znikomym zakresie chcemy im powierzyć sprawy Unii, chcemy również aby w pierwszym rzędzie reprezentowali interesy obywateli polskich (87), a jedynie w 8 interesy wszystkich obywateli UE. Jeśli odnosimy wskazaną przez Polaków hierarchię spraw ważnych do podjęcia w Parlamencie, to nie odbiega ona od hierarchii prezentowanej przez ogół obywateli unijnych. To co zarówno jak i całą grupę nowo wstępujących do Unii różni od pozostałych to wskazanie na wagę problematyki migracyjnej, która jest wielokrotnie częściej wskazywane przez obywateli 15-ki. Polacy zdecydowanie najczęściej wskazywali na bezrobocie. 6. Co wiemy o PE: W relatywnie wielu odpowiedziach badanych (82) odnotowano, że w najbliższym czasie odbędą się wybory do PE. Generalnie zainteresowanie a z tym i wiedza jest nie wiele większa obecnie, niż na jesieni 3. Zaledwie 17 badanych oceniło, że czuje się wystarczająco poinformowanych (przed referendum poczucie dobrego poinformowania wyrażało 57 odpowiadających). Zaledwie 8 potrafiło udzielić prawidłowej odpowiedzi na temat liczebności polskiej reprezentacji parlamentarnej. Dyrektywy, czym parlamentarzyści powinni się w PE zajmować wskazują, że badani mają bardzo nikłe wyobrażenie o zadaniach PE. 3

Badanie monograficzne Opinie i oczekiwania społeczeństwa polskiego związane z wyborami do Parlamentu Europejskiego zrealizowała na zlecenie UKIE agencja TNS OBOP. Badanie przeprowadzono na przełomie maja/ czerwca 4 r. na reprezentatywnej próbie ogólnopolskiej. Wykresy: Czy słyszał P., że w najbliższym czasie odbędą się wybory do Parlamentu Europejskiego? 9 71 72 82 29 27 18 tak nie źródło: Ipsos III '4 IV '4 V '4 4

Czy czuje się Pan(i) poinformowany(a) na tyle, żeby wybrać dobrego kandydata w wyborach do PE? tp 5 czuje się wystarczająco poinformowany(a) 17 czuje się niewystarczająco poinformowany(a) 78 źródło: TNS OBOP/UKIE, czerwiec 4 5

Deklaracje udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego tak 41 42 59 nie 18 26 42 52 źródło: TNS OBOP, CBOS CBOS -XI '3 CBOS - III '3 Ipsos -IV '4 Ipsos -V '4 TNS OBOP- VI '4 6

Deklaracje udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego 74 44 45 41 35 66 62 53 48 43 43 36 34 34 33 32 31 31 23 23 Malta Cypr Węgry KK - Litwa Czechy Polska Estonia Grecja Dania Luksemburg Szwecja Włochy Belgia Francja UE15 Finlandia Portugalia Holandia Irlandia Estonia Niemcy Wlk Brytania Austria źródło: Eurobarometer Czy fakt, że przedstawiciele Polski będą zasiadać w PE będzie ważny, czy też nieważny: 9 76 84 92 73 63 55 19 21 7 5 dla UE-III'3 dla UE -VI '4 dla Polski-III '3 dla Polski -VI '4 dla takich ludzi jak pan(i) -III '3 dla takich ludzi jak pan(i) -VI '4 źródło: CBOS/ISP, marzec 3 i TNS OBOP/UKIE, czerwiec 4 ważny nieważny 7

Czyje interesy powinni reprezentować w pierwszym rzędzie polscy posłowie w PE? obywateli Polski 87 partii lub organizacji, z których się wywodzą 8 grup, które mogą szczeg. zyskać w UE 1 grup, które mogą szczeg. stracić w UE 1 9 źródło: TNS OBOP /UKIE, czerwiec 4 Zaufanie Polaków do Parlamentu Narodowego i Parlamentu Europejskiego 67 51 21 Parlament Narodowy Parlament Europejski źródło: CBOS, luty 4; Eurobarometer CC 3.4, pul. luty 4 zaufanie brak zaufania 8

9 6 22 Grecja 65 67 Parlament Europejski jest bardziej znaczący niż Parlament Narodowy Włochy 69 68 13 29 Węgry Zaufanie do Parlamentu Europejskiego 66 64 65 59 14 Słowacja 54 54 53 53 47 44 43 14 16 13 UE-15 AC- Czechy 31 29 31 źródło: Eurobarometer 44 34 31 33 31 Austria jesień 3 wiosna 4 52 51 35 13 15 Łotwa Polska 33 28 26 29 Wielka Brytania 31 Słowenia Węgry Słowacja Łotwa zdecydowanie się zgadzam raczej się nie zgadzam Estonia źródło: Eurobarometer, maj 4 AC- Polska Czechy raczej się zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam 9

Wpływ wybranych instytucji na życie obywateli Parlament Narodowy -UE15 49 39 Parlament Narodowy -KK 42 37 19 samorząd lokalny -UE15 42 12 samorząd lokalny -KK 43 19 Unia Europejska -UE15 22 51 19 Unia Europejska -KK 22 29 Parlament Europejski -UE15 16 47 24 Parlament Europejski-KK 15 33 37 9 źródło: Eurobarometer, maj 4 znaczący wpływ niewielki wpływ brak wpływu Najważniejsze kwestie, które powinny być podjęte w trakcie kampanii przed wyborami do Parlamentu Europejskiego bezrobocie sprawy wew. -ważne dla danego kraju rolnictwo przestępczość edukacja polityka zagraniczna imigracje działalność PE 14 15 17 12 35 24 35 35 34 32 25 29 25 22 42 49 47 41 45 44 48 45 59 54 53 61 57 72 źródło: Eurobarometer KK-13 UE - 15 Polska -jesień 3 Polska -wiosna 4