Rozdział IV ANALIZA PORÓWNAWCZA POZYCJI KONKURENCYJNEJ POLSKICH REGIONÓW TURYSTYCZNYCH 1. Pozycja konkurencyjna regionów określona ich ogólnymi cechami W rozdziale II opisano ogólne cechy poszczególnych województw według ich podziału na regiony turystyczne Polski. Omówiono tam także, według takiego samego grupowania na regiony turystyczne, miejsce poszczególnych województw na polskim rynku turystycznym. Analiza i zawarte w rozdziale II informacje stanowią punkt wyjścia do taksonomicznej (rankingowej) analizy porównawczej regionów i województw przedstawionej w niniejszym rozdziale (analiza porównawcza województw, objętych poszczególnymi regionami została przedstawiona w tablicach 1-45 tego rozdziału). Pozycja konkurencyjna regionów jest określana m.in. przez czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością ogólnych cech regionów (por. tablica taksonomiczna A tablica 1). Można życzyć sobie, aby cech takich przyjęto znacznie więcej; nie jest jednak sztuką ich wymienianie, lecz możliwość ustalenia porównywalnych danych statystycznych charakteryzujących poszczególne regiony. W tablicy A przyjęto 6 cech regionów. Cechy te charakteryzują wielkość obszaru regionów, poziom ich urbanizacji i ilość miejscowości (osiedli, wsi) wiejskich oraz wielkość zamieszkującej ludności, gęstość zaludnienia i udział ludności miejskiej (dopełnienie tego udziału stanowi ludność wiejska). Przyjęto, że każda z wymienionych cech oddziałuje pozytywnie lub negatywnie na turystykę. Taki podział cech, na negatywne i pozytywne stosuje Światowa Organizacja Turystyki w Madrycie i jest to w pełni racjonalne podejście. Jako pozytywne cechy przyjęto, że:!" im większy obszar regionu, tym przyciąga on większą ilość turystów;!" im bardziej zurbanizowany region, tym przyciąga on więcej turystów (zwłaszcza skłonnych do ponoszenia większych wydatków); 323
!" im większa ilość wiejskich miejscowości w regionie, tym słabsza jego siła przyciągania turystów;!" im większa liczba mieszkańców, tym większe świadectwo atrakcyjności danego regionu (chociaż cechę te należy rozumieć nieco relatywnie); faktem jest, że im bardziej atrakcyjny dany region tym gęściej jest zamieszkały;!" im większa gęstość zaludnienia, tym region jest bardziej atrakcyjny dla turystów;!" im większy udział ludności miejskiej, a mniejszy ludności wiejskiej, tym siła przyciągania regionu jest większa. W rezultacie taksonomii rankingowej 7 regionów turystycznych Polski metodą punktową dokonano oceny regionów stosując powyższe kryteria i przyporządkowując regionowi o najniższej wartości kryterium 1 punkt, a regionowi najwyższej wartości kryterium 7 punktów, czyli przypisując regionom punkty od 1 do 7 dla każdej cechy, a zarazem kryterium. W rezultacie, po podsumowaniu punktów dla 6 cech otrzymano następujące przewagi konkurencyjne (następujący ranking) regionów turystycznych: 1 miejsce: Region Centralny Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 36 punktów; 2 miejsce: Region Wielkopolskiego i Kujaw 33 punkty; 3 miejsce: Region Karpacko-Tatrzański 30 punktów. Są to trzy regiony wybitnie wyróżniające się pozytywnie pod względem ogólnych cech. Następne miejsca zajmują: 4 miejsce: Region Wybrzeża Morza Bałtyckiego i Pomorskiego 21 punktów; 5 miejsce: Region Sudetów 20 punktów; 6 miejsce: Region Mazurskiego i Podlasia 16 punktów; 7 miejsce: Region Lubusko-Świętokrzyski 12 punktów. Te dwa ostatnie, oceniono jako najsłabsze pod względem 6 ogólnych cech. 324
A. Tablica taksonomiczna (rankingowa): czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością ogólnych cech regionów Tablica 1 LP. Lp.A Ogólne cechy regionów Wybrzeże Morza Bałtyckiego i Pomorskiego Karpacko- Tatrzański Sudetów Mazurskiego i Podlasia Wielkopolskie go i Kujaw Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 1 1. Powierzchnia regionu, w km 2 3 5 1 4 7 6 2 2 2. Liczba miast, w szt. 3 6 4 2 7 5 1 3 3. Liczba miejscowości wiejskich, w szt. 2 3 1 5 6 7 4 4 4. Ludność w tys. mieszkańców 3 7 4 1 5 6 2 5 5. Gęstość zaludnienia, mieszk./km 2 3 7 5 1 4 6 2 6 6. Udział ludności miejskiej w % ludności ogółem 7 2 5 3 4 6 1 Razem 21 30 20 16 33 36 12 Źródło: Opracowano w IKCHZ. Lubelsko- Świętokrzyski 2. Pozycja konkurencyjna regionów określona czynnikami konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością cech gospodarczych regionów Następnie wzięto pod uwagę czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością cech gospodarczych regionów (por. tablica taksonomiczna B tablica 2). W tablicy B przyjęto 10 cech regionów. Cechy te charakteryzują wybrane wskaźniki gospodarcze regionów: poziom PKB ogółem i na 1 mieszkańca w poszczególnych regionach, nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca, poziom przeciętnego, miesięcznego wynagrodzenia brutto, stopa bezrobocia, obszar użytków rolnych i ich udział w powierzchni regionów, przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego, wielkość powierzchni zalesionej oraz udział powierzchni zalesionej w powierzchni regionów, czyli ich lesistość. Podobnie jak w przypadku ogólnych cech przyjęto, że każda z wymienionych cech oddziałuje pozytywnie lub negatywnie na turystykę. Jako pozytywne cechy przyjęto, że:!" im większe PKB ogółem i na 1 mieszkańca w regionie, tym możliwości co do większej aktywności turystycznej mieszkańców i aktywności sektora turystycznego są większe;!" im większe nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca regionu, tym możliwości rozwoju sektora turystycznego i jego otoczenia są większe; 325
!" im większe przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w regionie, tym większa aktywność turystyczna jego mieszkańców;!" im większa stopa bezrobocia w regionie, tym możliwości rozwoju aktywności turystycznej mieszkańców są mniejsze;!" im więcej użytków rolnych w regionie i ich udział w powierzchni regionu ogółem jest większy, tym atrakcyjność jego dla turystyki jest mniejsza;!" im przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego w regionie jest większa, tym jego atrakcyjność turystyczna jest większa;!" im większa powierzchnia gruntów leśnych i ich udział w powierzchni regionu ogółem jest większy, tym jego atrakcyjność turystyczna jest większa. Przyjmując odpowiednie rangi pozytywne i negatywne i oceniając je w skali od 1 do 7 punktów, po podsumowaniu punktów dla 10 cech gospodarczych regionów otrzymano następujące przewagi konkurencyjne (ranking) regionów turystycznych: 1 miejsce: Region Wybrzeża Morza Bałtyckiego i Pomorskiego 51 punktów; 2 miejsce: Region Karpacko-Tatrzański 46 punktów; 3 i 4 miejsce: Region Wielkopolskiego i Kujaw oraz Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej po 44 punkty; 5 miejsce: Region Sudetów 42 punkty; 6 miejsce: Region Mazurskiego i Podlasia 29 punktów; 7 miejsce: Region Lubelsko-Świętokrzyski 24 punkty. 326
B. Tablica taksonomiczna (rankingowa): czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością cech gospodarczych regionów Tablica 2 LP. Lp.B Ogólne cechy regionów Wybrzeże Morza Bałtyckiego i Pomorskiego Karpacko- Tatrzański Sudetów Mazurskiego i Podlasia Wielkopolskie go i Kujaw Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 7. 1 PKB ogółem, w mln zł 3 6 4 1 5 7 2 8. 2. PKB w zł/miezzkańca 6 3 5 2 4 7 1 9. 3. Nakłady inwestycyjne w zł/mieszkańca 4 3 6 1 5 7 2 10. 4. Przeciętne miesięczna wynagrodzenie brutto w zł 6 4 5 1 3 7 2 11. 5. Stopa zarejestrowanego bezrobocia w % 1 6 4 2 3 7 5 12. 6. Użytki rolne w tys. ha 6 5 7 3 2 1 4 13. 7. Udział użytków rolnych w powierzchni ogółem w % 7 6 3 4 5 1 2 14. 8. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego w ha 6 1 4 7 5 3 2 15. 9. Powierzchnia gruntów leśnych w tys. ha 5 6 1 4 7 3 2 16. 10. Lesistość w % 7 6 3 4 5 1 2 Razem 51 46 42 29 44 44 24 Źródło: Opracowano w IKCHZ. Lubelsko- Świętokrzyski 3. Pozycja konkurencyjna regionów określona czynnikami konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością dostępności komunikacyjnej regionów W dalszej kolejności, jednak jako odrębną, bardzo ważną grupę czynników wzięto pod uwagę czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością dostępności komunikacyjnej regionów (por. tablica taksonomiczna C tablica 3). W tablicy C przyjęto 8 cech dostępności komunikacyjnej regionów. Cechy te charakteryzują wybrane wskaźniki dostępności komunikacyjnej regionów turystycznych, które po produktach turystycznych czy też atrakcjach turystycznych stanowią decydującą dla intensywności turystycznej regionów, grupę czynników konkurencyjności. W tablicy C pomięto bardzo ważne wskaźniki dostępności komunikacyjnej, takie jak autostrady, czynne lotniska czy połączenia internetowe. Zwracamy uwagę na znaczenie tych czynników w innych częściach opracowania. Zwracamy także uwagę, że te trzy czynniki należy bezwzględnie brać także pod uwagę w analizach dostępności komunikacyjnej regionów, zapewniając przedtem stosowne dane statystyczne o tych czynnikach. Niezmiernie istotne znaczenie mają także cechy jakościowe środków dostępności komunikacyjnej, np. takie jak jakość dróg, szybkość i komfort pociągów pasażerskich, autobusów i 327
autokarów, częstotliwość ich przejazdów, ceny biletów, opłaty internetowe, telefoniczne i inne. Te wszystkie wymienione i inne czynniki jakościowe należy mieć na uwadze w dalszym doskonaleniu analiz porównawczych dostępności komunikacyjnej regionów. Po podsumowaniu punktów dla 8 cech dostępności komunikacyjnej regionów otrzymano następujące przewagi konkurencyjne regionów turystycznych: 1 miejsce: Region Karpacko-Tatrzański 50 punktów; 2 i 3 miejsce: Region Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej oraz Region Wielkopolskiego i Kujaw po 39 punktów; 4 miejsce: Region Sudetów 33 punkty; 5 miejsce: Region Wybrzeża Morza Bałtyckiego i Pomorskiego 25 punktów; 6 miejsce: Region Lubelsko-Świętokrzyski 23 punkty; 7 miejsce: Region Mazurskiego i Podlasia 15 punktów. C. Tablica taksonomiczna (rankingowa): czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością dostępności komunikacyjnej regionów Tablica 3 LP. Lp.C Ogólne cechy regionów Wybrzeże Morza Bałtyckiego i Pomorskiego Karpacko- Tatrzański Sudetów Mazurskiego i Podlasia Wielkopolskie go i Kujaw Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 17. 1. Drogi publiczne o trudnej nawierzchni w km 2 7 3 1 6 5 4 18. 2. Drogi publiczne o twardej nawierzchni w km/100km 2 2 7 6 1 3 4 5 19. 3. Linie kolejowe normalnotorowe w eksploatacji w km 3 6 4 2 7 5 1 20. 4. Długość linii regularnej komunikacji autobusowej PKS- linie krajowe w km 3 7 2 1 6 4 5 21 5. Długość linii regularnej komunikacji autobusowej PKS-linie międzynarodowe w km 3 7 4 5 1 6 2 22. 6. Linie kolejowe normalnotorowe w eksploatacji w km/100 km 2 4 7 6 1 5 3 2 23. 7. Placówki pocztowe i usług telekomunikacyjnych, w szt 2 7 4 1 6 5 3 24. 8. Telefoniczne łącza główne w szt na 1000 mieszkańców 6 2 4 3 5 7 1 Razem 25 50 33 15 39 39 23 Źródło: Opracowano w IKCHZ. Lubelsko- Świętokrzyski 328
4. Pozycja konkurencyjna regionów określona czynnikami konkurencyjności turystycznej mierzonej cechami środowiska w regionach Wzięto ponadto pod uwagę czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej cechami środowiska w regionach (por. tablica taksonomiczna D tablica 4). W tablicy D przyjęto 10 cech środowiska w regionach. Cechy te charakteryzują wybrane wskaźniki środowiska, w tym ochrony środowiska poprawiających jakość wody, powietrza i zapewniających czystość środowiska, tak ważną dla wypoczynku i rekreacji. Uwzględniono nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska, w tym na gospodarkę wodną, udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w ludności ogółem, liczbę zakładów przemysłowych szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza, emisje pyłów, gazów i innych zanieczyszczeń powietrza, ilość wytwarzanych odpadów, a także powierzchnię regionów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych, parki narodowe i parki krajobrazowe. Po podsumowaniu punktów dla 10 cech środowiska naturalnego otrzymano następujące przewagi konkurencyjne regionów turystycznych: 1 miejsce: Region Mazurskiego i Podlasia 51 punktów; 2 miejsce: Region Wybrzeża Morza Bałtyckiego i Pomorskiego 45 punktów; 3 miejsce: Region Wielkopolskiego i Kujaw 41 punktów; 4 miejsce: Region Lubelsko-Świętokrzyski 40 punktów; 5 miejsce: Region Karpacko-Tatrzański 37 punktów; 6 miejsce: Region Centralnej Polski Mazowsza i Podlasie 34 punkty; 7 miejsce: Region Sudetów 32 punkty. 329
D. Tablica taksonomiczna (rankingowa): czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska w regionach Tablica 4 LP. Lp.D Ogólne cechy regionów Wybrzeże Morza Bałtyckiego i Pomorskiego Karpacko- Tatrzański Sudetów Mazurskiego i Podlasia Wielkopolskie go i Kujaw Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 25. 1. Nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska w mln zł 3 5 4 1 7 6 2 26. 2. Nakłady inwestycyjne na gospodarkę wodną w mln zł 2 7 6 1 4 5 3 27. 3. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ludności ogółem 7 2 5 6 4 3 1 28. 4. Liczba zakładów szczególnie uciążliwych dla czystości powietrza 5 1 2 7 3 4 6 29. 5. Emisja pyłowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w tys. ton 6 1 3 7 2 4 5 30. 6. Emisja gazowych zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w tys. ton 6 1 4 7 3 2 5 31. 7. Odpady wytworzone w ciągu roku 4 1 2 7 6 3 5 32. 8. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w % powierzchni ogółem 3 6 2 7 4 1 5 33. 9. Parki narodowe w ha 5 6 1 7 2 4 3 34. 10. Parki krajobrazowe w ha 4 7 3 1 6 2 5 Razem 45 37 32 51 41 34 40 Źródło: Opracowano w IKCHZ. Lubelsko- Świętokrzyski 5. Pozycja konkurencyjna regionów określona konkurencyjnością turystyczną mierzoną atrakcyjnością zasobów turystycznych regionów Wzięto tutaj pod uwagę 7 wskaźników konkurencyjności turystycznej mierzonej zasobami turystycznymi regionów (tablica taksonomiczna E tablica 5), a mianowicie: turystyczne obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania, liczbę miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych, kwatery agroturystyczne, hotele, motele i pensjonaty, ilość udzielonych noclegów, ilość korzystających z noclegów ogółem, w tym turystów zagranicznych. Po podsumowaniu punktów dla 7 wskaźników zasobów turystycznych w regionach otrzymano następujące przewagi konkurencyjne regionów turystycznych: 1 miejsce: Region Karpacko-Tatrzański 45 punktów; 330
2 miejsce: Region Wybrzeża Morza Bałtyckiego i Pomorskiego 40 punktów; 3 miejsce: Region Wielkopolskiego i Kujaw 34 punkty; 4 miejsce: Region Sudetów 27 punktów; 5 miejsce: Region Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 24 punkty; 6 miejsce: Region Mazurskiego i Podlasia 15 punktów; 7 miejsce: Region Lubelsko-Świętokrzyski 7 punktów, najniższa ilość możliwych punktów. E. Tablica taksonomiczna (rankingowa): czynniki konkurencyjności turystycznej mierzonej atrakcyjnością \zasobów turystycznych regionów Tablica 5 LP. Lp.E Ogólne cechy regionów Wybrzeże Morza Bałtyckiego i Pomorskiego Karpacko- Tatrzański Sudetów Mazurskiego i Podlasia Wielkopolskie go i Kujaw Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej 35. 1. Turystyczne obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania, w szt 7 6 4 3 5 2 1 36. 2. Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach noclegowych (liczba łóżek) 7 6 4 3 5 2 1 37. 3. Kwatery agroturystyczne w szt. 4 7 3 1 6 2 1 38. 4. Hotele, motele i pensjonaty razem, w szt 4 7 3 2 6 3 1 39. 5. Udzielone noclegi ogółem w tys. 7 6 5 2 4 3 1 40. 6. Korzystający z noclegów ogółem w tys. 6 7 3 2 4 5 1 41. 7. Turyści zagraniczni korzystający z noclegów ogółem w tys. 5 6 3 2 4 7 1 Razem 40 45 27 15 34 23 7 Źródło: Opracowano w IKCHZ. Lubelsko- Świętokrzyski 6. Pozycja konkurencyjna regionów pod względem polityki, organizacji i zarządzania rozwojem turystyki Każda analiza czynników konkurencyjności oparta na benchmarkingu napotyka zawsze na bariery w zakresie informacji i ich porównywalności. Analiza polityk, organizacji i zarządzania jest ponadto bardzo wrażliwym, jeśli nie drażliwym problemem, gdyż dotyka bezpośrednio spraw 331
ludzkich i naszym zdaniem wymaga podjęcia specjalnych badań regionalnych opartych na innych metodach, zwłaszcza w zakresie zbierania danych. Na przykład, badania ankietowe struktur organizacji i zarządzania w regionach oraz badania ankietowe społeczności regionalnych służą do samooceny samorządów regionalnych i lokalnych oraz oceny postaw obywatelskich tych społeczności i ich ocen dotyczących władz samorządowych regionalnych i lokalnych. Takie badania są prowadzone w Unii Europejskiej i dotyczą m.in. działania różnych systemów politycznych i struktur organizacji i zarządzania w różnych systemach władzy: scentralizowanych, zdecentralizowanych, federacyjnych i innych. Badając różne aspekty rozwoju turystyki często pomijamy te najważniejsze czynniki, zwłaszcza związane z funkcjonowaniem zasobów ludzkich i struktur władzy odpowiedzialnej za decyzje i implementację strategii różnych rozwiązań. Tymczasem czynniki te zdają się mieć kluczowe znaczenie w kreowaniu konkurencyjności krajów i regionów. W przytoczonym wcześniej w niniejszym raporcie opracowaniu z 2003 roku pt. Analiza przewag konkurencyjnych Polski na międzynarodowym rynku turystycznym omówiliśmy szerzej znaczenie polityki, organizacji i zarządzania rozwojem turystyki (por. str. 208-214) na jej pozycję konkurencyjną. Tutaj chcemy podkreślić ogromne znaczenie współpracy euroregionalnej, międzyregionalnej i międzywojewódzkiej dla harmonijnego rozwoju polskiej turystyki. 7. Pozycja konkurencyjna regionów turystycznych z uwzględnieniem cech ogólnych, gospodarczych, komunikacyjnych, środowiskowych i zasobów turystycznych regionów Podsumowując punkty w zakresie pięciu analizowanych grup czynników: ogólnych, gospodarczych, komunikacyjnych, środowiskowych i zasobów turystycznych, otrzymujemy łączne liczby punktów określających pozycję regionów na turystycznej mapie Polski. Pod względem wymienionych cech i składających się na nie 41 czynników konkurencyjności najmocniejszą pozycję konkurencyjną ma Region Karpacko-Tatrzański, który osiągnął 208 punktów (na 287 możliwych). Na drugim miejscu jest Region Wielkopolskiego i Kujaw 191 punktów, na trzecim Region Wybrzeża Morza Bałtyckiego i Pomorskiego 182 punkty, a na czwartym miejscu Region Centralnej Polski Mazowsza i Ziemi Łódzkiej. Wymienione cztery regiony stanowią największe regionalne destynacje turystyczne mieszkańców Polski i zagranicznych turystów łącznie. 332
Pozostałe trzy regiony zdecydowanie odbiegają ilością punktów od poprzednich czterech i plasują się kolejno na miejscach 5, 6, i 7, odpowiednio: Region Sudetów (151 punktów), Region Mazurskiego i Podlasia (126 punktów), a na końcu Region Lubelsko- Świętokrzyski (106 punktów). Przedstawiona ocena taksonomiczna pozycji konkurencyjnej siedmiu polskich regionów turystycznych, dokonana na podstawie przyjętych cech (kryteriów) ma charakter statyczny; dotyczy ona cech jakie charakteryzowały dany region/województwo w 2001 roku. Jednakże we wszystkich regionach/województwach dokonują się w każdym roku jakieś zmiany. Zmienia się m.in. obszar gruntów rolnych i wielkość gospodarstwa rolnego, ilość dróg o twardej nawierzchni, w tym autostrad i ich jakość zmienia się stan środowiska, liczba hoteli, restauracji i różnych obiektów bazy turystycznej. Zmiany takie zachodzą także w innych regionach europejskich. Naszym zdaniem, w najbliższych latach należy podjąć próbę przedstawienia dynamiki zmian, jakie dokonują się w szeroko rozumianym sektorze turystycznym Polski na tle Europy oraz oceny ich tendencji pod względem ilościowym i jakościowym, ze wskazaniem na negatywne i pozytywne zjawiska w tym zakresie. 8. Pozycja regionów na tle Polski w układzie grup cech i poszczególnych cech tych regionów Tablice analityczne 6 do 10 zawierają porównanie regionów turystycznych Polski według ich poszczególnych cech w grupach: ogólne cechy regionów (tablica 6), cechy gospodarcze regionów (tablica 7), dostępność komunikacyjna regionów (tablica 8), ochrona środowiska w regionach (tablica 9) i zasoby turystyczne regionów (tablica 10). Liczby jednocyfrowe po prawej stronie kolumn pokazują miejsca regionów pod względem danej cechy w Polsce. 333