Nacjonalistyczny ruch żydowski - syjonizm - ukształtował się w końcu XIX w. jako ideologia nawiązująca do religii judaistycznej, a zwłaszcza do twierdzenia, że Żydzi są "narodem wybranym". Założenie to posłużyło do jednoczenia i mobilizacji ludności żydowskiej całego świata w walce o utworzenie własnego państwa. Pobudzaniu nacjonalizmu służyła Światowa Organizacja Syjonistyczna utworzona na Kongresie Syjonistycznym w Bazylei w 1897 r. Głównym ideologiem syjonizmu i pierwszym przywódcą organizacji był Teodor Herzl, żydowski pisarz i publicysta. W latach dwudziestych naszego stulecia Żydzi dość licznie emigrowali do Jerozolimy. Przybywali tam z różnych państw świata i masowo wykupywali ziemię. Powodowało to narastanie konfliktu z Arabami. W następnych dziesięcioleciach konflikty były coraz poważniejsze. Dzieje najnowsze Izraela mają ścisły związek z Wielką Brytanią. Już w listopadzie 1917 r., kiedy Palestyna pozostawała jeszcze w rękach tureckich, brytyjski minister spraw zagranicznych Arthur James Balfour wystąpił z deklaracją w sprawie osadnictwa żydowskiego w ziemi palestyńskiej. W Izbie Gmin odbyła się debata nad jego wnioskiem, zakończona ustaleniem, że na spornym obszarze powinno się dążyć do zachowania równowagi pomiędzy osadami żydowskimi i arabskimi. W tym samym czasie trwały w Londynie negocjacje między Światową Organizacją Syjonistyczną reprezentowaną przez Chaima Weizmanna a rządem brytyjskim. Obie strony poparły projekt wytyczenia w Palestynie specjalnego obszaru pod osady żydowskie. W grudniu 1917 r. Brytyjczycy wyparli Turków z Palestyny, a następnie - już po powstaniu Ligi Narodów - od 1923 r. Wielka Brytania otrzymała zarząd mandatowy nad tym krajem. W następnych latach Żydzi napływali systematycznie do Palestyny. Miejscowa ludność arabska często w sposób gwałtowny wyrażała swój sprzeciw, prowokując burzliwe zamieszki, jednak Londyn czuwał nad utrzymaniem porządku. W latach trzydziestych fala emigracji przybrała na sile w związku z wybuchem antysemityzmu w Niemczech po dojściu Hitlera do władzy. Tylko w 1935 r. przybyło 59 tysięcy Żydów. Jednak nie był to czynnik decydujący o masowej migracji. Dojrzała wówczas idea powołania do życia państwa żydowskiego, więc każdy nowy osadnik był tam potrzebny do urzeczywistnienia marzenia pokoleń. Bardzo wielu Żydów pochodziło z Polski, stanowili oni 40% wszystkich imigrantów w Palestynie. Przed wojną rząd polski popierał 1 / 5
organizacje syjonistyczne Chaima Weizmanna i Włodzimierza Żabotyńskiego, które upowszechniały program utworzenia państwa żydowskiego. Zaniepokojeni Arabowie palestyńscy dość często wyrażali sprzeciw wobec zwiększającej się obecności Żydów, nie widzieli możliwości pokojowego ułożenia stosunków między dwoma narodami, obawiali się o własną przyszłość, o byt materialny. Brytyjczycy coraz trudniej radzili sobie z utrzymaniem ładu i spokoju na terytorium mandatowym, ich wojska stale pozostawały w pogotowiu. 7 lutego 1939 r. zwołano w Londynie konferencję z udziałem Palestyńczyków - reprezentantów Najwyższego Komitetu Arabskiego, delegacji Egiptu, Iraku, Arabii Saudyjskiej, Jemenu i Transjordanii oraz wspólnot żydowskich z Palestyny, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Weizmann oświadczył na konferencji, że Żydzi chcieliby pokojowego ułożenia stosunków z Arabami. Ci zaś stanowczo protestowali przeciwko tworzeniu jakiegokolwiek żydowskiego organizmu państwowego w Palestynie i w ogóle przeciwko obecności Żydów. Rząd brytyjski zaproponował kompromis według następujących zasad: 1. Utworzenie Rady Legislacyjnej w Palestynie, w której Arabowie stanowiliby 70%, Żydzi 30%; 2. Wielka Brytania zagwarantuje przyznanie Żydom praw cywilnych i politycznych; 3. Stopniowo będzie zmniejszany limit imigracji żydowskiej. 4. Palestyna zostanie podzielona na trzy strefy: pierwsza, w której dostęp Żydów do ziemi będzie całkowicie wolny; druga, w której nabywanie ziemi będzie uzależnione od uzyskania oficjalnej zgody; trzecia, w której dostęp Żydów do ziemi byłby całkowicie zabroniony. Konferencja zakończyła się zupełnym fiaskiem, gdyż delegacja żydowska odrzuciła propozycje. Znane są powszechnie tragiczne dzieje narodu żydowskiego podczas drugiej wojny światowej, więc ocalałym tym bardziej potrzebne było bezpieczne miejsce na ziemi, normalne życie we własnym państwie. Po wojnie, w sierpniu 1945 r., Kongres Syjonistyczny skierował do rządu brytyjskiego plan utworzenia Państwa Izrael, które powinno przyjąć milion Żydów. Plan poparł prezydent USA Harry Truman, sprzeciw zgłosiła natomiast Arabia Saudyjska, warunkując utworzenie takiego państwa od zgody wszystkich Arabów. Żydzi nie zamierzali biernie oczekiwać. Wkrótce doszło do fali zamachów bombowych na obiekty brytyjskie w Palestynie, ponieważ podjęcie decyzji leżało w kompetencjach Wielkiej Brytanii. O zamachy podejrzewano trzy organizacje żydowskie: tajną armię żydowską (Hagana) specjalizującą się w organizowaniu tajnej imigracji, organizację wojskową Irgun Zwai Leumi kierowaną przez Menachema Begina i grupy nacjonalistyczne "Stern" (od nazwiska Abrahama Sterna zabitego przez policję w 1942 r.), specjalizujące się w mordowaniu osobistości z życia politycznego. Wspólnym celem wszystkich organizacji było utworzenie państwa żydowskiego bez żadnych ograniczeń przyjmującego Żydów z Europy. Brytyjczycy obawiali się, że zagrozi to egzystencji Arabów. W ciągu 1946 r. trwały w Palestynie zacięte walki między Żydami i Arabami. Równocześnie przybywali nowi Żydzi z różnych krajów. Liga Arabska potępiła nielegalną imigrację i zażądała 2 / 5
od USA i Australii, aby przyjmowały uchodźców żydowskich. Propozycja nie uzyskała niczyjej akceptacji, ponieważ problem polegał nie na poszukiwaniu miejsca dla emigrantów, lecz na spełnieniu ambicji narodowych ludności żydowskiej. Ugrupowania syjonistyczne organizowały jednak emigrację i urządzały zamachy na obiekty brytyjskie. Oddziały Begina zniszczyły hotel "Król Dawid" w Jerozolimie, gdzie znajdowała się kwatera główna wojsk brytyjskich w Palestynie. W wyniku zamachu zginęło 76 osób, 46 zostało rannych, 29 osób uznano za zaginione. Tajna armia Hagana zdystansowała się od akcji terrorystycznych Begina. Potępił je też David Ben Gurion. Po kolejnych zamachach na początku 1947 r. Brytyjczycy wprowadzili stan wojenny w Jerozolimie i ograniczyli swobodę poruszania się ludności. Wywołało to jeszcze większy gniew Żydów. W maju 1947 r. Liga Arabska przedstawiła na forum ONZ propozycję wycofania wojsk brytyjskich z Palestyny i utworzenia tam państwa palestyńskiego. Wniosek nie uzyskał poparcia delegatów. Powołano natomiast komisję do badania wydarzeń w Palestynie. Żydzi kontynuowali zamachy terrorystyczne. W maju 1947 r. organizacja Irgun Zwai Leumi wysadziła mur więzienia Saint-Jean-d'Acre i uwolniła 189 Żydów - więźniów politycznych. 14 maja 1948 r. wygasł mandat brytyjski nad Palestyną ustanowiony przez Ligę Narodów. Wielka Brytania rozpoczęła wycofywanie swoich wojsk i administracji, co miało się zakończyć 1 sierpnia. Równocześnie Narodowa Rada Żydowska i Światowy Kongres Syjonistyczny ogłosiły wiadomość o powstaniu Państwa Izrael (Medinat Israel). Już wcześniej Brytyjczycy scedowali na ONZ podjęcie decyzji o przyszłości Palestyny. Jeszcze w listopadzie 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ podzieliło terytorium mandatowe w Palestynie na dwa państwa: arabskie i żydowskie. Jeżeli chcielibyśmy sięgnąć do czasów bardzo odległych, do starożytności, to jest oczywiste, że sporne terytoria należały do Żydów. Starożytne państwo Izrael przestało istnieć w 70 r. p.n.e., kiedy Jerozolima została zburzona przez wojska cesarza Tytusa. Żydzi rozproszyli się po całym świecie. Po wystąpieniu Mahometa i sformułowaniu hasła świętej wojny rdzenne ziemie żydowskie zdobyli Arabowie. Pod koniec XIX w. Teodor Herzl sformułował program polityczny syjonizmu, postulując powrót Żydów do Palestyny, będącej ich ojczyzną. Żądanie to nabrało aktualności w czasach nazizmu i drugiej wojny światowej. 3 / 5
Żydzi i Arabowie w Palestynie przygotowywali się do zniesienia mandatu brytyjskiego, każdy na swój sposób. Już 13 maja Liga Arabska wypowiedziała wojnę Żydom i zaatakowała ich osiedla. W pierwszej fazie walk garnizon izraelski w Jerozolimie zmuszony został do poddania się. Był to tylko jednak przejściowy sukces Arabów. Pierwszy prezydent Izraela Chaim Weizmann i premier Ben Gurion przekształcili tajną armię Hagana w oficjalną armię Izraela. Jej stan wkrótce powiększył się dzięki imigrantom i osiągnął liczbę 85 tysięcy ludzi. Żydzi mieli teraz większe powodzenie na polu walki. Dzięki pośrednictwu USA i ZSRR doszło do zawieszenia broni w Palestynie, ale nie na długo. Izrael, wciśnięty między Egipt, J ordanię, Syrię, Liban i należący do Jordanii Zachodni Brzeg wcinający się w środkową część państwa, miał zdecydowanie niekorzystne położenie. Ponadto w Palestynie nadal przewagę liczebną miała ludność arabska i nacjonalizm dwóch narodów był nie do pogodzenia. Wojna państw arabskich z Izraelem wybuchła z nową siłą na początku 1949 r. Egipt zablokował porty izraelskie nad Morzem Śródziemnym (Tel Awiw, Hajfa, Akka), ciężkie walki toczyły się na półwyspie Synaj, izraelska część Jerozolimy została zbombardowana przez lotnictwo wroga. Izrael zbroił się bardzo intensywnie, zakupując broń w krajach Europy Wschodniej za pośrednictwem Czechosłowacji. Równocześnie prowadzone były tajne rokowania izraelsko-egipskie na wyspie Rodos, gdzie 24 lutego 1949 r. podpisano traktat o zawieszeniu broni i wymianie jeńców wojennych. W rokowaniach uczestniczył przedstawiciel ONZ, który jednak nie zdołał przekonać Egipcjan, by formalnie uznali Państwo Izrael. 23 stycznia 1950 r. Kneset ogłosił część Jerozolimy stolicą państwa izraelskiego, co stało się kolejnym powodem konfliktu z sąsiadami. Państwa arabskie ogłosiły bowiem bojkot gospodarczy Izraela. W części Jerozolimy przyznanej Jordanii pozostały zabytkowe budowle i miejsca święte: kościół Świętego Grobu, Święta Skała, Ściana Płaczu i ruiny świątyni Salomona. Stan stosunków izraelsko-arabskich stał się zarzewiem konfliktów zbrojnych oraz przyczynił się do powstania niesłychanego terroryzmu palestyńskiego. 4 / 5
Źródło: M. Borucki, Historia powszechna do 2004 roku, Warszawa 2004. 5 / 5