Dział programu Wnętrze ziemi- 3.5 Wymagania edukacyjne uczeń wymienia, charakteryzuje warstwy wnętrza Ziemi w kolejności od warstwy znajdującej się najgłębiej, wyjaśnia termin prądy konwekcyjne, podaje różnicę między litosferą a skorupą ziemską wymienia metody badania wnętrza Ziemi podaje ich zastosowanie wyjaśnia i stosuje ze zrozumieniem terminy: skała, minerał, wulkan, lawa, magma, hipocentrum, epicentrum, Ognisty Pierścień Pacyfiku, ruchy górotwórcze, góry fałdowe, góry zrębowe, orogeneza wymienia nazwy wybranych skał i minerałów, wskazuje różnice między minerałem a skałą, podaje przykłady minerałów skałotwórczych, podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał, rozpoznaje skały zwłaszcza najbliższej okolicy i określa ich rodzaj określa wiek Ziemi, wymienia nazwy er i okresów, zaczynając od najstarszej, omawia na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia z przeszłości geologicznej Ziemi podaje przykłady skamieniałości przewodnich, wyjaśnia rolę skamieniałości przewodnich w odtwarzaniu dziejów Ziemi wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi wskazuje na mapie świata obszary aktywne sejsmicznie podaje główne cechy płytowej budowy litosfery wymienia na podstawie schematu elementy budowy wulkanu, wymienia produkty erupcji wulkanicznej, omawia skutki wulkanizmu i trzęsień ziemi, wymienia przykłady wulkanów i wskazuje je na mapie wymienia nazwy orogenez i rodzaje gór wymienia nazwy i charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi wskazuje na mapie świata przykłady gór fałdowych, wulkanicznych i zrębowych, porównuje rzeźbę gór młodych i starych, omawia różnice między górami fałdowymi a zrębowymi określa na podstawie danych statystycznych ukształtowanie powierzchni kontynentów wykazuje związki pomiędzy płytową budową litosfery, a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi
Rzeźbiarz e powierzch ni ziemi Tajemnica natury Afryka Ameryka wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni Ziemi-3.6 wyjaśnia i stosuje ze zrozumieniem terminy: wietrzenie, erozja, krasowienie, erozja wgłębna, erozja boczna, akumulacja granica wiecznego śniegu podaje przykłady form krasowych występujących na powierzchni i w głębi Ziemi-3.7 wskazuje na mapie regiony, w których występują zjawiska krasowe analizuje schemat jaskini i występujących w niej form krasowych-3.7 wyjaśnia proces powstawania delty, wskazuje na mapie świata przykłady rzek posiadających ujście deltowe i lejkowate-3.7 podaje przykłady form erozji i akumulacji rzecznej-3.7 wyjaśnia proces powstawania meandrów-3.7 wymienia rodzaje ujść rzecznych-3.7 omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt oraz ujść lejkowatych-3.6 wskazuje na mapie świata obszary występowania lądolodów, podaje różnice między lodowcem górskim a lądolodem-3.6 dostrzega związek między warunkami klimatycznymi a występowaniem lodowców górskich i lądolodów na kuli ziemskiej-3.6 wymienia przykłady form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i lądolodów, rozpoznaje i podpisuje na schemacie formy polodowcowe-3.6 wyjaśnia terminy: korazja, niecka deflacyjna, wydma paraboliczna, barchan, grzyb skalny -3.6 podaje przykłady form powstałych na skutek erozyjnej i akumulacyjnej działalności wiatru-3.7 wskazuje różnice między barchanem i wydmą paraboliczną-3.7 rozpoznaje na ilustracjach formy terenu powstałe na skutek wietrzenia-3.7 opisuje wybrane przykłady ruchów masowych-3.7 charakteryzuje działalność rzeki w górnym, środkowym i dolnym odcinku-3.6 charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność lodowców górskich i lądolodów-3.6 charakteryzuje rzeźbotwórczą działalność wiatru-3.6 określa genezę wybranych pustyń-3.6 rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działalności wiatru, morza, lodowców górskich i lądolodów, wód podziemnych i powierzchniowych-3.7 wyjaśnia genezę poszczególnych typów wybrzeży morskich-3.7 stosuje ze zrozumieniem pojęcie spadek rzeki oraz oblicza średni spadek rzeki-3.6 wyjaśnia termin: gleba, żyzność gleby, wymienia czynniki glebotwórcze, wymienia najważniejsze rodzaje gleb strefowych i astrefowych na Ziemi, wskazuje i nazywa poziomy glebowe na podstawie schematu profilu glebowego-3.4 nazywa główne strefy roślinne na kuli ziemskiej i wskazuje je na mapie świata, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi-3.4 charakteryzuje poszczególne strefy roślinne występujące na Ziemi-3.4 wskazuje Afrykę na mapie świata, określa położenie matematyczno-geograficzne Afryki, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Afryki-1.6 wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Afryki wybrane elementy linii brzegowej, krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich nazwy-1.7
wymienia czynniki geograficzne kształtujące klimat Afryki, omawia wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat Afryki-3.1 wymienia oraz potrafi scharakteryzować strefy klimatyczno-roślinno-glebowych Afryki- 10.8 w Afryce, wyjaśnia mechanizm powstawania systemu rowów tektonicznych w Afryce-3.5 opisuje sposoby gospodarowania w strefie Sahelu, wykazuje na przykładzie strefy Sahelu związek pomiędzy formami gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi w Afryce, uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym się poważnymi niedoborami słodkiej wody- 10.9 wymienia nazwy odmian ludzkich zamieszkujących Afrykę, omawia i ocenia wpływ warunków naturalnych na rozmieszczenie i zróżnicowanie ludności Afryki, wymienia przyczyny ubóstwa społeczeństwa Afryki, omawia wartość HDI w wybranych krajach na podstawie mapy tematycznej, wyjaśnia przyczyny i skutki wysokiego przyrostu naturalnego w Afryce określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem chorób a poziomem życia w krajach Afryki położonych na południe od Sahary, analizuje przyczyny i skutki konfliktów zbrojnych trwających w Afryce, proponuje działania mające na celu ograniczenie problemów mieszkańców Afryki (głodu, konfliktów zbrojnych, niedostatku wody pitnej, AIDS)- 10.9 wskazuje Amerykę na mapie świata, określa jej położenie matematyczno-geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową kontynentu, opisuje przebieg granicy między Ameryką Północną a Południową, wyjaśnia znaczenie terminów: Ameryka Łacińska i Ameryka Środkowa, -1.6 porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Ameryki z linią brzegową i ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów, omawia skutki południkowego układu form rzeźby terenu w Ameryce Północnej i Południowej wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora Ameryki oraz podaje ich nazwy -1.7 wykazuje związki między budową geologiczną a ukształtowaniem pionowym Ameryki, wyjaśnia przyczyny wulkanizmu i trzęsień ziemi w Ameryce -3.5 charakteryzuje wpływ czynników klimatotwórczych na klimat Ameryki- 3.1 wymienia nazwy rdzennych mieszkańców Ameryki oraz odmian ludzkich zamieszkujących Amerykę, wyjaśnia pochodzenie ludności Ameryki, analizuje przyczyny i kierunki migracji ludności do Ameryki, oblicza saldo migracji w Ameryce i formułuje wnioski wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego Ameryki Północnej i Południowej, porównuje liczbę ludności w wybranych krajach Ameryki, wyjaśnia, dlaczego Ameryka określana jest mianem tygla kultur- 10.11 wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów Zjednoczonych, określa rolę Stanów Zjednoczonych w gospodarce światowej-10.13 wskazuje na mapie świata Brazylię i podaje nazwę jej stolicy, wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne i najważniejsze rzeki Brazylii oraz wymienia ich nazwy, opisuje uwarunkowania rozmieszczenia ludności w Brazylii, analizuje przyczyny i skutki migracji ze wsi do miast, określa cechy rozwoju i wskazuje problemy wielkich miast Brazylii wskazuje na mapie największe miasta Brazylii i wymienia ich nazwy - 10.12 wymienia skutki wylesiania Amazonii, opisuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem Australia Arktyka i Antarktyk a wskazuje Australię i Oceanię na mapie świata, określa ich położenie matematyczno-geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową kontynentu, -1.6 porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Australii z linią brzegową i ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów, wskazuje na mapie najważniejsze krainy geograficzne, rzeki i jeziora oraz podaje ich nazwy, porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Australii ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów, wymienia nazwy osobliwości przyrodniczych Australii -1.7 wykazuje zależność między symetrycznym położeniem Australii po obu stronach zwrotnika Koziorożca a uwarunkowaniami klimatycznymi, analizuje zależności między warunkami klimatycznymi a występowaniem wód powierzchniowych w Australii- 3.3 przedstawia na podstawie map tematycznych główne cechy gospodarki Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego- 10.14 przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki i Arktyki podaje główne cechy i przyczyny zmian w środowisku przyrodniczym obszarów okołobiegunowych
Azja Europa Sąsiedzi Polski wyjaśnia znaczenie terminu Eurazja, wskazuje na mapie świata i określa położenie geograficzne Europy i Azji oraz wybranych państw Azji, opisuje, na podstawie mapy, przebieg granicy między Azją a Europą - 1.6 opisuje i porównuje linię brzegową i ukształtowanie powierzchni Azji z linią brzegową i ukształtowaniem powierzchni innych kontynentów- 1.7 porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze Azji ze środowiskiem przyrodniczym innych kontynentów, wykazuje, na podstawie map tematycznych, że Azja jest kontynentem wielkich geograficznych kontrastów- 10.1 przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje- 10.2 analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego i urbanizacji w Chinach, wyjaśnia, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na obszarze tego państwa, podaje kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany znaczenia tego kraju w gospodarce światowej-10.3 wykazuje znaczenie czynników społeczno- kulturowych w tworzeniu nowoczesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska przyrodniczego- 10.4 wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i kulturą ryżu, a cechami klimatu monsunowego w Azji Południowo- Wschodniej- 10.5 opisuje kontrasty społeczno- gospodarcze w Indiach, wyjaśnia przyczyny gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii- 10.6 charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych, zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego, wskazuje miejsca konfliktów zbrojnych- 10.7 określa i opisuje położenie geograficzne Europy i jej granice z innymi kontynentami na mapie ogólnogeograficznej świata, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową Europy, wykazuje następstwa południkoweji równoleżnikowej rozciągłości- 9.2 określa główne cechy środowiska przyrodniczego na podstawie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych, charakteryzuje i porównuje linię brzegową Europy z linią brzegową innych kontynentów- 9.2 wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy, omawia przemiany polityczne w Europie po 1989 roku - 9.1 opisuje na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne, kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania- 9.3 wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi kierunkami rozwoju gospodarczego- 9.4 wykazuje na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego, związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem i efektywnością produkcji rolnej, identyfikuje cechy rolnictwa towarowego-9.5 przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego regionu lub okręgu przemysłowego w Europie Zachodniej- 9.6 wskazuje na mapie największe miasta Europy i wymienia ich nazwy, wyjaśnia znaczenie terminu metropolia i wymienia przykłady europejskich metropolii, opisuje, na podstawie mapy, położenie Londynu lub Paryża- 9.7 charakteryzuje środowisko przyrodnicze krajów alpejskich, wykazuje wpływ gór na środowisko przyrodnicze i gospodarkę krajów alpejskich, analizuje strukturę użytkowania ziemi krajów alpejskich i formułuje wnioski, wykazuje, że kraje alpejskie należą do państw wysoko rozwiniętych - 9.8 wykazuje atrakcyjność przyrodniczą Europy Południowej, wykazuje związki między rozwojem turystyki a warunkami przyrodniczymi i dziedzictwem kulturowym, wykazuje turystyczną atrakcyjność regionu śródziemnomorskiego-9.9 wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje je na mapie ogólnogeograficznej, określa ich położenie geograficzne, podaje długość granic Polski z poszczególnymi państwami,- 1.6 charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacj geograficznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską, wykazuje ich zróżnicowanie społeczne i gospodarcze- 8.1 wykazuje wysoki poziom rozwoju przemysłu, rolnictwa i usług w Niemczech, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec- 8.2 przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy-8.3 wskazuje na mapie ogólnogeograficznej Rosję i podaje nazwę jej stolicy, określa położenie geograficzne, wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe i gospodarcze Rosji- 8.4 przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki oraz formy współpracy z krajem będącym najbliższym sąsiadem regionu, w którym uczeń mieszka-8.5
Położenie oraz środowi sko przyrodni cze Polski Obszar, ludność i urbani zacja w Polsce wskazuje Polskę na ogólnogeograficznej mapie Europy, charakteryzuje na podstawie mapy jej położenie na świecie i w Europie, wymienia nazwy skrajnych punktów Polski i wskazuje je na mapie, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i wskazuje te państwa na mapie ogólnogeograficznej, wymienia cechy położenia Polski- 4.1 wymienia nazwy głównych jednostek tektonicznych Polski i wskazuje te jednostki na mapie geologicznej, opisuje na podstawie tabeli stratygraficznej najważniejsze wydarzenia geologiczne na terenie Polski, wymienia nazwy er, w których wystąpiły ruchy górotwórcze, wymienia nazwy górotworów kaledońskich, hercyńskich i alpejskich oraz wskazuje je na mapie Polski, opisuje proces powstawania węgla kamiennego, wymienia nazwy zlodowaceń i wskazuje ich zasięg na mapie Polski, rozpoznaje na schematach formy polodowcowe i wskazuje obszary ich występowania na mapie Polski, rozpoznaje górskie formy polodowcowe na schematach,, omawia cechy rzeźby powierzchni Polski na podstawie mapy hipsometrycznej, wymienia nazwy i charakteryzuje pasy ukształtowania powierzchni, wskazuje je na mapie Polski, wymienia nazwy regionów geograficznych w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni i wskazuje te regiony na mapie Polski, wymienia nazwy punktów najwyżej i najniżej położonych w Polsce i wskazuje te punkty na mapie, wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi- 4.2 wymienia i rozpoznaje na podstawie fotografii lub okazów główne rodzaje skał występujących w regionie i w Polsce, wskazuje na mapie Polski obszary występowania surowców mineralnych, klasyfikuje surowce mineralne ze względu na ich gospodarcze wykorzystanie, wykazuje znaczenie skał i surowców mineralnych w różnych dziedzinach życia- 4.3 wymienia geograficzne czynniki wpływające na klimat Polski, opisuje główne cechy klimatu Polski oraz własnego regionu, wykazuje ich związek z czynnikami je kształtującymi, wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy morskiej- 4.4 wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu: lasów, wód, gleb, surowców mineralnych, korzystając z mapy opisuje ich rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze wyjaśnia i poprawnie stosuje terminy: powiat grodzki, powiat ziemski, gmina, wojewoda, prezydent, burmistrz, starosta, wójt, demografia, przyrost naturalny, przyrost rzeczywisty, urodzenia, zgony, średnia długość życia, struktura wiekowa społeczeństwa, gęstość zaludnienia, migracja, naród, państwo wielonarodowościowe, państwo jednolite narodowościowo, mniejszość narodowa, mniejszość etniczna, społeczność etniczna, stopa bezrobocia urbanizacja, wskaźnik urbanizacji, wieś, miasto, aglomeracja - 5.1, 4.1 opisuje podział administracyjny Polski, opisuje kompetencje poszczególnych szczebli administracji samorządowej, wymienia nazwy województw oraz ich stolice i wskazuje je na mapie administracyjnej Polski- 4.1 odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności, urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce, odczytuje wielkość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski- 5.2 charakteryzuje na podstawie map gęstości zaludnienia zróżnicowanie rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te różnice, uwzględniając czynniki przyrodnicze, historyczne i społeczno-ekonomiczne-5.3 opisuje na podstawie danych statystycznych zmiany w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce, omawia strukturę zatrudnienia w wybranych województwach porównuje strukturę zatrudnienia w swoim województwie, regionie oraz innych województwach i formułuje wnioski- 5.4 wymienia przyczyny i skutki bezrobocia w Polsce, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych województwach i porównuje je ze swoim województwem, wyjaśnia przyczyny emigracji zarobkowej Polaków, wymienia aktualne, główne problemy rynku pracy w Polsce i w zamieszkiwanym regionie-5.5 wymienia cechy polskich miast, wymienia czynniki, które miały wpływ na intensywność urbanizacji w Polsce, wyjaśnia przyczyny urbanizacji w Polsce, analizuje porównuje i ocenia na podstawie mapy ogólnogeograficznej rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce i zamieszkiwanym regionie, wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce- 5.6