Przykłady dobrych praktyk O stosowaniu FIDIC w praktyce Wejście Polski w 1990 roku w system gospodarki rynkowej oznaczał likwidowanie skutków centralnego zarządzania. Przede wszystkim należało wykonać ogromną pracę nad uporządkowaniem prawa w odniesieniu do całego procesu inwestycyjnego. W okresie transformacji gospodarczej zlikwidowano znaczną część przepisów związanych z gospodarką planową nie wprowadzając na początek spójnych nowych przepisów, czego dowodem jest jeszcze nierzadko bałagan w planowaniu przestrzennym, w prawie budowlanym, wodnym, geodezyjnym, w przepisach ochrony środowiska. Pierwsze zmiany porządkujące nastąpiły po wprowadzeniu Ustawy o zamówieniach publicznych, wcześniej praktyka zawierania umów w drodze przetargów była bardzo ograniczona, głównie znały ją osoby zatrudnione na kontraktach zagranicznych. Uruchomienie finansowania pomocowego dla Polski z banku Światowego i Unii Europejskiej, wymusiło wprowadzenie zasad opartych na procedurach FIDIC. Dalsze zmiany następowały w trakcie zbierania doświadczeń związanych z funkcjonowaniem rynku inwestycyjnego, zamówień publicznych, z prowadzeniem zasad prawa unijnego Dzięki umowie wg wzoru FIDIC, w trakcie projektowania możliwe było odstąpienie od koncepcji budowy mostu o konstrukcji klasycznej i wykonanie projektu mostu wantowego. W konsekwencji most przez Martą Wisłę w Gdańsku jest piękniejszy i... tańszy.
Rola inżyniera konsultanta Klasyczną rolę inżyniera konsultanta ilustruje trójkąt: Klient, czyli zamawiający- Konsultant (projektant, inspektor nadzoru)- Wykonawca. Według standardów FIDIC wszyscy uczestnicy trójkąta muszą przestrzegać zasady rozsądnego postępowania, szanowania interesu wszystkich stron kontraktu inwestycyjnego, w tym polubownego rozstrzygania sporów. Usytuowanie Inżyniera Konsultanta w schemacie inwestycyjnym może być wg FIDIC zróżnicowane. Powyższe zdefiniowane jest w procedurach, które zwyczajowo można odnieść do kolorów ksiąg. I tak procedury FIDIC określa: 1) Tzw. Biała księga FIDIC, która zawiera założenia będące obecnie podstawą warunków Prawa zamówień publicznych w zakresie usług projektowych. Umowa musi zawierać definicje i interpretacje określające przedmiot umowy, obowiązki konsultanta (projektanta), obowiązki klienta (zamawiającego), wykaz posiadanego personelu zdolnego wykonać zadanie, warunki dotyczące odpowiedzialności i ubezpieczenia, termin rozpoczęcia, zakończenia i ewentualnych zmian w umowie, płatności, postanowienia ogólne i rozstrzyganie sporów. Przykładem pozytywnym na zastosowanie umowy wg Białej księgi FIDIC jest pierwszy kontrakt z funduszy Banku Światowego, podpisany według zgodnie z wyżej przedstawionymi procedurami pomiędzy GDDKiA w Warszawie i BPBK S.A. w Gdańsku. Była to umowa na wykonanie projektu mostu przez martwą Wisłę w Gdańsku, w ramach programu Banku Światowego Poprawa dostępu do portu w Gdańsku. Dzięki umowie według wzoru FIDIC, w trakcie projektowania było możliwe odstąpienie od koncepcji budowy mostu wantowego, co pozwoliło na znaczne zmniejszenie kosztów budowy. Dzięki zmniejszeniu grubości konstrukcji mostu, a tym samym rezygnacji z pasów włączenia i wyłączenia na moście, przez co mógł być węższy o 7 m, oraz ograniczeniu ilości podpór w nienośnych gruntach o warstwie namułów i torfu na głębokości do 20 metrów. Most wantowy okazał się tańszy mimo, że jeden metr kwadratowy jego konstrukcji jest droższy od konstrukcji mostu klasycznego.
2) Czerwona Książka Do najważniejszych opracowań FIDIC należy problematyka dotycząca warunków kontraktowych oraz wzory umów pomiędzy zamawiającym i wykonawcą. Zgodnie z procedurami Czerwonej Księgi zamawiający dostarcza wykonawcy dokumentację projektową, z przedmiarami i specyfikacjami technicznymi. Inżynier kontraktu w imieniu zamawiającego łączy funkcje inwestora zastępczego (zwołuje i prowadzi rady budowy), koordynatora inspektorów nadzoru i projektanta. Trasa Kwiatkowskiego w Gdyni Warunki kontraktu na budowę Procedura określona w Czerwonej Księdze sprawdza się przy dużych inwestycjach liniowych, gdzie istotne jest określenie warunków własności terenu, warunków gruntowych. Niezbędny jest czas na: wybór optymalnej trasy, rozwiązań technicznych i środowiskowych, oraz obliczenie kosztów inwestycji i dalej kosztów eksploatacji. Wykonawca otrzymuje również niezbędne do realizacji dokumenty i uzgodnienia, w tym pozwolenie na budowę i
prawo do dysponowania gruntem na cele inwestycji. Pozwala na stosunkowo precyzyjne określenie niezbędnych do realizacji środków finansowych. Jest to szczególnie ważne dla beneficjentów korzystających ze środków pomocowych UE. Posiadanie pełnej dokumentacji zmniejsza również ryzyko nieterminowego wykonania prac budowlanych. W tej formule są realizowane liczne inwestycje komunikacyjne, infrastruktury sanitarnej, deszczowej, wodociągowej itp. W ramach Czerwonego FIDIC organizowane są dwa przetargi na Wykonawcę robót i na Inżyniera Kontraktu. Inżynier Kontraktu- w nowych klauzulach (FIDIC-2000) Inżynier działa w imieniu zamawiającego. Inżynier nie ma prawa naruszać warunkach kontraktu Zamawiający- Wykonawca. W przypadkach wymagających uzgodnień, jest zobowiązany do przeprowadzania konsultacji z każdą ze stron. W ramach powyższych procedur bardzo ważna jest rozpowszechniająca się praktyka włączenia do Zespołu Kontraktu (NI), projektanta. Jest to możliwe poprzez wcześniejsze określenie ryczałtowej kwoty za nadzór autorski (NA) i włączenie kwoty ryczałtowej wraz z zasadami współpracy NI i NA do SIWZ na wybór Inżyniera Kontraktu. W gronie zarządców dróg rozpowszechnia się praktyka dysponowania własnym Biurem Inżyniera Kontraktu, umożliwia to włączenie służb Inżyniera do czynności przygotowawczych kontraktu (koncepcja, projekt, specyfikacje), eliminuje natomiast autonomię Inżyniera w stosunku do Zamawiającego. Tramwaj na Chełmie w Gdańsku
3) Żółta książka Zawiera wzór, w którym prace projektowe wykonuje wykonawca. Inżynier Kontraktu reprezentuje Zamawiającego (Klienta). W chwili obecnej bardzo lansowana formuła realizacji inwestycji, głównie z uwagi na korzyści wynikające ze znacznego skrócenia czasu inwestycji i przeniesienia odpowiedzialności za projekt i niezbędnych pozwoleń i uzgodnień na Wykonawcę. Stosowanie tej formuły wymaga dobrego programu funkcjonalno- użytkowego, dobrego rozeznania spraw terenowo- prawnych. Nie gwarantuje utrzymania wcześniej szacunkowo określonego budżetu (na tym etapie nie są znane wszystkie uwarunkowania), nie zapewnia przyjęcia rozwiązań technicznych zapewniających niskie koszty eksploatacji. W warunkach polskich może być opłacalne przeniesienie na Wykonawcę projektów wykonawczych obiektów przy których wiedza technologiczna wykonawcy może obniżyć koszty budowy np. projekty wykonawcze budowy tuneli, włączone do zakresu robót Wykonawcy. Są oczywiście przykłady pozytywne, np. budowa tramwaju na Chełm w Gdańsku. Realizacja wg Żółtego FIDIC umożliwiła realizację w bardzo krótkim terminie. 4) Srebrna książka Zamawiający, który zapewnia finansowanie zleca Wykonawcy przedsięwzięcie pod klucz za stałą ceną (ryczałtową). Rozwiązania takie były stosowane bardzo rzadko, stąd trudno mówić o doświadczeniach. Ta formuła może być atrakcyjna przy realizacji obiektów zamkniętych np. stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków. Głównym zagrożeniem dla powyższej procedury będą niewątpliwie trudne do oszacowania koszty, a tym samym dążenie Wykonawców do zawyżania wycen kontraktów w celu uniknięcia strat, lub w celu osiągnięcia znacznych zysków. Wyzwaniem dla Zamawiających będzie ryzyko zrealizowania z posiadanego budżetu mniejszej ilości zadań rzeczowych. Tryby udzielenia zamówień- certyfikacja, jako forma prekwalifikacji W praktyce FIDIC za najbardziej godną polecenia dla dużych projektów inwestycyjnych przyjmowano formę przetargu dwu stopniowego. W pierwszej fazie- prekwalifikacji zamawiający wybiera oferentów, których kwalifikacje, personel, sprzęt, doświadczenie zawodowe, wielkość zasobów niezbędna do realizacji zadania gwarantują wywiązanie się z zadań w ramach konkretnego kontraktu. Zawiadomienia o prekwalifikacji, wraz z zestawem pytań (wg FIDIC) umożliwiających ustalenie kompetencji przedsiębiorstw ogłaszane są w
odpowiedniej prasie. Po wyborze maksimum 7-miu oferentów, do których wysyła się zasadnicze dokumenty przetargowe. W Polsce rozpowszechnił się najbardziej tryb przetargu nieograniczonego. Wychodząc naprzeciw potrzebom sprawnego i mniej konfliktowego, w zakresie oceny potencjału i kwalifikacji, wyboru oferentów IPB przygotowała projekt Systemu certyfikacji wiarygodności wykonawców w zamówieniach publicznych. Podstawę wprowadzenia systemu certyfikacji stanowi Dyrektywa 2004/18/WE (art.52). w warunkach polskich proponuje się przyjąć Certyfikat wiarygodności wykonawcy, potwierdzający, że wykonawca posiada uprawnienia, zdolność organizacyjną i personel do wykonania przedmiotu zamówienia (zgodnie z art. 22 ust.1 ustawy Prawo Zamówień Publicznych). Od czasu zmiany ustrojowej wykonaliśmy w Polsce dużą pracę w kierunku wprowadzenia sprawnych zasad funkcjonowania rynku inwestycyjnego. W tych wysiłkach bardzo istotną rolę odegrały zasady i procedury FIDIC. Dzięki wyżej wymienionym dokumentom było możliwe uwolnienie usług inżynierskich i nadanie im niezależnego statusu. Najbardziej cenne wydaje się przełamanie w mentalności i zachowaniach personelu pracującego dla: Zamawiającego, Inżyniera Konsultanta i Wykonawcy. Przed nami długa droga wdrażania zasad rozsądnego działania i współpracy na zasadach wzajemnego nie szkodzenia uczestnikom procesu inwestycyjnego. Jan Tadeusz Kosiedowski Autor jest prezesem Biura Projektów Budownictwa Komunalnego S.A. wiceprezesem Izby Projektowania Budowlanego. w Gdańsku i