Maria DASZKIEWICZ Dorota JOŃCZYK Joanna KAPUSTA Informacja naukowa i techniczna Wstęp Badania prowadzone przez środowiska bibliotekarzy i dokumentalistów pracowników ośrodków informacji naukowej i technicznej - wykazują, że najczęściej wykorzystywanym przez specjalistów źródłem informacji są czasopisma fachowe oraz materiały konferencyjne. Wybór ten jest uzasadniony ze względu na stosunkowo krótki cykl wydawniczy tych materiałów, co gwarantuje szybki dostęp do najnowszych wyników badań. Istnieje jednak wiele barier w dostępie do nich, wśród których za podstawowe należy uznać wysokie ceny czasopism dyktowane przez wydawców, zmieniająca się forma, a nawet zakres treściowy znanych dotychczas tytułów, a także brak czasu na systematyczne czytanie. Biblioteka Biblioteka Instytutu Zaawansowanych Technologii Wytwarzania dysponuje bogatym zbiorem polskich i zagranicznych czasopism naukowych i technicznych oraz materiałów konferencyjnych zarówno z konferencji krajowych, jak i zagranicznych. Obecnie biblioteka IZTW prenumeruje ok. 140 tytułów czasopism, w tym ok. 60 zagranicznych. Czasopisma te są starannie wyselekcjonowane zgodnie z zakresem prac badawczych prowadzonych przez kadrę naukową IZTW. Przegląd Dokumentacyjnych IZTW W celu ułatwienia orientowania się w zawartości gromadzonych w Ośrodku Informacji Naukowej i Technicznej IZTW materiałów wydawany jest Przegląd Dokumentacyjny Instytutu Zaawansowanych Technologii Wytwarzania (PD) stanowiący kontynuację Przeglądu Dokumentacyjnego IOS. PD jest adnotowaną bibliografią zawartości czasopism, w której - poza danymi bibliograficznymi (autor, tytuł oryginału, tytuł czasopisma, rok, rocznik, strony) umieszczane są również streszczenia (abstrakty) poszczególnych artykułów w języku polskim. Bazy danych SAWIOS Na stronie WWW Instytutu Zaawansowanych Technologii Wytwarzania http://www.ios.krakow.pl/sawios/ udostępniana jest baza danych SAWIOS, która aktualnie obejmuje ponad 33 tys. rekordów (od 1990 r.) zawierających opisy bibliograficzne z abstraktami w języku polskim artykułów z czasopism oraz referatów z materiałów konferencyjnych gromadzonych w Bibliotece IZTW. Do udostępniania bazy w sieci zastosowano system EXPERTUS firmy SPLENDOR Systemy Informacyjne S.C z Poznania. Wyszukiwanie w bazie SAWIOS można prowadzić w następujących polach wyszukiwawczych: autor, słowa z tytułu oryginału, słowa z tytułu w języku polskim, słowa z notatki (abstraktu), skrót tytułu czasopisma (lub zbioru referatów konferencyjnych), rok, język. Wyszukiwanie można wspomagać następującymi indeksami: autorskim słów z tytułu oryginału słów z tytułu w języku polskim słów z abstraktu skrótów tytułów czasopism. Wyszukiwanie może być zawężony przez: wybór roku/lat poszukiwanych publikacji, wybór języka/języków publikacji. 35
Rys. 1. Strona wyszukiwawcza bazy danych SAWIOS. Baza PUBLIKACJE Baza danych PUBLIKACJE zawiera opisy bibliograficzne polskich i zagranicznych publikacji pracowników IZTW od roku 1986. Obecnie baza liczy ponad 1000 rekordów. Dostępna jest na stronie internetowej Instytutu pod adresem: http://www.ios.krakow.pl/wwwisis/publ/ form.htm Wyszukiwanie informacji prowadzi się w następujących polach wyszukiwawczych: autor/autorzy, tytuł, czasopismo, miejscowość, słowa kluczowe, rok, a wspomagane jest następującymi indeksami: spis autorów wykaz czasopism miejscowość słowa kluczowe dostępne roczniki Bazę PUBLIKACJE można traktować m.in. jako źródło informacji o specjalistach. Inne bazy danych Interesujące informacje użytkownicy mogą znaleźć również w innych udostępnianych bezpłatnie bazach danych, dostępnych także ze strony głównej Instytutu Zaawansowanych Technologii Wytwarzania. BAZTECH Baza Techniczna BAZTECH (Baza o zawartości polskich czasopism technicznych) powstaje w ramach konsorcjum bibliotek wyższych uczelni technicznych i ośrodków informacji; koordynatorem projektu jest obecnie Biblioteka Główna Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy. Baza rejestruje zawartość wybra- 36
nych polskich czasopism technicznych, wydawnictw własnych wyższych uczelni technicznych i instytutów naukowo badawczych oraz materiałów konferencyjnych. Ośrodek INT IZTW uczestniczy w zasilaniu bazy rekordami bibliograficznymi z wybranych polskich czasopism technicznych i wydawnictw własnych. Rekordy zawierają dane bibliograficzne oraz streszczenia i słowa kluczowe w języku polskim i angielskim, dane dotyczące miejsca pracy autora oraz jego e-mail. W niektórych przypadkach baza kieruje także do pełnych tekstów artykułów, jeżeli są one udostępniane w sieci przez wydawców. Wyszukiwane wspomagane jest alfabetycznym wykazem indeksowanych czasopism oraz indeksami słów kluczowych w języku polskim i angielskim. Baza jest dostępna w internecie pod adresem: http://baztech.icm.edu.pl SYMPO Cennym źródłem informacji jest baza danych SYMPO będąca katalogiem materiałów konferencyjnych gromadzonych w polskich bibliotekach naukowych. Jest administrowana przez Bibliotekę Główną Politechniki Warszawskiej i udostępniana pod adresem: http://gate.bg.pw.edu.pl/aleph/-/start/ sym01 SYNABA Informacje o zakończonych pracach naukowo-badawczych, prowadzonych zarówno przez wyższe uczelnie, jak i jednostki badawczo-rozwojowe wszystkich resortów, gromadzone są w bazie danych SYNABA dostępnej na stronie WWW Ośrodka Przetwarzania Informacji w Warszawie pod adresem: http://www.opi.org.pl Bazy tworzone w ramach Centrum Innowacji, Transferu i Monitorowania Rozwoju Technologii Wytwarzania Na potrzeby Centrum Innowacji, Transferu i Monitorowania Rozwoju Technologii Wytwarzania opracowany został system informacji o technologiach wytwarzania, który obejmuje bazy danych o publikacjach i patentach oraz tematyczne zestawienia dokumentacyjne na wybrane tematy, stanowiące główny przedmiot zainteresowania Centrum. Bazy danych i zestawienia udostępniane są na stronie WWW pod adresem: http://www.ios.krakow.pl/citimrtw/ index.php3 Bazy danych zawierają wyselekcjonowane tematycznie informacje o artykułach z polskich i zagranicznych czasopism naukowych i technicznych oraz materiałów konferencyjnych prenumerowanych przez Bibliotekę IZTW. Bazy zawierają dane z lat 1990-2005 i są na bieżąco aktualizowane na podstawie materiałów napływających do Biblioteki. Oprócz podstawowych danych bibliograficznych w bazach zamieszczono również krótkie streszczenia artykułów i referatów konferencyjnych w języku polskim. Przygotowano następujące bazy: Mikro- i nanotechnologie w wytwarzaniu wyrobów Technologia montażu i demontażu Powłoki odporne na zużywanie Metrologia wielkości geometrycznych Automatyzacja i robotyzacja w wytwarzaniu Niekonwencjonalne metody wytwarzania wyrobów Skrawanie z wysokimi prędkościami Do udostępniania baz w internecie wykorzystano program GenIsisWeb rozpowszechniany przez UNESCO. Wyszukiwanie w bazach można prowadzić wg następujących pól: autor, słowa z tytułu oryginalnego, słowa z tytułu polskiego, słowa z notatki, skrót tytułu czasopisma. Zakres wyszukiwania może być zawężony przez: wybranie roku lub lat poszukiwanych publikacji, wybranie języka lub języków publikacji. W celu ułatwienia wyszukiwania przygotowano indeks autorski oraz indeks skrótów tytułów czasopism. 37
Rys. 2. Strona wyszukiwawcza bazy danych Mikro- i nanotechnologie w wytwarzaniu wyrobów. Rys. 3. Przykładowy wynik wyszukiwania w bazie Technologia montażu i demontażu. 38
W ramach Centrum Innowacji, Transferu i Monitorowania Rozwoju Technologii Wytwarzania opracowano również Tematyczne Zestawienia Dokumentacyjne (TZD), czyli usystematyzowane chronologicznie wykazy literatury obejmujące artykuły z czasopism i referaty konferencyjne na wybrane tematy, wraz ze streszczeniami w języku polskim. TZD są na bieżąco aktualizowane, udostępniane są w formacie PDF. Na stronie WWW Centrum prezentowane są następujące TZD: Minimalne smarowanie w obróbce skrawaniem Szybkie wykonywanie prototypów Gospodarka płynami obróbkowymi Bezpieczeństwo systemów wytwarzania, technologie wspierające ochronę zdrowia i środowiska Metody i systemy zapewnienia jakości Monitorowanie narzędzi skrawających Modernizacja maszyn i urządzeń technologicznych oraz procesów wytwarzania ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ( ) 229. Pinkerton A.J., Li L.: The significance of deposition point standoff variations in multiple-layer coaxial laser cladding (coaxial cladding standoff effects). Znaczenie zmian odsunięcia punktu osadzania w laserowym współosiowym nakładaniu warstw (wpływ niewspółosiowości przy nakładaniu warstw). Int.J.of Mach.Tools a.manuf., 2004, t. 44, nr 6, s. 573-584. Badano proces przyrostowego wytwarzania (m.in. prototypów) metodą nakładania kolejnych warstw za pomocą współosiowo ustawionego lasera i głowicy podającej proszek. Wartością krytyczną dla procesu jest zmiana odsunięcia punktu osadzania od osi dyszy, co ma znaczący wpływ na geometrię wytworzonego przedmiotu. Opisano stanowisko i procedurę oceny wielkości odsunięcia punktu osadzania. Sformułowano matematyczny model procesu, obejmujący przepływ ciepła do obszaru topnienia i odwrotnie, obszar topnienia oraz przepływ proszku i szybkość osadzania.. 230. Shiomi M. i in.: Residual stress within metallic model made by selective laser melting process. Naprężenia szczątkowe w modelu selektywnego procesu topienia laserowego. CIRP Ann., 2004, t. 53, nr 1, s. 195-198. W celu zwiększenia dokładności wymiarowej i polepszenia własności mechanicznych modelu stalowego wytwarzanego drogą selektywnego topienia laserowego (SLM) na potrzeby szybkiego prototypowania zaproponowano laserowy proces zmniejszania naprężeń szczątkowych w modelu. Wyniki badań pokazują, że silne naprężenia rozciągające powstają w warstwach wierzchnich modelu. Obróbka cieplna w zakresie 600 700 C przez 1 godz. może zredukować naprężenia o ok. 70%. Natomiast ponowne skanowanie laserowe każdej warstwy i grzanie warstwy proszkowej obniża naprężenia o 55% i 40%. 231. Thrimurthulu K., Pandey P.M., Reddy N.V.: Optimum part deposition orientation in fused deposition modeling. Określanie optymalnej orientacji części w modelowaniu procesu wytwarzania metodą osadzania warstw stapianych. Int.J.of Mach.Tools a.manuf., 2004, t. 44, nr 6, s. 585-594. Zaproponowano sposób określania optymalnej orientacji przedmiotu w procesie prototypowania metodą osadzania stapianych warstw (FDM). Brano pod uwagę dwie przeciwstawne funkcje kryterialne, tj. czas wytwarzania i chropowatość powierzchni. Optymalizacja polegała na minimalizacji sumy ważonej funkcji. Jednocześnie z określaniem optymalnej orientacji części realizowane jest adaptacyjne rozcinanie modelu na warstwy. Zamieszczono schemat algorytmu optymalizacji. 232. Tolochko N.K. i in.: Selective laser sintering and cladding of single-component metal powders. Selektywne spiekanie laserowe i platerowanie jednoskładnikowych proszków metalowych. Rapid Prototyp.Journ., 2004, t. 10, nr 2, s. 88-97. Omówiono dwie metody szybkiego prototypowania elementów metalowych: selektywne spiekanie laserowe (SLS) oraz selektywne platerowanie laserowe (SLC). Porównano obie metody pod kątem własności geometrycznych, strukturalnych i mechanicznych elementów (próbek) wytworzonych z zastosowaniem tych metod. W eksperymentach zastosowano jednoskładnikowy proszek stopu niklu, który poddano działaniu wiązki emitowanej przez laser CW-Nd:YAG o długości fali 1,06 µm. Wiązka była nieruchoma względem podłoża. 233. Warstwowe prototypy. Masz.Technol.Mater., Tech.Zagr., 2004, nr 3, s. 11-12. W jednym z instytutów Fraunhofera opracowano efektywną metodę szybkiego wykonywania dużych prototypów (o długości krawędzi powyżej 300 mm) Melato (Metal Laminated Tooling) polegającą na składaniu szeregu warstw blach lub folii metalowej wycinanych dwuwymiarowo w odpowiednie kształty i łączonych dociskowo (np. śrubami), metodą klejenia, lutowania lub spawania. Metoda wykorzystuje techniki projektowania wspomaganego komputerowo. Trójwymiarowe odwzorowanie komputerowe projektowanych kształtów pozwala na "pocięcie" ich na warstwice w wymaganych odstępach. Zapis komputerowy wykorzystywany jest do sterowania urządzeń technologicznych, które odwzorowują kształty warstw w metalu. 234. Vom Mikro-Rapid-Prototyping zur flexiblen Mikro-Rapid-Production. Od szybkiego prototypowania w skali mikro do szybkiego wytwarzania produktów z mikrokomponentów w trybie elastycznym. Maschine, 2004, t. 58, nr 2, s. 14-15. W centrum laserowym w Hanowerze opracowano urządzenie do szybkiego prototypowania mikrokomponentów (prototypy lub krótkie serie) metodą stereolitografii bezpośrednio z modelu 3D-CAD. Model "rozkładany" jest na warstwy, z których pozyskuje się dane do elastycznego sterowania procesem. Dane te służą do sterowania wiązką laserową (Nd:YAG, 355 nm) po torze nad powierzchnią płynnego polimeru. W wyniku lokalnego utwardzania warstwy mogą otrzymać dowolną geometrię. W rezultacie połączenia warstw powstaje część (element) jako fizyczna reprezentacja modelu CAD. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rys. 3. Fragment tematycznego Zestawienia Dokumentacyjnego. 39