Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym.

UWAGA: Chcąc cytować tekst zawarty w niniejszej publikacji pamiętaj, iż respektując prawa autorskie przysługujące twórcy tego artykułu, jesteś zobowiązany do stworzenia przypisu bibliograficznego, wskazującego autora, tytuł, wydawnictwo, rok i miejsce publikacji, strony: A. Antonowicz: Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza, w (red. J. Próchniak, J. Sadkowska): Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego "Makroekonomiczne aspekty zarządzania w warunkach kryzysu", nr 4/4, Wyd. FRUG, Sopot 2011, s. 263-279. Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym. Baza dostępnych artykułów autorstwa Alicji Antonowicz: http://antonowicz.wzr.pl/

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 263 Alicja Antonowicz * Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza Wstęp W bieżącym roku franczyzowa formuła prowadzenia działalności gospodarczej obchodzi w Europie swoje setne urodziny - franchising pojawił się na kontynencie europejskim po raz pierwszy w 1911 roku. Za prekursora uznawane jest czeskie przedsiębiorstwo Bata, zajmujące się produkcją obuwia [Jacyszyn, 1993, s. 99]. W trakcie minionych stu lat gospodarkę europejską zasiliło 11,7 tys. sieci franczyzowych [Franchise Statistics for 20 countries, 2010], dzięki czemu Europa uzyskała status drugiego 1 franczyzowego kontynentu 2 świata [Franchise Statistics for the Rest, 2010]. Wprawdzie największe europejskie rynki franczyzowe pozostają jeszcze daleko za światowymi liderami Chinami, Koreą Południową, Stanami Zjednoczonymi oraz Indiami, jednakże dynamika ich rozwoju jest na tyle wysoka, że poświęca się im coraz więcej miejsca w prasie i literaturze. Celem niniejszego artykułu jest przeprowadzenie analizy porównawczej modeli rozwoju franczyzy w wybranych dwóch państwach: Polsce kraju, w którym dopiero po transformacji ustrojowej pojawiły się pierwsze sieci franczyzowe, oraz we Francji, będącej kolebką europejskiego franchisingu, zajmującej pierwsze miejsce w Europie pod względem wielkości i stopnia rozwoju rynku franczyzowego. Przeprowadzona analiza ma pozwolić na zidentyfikowanie elementów wspólnych i różnicujących oba rynki franczyzy - w szczególności w obszarze tempa i kierunków ich rozwoju, a także ich struktury. 1. Istota franczyzowej formuły prowadzenia działalności gospodarczej Analiza licznych definicji franchisingu występujących w doktrynie zagranicznej i polskiej nie pozwala wyłonić jednej wiodącej [Antonowicz, 2010, s. 10-14]. Lektura literatury polsko- i anglojęzycznej umożliwia jednak wyodrębnienie najważniejszych, wspólnych dla większości pojęć franchisingu elementów: współpracy pomiędzy prawnie samodzielnymi przedsiębiorstwami oraz udzielenia biorcy prawa do korzystania z wypracowanej przez dawcę koncepcji prowadzenia przedsiębiorstwa w zamian za określone świadczenia finansowe. Należy mieć jednocześnie na uwadze, iż definiowanie franchisingu podlegało znacznym modyfikacjom na przestrzeni lat i jest uzależnione w znacz- * Dr, Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstw, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański, aantonowicz@wzr.pl 1 Pierwszą pozycję w rankingu zajmuje Azja z 12,6 tys. sieci franczyzowych. 2 Pod względem liczby uczestników porozumień franczyzowych.

264 Alicja Antonowicz nym stopniu od genezy tej formy współpracy gospodarczej na określonym obszarze. Literatura przedmiotu wskazuje najczęściej, iż słowo franchising wywodzi się z kultury romańskiej, a jego rdzeń znaczeniowy zaczerpnięty został z języka francuskiego. Franchise pochodzi od słowa franc czyli wolny, lub od francheir, co z kolei oznacza zwolnić. Pod wyrażeniem la franchise w czasach feudalnych we Francji rozumiano udzielenie przywileju lub szczególnego prawa, które polegało na zrzeczeniu się przez władcę prawa do żądania służby wasalnej od podwładnego, na zwolnieniu z podatków lub ceł, czy też na przyznaniu całkowitej niezależności od władzy feudalnej. 2. Geneza i adaptacja formuły franchisingu w gospodarce francuskiej i polskiej Do lat pięćdziesiątych XX wieku handel we Francji opierał się w głównej mierze na działalności małych sklepów, przed którymi z czasem zaczęły pojawiać się trudności w zaspokajaniu potrzeb urbanizującej się ludności. Nowy wizerunek handel francuski zyskał dzięki supermarketom, sieciom sklepowym oraz rozwojowi marek. W znacznym stopniu przyczynił się do tego również franchising, który zmodernizował stare marki hoteli, salonów fryzjerskich oraz agencji obrotu nieruchomościami, a ponadto znalazł nowe rynki oraz wykreował nowe usługi. Okres eksplozji franchisingu we Francji przypadł na lata siedemdziesiąte XX wieku, a następnie na początek XXI wieku. Okresy te przedzielone były względną stabilizacją rynku, a nawet, w opinii niektórych specjalistów, kryzysem, który przypadł na lata 1993-1995. W okresie tym obniżeniu uległa zarówno liczba systemów franczyzowych, jak i liczba działających w ich ramach placówek, a w rezultacie poziom generowanych przez franchising przychodów. W Polsce umowa franchisingu w obecnym kształcie 3 znalazła swoje zastosowanie po raz pierwszy po przełomie ustrojowym, który nastąpił w 1989 roku, a zatem prawie osiemdziesiąt osiem lat później niż we Francji. Za pioniera franchisingu w Polsce uznawane jest francuskie przedsiębiorstwo kosmetyczne Yves Rocher, które rozpoczęło rozwijać swoją sieć dystrybucyjną w Polsce właśnie w roku 1989. W kolejnych czterech latach placówki funkcjonujące na zasadzie franchisingu otworzyły w Polsce kolejne sieci międzynarodowe: sieć sklepów z odzieżą sportową Adidas, sieć restauracji szybkiej obsługi McDonald s, sieć salonów fryzjerskich Jean Louis David oraz sieć laboratoriów fotograficznych Kodak. Sukces wymienionych sieci spowodował wzrost zainteresowania polskich przedsiębiorców nową formułą prowadzenia działalności. Podstawową przyczyną rosnącego zainteresowania było pojawienie się nieistniejącej dotąd w Polsce realnej możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa pod 3 Ponadto w literaturze można odnaleźć informację, iż w Polsce już w latach siedemdziesiątych przedsiębiorstwo Orbis z powodzeniem wykorzystywało kontrakt przypominający kształtem umowę franchisingu, układając przy jego wykorzystaniu swoją współpracę z międzynarodowymi sieciami hotelowymi Holiday Inn oraz Inter Continental.

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 265 marką cieszącą się światową renomą i uznaniem klientów. W rezultacie już na początku lat dziewięćdziesiątych Polska doczekała się rodzimych systemów franczyzowych liderami były sieć cukierni i kawiarni A. Blikle oraz sieć sklepów z kawą Pożegnanie z Afryką. Franchising w polskiej gospodarce znalazł ponadto zastosowanie w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, choć jak wskazuje K. Bagan-Karluta [Bagan-Karluta, 2001, s. 10], możliwość przekształcania prywatyzowanych przedsiębiorstw w sieci franczyzowe nie była w tym okresie w Polce w pełni wykorzystywana. 3. Prawne uwarunkowania rozwoju franchisingu we Francji i w Polsce Francja nie posiada specjalnych unormowań prawnych regulujących zawieranie porozumień franczyzowych. Oprócz stosowania się do zasad Europejskiego Kodeksu Etycznego Franchisingu 4 uczestnicy systemów franczyzowych są zobligowani do przestrzegania obowiązku disclosure 5 zawartego w art. l. kodeksu handlowego, a także europejskich ograniczeń w zakresie integracji pionowej z 1999 roku. Uzupełnieniem przepisów zawartych w Kodeksie handlowym jest Zarządzenie nr 91-337 z 04.04.1991 r., które w szczegółowy sposób określa informacje, które powinny znaleźć się w dokumencie disclosure. Dokument ten zgodnie z wymienionym zarządzeniem powinien zawierać informacje m.in. o: wieku i doświadczeniu franczyzodawcy, stanie i możliwościach rozwoju sieci, terminach i warunkach przedłużenia porozumienia, wyłączności terytorialnej, a także ewentualnych płatnościach, które następują przed podpisaniem umowy. Dokument disclosure oraz propozycja treści umowy powinny zostać dostarczone przyszłemu franczyzobiorcy najpóźniej na 20 dni przed podpisaniem porozumienia lub przed dokonaniem przez niego pierwszych płatności. W Polsce umowa franchisingu, ze względu na brak określenia jej parametrów w systemie prawnym, kwalifikowana jest do umów nienazwanych. Jej zawieranie pomiędzy chcącymi współdziałać podmiotami jest dozwolone w myśl zasady swobody umów, określonej w art. 353.1 Kodeksu cywilnego 6. Zawarcie umowy franczyzowej umożliwia więc przysługujące stronom uprawnienie do swobodnej decyzji o przystąpieniu bądź nieprzystąpieniu do porozumienia, do nadania mu określonej treści oraz do swobodnego wyboru kontra- 4 Europejski Kodeks Etyczny Franchisingu to zbiór zasad, do przestrzegania których zobowiązani są członkowie Europejskiej Federacji Franczyzy. Kodeks w wersji polskojęzycznej dostępny jest na stronie: http://franchising.pl/abc-franczyzy/224/europejski-kodeks-etyki-franczyzy/ (14.06.2011), natomiast w oryginalnej wersji językowej na stronie EFF: http://www.efffranchise.com/spip.php?rubrique13 (14.06.2011). 5 Disclosure to wprowadzony przez ustawodawstwa niektórych państw obowiązek ujawnienia przez franczyzodawcę przed zawarciem umowy franczyzowej z franczyzobiorcą wszelkich danych dotyczących systemu franczyzowego. 6 Zgodnie z tą zasadą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

266 Alicja Antonowicz henta. Wśród teoretyków i praktyków z zakresu franchisingu nie ma jednomyślności co do słuszności uregulowania umowy franchisingu w Polsce na szczeblu ustawy. 7 Wydaje się jednak, że dla zapewnienia równowagi i bezpieczeństwa funkcjonowania podmiotów w ramach systemu franczyzowego, rozwiązanie pośrednie, polegające na wprowadzeniu obowiązku ujawniania informacji przedumownych (np. w postaci wspomnianego dokumentu disclosure) oraz wymogu rejestracji umowy, byłoby działaniem z punktu widzenia polskiego rynku franczyzowego optymalnym. Przyjęcie takich uregulowań zapewniłoby praktyczną realizację zasady swobodnego zawierania umów, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony franczyzobiorcom przystępującym do systemu. 4. Instytucjonalne uwarunkowania rozwoju franchisingu we Francji i w Polsce Nie mniej ważną niż uwarunkowania prawne kwestią sprzyjającą ekspansji franchisingu jest istnienie instytucji promującej na terytorium danego kraju ideę franczyzowej formuły prowadzenia działalności. Funkcję tę we Francji pełni Francuska Federacja Franchisingu (Fédération Françcaise de la Franchise - FFF) z siedzibą w Paryżu, która została powołana do życia w 1971 roku, a więc w sześćdziesiątą rocznicę pojawienia się kontraktu franchisingu we francuskim obrocie gospodarczym. FFF deklaruje, iż posiada 150 członków, którzy reprezentują 40% sieci franczyzowych obecnych we Francji. 8 Członkostwo w Federacji zobowiązuje do przestrzegania zasad Europejskiego Kodeksu Etycznego Franchisingu. Federacja rozpowszechnia informacje na temat franchisingu, szkoli obecnych i potencjalnych uczestników systemów franczyzowych oraz monitoruje rozwój francuskiego rynku franchisingu. FFF jest członkiem zarówno Europejskiej Federacji Franczyzy (European Franchise Federation EFF) 9, jak i Światowej Rady Franchisingu (World Franchise Council - WFC) 10. 7 W 2008 roku Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego opublikowała Zieloną Księgę, czyli propozycję zmian Kodeksu cywilnego. Jednym z poruszanych w Księdze zagadnień było dopisanie do katalogu umów nazwanych typów umów, które w sposób trwały przyjęły się już w praktyce gospodarczej, a ich dotychczasowa regulacja prawna nie wystarcza, by rozstrzygać w sposób jednoznaczny wynikające z nich skutki prawne. Wśród umów tych znalazła się m.in. umowa franchisingu. 8 Informacje pochodzą ze strony internetowej Fédération Françcaise de la Franchise: http://www.franchise-fff.com/home/quest-ce-que-la-fff-.html (14.06.2011). 9 EFF jest organizacją non-profit, skupiającą europejskie stowarzyszenia franczyzowe. Jest jedyną oficjalną organizacją reprezentującą franchising na forum ogólnoeuropejskim. Członkami EFF mogą być narodowe stowarzyszenia franchisingu najbardziej reprezentatywne dla danego kraju. EFF istnieje od 1972 roku, ma swoją siedzibę w Brukseli. Jej celem jest promowanie i ochrona franchisingu poprzez określanie i dzielenie wspólnej polityki, najlepszych praktyk oraz krzewienie wartości określonych w Europejskim Kodeksie Etyki Franczyzy. Jednym z jej głównych zadań jest monitorowanie propozycji aktów prawnych inicjowanych przez Komisję Europejską, mogących mieć wpływ na rynek franczyzy w Europie. Do EFF przynależy dziewiętnaście franczyzowych stowarzyszeń reprezentujących państwa europejskie. Więcej informacji na temat funkcjonowania EFF na stronie: http://www.eff-franchise.com/. 10 WFC monitoruje rynki franczyzowe poszczególnych państw i współorganizuje międzynarodowe targi franczyzowe. Członkami WFC są narodowe stowarzyszenia franchisingu najbardziej

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 267 W Polsce zbliżoną rolę do FFF pełni Polska Organizacja Franczyzodawców (POF), która od 2000 roku zrzesza sieci franczyzowe i agencyjne funkcjonujące na polskim rynku. POF działa na rzecz tworzenia sprzyjających warunków dla rozwoju franchisingu w Polsce, szczególnie w kwestiach prawnych i finansowych. Organizacja nadaje certyfikaty członkom, którzy spełniają wymogi Kodeksu Etyki Franczyzy, organizuje warsztaty dla uczestników porozumień franczyzowych oraz obejmuje patronatem targi franczyzowe. Ponadto POF stanowi źródło informacji o polskim rynku franchisingu, a także źródło kontaktów z zagranicznymi franczyzodawcami, którzy są zainteresowani wejściem na polski rynek. Czynnikiem odróżniającym POF od FFF jest mniejsza liczba członków 11 z informacji zawartej na portalu internetowym POF wynika, iż przynależy do niej 34 franczyzodawców, co stanowi zaledwie 5,2% wszystkich organizatorów sieci franczyzowych funkcjonujących w Polsce [http://franczyza. org.pl/ (28.06.2011)]. Niewątpliwie na prestiż POF wpłynęły wydarzenia ostatniego roku od czerwca 2010 roku POF jest członkiem EFF, a w kwietniu bieżącego roku została przyjęta w poczet członków WFC [http://franchising.pl /artykul/ (28.06.2011)]. 5. Wydarzenia promujące rozwój franchisingu we Francji i w Polsce Wydarzeniem promującym franczyzową formułę współpracy przedsiębiorstw, ważnym nie tylko dla francuskiego, ale również dla europejskiego rynku franchisingu, są corocznie odbywające się w Paryżu targi franczyzowe Franchise Expo Paris. W trzydziestej edycji targów, która odbyła się w marcu bieżącego roku, wzięło udział 400 franczyzodawców reprezentujących 75 branż gospodarki. 12 O znaczeniu targów mogą świadczyć wyniki badań FFF, które wskazują, iż 23% ankietowanych francuskich franczyzodawców wskazało Franchise Expo Paris jako źródło pozyskania franczyzobiorcy do swojego systemu [Enquete annuele sur..., 2011, s. 40]. Obserwując skalę i poziom targów poświęconych franchisingowi we Francji, można odczuć pewien niedosyt tego typu przedsięwzięć na rynku polskim. W Polsce targi franczyzowe organizowane są raz w roku, w Warszawie, jako reprezentatywne dla danego kraju. WFC powstała w 1994 roku z inicjatywy członków założycieli - w chwili obecnej posiada ponad 40 członków reprezentujących wszystkie kontynenty. Więcej informacji na temat działalności WFC na stronie: http://www.worldfranchisecouncil.org/. 11 Przynależeć do POF może być osoba fizyczna lub prawna będąca pracodawcą, spełniająca wymogi Kodeksu Etyki Franczyzy, której istotnym przedmiotem działalności gospodarczej jest udzielanie licencji franczyzowej lub organizacja systemu agencyjnego, posiadająca minimum dwóch franczyzobiorców lub agentów. 12 Z racji tego, iż organizatorem targów jest FFF, ok. 75% wystawców stanowią przedsiębiorstwa francuskie. Na targach nie brakuje jednak franczyzodawców zagranicznych - w 2011 roku, oprócz licznej grupy wystawców hiszpańskich i włoskich, pojawiły się sieci z: Kanady, USA, Belgii, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Łotwy, Luksemburga, Holandii, Wielkiej Brytanii, Rosji, Szwajcarii i Tunezji; za: http://www.franchiseparis.com/ (20.06.2011).

268 Alicja Antonowicz Ogólnopolski Salon Franchisingu pod patronatem POF. W październiku bieżącego roku odbędzie się jedenasta edycja targów. Wydarzenie to stanowi okazję do bezpośrednich spotkań franczyzodawców z potencjalnymi biorcami licencji. Podczas imprezy odwiedzający mają możliwość poznania aktualnych trendów i porównania konceptów franczyzowych z różnych branż. W 2010 roku na targach swoje koncepty zaprezentowało 45 franczyzodawców, co stanowi zaledwie 11,3% liczby wystawców Franchise Expo Paris. Obserwuje się jednak pozytywną tendencję wzrostową w tym zakresie, ponadto sukcesywnie zwiększa się liczba osób odwiedzających targi - według szacunków organizatorów w 2010 roku w targach uczestniczyło ok. 6 tys. osób [http://franczyza.pl/relacja (28.06.2011)]. 6. Liczba sieci i placówek franczyzowych we Francji i w Polsce Omówione uwarunkowania znajdują swoje odzwierciedlenie w liczbie sieci i placówek franczyzowych funkcjonujących na analizowanych rynkach. We Francji w roku 2010 funkcjonowało 1.477 sieci franczyzowych (rysunek 1), w ramach których prowadziło działalność 58,3 tys. placówek o charakterze franczyzowym (rysunek 2), generując roczny obrót w wysokości 47,9 mld euro. W tym samym okresie w Polsce obecnych było 660 sieci franczyzowych (rysunek 1), których aktywność wyrażało 38,3 tys. placówek funkcjonujących w oparciu o umowę franczyzową (rysunek 2). Porównanie francuskiego i polskiego rynku franchisingu w wielkościach bezwzględnych wypada zatem na korzyść tego pierwszego, bowiem liczba sieci franczyzowych w Polsce stanowi zaledwie 44,7% liczby sieci funkcjonujących we Francji. Nieco mniejsza dysproporcja pomiędzy krajami występuje w zakresie placówek - liczba jednostek sprzedażowych wykorzystywanych przez systemy franczyzowe w Polsce stanowi 65,7% liczby placówek obecnych na francuskim rynku franchisingu. Rysunek 1. Liczba systemów franczyzowych we Francji i w Polsce w latach 1989-2010 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 835 740 719 765 653 600 550 430 400 450 470 485 517 530 553 571 2 4 7 14 17 23 31 43 60 78 95 1137 1228 1037 929 120 144 175 214 252 301 315 387 1396 1477 660 576 488 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Francja Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011; Raport o rynku, 2011.

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 269 Rysunek 2. Liczba placówek franczyzowych we Francji i w Polsce w latach 1989-2010* (w tys.) 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 32,533,0 47,3 50,153,1 43,7 36,8 39,5 38,3 27,0 25,925,725,8 27,428,9 29,730,6 31,832,233,334,7 32,4 26,8 21,3 22,5 13,2 14,816,918,720,7 58,3 10,0 0,0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Francja Polska * W Polsce dane nt. liczby placówek franczyzowych zaczęto agregować dopiero w 2002 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011; Raport o rynku franczyzy, 2011. Analiza rozmiarów rynków franczyzowych w wielkościach bezwzględnych wypada wprawdzie na korzyść Francji, jednakże wyciągając wnioski w tym zakresie nie można pominąć aspektu, jakim jest okres obecności kontraktu franczyzowego w obrocie gospodarczym badanych państw. Przy uwzględnieniu faktu, iż franchising we Francji jest obecny od 100 lat, a w przypadku Polski od lat 22, wskaźniki osiągnięte przez polski rynek franchisingu można uznać za bardzo dobre. Obok różnic w wielkościach bezwzględnych rynków franczyzowych, analizowane kraje cechuje odmienne tempo rozwoju tych rynków. Liczba systemów we Francji w ostatnich piętnastu latach zwiększała się rocznie przeciętnie o 67 nowych sieci (przyrost o 8% w skali roku), natomiast nowych placówek franczyzowych pojawiało się w średniorocznie 2,1 tys. (przyrost o 6% w skali roku). W tym samym okresie polski rynek franchisingu powiększał się rocznie średnio o 42 nowych sieci (przyrost o 23% w skali roku) oraz 3,1 tys. placówek (przyrost o 14% w skali roku). 13 W przypadku Polski widoczna jest zatem szybsza dynamika przyrostu zarówno sieci jak i placówek franczyzowych w ostatnim piętnastoleciu. Jest to konsekwencją faktu, iż polski rynek franchisingu znajduje się we wcześniejszej fazie rozwoju niż rynek francuski, a tym samym wykazuje niższy stopień nasycenia gospodarki podmiotami wykorzystującymi franchising w swojej działalności. Różnice zaobserwować można również w zakresie rozmiaru przeciętnej sieci franczyzowej we Francji i w Polsce (rysunek 3). 13 Obliczenia własne na podstawie danych zaprezentowanych na rysunkach 1 i 2.

270 Alicja Antonowicz Rysunek 3. Średnia liczba placówek franczyzowych przypadająca na jeden system franczyzowy we Francji i w Polsce w latach 1989-2010* 90 60 75,1 64,8 69,0 67,0 65,8 62,2 55,0 57,1 54,8 56,4 55,8 56,0 55,4 55,7 58,0 54,9 56,3 58,0 49,1 49,5 49,4 43,9 46,3 45,4 44,0 42,5 42,1 41,6 40,8 38,0 39,4 30 0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Francja Polska * W Polsce dane nt. liczby placówek franczyzowych zaczęto agregować dopiero w 2002 roku. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011; Raport o rynku franczyzy, 2011. W 2010 roku na jeden system we Francji przypadało średnio 39 jednostek franczyzowych, przy czym na przestrzeni lat zaobserwować można powolną tendencję spadkową w tym zakresie piętnaście lat temu przeciętny system franczyzowy we Francji wykorzystywał w swojej działalności o 17 placówek sprzedażowych więcej niż w chwili obecnej. Polski rynek franchisingu, w związku ze wspomnianym niższym stopniem dojrzałości, posiada bardziej rozbudowane sieci franczyzowe przeciętny system franczyzowy w 2010 roku składał się z 58 placówek franczyzowych, przy czym, podobnie jak we Francji, obserwowana jest tendencja malejąca w tym zakresie jeszcze osiem lat temu przeciętna sieć franczyzowa w Polsce była związana kontraktem franczyzowym aż z 75 placówkami sprzedażowymi. 7. Przychody i zatrudnienie generowane przez sieci franczyzowe we Francji i w Polsce Wielkość zatrudnienia i wysokość przychodów osiąganych przez systemy franczyzowe wskazują na rolę, jaką franchising odgrywa w gospodarce. Przychody uczestników sieci franczyzowych we Francji osiągnęły w 2010 roku poziom 47,9 mld euro. Analiza danych przedstawionych na rysunku 4 pozwala jednak zauważyć zaledwie 1,8-krotny wzrost przychodów generowanych dzięki franchisingowi we Francji w ostatnim dwudziestoleciu. Świadczy to o wyjątkowej niskiej dynamice wzrostu poziomu obrotów sektora franczyzowego, biorąc pod uwagę współczynnik inflacji 14, a także fakt, iż w analizowanym okresie 14 W latach 1989-2009 inflacja we Francji kształtowała się na średniorocznym poziomie 1,9% - obliczenia własne na podstawie danych Banku Światowego: http://data.worldbank.org/indicator/ FP.CPI.TOTL.ZG (06.09.2011).

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 271 liczba sieci franczyzowych wzrosła 3,4-krotnie, a liczba placówek franczyzowych 2,2-krotnie. Rysunek 4. Przychody sieci franczyzowych we Francji w latach 1989-2010 (w mld euro) 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 14,3 26,226,625,9 28,3 26,226,5 28,5 29,9 31,131,5 33,7 34,1 30,5 21,8 47,7 47,9 45,047,747,8 41,7 43,0 10,0 0,0 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011. Ocena roli, jaką franchising odgrywa w polskiej gospodarce, jest bardziej utrudniona, gdyż nie są agregowane dane na temat generowanego przez polskie sieci franczyzowe zatrudnienia oraz osiąganych przez nie przychodów. 15 Dostępne informacje mają charakter szczątkowy i nie pozwalają na przeprowadzenie precyzyjnej analizy porównawczej Francji i Polski w tym zakresie. Z dostępnych danych na temat przychodów wiadomo, iż w 2010 roku przeciętna jednostka franczyzowa w Polsce uzyskiwała średni miesięczny przychód brutto w wysokości 170,3 tys. zł [Raport o franczyzie, 2011, s. 73]. Przemnożenie tej wartości przez liczbę placówek o charakterze franczyzowym pozwala uzyskać przybliżoną wartość przychodów osiąganych przez sektor franchisingu w Polsce. Z obliczeń wynika, że placówki franczyzowe zlokalizowane na obszarze Polski osiągnęły w 2010 roku łączny przychód w kwocie 78,2 mld zł (ok. 15 Analizę polskiego rynku franchisingu bezwzględnie utrudnia fakt, iż żadna z instytucji ewidencyjnych ani statystycznych nie gromadzi danych na temat zawieranych przez przedsiębiorstwa umów franchisingu. Na podstawie statystyki krajowej w postaci sprawozdań F-01, czy ewidencji przedsiębiorstw na formularzach: EDG-1, RG-1, RG-2, GUS dysponuje jedynie informacjami na temat liczby czy wielkości podmiotów gospodarczych. Nie wyodrębnia się wśród nich przedsiębiorstw prowadzonych w ramach współpracy franczyzowej. Jedyną organizacją, która prowadzi w Polsce ewidencję systemów i jednostek franczyzowych, jest przedsiębiorstwo doradczokonsultingowe Profit System Sp. z o.o., od 2003 roku sporządzające cykliczne raporty na temat ilościowych i jakościowych zmian zachodzących na polskim rynku franchisingu. Raporty te nie zawierają jednak danych o generowanych przez sektor przychodach, a informacje na temat zatrudnienia mają charakter wycinkowy.

272 Alicja Antonowicz 19,8 mld euro) 16. Wynik ten należy ocenić pozytywnie odnosząc go do przychodów osiągniętych w tym okresie przez francuski sektor franchisingu (47,9 mld euro), w szczególności uwzględniając fakt, iż otrzymana kwota dotyczy wyników osiągniętych tylko przez placówki o charakterze franczyzowym, nie uwzględnia natomiast przychodów jednostek własnych franczyzodawców oraz przychodów central sieci. Dostępne są natomiast dla Polski dane w zakresie drugiego z wymienionych w tytule podrozdziału agregatów ekonomicznych - zatrudnienia generowanego przez sektor franczyzowy. Z badań Profit System wynika, iż polscy franczyzobiorcy zatrudniali na koniec 2010 roku blisko 210 tys. osób. Dodając do tego pracowników placówek własnych franczyzodawców otrzymujemy zatrudnienie na poziomie 275 tys. osób, a po uwzględnieniu pracowników central sieci łączne zatrudnienie na poziomie 311 tys. osób [Raport o franczyzie, 2011, s. 83]. Niestety w przypadku Francji nie istnieje tło porównawcze w tym zakresie, gdyż Francuska Federacja Franchisingu, mimo przeprowadzania bogatych badań nad rynkiem franchisingu, nie agreguje danych o zatrudnieniu. 8. Struktura rynku franchisingu we Francji i w Polsce Jak wynika z zaprezentowanych w artykule informacji kontrakt franczyzowy jest umową powszechnie zawieraną w obrocie gospodarczym i jest wykorzystywany w niemalże wszystkich obszarach aktywności gospodarczej w obu analizowanych krajach. Rysunek 5. Struktura systemów franczyzowych według sektorów we Francji i w Polsce w latach: 2000, 2005 i 2010 100% 80% 60% przemysł 14,6% usługi 31,7% przemysł 5,0% usługi 37,0% usługi 40,0% przemysł 1,5% usługi 42,6% usługi 46,5% usługi 42,3% 40% 20% handel 53,7% handel 63,0% handel 55,0% handel 57,4% handel 52,0% handel 57,7% 0% Francja Polska Francja Polska Francja Polska 2000 2005 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011; Raport o rynku franczyzy, 2011; Raport o franczyzie, 2008. 16 Według średniego kursu euro NBP z dnia 31.12.2010 roku - 19,8 mld euro; http://www.nbp.pl/home.aspx?c=/ascx/archa.ascx (20.06.2011).

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 273 Zarówno francuskie, jak i polskie instytucje badawcze dokonują podziału systemów franczyzowych przyporządkowując je do trzech sektorów: przemysł, handel i usługi. Według kryterium tego struktura systemów franczyzowych we Francji i w Polsce w odstępach pięcioletnich przedstawiona została na rysunku 5. Zaprezentowane na rysunku dane wskazują na znaczne podobieństwo obu rynków franczyzowych w szczególności w ostatnim z badanych okresów roku 2010. Zarówno we Francji, jak i w Polsce, obserwuje się liczbową przewagę sieci handlowych nad usługowymi. Struktura ta zaprzecza w pewnym stopniu prezentowanej w literaturze przedmiotu teorii, że przewaga systemów handlowych nad usługowymi jest konsekwencją krótkiego okresu obecności umowy franczyzowej w obrocie gospodarczym danego kraju. 17 O tyle, o ile w stosunku do Polski twierdzenie to można uznać za prawidłowe, tak w przypadku Francji - kraju o najbogatszej tradycji franczyzowej w Europie nie znajdujemy już jego potwierdzenia. Nie mniej jednak w przypadku Francji, wyraźniej niż w przypadku Polski, obserwuje się wzrost udziału w strukturze sieci usługowych, co widoczne jest na rysunku 5. Cechą odmienną struktur analizowanych rynków jest występowanie w przypadku Francji sieci o charakterze produkcyjnym. W polskiej gospodarce natomiast żaden z funkcjonujących systemów nie spełnia roli wytwórczej. Jednocześnie wyraźnie widoczne jest zmniejszanie się udziału systemów o charakterze wytwórczym w strukturze francuskiego rynku franczyzowego z 14,6% w roku 2000 do 1,5% w roku 2010. Pozwala to domniemywać, iż kontrakt franczyzowy nie jest w pełni dostosowany do oczekiwań przedsiębiorstw produkcyjnych. Choć w literaturze przedmiotu nie brakuje zwolenników wdrażania tej formuły współpracy do sektora produkcyjnego. Przykładowo I. Steinerowska-Streb uważa, iż franchising produkcyjny mógłby przyczynić się do podniesienia konkurencyjności rodzimych przedsiębiorstw oraz do zmniejszenia dysproporcji technologicznych pomiędzy podmiotami krajowymi i zagranicznymi [Steinerowska-Streb, 2003, s. 26]. 18 Uszczegółowieniem struktury sektorowej sieci franczyzowych jest jej ujęcie branżowe, które dla analizowanych rynków zaprezentowane zostało na rysunkach 6 i 7. Uszczegółowienie to pozwala zauważyć, iż franchising we Francji obecny jest w co najmniej kilkunastu branżach. Analiza struktury sieci 17 Sieci o charakterze usługowym powstają zdecydowanie częściej w krajach, w których przedsiębiorcy mają większe doświadczenie w wykorzystywaniu kontraktu franczyzowego. Budowa sieci o charakterze usługowym jest z reguły trudniejsza do realizacji i wymaga poniesienia relatywnie wyższych nakładów. W przypadku placówki handlowej know-how przekazywane franczyzobiorcy ogranicza się zazwyczaj do asortymentu i sposobów identyfikacji placówki sprzedażowej, podczas gdy system usługowy wymaga przekazania przystępującemu do sieci większej liczby tajników prowadzenia działalności - w postaci receptur, technologii i procedur obsługi klienta, których wypracowanie jest dla organizatora systemu bardziej czasochłonne. 18 W związku z tym, iż przedmiotem umowy jest technologia wytwarzania określonego produktu oraz związane z nią know-how i doświadczenia techniczno-organizacyjne organizatora systemu, wykorzystanie franchisingu w przemyśle mogłoby przyczynić się do szybszej modernizacji sektora produkcyjnego.

274 Alicja Antonowicz wskazuje, iż wśród systemów franczyzowych funkcjonujących we Francji dominują sieci odzieżowe stanowiące 23,1% wszystkich systemów oraz sieci gastronomiczne z udziałem na poziomie 12,0%. Kolejne pozycje zajmują sieci świadczące tzw. pozostałe usługi dla klientów indywidualnych 19 oraz pozostałe sieci handlowe obie branże z udziałem ok. 11-procentowym. Rysunek 6. Struktura branżowa systemów franczyzowych we Francji w 2010 roku fryzjerstwo i kosmetyka 9,5% handel pozostały 11,0% pozostałe usługi dla klientów indywidualnych 11,3% gastronomia 12,0% artykuły spożywcze i sprzęt przemysłowegospodarstwa 9,0% domowego 8,9% pozostałe 10% odzież i obuwie 23,1% usługi dla biznesu 5,0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011. usługi motoryzacyjne 3,7% budownictwo 2,5% hotele 1,5% pralnie 1,5% edukacja 1,2% Rysunek 7. Struktura branżowa systemów franczyzowych w Polsce w 2010 roku art. dla domu/ogrodu 6,2% AGD/RTV i telekomunikacja 7,7% artykuły spożywcze i przemysłowe 9,2% gastronomia 15,9% handel pozostały 5,6% edukacja 5,3% pozostałe 21% odzież i obuwie 23,8% kosmetyki, biżuteria, upominki 5,2% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o rynku franczyzy, 2011. pozostałe usługi dla klientów indywidualnych 4,2% fryzjerstwo 4,1% nieruchomości 3,5% turystyka 3,0% usługi dla biznesu 1,8% doradztwo gospodarcze 2,3% Porównanie danych zaprezentowanych na rysunkach 6 i 7 pozwala zauważyć znaczne podobieństwo struktury branżowej sieci franczyzowych we Francji 19 Kategoria ta obejmuje usługi świadczone na rzecz osób fizycznych, które nie mieszczą się w obszarach takich jak: gastronomia, fryzjerstwo i kosmetyka, edukacja, pralnie oraz usługi motoryzacyjne. W grupie tej znajdują się: pośrednictwo nieruchomości, punkty napraw obuwia, biura porad prawnych, salony optyczne, laboratoria fotograficzne itp.

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 275 i w Polsce. W obu krajach największy udział w strukturze mają systemy odzieżowo-obuwnicze oraz gastronomiczne. W Polsce stanowią one odpowiednio 23,8% i 15,9% wszystkich sieci. Kolejne pozycje na rynku polskim, już nie do końca zbieżnie ze strukturą obserwowaną na rynku francuskim, zajmują sieci handlowe: sklepów z artykułami spożywczymi i przemysłowymi oraz sklepów z obszaru AGD/RTV i telekomunikacji - z udziałem na poziomie: 9,2% i 7,7%. Niemalże identyczny udział w strukturze rynku w obu krajach mają sklepy spożywczo-przemysłowe we Francji 9,0% a w Polsce 9,2%. Różnice widoczne są natomiast w przypadku usług fryzjerskich i edukacyjnych sieci fryzjerskie we Francji mają udział 9,5%, natomiast w Polsce zaledwie 4,1%, z kolei sieci z obszaru edukacja w Polsce stanowią 5,3% wszystkich sieci franczyzowych, a we Francji zaledwie 1,2%. Ponadto w przypadku Polski struktura branżowa sieci wydaje się być nieco bardziej rozdrobniona. 20 Kolejnym obszarem, w którym można dokonać porównania rynków franczyzowych analizowanych państw jest struktura wiekowa sieci. Oczywistym jest, z racji długości okresu obecności kontraktu franczyzowego w gospodarce, że sieci obecne na rynku francuskim będą średnio starsze od sieci funkcjonujących na rynku polskim. Szczegółowe porównanie w tym zakresie zawiera rysunek 8. Rysunek 8. Struktura wiekowa systemów franczyzowych we Francji i w Polsce w 2010 roku 100% 80% 60% 40% 20% 0% 18 lat i więcej 20% 12-17 lat 15% 6-11 lat 26% 3-5 lat 26% poniżej 3 lat 12% Francja 11 lat i więcej 18% 6-10 lat 26% 3-5 lat 25% poniżej 3 lat 31% Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Enquete annuele sur..., 2011; Raport o rynku franczyzy, 2011. Na rysunku 8 wyraźnie widoczna jest odmienność obu rynków franczyzowych. Podczas gdy w Polsce niemalże co trzecia sieć funkcjonuje krócej niż 3 lata, to tak młodych systemów we Francji jest zaledwie 12%. Jednocześnie 35% sieci obecnych na rynku francuskim dysponuje doświadczeniem 12-letnim i dłuższym, a wśród uczestników polskiego rynku franczyzowego jedynie 18% sieci funkcjonuje dłużej niż 10 lat. 20 Wrażenie to może wynikać również z faktu, iż na wykresie dotyczącym Francji wyodrębniono 13 branż, a na wykresie dotyczącym Polski 14 branż.

276 Alicja Antonowicz 9. Ekspansja międzynarodowa francuskich i polskich sieci franczyzowych Analizę porównawczą rynków franczyzowych przeprowadzić można również w obszarze struktury pochodzenia sieci. We Francji około 90% systemów franczyzowych ma charakter rodzimy, a więc zaledwie co dziesiąta sieć posiada rodowód zagraniczny. Wśród systemów obcych dominują sieci o pochodzeniu amerykańskim z udziałem na poziomie ponad 30%, ponadto znaczący udział mają systemy z Włoch, Belgii i Hiszpanii. Zagraniczne sieci franczyzowe we Francji widoczne są w szczególności w obszarze restauracji typu fast food, pośrednictwa nieruchomości, a także edukacji oraz usług motoryzacyjnych [Ziółkowska, 2010, s. 114]. Polscy przedsiębiorcy, podobnie jak francuscy, preferują współpracę z sieciami rodzimego pochodzenia, jednakże w tym przypadku przewaga sieci krajowych nad zagranicznymi nie jest aż tak wyrazista systemy o polskim rodowodzie stanowią73% wszystkich sieci. Wśród systemów franczyzowych obcego pochodzenia obecnych w Polsce dominują sieci włoskie, niemieckie i francuskie, kolejne zaś pozycje zajmują sieci amerykańskie i brytyjskie. Systemy pochodzące z tych pięciu państw stanowią 63% wszystkich sieci obcych obecnych na polskim rynku [Raport o franczyzie, 2011, s. 76-78]. Właściciele sieci powstałych na gruncie francuskim wykazują duże zainteresowanie ekspansją zagraniczną w 2010 roku 29% systemów rodzimych prowadziło działalność poza granicami Francji. Spośród franczyzodawców wykorzystujących franchising w internacjonalizacji działalności gospodarczej 24% deklaruje swoją obecność w krajach Europy, 11% w Afryce, 9% w krajach Środkowego Wschodu, 6% w Azji, 5% w Ameryce Północnej, 3% w Ameryce Południowej i 1% w Australii i Oceanii [Enquete annuele sur..., 2011, s. 37]. Na ekspansję międzynarodową decydują się przede wszystkim systemy z branż: dom i ogród, odzież i obuwie, hotelarstwo oraz fryzjerstwo i kosmetyka. Do najbardziej popularnych na świecie francuskich sieci franczyzowych należą: sieć kosmetyczna Yves Rocher, sieć odzieży dziecięcej Orchestra, sieć upominków Fauchon oraz sieć pralni 5àSec. Należy oczekiwać intensyfikacji procesu internacjonalizacji francuskich sieci franczyzowych badania przeprowadzone przez FFF wskazują, iż spośród systemów, które do tej pory prowadziły działalność tylko na rodzimym rynku, aż 22% deklaruje rozpoczęcie ekspansji międzynarodowej w ciągu najbliższych dwóch lat [Enquete annuele sur..., 2011, s. 38]. Również w przypadku Polski ekspansja terytorialna franczyzodawców nie ogranicza się jedynie do obszaru kraju, lecz wykracza sukcesywnie poza granice Polski. W 2000 roku na ekspansję zagraniczną odważyły się pierwsze trzy polskie systemy franczyzowe, natomiast w 2010 roku poza granicami kraju funkcjonowały już 72 sieci o rodowodzie polskim. Polskie sieci franczyzowe są już obecne w 39 krajach. Głównymi kierunkami ekspansji są państwa sąsiednie, bowiem, jak wskazuje B. Pokorska, polscy franczyzodawcy przy wyborze kraju ekspansji, prócz doświadczeń związanych z eksportem produktów, kierują się

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 277 odległością kraju przeznaczenia, językiem, a także podobieństwem kulturowym bądź gospodarczym [Pokorska, 2006, s. 68]. Najwięcej polskich sieci obecnych jest w Czechach, na Słowacji, w Rosji i na Litwie, po kilkanaście polskich konceptów pojawiło się ponadto na Ukrainie, w Niemczech, na Łotwie oraz na Węgrzech [Raport o franczyzie, 2011, s. 80-81]. Spośród najbardziej znanych poza granicami kraju polskich systemów franczyzowych należy wymienić sieci odzieżowe: Big Star, Coccodrillo, Simple, Madleine, sieć obuwniczą Gino Rossi, sieć meblową Meble Vox, sieć z branży fitness Vacu Fit oraz sieć spożywczą Benedicite [Cabaj-Bonicka, 2010]. Zakończenie Przeprowadzona analiza wskazuje, iż mimo niewielkiego oddalenia geograficznego francuski i polski rynek franchisingu nie posiadają wielu cech wspólnych. Przyczyną takiego stanu rzeczy są odmienne uwarunkowania prawne i instytucjonalne, lecz przede wszystkim nieporównywalnie dłuższe doświadczenie gospodarki francuskiej w wykorzystywaniu kontraktu franczyzowego. Stąd dużą rozbieżność obserwuje się w rozmiarach rynków franczyzowych, mierzonych liczbą sieci i placówek franczyzowych, jak również w zakresie struktury wiekowej sieci oraz wielkości przeciętnej sieci. Podobieństwo zaobserwować można natomiast w strukturze sektorowej i branżowej sieci franczyzowych w obu krajach dominują sieci handlowe, a w ujęciu branżowym sklepy odzieżowo-obuwnicze oraz systemy gastronomiczne. Zatrudnienie i obroty generowane przez franchising prezentują się również odmiennie w obu krajach, ale wielkości te w bezpośredni sposób determinowane są liczbą uczestników porozumień franczyzowych. Ponadto w zakresie tym brakuje rzetelnych danych, które umożliwiłyby przeprowadzenie jednoznacznej oceny porównawczej obu państw. Reasumując rozważania przeprowadzone w niniejszym artykule należy podkreślić, iż rynek franchisingu w Polsce odbiega jeszcze od wzorca francuskiego. Obserwowane tempo zmian zachodzących na polskim rynku pozwala jednak wnioskować, iż dysproporcja ta będzie malała. Do oceny perspektyw rozwoju franchisingu może posłużyć wskaźnik średniej liczby sieci lub placówek franczyzowych, przypadającej na milion mieszkańców. Umożliwia on nie tylko porównanie państw między sobą w wielkościach względnych, lecz stanowi parametr pozwalający na uproszczoną ocenę stopnia nasycenia rynku franchisingiem. Odniesienie liczby systemów franczyzowych do liczby obywateli wskazuje, iż istnieje jeszcze w Polsce luka w tym zakresie wskaźnik ten dla Francji przyjmuje poziom 23 systemy/mln mieszkańców, dla Polski natomiast 17 systemów/mln mieszkańców. 21 Odwrotnie prezentują się wyniki dla drugiego ze wspomnianych wskaźników podczas gdy we Francji na milion obywate- 21 W obliczeniach uwzględniono liczbę sieci franczyzowych oraz liczbę działających w ich ramach placówek, a także liczbę obywateli obu państw, według stanu na koniec 2010 roku dane dotyczące liczby ludności zaczerpnięto z opracowania: 2011 World Population Data Sheet (2011), Population Reference Bureau, Waszyngton.

278 Alicja Antonowicz li przypada 920 placówek franczyzowych, w Polsce na tę samą liczbę osób przypada ich już 1.002. Literatura 1. 2011 World Population Data Sheet (2011), Population Reference Bureau, Waszyngton. 2. Antonowicz A. (2010), Franchising - uwarunkowania i perspektywy rozwoju, Novae Res, Gdynia. 3. Bagan-Karluta K. (2001), Umowa franchisingu, C. H. Beck, Warszawa. 4. Cabaj-Bonicka J. (2010), Raport o rozwoju polskich sieci franczyzowych zagranicą, Akademia Rozwoju Systemów Sieciowych, Warszawa. 5. Enquete annuele sur la franchise Résultats 2010 (2011), Banque Populaire - Fédération Françcaise de la Franchise - LE FIGARO économie CSA, Paryż. 6. European Code of Ethics for Franchising, http://www.efffranchise.com/spip.php?rubrique13 7. Franchise Research (2005), Concept Consulting RMT, Londyn. 8. Franchise Statistics for 20 countries in Europe (2010), European Franchise Federation, Bruksela. 9. Franchise Statistics for the Rest of the World (2010), European Franchise Federation, Bruksela. 10. Jacyszyn J. (2003), Nowe formy prowadzenia działalności gospodarczej, Lex, Gdańsk. 11. POF przyjęta do World Franchise Council, http://franchising.pl/artykul/6073/pof-przyjeta-world-franchise-council 12. Pokorska B. (2006), Ekspansja polskich systemów franchisingowych na rynki zagraniczne, Raport z badań IRWiK 2005, Instytut Rynku Wewnętrznego i Konsumpcji, Warszawa. 13. Polska Organizacja Franczyzodawców przyjęta do European Franchise Federation, http://franchising.pl/artykul/5457//polska-organizacjafranczyzodawcow-przyjeta-european-franchise-federation 14. Raport o franczyzie w Polsce 2008 (2008), Profit System, Warszawa. 15. Raport o rynku franczyzy w Polsce 2011 (2011), Profit System, Warszawa. 16. Steinerowska-Streb I. (2003), Specyfika sieci franchisingowych funkcjonujących na rynku polskim, Przegląd Organizacji nr 5. 17. Strona Internetowa European Franchise Federation: http://www.efffranchise.com 18. Strona Internetowa Fédération Françcaise de la Franchise: http://www.franchise-fff.com/home/quest-ce-que-la-fff-.html 19. Strona Internetowa Franchise Expo Paris: http://www.franchiseparis.com 20. Strona Internetowa Narodowego Banku Polskiego (archiwum kursów walut): http://www.nbp.pl/home.aspx?c=/ascx/archa.ascx 21. Strona Internetowa Ogólnopolskiego Salonu Franchisingu: http://franczyza.pl/relacja

Rozwój franczyzy we Francji i w Polsce analiza porównawcza 279 22. Strona Internetowa Polskiej Organizacji Franczyzodawców: http://franczyza.org.pl 23. Strona Internetowa World Bank: http://data.worldbank.org/indicator/fp.cpi.totl.zg 24. Strona Internetowa World Franchise Council: http://www.worldfranchisecouncil.org 25. Ziółkowska M. J. (2010), Franczyza. Nowoczesny model rozwoju biznesu, CeDeWu, Warszawa. Streszczenie Przedmiotem artykułu jest analiza porównawcza francuskiego i polskiego rynku franchisingu. Porównaniu poddano genezę franchisingu w obu krajach, a także związaną z nią długość okresu wykorzystywania kontraktu franczyzowego w obrocie gospodarczym, który w bezpośredni sposób wpływa na stopień dojrzałości rynku franchisingu. Wśród kryteriów porównawczych znalazły się również czynniki determinujące rozwój franchisingu, takie jak przepisy prawne regulujące zawieranie porozumień franczyzowych, a także uwarunkowania instytucjonalne oraz wydarzenia promujące ideę franchisingu. Porównane zostały ponadto rozmiary obu rynków, mierzone liczbą uczestników porozumień franczyzowych (liczba sieci i działających w ich ramach placówek), zatrudnienie i przychody generowane przez sektor franczyzowy, a także struktura (sektorowa, branżowa, wiekowa, pochodzenia) sieci franczyzowych oraz kierunki i skala podejmowanej przez nie ekspansji zagranicznej. W oparciu o przeprowadzoną analizę wskazane zostały cechy wspólne oraz różnicujące oba rynki wraz z próbą wskazania na ich przyczyny. French and Polish franchise market - similarities and differences analysis (Summary) The article presents the comparative analysis of French and Polish franchise market with the indication on their main similarities and differences. The comparison includes such aspects as: length of the franchise contract s application in the economic, regulations and institutional factors which determine the franchise market s development, number of franchise chains and units, employment and turns generated by franchise sector, sectoral, branch, age and origin structure of franchise market, and also international expansion of native franchise chains.