STAN REALIZACJI PAKIETU ANTYKRYZYSOWEGO

STAN REALIZACJI PAKIETU ANTYKRYZYSOWEGO W okresie spowolnienia gospodarczego w 2008 roku rząd - wspólnie z partnerami społecznymi - w ramach negocjacji w Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych prowadził rozmowy dotyczące wypracowywania rozwiązań łagodzących negatywne konsekwencje kryzysu. Prace w dialogu społecznym rozpoczęły się zanim w Polsce pojawiły się pierwsze symptomy kryzysu. Miały one na celu zareagowanie już we wstępnej fazie spowolnienia gospodarczego tak, aby możliwości minimalizowania jego skutków w Polsce dawały gwarancje powodzenia. W efekcie wielu spotkań oraz w oparciu o dane i wskaźniki z poszczególnych resortów, partnerzy społeczni w dialogu autonomicznym przygotowali w formie dezyderatu pakiet obejmujący 13 najistotniejszych z ich punktu widzenia postulatów, skierowany do rządu 13 marca 2009 roku. Pakiet obejmował: I. Obszar wynagrodzeń i świadczeń socjalnych: 1. Program kryzysowej pomocy dla społeczeństwa w szczególności wsparcie rodzin najuboższych poszkodowanych w wyniku kryzysu oraz zwiększenie środków na świadczenia socjalne w związku ze wzrostem liczby osób zwalnianych z pracy. 2. Zniesienie opodatkowania zapomóg udzielanych przez związki zawodowe oraz świadczeń wypłacanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. 3. Zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych pomocy socjalnej zrealizowanej w formie bonów uprawniających do ich wymiany na towary lub inne usługi, w tym tzw. bonów towarowych. 4. Uchylenie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz zniesienie ustawy kominowej. 5. Wypracowanie w minimalnym wynagrodzeniu mechanizmów osiągnięcia poziomu 50% przeciętnego wynagrodzenia. II Obszar rynku pracy i stosunków pracy: 6. Wprowadzenie 12 miesięcznego okresu rozliczeniowego. 7. Uruchomienie zakładowego funduszu szkoleniowego. 8. Racjonalizacja rozwiązań dotyczących doby pracowniczej w kontekście rozliczania czasu pracy. 9. Pakiety socjalne jako źródło prawa pracy. 1

10. Ruchomy czas pracy jako instrument wspomagający łączenie obowiązków rodzinnych z zawodowymi. 11. Stabilizacja zatrudnienia poprzez ograniczenie stosowania umów na czas określony. III. Obszar polityki gospodarczej: 12. Przyspieszona amortyzacja 13. Subsydiowanie zatrudnienia jako alternatywy wobec zwolnień grupowych. Po analizie, postulaty partnerów społecznych stały się przedmiotem prac właściwych zespołów problemowych Trójstronnej Komisji, a w odpowiednich resortach przygotowywano rozwiązania legislacyjne. Na każdym etapie propozycje były dyskutowane na forum Trójstronnej Komisji. I. Obszar wynagrodzeń i świadczeń socjalnych W latach 2009-2011 podjęto działania, które wpisywały się w realizację pkt 1 pakietu. 1) Od 1 listopada 2009 r. w wyniku ustawowej weryfikacji kwot świadczeń rodzinnych i kryteriów dochodowych do nich uprawniających nastąpił wzrost: kwot zasiłku rodzinnego we wszystkich grupach wieku dzieci o ponad 40%, w stosunku do poprzednio obowiązujących wysokości; wysokość zasiłku rodzinnego na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia wzrosła do kwoty 68 zł (poprzednio: 48 zł), na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia - do kwoty 91 zł (poprzednio: 64 zł), na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia - do kwoty 98 zł (poprzednio: 68 zł), kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o 100 zł, do kwoty 520 zł (tj. o ok. 24%), adresowanego do osób rezygnujących z pracy albo jej niepodejmujących w związku z koniecznością opiekowania się niepełnosprawnym członkiem rodziny; w związku z tym, że kwota świadczenia pielęgnacyjnego stanowi podstawę do ustalenia wysokości składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i zdrowotne za osoby otrzymujące to świadczenie, zwiększyła się również wysokość ww. składek opłacanych ze środków budżetu państwa. 2) Z dniem 1 stycznia 2010 r. uniezależniono prawo do świadczenia pielęgnacyjnego od wysokości kryterium dochodowego, co oznacza, że świadczenie to przysługuje niezależnie od wysokości osiąganego dochodu; osoby otrzymujące świadczenie 2

pielęgnacyjne mają także prawo do opłacanych z budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i zdrowotne, a w konsekwencji możliwość korzystania z opieki zdrowotnej, zaś w przyszłości ze świadczeń emerytalno-rentowych. 3) W związku z uchwałą Rady Ministrów z dnia 27 września 2011 r. w sprawie ustanowienia rządowego programu wspierania osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne, osobom, które otrzymywały świadczenie pielęgnacyjne w okresie listopad - grudzień 2011 r., przysługiwało dodatkowe świadczenie w wysokości 100 zł miesięcznie. 4) W dniu 27 grudnia 2011 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia rządowego programu wspierania niektórych osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne. Przewiduje on możliwość nabycia przez niektóre osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne (matka, ojciec lub opiekun faktyczny dziecka) prawa do dodatkowego świadczenia w wysokości 100 zł miesięcznie, w okresie styczeń - marzec 2012 r. 5) W 2011 r. wprowadzone zostały rozwiązania prawne o charakterze aktywizującym, polegające na możliwości kontynuowania pobierania zasiłku okresowego i celowego przez okres do dwóch miesięcy od podjęcia zatrudnienia. Dotychczas beneficjenci korzystający z różnych form pomocy społecznej w chwili otrzymania propozycji pracy tracili wszystkie uprawnienia, co wielokrotnie zniechęcało do pójścia do pracy, tym bardziej, że na czas od momentu zatrudnienia do otrzymania pierwszej pensji pozostawali bez jakiegokolwiek źródła utrzymania. W roku 2012: 6) Weryfikacja wysokości świadczeń rodzinnych i kwot kryteriów dochodowych do nich spowodowała: Od 1 listopada 2012 r.- pierwszy etap wzrostu kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych: z 504 zł netto do 539 zł netto na osobę w rodzinie i z 583 zł netto do 623 zł netto na osobę w rodzinie z niepełnosprawnym dzieckiem. Od 1 listopada 2014 r. - drugi etap wzrostu kwot kryteriów dochodowych: z 539 zł do 574 zł netto na osobę w rodzinie i z 623 zł do 664 zł netto na osobę w rodzinie z niepełnosprawnym dzieckiem. 7) Od 1 listopada 2012 r. podwyższono kwoty zasiłków rodzinnych do wysokości odpowiadającej 40% wartości koszyka żywnościowego, ustalonego w badaniach progu 3

wsparcia dochodowego rodzin (WDR). Wzrost wysokości zasiłku rodzinnego przedstawia się następująco: 77 zł (z 68zł) na dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia 106 zł (z 91zł) na dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 roku życia 115 zł (z 98 zł) na dziecko w wieku powyżej 18 roku życia do ukończenia 24 roku życia. 8) W 2012 r. realizowano trzy rządowe programy pomocy materialnej dla opiekunów niepełnosprawnych dzieci uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego - dodatkowe świadczenia w kwocie 100 zł miesięcznie. 9) W 2012 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2011, Nr 149, poz. 887 z późn. zm.), wprowadzająca działania profilaktyczne mające na celu stworzenie dziecku odpowiednich warunków życia w jego środowisku rodzinnym oraz działania na rzecz doskonalenia i rozwoju różnych form pieczy zastępczej nad dzieckiem. 10) Od 1 października 2012 r. poddano także weryfikacji kryteria dochodowe oraz kwoty świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, w wyniku której zwiększono kryteria dochodowe: dla osoby samotnie gospodarującej z 477 zł do 542 zł (wzrost o 65 zł, tj. o 13,6%), dla osoby w rodzinie z 351 zł do 456 zł (wzrost o 105 zł, tj. o 30%). Jednocześnie: 11) Podwyższono maksymalną kwotę zasiłku stałego z 444 zł na 529 zł (wzrost o 85 zł, tj. o 19 %); 12) Wysokość pomocy dla cudzoziemców (ze statusem uchodźcy i ochroną uzupełniającą) wzrosła z kwot w przedziale od 446 zł do 1175 zł na kwoty w przedziale od 531 zł do 1260 zł; 13) Wartość dochodu miesięcznego z 1 ha przeliczeniowego wzrosła z 207 zł na 250 zł (wzrost o 43 zł, tj. o 20 %). 4

Wydatki na świadczenia pomocy społecznej z roku na rok są coraz wyższe. Z poziomu 4 mld zł w 2009 r. wzrosły w ciągu 3 lat o ponad 400 mln zł w 2011 r., w 2012 r. wyniosły około 4 mld zł, mniej w stosunku do roku poprzedniego wyłącznie z powodu wyłączenia z katalogu świadczeń pomocy społecznej zadań związanych z pieczą zastępczą, które od roku 2012 regulowane są odrębnymi przepisami. Udział budżetu państwa w wydatkach na świadczenia pomocy społecznej w latach 2009-2012 zmienił się z 46% w 2009 r. na 52% w 2012 r. Wyszczególnienie Koszt świadczeń w zł Dynamika (rok poprzedni = 100%) 2009 2010 2011 2012 2009 2010 2011 2012 WYDATKI OGÓŁEM 4 094 820 722 4 250 014 042 4 403 823 161 4 019 119 875 100% 104% 104% 91% w tym z budżetu państwa w zł 1 890 877 535 1 923 213 748 1 821 071 232 2 090 930 505 100% 102% 95% 115% w % 46% 45% 41% 52% - - - - w tym: Zadania zlecone - ogółem 708 351 731 72 776 528 71 997 422 83 728 381 100% 10% 99% 116% w tym: realizowane przez gminę 691 821 767 64 997 492 70 193 006 81 802 966 100% 9% 108% 117% realizowane przez powiat 16 529 964 7 779 036 1 804 416 1 925 415 100% 47% 23% 107% Zadania własne - ogółem 3 386 468 991 4 177 237 514 4 331 825 739 3 935 391 494 100% 123% 104% 91% w tym: realizowane przez gminę 2 724 979 099 3 507 596 908 3 649 919 147 3 925 619 524 100% 129% 104% 108% w tym dotowane z budżetu państwa 1 182 525 804 1 850 437 220 1 749 073 810 2 007 202 124 100% 156% 95% 115% realizowane przez powiat 661 489 892 669 640 606 681 906 592 9 771 970 100% 101% 102% 1% Wydatki z budżetu państwa na pomoc społeczną w latach 2009-2011 w zestawieniu z produktem krajowym brutto przedstawia poniższa tablica. Udział % wydatków z budżetu państwa na pomoc społeczną w PKB Wydatki z budżetu państwa Rok PKB Dział 852-pomoc społeczna udział % w zł Część 85-budżety wojewodów kol.3:kol.2 1 2 3 4 2009 1 343 657 000 000 3 859 765 000 0,29 2010 1) 1 415 385 400 000 4 618 326 000 0,33 2011 1 523 245 000 000 3 863 591 000 0,25 1) W 2010 r. w wydatkach z budżetu państwa uwzględniona jest kwota 738 304 tys. zł stanowiąca wydatki na pomoc w formie zasiłków celowych a pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową w zł 5

W roku 2009 przedłużony został okres działania Programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie dożywiania do roku 2013. Jak wynika z dotychczasowej realizacji Programu samorządy gminne przeznaczają zdecydowanie więcej środków własnych na realizację Programu niż wynikałoby to z przepisów ustawowych. Natomiast po stronie budżetu państwa przyjęto, że w latach 2010 2013 środki będą zapisywane w ustawach budżetowych na kolejne lata w wysokości poziomu wydatków z roku 2009 tj. 550 mln zł rokrocznie. Przewiduje się zatem, że w okresie kontynuacji programu w latach 2010 2013 łącznie ze środkami własnymi gmin na dożywianie wydatki wyniosą 3,1 miliarda zł, czyli podsumowując łączny koszt realizacji programu wieloletniego w latach 2006 2013 wyniesie 6 miliardów zł. W zakresie pomocy społecznej realizowane są aktualnie programy: - Program oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi z kwotą 3 mln zł - program wspiera tworzenie lokalnych sieci pomocy specjalistycznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi; - Program Aktywne formy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu - Program Świetlica Dzieci Praca na rzecz wsparcia dziecka i rodziny w gminie w latach 2011-2015. - Program powrotu osób bezdomnych do społeczności z kwotą 5 mln zł - program wspiera działalność głównie organizacji pozarządowych, które pomagają osobom bezdomnym Skutki działań: W 2009 r. przeciętnie miesięcznie wypłacano 3,3 mln zasiłków rodzinnych, zaś przeciętne miesięczne wydatki budżetu państwa na wypłatę tego świadczenia wynosiły 212,7 mln zł. W 2010 r. przeciętnie miesięcznie wypłacano 3 mln zasiłków rodzinnych przy przeciętnych miesięcznych wydatkach w kwocie 257,6 mln zł, a w 2011 r. (dane za okres styczeń wrzesień) przeciętnie miesięcznie wypłacano 2,8 mln zasiłków rodzinnych przy przeciętnych miesięcznych wydatkach w kwocie 242,1 mln zł. Oznacza to, że przeciętne miesięczne wydatki budżetu państwa na wypłaty zasiłków rodzinnych w 2010 r. wzrosły o 21%, zaś w 2011 r. o 14%, w stosunku do przeciętnych miesięcznych wydatków w 2010 r. (niezależnie od spadku w tych latach przeciętnej miesięcznej liczby wypłacanych zasiłków rodzinnych). 6

W 2009 r. przeciętnie miesięcznie wypłacano 68 tys. świadczeń pielęgnacyjnych, zaś przeciętne miesięczne wydatki budżetu państwa na wypłatę tego świadczenia wynosiły 29,1 mln zł. W 2010 r. przeciętnie miesięcznie wypłacano 108 tys. świadczeń pielęgnacyjnych przy przeciętnych miesięcznych wydatkach w kwocie 55,6 mln zł, a w 2011 r. (dane za okres styczeń wrzesień) przeciętnie miesięcznie wypłacano 161 tys. świadczeń pielęgnacyjnych przy przeciętnych miesięcznych wydatkach w kwocie 82 mln zł. Oznacza to, że przeciętna miesięczna liczba wypłaconych świadczeń pielęgnacyjnych w 2010 r. wzrosła o 59%, zaś w 2011 r. (dane za okres styczeń wrzesień) o 137%, w stosunku do przeciętnej miesięcznej liczby świadczeń wypłaconych w 2009 r. Natomiast przeciętne miesięczne wydatki budżetu państwa na wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych w 2010 r. wzrosły o 91%, zaś w 2011 r. o 182%, w stosunku do przeciętnych miesięcznych wydatków na to świadczenie w 2009 r. Na realizację rządowego programu wspierania osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne, w okresie listopad - grudzień 2011 r., przekazano z budżetu państwa środki finansowe w kwocie 34,2 mln zł. W 2009 r. wydatki budżetu państwa na świadczenia rodzinne wyniosły 7 160,7 mln zł, w 2010 r. 7 938,2 mln zł, w 2011 r. 7 951,7 mln zł, zaś w 2012 r. 7 948,6 mln zł. Na realizację rządowego programu wspierania osób pobierających świadczenie pielęgnacyjne, w okresie listopad - grudzień 2011 r., przekazano z budżetu państwa środki finansowe w kwocie 34,2 mln zł, zaś 2012 r. - ok. 105 mln zł. Łącznie na sfinansowanie lub dofinansowanie zadań z obszaru wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej uruchomiono w 2012 r. z budżetu państwa środki w kwocie 107,6 mln zł (w tym 37,8 mln zł ponad plan - ze środków przesuniętych z rezerw przeznaczonych pierwotnie na inne cele), z tego: - 15 mln zł - na dofinansowanie wynagrodzeń zawodowych rodzin zastępczych i wynagrodzeń prowadzących rodzinne domy dziecka; - 37,8 mln zł na dofinansowanie wydatków bieżących gmin i powiatów w zakresie osiągnięcia standardów w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (w tym w placówkach wsparcia dziennego), wydatków na obowiązkowe zwiększenia wysokości świadczenia na pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinach zastępczych niezawodowych oraz dofinansowanie pomocy na kontynuowanie nauki dla osób usamodzielnianych; - 2,5 mln zł na sfinansowanie pobytu dzieci cudzoziemców w pieczy zastępczej (zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej realizowane przez powiaty); 7

- 25,7 mln zł - na organizację i prowadzenie przez marszałków województw ośrodków adopcyjnych; - 1, 5 mln zł na program resortowy Szkolenie rodzin zastępczych, osób prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego ; - 5, 7 mln zł na program resortowy Koordynator rodzinnej pieczy zastępczej ; - 2,1 mln zł na program resortowy Wsparcie rodzin zastępczych i rodzinnych domów dziecka. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zrealizowała punkt 2. i 3. pakietu: zniesienie opodatkowania zapomóg udzielanych przez związki zawodowe oraz świadczeń wypłacanych z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, a także zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych wartości rzeczowych świadczeń socjalnych i otrzymywanych w tym zakresie świadczeń pieniężnych sfinansowanych ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Wprowadzone w ramach pakietu działań antykryzysowych rozwiązania w zakresie: zwolnienia z opodatkowania zapomogi wypłacanej przez zakładową organizację związkową w wysokości nieprzekraczającej 638 zł, czyli równowartości połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2009 r. (dodanie pkt 9a w art. 21 ust. 1 ustawy PIT), zwolnienia z opodatkowania kwot wypłaconych z funduszu socjalnego lub funduszu związków zawodowych na działalność socjalną łącznie do wysokości nieprzekraczającej 380 zł w danym roku podatkowym (nowelizacja pkt 67 w art. 21 ust. 1 ustawy PIT) funkcjonują bezterminowo i obecnie nie przewiduje się ich uchylenia. Ze względu na to, iż dochodów zwolnionych z opodatkowania nie wykazuje się w rocznych zeznaniach podatkowych, nie jest możliwe podanie danych dotyczących funkcjonowania tych zwolnień. Od 1 stycznia 2010 roku przestały obowiązywać przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2, z późn. zm.) - na mocy ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o uchyleniu ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 219, poz. 1707). 8

Po uchyleniu ustawy przyrost wynagrodzeń u przedsiębiorców ustalają strony uprawnione do zawarcia zakładowego układu zbiorowego pracy tzn. zakładowe organizacje związkowe i pracodawcy. Uchylenie Ustawy o wynagrodzeniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi, tzw. ustawy kominowej, zostało odłożone do dalszej dyskusji. Wypracowanie w minimalnym wynagrodzeniu mechanizmów osiągnięcia poziomu 50% przeciętnego wynagrodzenia. Przepisy obowiązującej ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679, z późn. zm.), określając minimalne gwarancje corocznego wzrostu tego wynagrodzenia nie ograniczają możliwości ewentualnego, docelowego ustalenia wysokości tego wynagrodzenia na poziomie zbliżonym do 50% przeciętnego wynagrodzenia. Tak jak dotychczas, procedura kształtowania właściwego poziomu minimalnego wynagrodzenia powinna być przedmiotem elastycznych negocjacji na forum Trójstronnej Komisji, przy uwzględnieniu jednakże aktualnych i możliwych (spodziewanych) w najbliższej perspektywie, uwarunkowań społeczno-gospodarczych, a nie pod rygorami sztywnego mechanizmu. Należy zauważyć, że wynagrodzenia pracownicze są istotnym składnikiem kosztów pracy. Zbyt wysoki wzrost kosztów pracy, w tym płac, może wiązać się ze zmniejszeniem wymiaru czasu pracy bądź zwolnieniami pracowników, a w konsekwencji przełożyć na wzrost bezrobocia. Obowiązujący tryb ustalania minimalnego wynagrodzenia jest rozwiązaniem racjonalnym i merytorycznie zasadnym, gdyż uwzględnia aktualną sytuację społeczno-gospodarczą, w tym zwłaszcza możliwości pokrycia skutków finansowych podwyższenia minimalnego wynagrodzenia przez przedsiębiorców, jak i budżety jednostek samorządu terytorialnego oraz budżet państwa w okresie spowolnienia gospodarczego. Nie ma przy tym przeszkód prawnych do wynegocjowania wyższego wzrostu wysokości minimalnego wynagrodzenia niż - gwarantowany ustawowo - minimalny poziom w sytuacji sprzyjających uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Należy zauważyć, że dwukrotnie, w 2008 i 2009 r., zdołano uzgodnić w Trójstronnej Komisji wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę na rok następny. W 2013 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wynosi 1 600 zł, i w porównaniu do wynagrodzenia obowiązującego w dniu wejścia w życie ww. ustawy (tj. kwoty 800 zł od dnia 9

1 stycznia 2003 r.) wzrosło o 100%. W ostatnich latach utrzymuje się ponad 40% relacja minimalnego wynagrodzenia do przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Relacja ta kształtowała się następująco: w 2009 r. - 41,1%, w 2010 i 2011 r. - 40,8%, w 2012 r. - 42,6%, zaś relacja projektowana na 2013 r. wynosi 43,1%. Tym samym poziom tej relacji nie odbiega znacząco od podobnej relacji w innych krajach europejskich (przykładowe relacje w 2011 r.- w Portugalii 42,6%, Luksemburgu 46,7%, Malcie 47,4%, Francji 47,6% (2010 r.), Węgrzech 39,1%, Wielkiej Brytanii 38,5% 1) ). W 2011 r. jedynie w Grecji relacja wynagrodzenia minimalnego do wynagrodzenia przeciętnego osiągnęła poziom powyżej 50% (50,1%). Dane za 2010 r. wskazują, że najwyższa relacja pomiędzy ww. wielkościami wyniosła 47,5% dla Słowenii. Niższe niż w Polsce, relacje minimalnego wynagrodzenia do wynagrodzenia przeciętnego zanotowano w Czechach (32,5%), Bułgarii (33,7%), Estonii (33,8%), Hiszpanii (34,6%), Chorwacji (ok. 36%), Słowacji (36,6%). Należy także zauważyć, że w 2011 r. większość krajów europejskich (w tym Czechy, Estonia, Hiszpania, Litwa, Łotwa, Irlandia, Portugalia) zamroziła, bądź tylko minimalnie podniosła wysokość płacy minimalnej. W przypadku Grecji, poziom wynagrodzenia minimalnego obniżył się w 2012 r. w porównaniu z rokiem poprzednim, lecz wiązało się to z obniżeniem poziomu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. W Polsce w 2012 r. minimalne wynagrodzenie wzrosło o 8,2 % (w ujęciu nominalnym) i znalazło się na 3 miejscu w Europie pod względem dynamiki wzrostu minimalnego wynagrodzenia w 2012 r. II Obszar rynku pracy i stosunków pracy: W odpowiedzi na kryzys gospodarczy do polskiego prawodawstwa wprowadzono nowe rozwiązania. W ustawie o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców wprowadzono zapisy pozwalające na obniżenie kosztów pracy, utrzymanie zatrudnienia oraz konkurencyjność prowadzonej działalności. Wprowadzono również nowe tytuły świadczeń finansowanych ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń 1) http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=earn_mw_avgr2&lang=en 10

Pracowniczych zasilanych środkami Funduszu Pracy, które przeznaczone były na ochronę stanu zatrudnienia pracodawcy. Ustawa wprowadziła również zachętę dla przedsiębiorców do inwestowania w szkolenia pracowników. Również szereg rozwiązań w ustawie z zakresu prawa pracy można ocenić jako instrumenty antykryzysowe: wprowadzenie 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego czasu pracy - pozwalało pracodawcom na bardziej elastyczne gospodarowanie czasem pracy pracowników w zależności od zapotrzebowania na pracę w poszczególnych miesiącach. racjonalizacja rozwiązań dotyczących doby pracowniczej w kontekście rozliczania czasu pracy - wprowadzenie możliwości stosowania ruchomych godzin rozpoczynania i kończenia pracy w poszczególnych dobach pracowniczych (w tym również na wniosek pracownika znajdującego się w określonej sytuacji rodzinnej - opieka nad dzieckiem w wieku do 14 lat lub innym członkiem rodziny wymagającym osobistej opieki pracownika) umożliwiało elastyczne gospodarowanie czasem pracy pracowników, nie powodując zwiększenia kosztów pracy. Pracodawca miał przy tym obowiązek zapewnienia pracownikom ustawowych okresów odpoczynku. obniżanie wymiaru czasu pracy - dopuszczenie możliwości obniżania pracownikom wymiaru czasu pracy z przyczyn ich niedotyczących, najwyżej do ½ etatu, na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy (wraz z proporcjonalnym obniżeniem wynagrodzenia za pracę) - bez konieczności dokonywania pracownikom wypowiedzeń zmieniających umowę o pracę było alternatywą do zwolnień grupowych. Powyższe rozwiązania mogły być wprowadzone w porozumieniu ze związkami zawodowymi, a w razie ich braku, z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Stabilizacja zatrudnienia poprzez ograniczenie stosowania umów na czas określony. Przepisy art. 13 ustawy antykryzysowej określały zasady zatrudniania pracowników na podstawie umów o pracę zawieranych na czas określony. Zasady te obowiązywały do końca 2011 r. i dotyczyły pracowników zatrudnionych u pracodawców będących przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Od dnia 1 stycznia 2012 r. do wszystkich pracodawców, w tym także przedsiębiorców, mają zastosowanie przepisy art. 25 1 Kodeksu pracy określające ograniczenia w wielokrotnym zatrudnianiu pracowników na podstawie terminowych umów o pracę. 11

Należy dodać, że zarówno przepisy Kodeksu pracy, jak i przepisy ustawy antykryzysowej, regulujące ograniczenia w zawieraniu między tymi samymi stronami stosunku pracy terminowych umów o pracę odpowiadają postanowieniom dyrektywy Rady 99/70/WE z dnia 28 czerwca 1999 r. dotyczącej Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC). Klauzula 5 tego Porozumienia stanowi bowiem o możliwości przyjęcia w ustawodawstwie krajowym jednego lub więcej środków (spośród trzech wskazanych w Porozumieniu) w celu zapobiegania nadużyciom wynikającym z wykorzystywania kolejnych umów o pracę zawieranych na czas określony. Do środków tych zaliczono: określenie obiektywnych powodów, uzasadniających odnowienie takich umów; wskazanie maksymalnej łącznej długości kolejnych umów na czas określony; wskazanie liczby odnowień takich umów. Jednocześnie ustawodawstwo krajowe może ustalić, na jakich warunkach umowy zawarte na czas określony będą uważane za kolejne lub będą uważane za umowy o pracę zawarte na czas nie określony. W roku 2012: Na posiedzeniu w dniu 24 lutego 2012 r. Zespół problemowy ds. prawa pracy i układów zbiorowych Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych zobowiązał się do podjęcia kompleksowych prac w zakresie uregulowania problematyki czasu pracy w dziale VI Kodeksu pracy oraz równoczesnego podjęcia rozmów zmierzających do uregulowania kwestii dotyczącej stabilizacji zatrudnienia w kontekście warunków stosowania: umów na czas określony, umów cywilnoprawnych, samozatrudnienia i pracy tymczasowej. Na posiedzeniu Zespołu w dniu 1 czerwca 2012 r. omówiono ogólne kierunki i założenia zmian przepisów Kodeksu pracy o czasie pracy oraz podjęto kwestię regulacji prawnych dotyczących umów na czas określony. Na trzech posiedzeniach Zespołu w drugiej połowie 2012 r. kontynuowano dyskusję nad regulacjami prawnymi dotyczącymi umów terminowych. Przedstawiciele resortu pracy zaprezentowali analizę rozwiązań obowiązujących w wybranych państwach UE w zakresie wypowiadania umów na czas nieokreślony, zawierania umów na czas określony oraz regulacji okresu próbnego. Partnerzy społeczni dyskutowali kwestie 12

potencjalnych kierunków zmian regulacji umów na czas określony, umów na czas wykonania określonej pracy oraz umów na okres próbny. Na posiedzeniu Zespołu w dniu 11 grudnia 2012 r. podjęto ustalenie, zgodnie z którym strona związkowa podejmie próbę wypracowania wspólnego stanowiska w zakresie propozycji uregulowania problematyki umów terminowych umowy o pracę na czas określony, umowy na okres próbny, umowy na czas wykonania określonej pracy, a strona pracodawców do tego stanowiska odniesie się w terminie dwóch tygodni. W dniu 18 marca 2013 r. wpłynęło stanowisko OPZZ dotyczące propozycji stabilizacji zatrudnienia. Pakiety socjalne jako źródło prawa pracy. Sprawa pakietów socjalnych była przedmiotem obrad TK i prac Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Zespołu ds. prawa pracy i układów zbiorowych. W wyniku konsultacji Rada Legislacyjna wydała negatywną opinię, podnosząc, że: zwiększanie skuteczności porozumień zmierza do obchodzenia układów zbiorowych pracy dowartościowanie porozumień zbiorowych zagraża pozycji układów porozumienia nie są objęte kontrolą ich zgodności z prawem, co stanowi poważne zagrożenie ładu normatywnego (nie obowiązuje przy ich zawieraniu zasada reprezentatywności, istnieje dowolność w kształtowaniu strony pracodawczej, brak ograniczeń podmiotowych i przedmiotowych porozumień pozaukładowych nie wiadomo kto może zawrzeć porozumienie i co może być objęte jego treścią) nie ma uzasadnienia społecznego dla nadania charakteru normatywnego porozumieniom zawartym przez związki zawodowe z podmiotem innym niż pracodawca jeżeli porozumienie dotyczy spraw o trwałym charakterze - to najlepszym sposobem na zwiększenie jego skuteczności jest włączenie go do układu zbiorowego pracy 13

Wobec tej opinii jak również negatywnej opinii Sądu Najwyższego oraz nie uzgodnienia stanowiska partnerów społecznych, co do regulowania ustawowego pakietów socjalnych - odstąpiono od dalszych prac w tym zakresie. Należy nadmienić, że w wydanej opinii Sąd Najwyższy podkreślił, że w orzecznictwie wypracowano ostatecznie pogląd, że sprawy roszczeń pracowniczych wynikających z pakietów socjalnych, również tych nie zawartych przez pracodawcę, podlegają kognicji sądów pracy. III. Obszar polityki gospodarczej: Przyspieszona amortyzacja. Ustawą z dnia 5 marca 2009 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zrealizowano punkt 12. pakietu Subsydiowanie zatrudnienia jako alternatywy wobec zwolnień grupowych Trzynasty punkt pakietu - obok pięciu innych jego punktów (12 miesięczny okres rozliczeniowy, racjonalizacja przepisów dotyczących doby pracowniczej, ruchomy czas pracy, stabilizacja zatrudnienia poprzez ograniczenie stosowania umów na czas określony, zwiększenie wykorzystania zakładowego funduszu szkoleniowego) - został zrealizowany wejściem w życie ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców. Ponadto - obok uzgodnionego autonomicznie pakietu - Trójstronna Komisja pracowała nad Ustawą z dnia 19 czerwca 2009 r. o pomocy państwa w spłacie niektórych kredytów mieszkaniowych udzielonych osobom, które utraciły pracę. Podsumowanie Na świadczenia przeznaczone na częściowe zaspokojenie wynagrodzeń pracowniczych za czas przestoju ekonomicznego oraz częściowe zrekompensowanie obniżenia czasu pracy, określone w ustawie antykryzysowej, pracodawcy złożyli 195 wniosków na kwotę 21 840 tys. zł dla 12 365 osób. Na podstawie złożonych wniosków zawartych zostało 119 umów, na 14

podstawie których wypłacone zostały ww. świadczenia na łączną kwotę 7 898,9 tys. zł dla 7 241 osób. Dodatkowo na dofinansowanie kosztów szkoleń i studiów podyplomowych, na podstawie zawartych umów wydatkowane zostały środki na kwotę 1 984,7 tys. zł dla 1161 osób. (szczegółowe dane w załączonej tabeli). W 2010 r. dokonano refundacji kosztów szkolenia na podstawie art. 69 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) 10 pracodawcom, w tym 2 na szkolenie pracowników w wieku 45 lat i powyżej. Refundację przeznaczono na szkolenie 443 pracowników w tym na 147 pracowników w wieku 45 lat i powyżej. 15