Droga do Abartha 35 lat temu specjaliści z Corso Dante 38 w Turynie przerobili ekonomicznego Fiata 131 na brutalną, rajdową maszynę. Tak powstał jeden z ostatnich wojowników tylnego napędu. Jego śladem podąża pewien czerwony Fiat, który kiedyś był tylko wizualnym naśladownictwem Abartha, a dziś bliżej mu do fabrycznej rajdówki niż zwykłego samochodu. tekst: marcin kalinowski zdjęcia: rafał andrzejewski, archiwum 28 29
Właściwie każda słynna rajdówka ma swoje korzenie w całkowicie zwykłej, cywilnej wersji. Na tyle zwykłej, że część z nich jeździła lub wciąż jeździ jako taksówki. Nie inaczej było w przypadku Fiata 131. Fani auta się na mnie pewnie obrażą, ale choć jestem jednym z nich, to pudełkowaty kształt cywilnej 131-ki zawsze kojarzył mi się z taryfą spod Dworca Wschodniego. Szczypta historii Historycznie rzecz ujmując, Fiat 131 Mirafiori (po włosku cudowny kwiat ) ujrzał światło dzienne w ciężkim dla motoryzacji okresie. Był rok 1974, kryzys paliwowy trwał w najlepsze, a świat powoli zaczynał zdawać sobie sprawę, że ropa naftowa nie płynie z kranu. Amerykanie byli poszkodowani najciężej Ich ogromne V8-ki musiały ustąpić miejsca dziwnym silnikom o mocy czasem niższej niż 100 koni mechanicznych I to w takich autach jak Pontiac Firebird. Europa, gdzie rozsądni inżynierowie już V6-tkę uważali za ekstrawagancję godną limuzyny, było nieco łatwiej co nie oznacza, że świat, na który przyszło nowe dziecko turyńskiej firmy, miało mieć łatwe życie godne bananowego młodziana. W momencie debiutu rynkowego koncern zdecydował, że Fiata Mirafiori wcale nie będzie napędzać silnik dwuwałkowy, który od końca lat 60. królował pod maskami 124, 125, a potem też i 132/Argenty. Zdecydowano się na zastosowanie starszych silników z jednym wałkiem rozrządu o pojemności 1,3 i 1,6 litra. Były to oszczędne, ale wiekowe żeliwne wanny, a jazda Fiatem z takim silnikiem zakręci łezkę nostalgii w oku każdego posiadacza Poloneza. Auto pojawiło się w kilku wersjach nadwoziowych: jako czterodrzwiowy sedan, dwudrzwiowe coupé i pięciodrzwiowe kombi. Mimo archaicznych jednostek napędowych wcale nie było przestarzałe konstrukcyjnie. W momencie swojej premiery 131 był jednym z najbardziej bezpiecznych aut na rynku, głównie dzięki konstrukcji nadwozia, gdzie układ profili zamkniętych otaczał przedział pasażerski niczym fabryczna klatka bezpieczeństwa. Tradycyjnie dla większości włoskich sedanów Mirafiori miał bardzo dużą powierzchnię przeszkloną i cienkie słupki, jeździło się nim trochę jak szklanym akwarium z doskonałym widokiem na każdą stronę. Cywilne Mirafiori (potem znane jako Supermirafiori) produkowano w kilkunastu wersjach aż do 1983 roku i w tym miejscu zakończymy opowieść o tym niepozornym sedanie, bo za rogiem czeka Abarth W 1974 roku koncerny prześcigały się w wystawianiu swoich produkcyjnych aut do zawodów. Nagrodami za sukcesy były prestiż i lepsza sprzedaż, było się więc o co bić. Zanim na świecie pojawił się 131, głównym koniem pociągowym rajdowej stajni Fiata był 124 Spider Abarth. Samochodem tym ścigała się nawet nasza rodzima ekipa rajdowców z FSO, z Andrzejem Jaroszewiczem na czele. To zresztą ten samochód ostatecznie pokazał Włochom, jak zbawienny wpływ na sprzedaż aut mogą mieć sukcesy rajdowe. W 1975 roku, po zdobyciu po raz trzeci z rzędu wicemistrzostwa w kategorii producentów, Fiat zdał sobie sprawę, że Spider czeka na następcę. Fiat 131 był w odpowiednim miejscu w odpowiednim czasie. Niezależnie od prac nad X1/9 Prototipo, w 1973 roku Abarth, wówczas już przejęty przez Fiata, otrzymał kilka prototypowych nadwozi 131-ki w celu stworzenia auta rajdowego. Z doświadczeń zebranych przy budowie innych rajdówek czerpano pełnymi garściami, jednak pierwszym Abarthem zbudowanym na nadwoziu 131 i wypuszczonym na wolność był jednak samochód wyścigowy. 031 Model SE 031 wyglądał jak potwór. Poszerzenia nadkoli były tak szerokie, że można było na nich zjeść obiad. Pod spodem znajdowały się nie mniej potworne slicki, o wymiarach 8,00/20x15 z przodu i 12,8/23x15 z tyłu. Pod maską siedział silnik zaadaptowany z Fiata 130 widlasta szóstka o pojemności 3481 cc (rozwiercono cylindry z oryginalnej pojemności 3270 cc), zasilana trzema pionowymi gaźnikami Weber IDF o średnicy gardzieli 48mm. Moc tej jednostki to 270 KM przy 6800 obr/min. Przekazywana była ona na tylne koła poprzez pięciobiegową skrzynię biegów z DeTomaso Pantery. 031 wystawiono w 1975 roku do wyścigu Giro d Italia. Za kierownicą zasiadł Giorgio Pianta i wygrał, deklasując cały peleton faworytów złożonych z wyścigowych Porsche i Lancii. Było pięknie Aż z centrali przyszła hiobowa wiadomość: 270-konny silnik nie pasuje do ekonomicznego image u auta. Projekt więc skasowano. INFO > Dane techniczne str. 36 > Jak powstawała replika Fiata 131 Abarth str. 36 > Przegląd kariery rajdowej str. 37 Zdarzają się jeszcze miłe niespodzianki w sklepach: wygrzebany ze starych zapasów układ wydechowy Cromodora. Najważniejszy > składnik Fiata 131 Abarth: tylne niezależne zawieszenie. W tym aucie pochodzi ono, podobnie jak hamulce, z oryginalnej rajdówki Grupy 4. Zawieszenie > wykorzystuje punkty mocowania ze zwykłego 131 Sport. Dyferencjał > za szperą także z fabrycznej rajdówki. < Czerwony Fiat 131 i jego właściciel są dobrymi duchami CA Cup. Jeżdżą w nim od początku. stradale znaczy uliczny Rajdowe Fiaty 131 Abarth poprzedziła licząca około 400 egzemplarzy, czyli homologacyjne minimum, seria samochodów ulicznych. Część z nich została potem przerobiona do rajdów przez prywatnych zawodników, więc do naszych czasów dotrwało ich niewiele. Dziś stanowią absolutne rarytasy. Mimo świetnego wyglądu, uliczny 131 Abarth (czyli Stradale) nie powalał mocą ani poziomem dopracowania. Wprawdzie jego silnik miał 16-zaworową głowicę, ale tylko jeden gaźnik, zatem jak na tę jednostkę moc była umiarkowana: 140 KM. Dziennikarze narzekali na nienajlepsze prowadzenie i hamulce. Jak pokazały wyczyny rajdowych Fiatów, konstruktorzy 131 Abarth przyłożyli się, tyle że do wersji wyczynowej. < Silnik zbudowany przez Guya Crofta. Niesamowity dźwięk, osiągi i poziom wykonania. 185 KM > z dwóch litrów to świetny wynik. Na pierwszym planie gaźniki Weber 48 IDF. 31 31 30
Halogeny Carello mocowane do solidnej rury, spełniającej rolę zderzaka. Odstępstwo od wierności prawdzie historycznej. < Dojrzewanie Ten samochód ewoluuje od samego wyglądu do techniki Fiata 131 Abarth. Ma już podstawowe elementy: mocny silnik, tylne zawieszenie i deskę rozdzielczą Grupy 4. Enter the Abarth Mniej więcej w tym samym czasie podjęto decyzję o wycofaniu się z dalszego rozwijania modelu X1/9 Prototipo, ze względów marketingowych firmową rajdówką Gruppo Fiat miał zostać 131. Abarth nie miał już wyboru, musiał na jego bazie stworzyć auto zdolne do wygrywania zawodów sportowych, jednak nie tak ekstremalne jak 031. W ten sposób, w oparciu o 2-drzwiowego Fiata 131 Sport powstał projekt 035, w ramach którego w 1976 roku powstały dwa różne auta. Pierwsze z nich, tzw. Stradale (wersja drogowa) miał przetrzeć szlak do uzyskania homologacji w rajdowej Grupie 4, czyli wyprodukowanie 400 egzemplarzy auta na rynek cywilny w ciągu dwóch lat. Auto, oprócz efektownego ospojlerowania otrzymało też dwulitrowy silnik DOHC. Nie był to jednak ten sam silnik, co w cywilnym Mirafiori. Blok był ten sam, zastosowano jednak 16-zaworową głowicę konstrukcji Abartha, zasilaną pojedynczym gaźnikiem Weber 34 DMTR. Silnik rozwijał 140 KM przy 6400 obr/min, a jednak auto nie szokowało szybkością. Jeden z testujących 131 Abartha Stradale nazwał go wręcz owcą w skórze wilka i narzekał na jego mało przewidywalną charakterystykę jezdną i kiepskie hamulce. Cóż, i tak nikt nie miał się nim ścigać. Do tego celu przygotowano coś zupełnie innego. Rally co? Rally Corsa Bertone To nic innego, jak wersja Stradale przystosowana do rajdowych zmagań. Było to już zupełnie inne auto. Po pierwsze: silnik. Zamiast pojedynczego gaźnika, pod maską wylądował mechaniczny wtrysk Kugelfischer, z niezwykle ciekawie rozwiązanym układem przepustnic. Zamiast tradycyjnej obrotowej przepustnicy, zastosowano w nim ruchomą płytę z wydrążonymi otworami, która przesuwając się otwierała lub zamykała dopływ powietrza. Nazywano to rozwiązanie gilotyną. Było kłopotliwe, ale miało jedną zaletę: w całkowicie otwartej pozycji nie było w gardzieli dolotu niczego, co ograniczałoby przepływ powietrza. Auto osiągało teraz 215 KM przy 7000 obr/min. Co ciekawe, pierwsze wersje nie posiadały pełnej klatki bezpieczeństwa. Zamiast niej, zaraz za plecami kierowcy i pilota biegł pojedynczy pałąk przeciwkapotażowy z jednym zastrzałem. Skrzynia biegów firmy ZF była kłowa, na prostych zębach i pozbawiona synchronizatorów. Walczono o każdy kilogram, gdzie się dało stosowano tworzywa sztuczne, a tylne boczne i tylną szybę zastąpiono pleksiglasem. W efekcie gotowy do startu samochód ważył 1020 kg. Stosunek mocy do masy nie różnił się tak bardzo od Lancii Stratos. Obie wersje zawierały ogromne odstępstwo od seryjnego 131, które właściwie definiuje ten samochód. Mianowicie Abarth w miejsce sztywnego tylnego mostu montował niezwykle finezyjnie skonstruowane niezależne zawieszenie. Kiedy tylko z fabryki wyjechało 400-tne Stradale, Fiat zgłosił Abartha do rajdów. Pierwszą międzynarodową imprezą, w której wziął udział, był otwierający sezon rajd Monte Carlo w styczniu 1977 roku. Niestety, fabryczna załoga Markku Alen/Iilka Kivimaki została zdyskwalifikowana, a pozostałe załogi, Aerodynamika > Wersja 131 Abarth otrzymała spojlery polepszające przyczepność przy dużej szybkości i wloty powietrza do chłodzenia tylnych hamulców. 32 33 33
Chevrolet Corvette C3 < Prawidłowego wyglądu nadała deska rozdzielcza Grupy 4. Układ wskaźników i przełączników zbliżony do rajdowego wzoru z epoki. Halda pochodzi prawdopodobnie z Rally Team FSO. Dokładnie takich przełączników używały fabryczne rajdowe Fiaty 131 Abarth. < Z tej perspektywy dobrze widać dumnie pochylone tylne koła. To już nie jest normalny 131. Do sylwetki 131 doskonale pasują poszerzenia nadkoli i spojlery. Stylizację wersji Abarth opracowało studio Bertone. < Lampa z tyłu nie do pomylenia z jakimkolwiek innym autem. m.in. Walter Röhrl, ulegli konkurencji. Na szczęście debiut uratowała mało znana załoga Fiat France: Jean Claude Andruet zajął drugie miejsce. O karierze sportowej Fiata 131 przeczytacie w ramce na końcu artykułu. Na sezon 1978 Abartha nieco poprawiono, zwiększając moc silnika do 230 KM. Powstała wersja Rally Corsa Bertone II Serie. Samochód pozostał niezmordowaną maszyną do wygrywania, przynosząc Fiatowi mistrzowski tytuł trzy razy: w 1977, 78 i 1980 roku, zapisując auto na stałe na kartach sportowej historii świata. Z piedestału zrzuciły go dopiero auta z napędem na cztery koła, takie jak Audi quattro i Lancia Delta. Tylko replika? Dzisiaj oryginalny rajdowy Abarth 131 jest wart swojej wagi w złocie. Nieliczne egzemplarze znajdują się w rękach kolekcjonerów. Równie rzadkim widokiem jest cywilna wersja Stradale, której powstało tylko 400 egzemplarzy. Dlatego właśnie przedstawiony na zdjęciach czerwony Abarth należący do naszego serdecznego kolegi Mirka Miernika to replika. Tylko, ale również i aż. Auto powstało na bazie dwudrzwiowej cywilnej wersji 131, którą gruntownie odrestaurowano i zamontowano zestaw ospojlerowania. Konkretnie powstało z... 7 Fiatów 131 Sport tyle aut dawców trzeba było kupić, aby zgromadzić potrzebne części. Samochody te rdzewiały bowiem z szybkością światła. Początkowo czerwony Fiat Mirka był wizualnym naśladownictwem 131 Abarth Stradale, jednak mechanicznie praktycznie tożsamy ze 131 Sport. Stopniowo Mirek zaczął dążyć ku specyfikacji Abarth. Cywilny silnik zastąpiła wspaniała, 185-konna jednostka zbudowana przez Guya Crofta (niestety nie 16-zaworowa). Prawdziwy przełom nastąpił, gdy Mirek otrzymał z RPA ofertę zakupu części pochodzących z resztek fabrycznego Fiata 131 Abarth Grupy 4. W ich skład wchodziło kompletne podwozie: zawieszenia, rajdowe hamulce i dyferencjały. Skorzystał z niej i po kilku miesiącach pracy znawcy mogli docenić tylne koła w jego 131-ce szpanersko pochylone pod ujemnym kątem... Ostatnio pojawiła się kolejna nowość: zwykłą deskę rozdzielczą zastąpiła replika tablicy rajdowej (Grupy 4). W ten sposób Fiat Mirka ma już najważniejsze cechy wspólne z prawdziwym Abarthem, choć przed nim jeszcze wiele szczegółów do dopracowania, w miarę zdobywania wiedzy poprzez żmudne badania historyczne. Jest też oczywiście kilka drobnych ukłonów w stronę zdrowego rozsądku. Pałąk na którym zamontowane są halogeny, nigdy nie występował w Abarthach i jest raczej elementem bezpieczeństwa. Podobnie fotele: nowoczesne, oszczędzające kręgosłup kubełki zamiast stricte rajdowych. Warto wspomnieć, że co najmniej kilka oryginalnych 131 Abarth było w Polsce przed laty, ale tylko przejazdem: Antonio Zanini wygrał na 131 Abarth Rajd Polski w 1978 i 1979 roku, zaś zanim FSO Rally Team kupił słynne Lancie Stratos, Andrzej Jaroszewicz przymierzał się do Fiata 131 Abarth i był widywany na mieście w czerwonym Stradale. Zajrzyjcie na stronę: www.131abarth.pl < Deska nadaje ton rasowemu wnętrzu, ale wciąż kilka elementów jest obcych dla samochodu rajdowego. 34 34 Bagażnik > mieści bezpieczny zbiornik paliwa, zespół pomp i filtr. Trzy rodzaje > klasycznego malowania kojarzone są z rajdowymi Fiatami 131 Abarth: Alitalia, Olio Fiat (foto) i Fiat Wreath (biało-niebieski). 35
Stradale (Rally Corsa) Produkcja 1975-76, 400 sztuk (1976-1977, liczba nieznana) SILNIK Fiat DOHC, 4-cylindrowy, rzędowy, chłodzony cieczą, głowica 16-zaworowa, wałki rozrządu napędzane paskiem, zasilany gaźnikiem Weber 34 DMTR (mechaniczna pompa wtryskowa Kugelfischer), umieszczony wzdłużnie z przodu Śr. cyl./skok tłoka: 84x90 mm Stopień sprężania: 10:1 (10,7:1) Pojemność skokowa: 1995 cc Maks. moment obr.: b.d. (230 Nm przy 5750 obr/min) Moc maks.: 140 KM/6800 obr/min (215 KM przy 7000 obr/min) NAPĘD Na koła tylne, skrzynia ręczna 5-biegowa Colotti (ZF), mechanizm różnicowy ze szperą ZAWIESZENIE Przednie: niezależne, dolne wahacze i kolumny McPhersona, stabilizator Tylne: niezależne, wahacze skośne i kolumny McPhersona, stabilizator HAMULCE Hydrauliczne, dwuobwodowe, z przodu tarczowe, z tyłu bębnowe (cztery hamulce tarczowe, przednie tarcze wentylowane o śr. 300 mm, tylne zwykłe o śr. 252 mm) KOŁA I OPONY Pirelli 185/60/14, felgi Cromodora CD68 (185/70/15 lub 285/35/15, felgi Cromodora CD68) WYMIARY I MASY Dł./szer./wys.: 419/172/136 cm (419/182/136 cm) Rozstaw osi: 249 cm Masa własna: 980 kg (950-1020 kg) OSIĄGI Prędkość maksymalna: nieznana (240 km/h) Homologacja FISA: nr 647, 1.04.1976, pierwszy większy rajd: Rally Elba 1976 Zajrzyjcie na stronę: www.131abarth.pl Zestaw > zawieszenia tylnego Grupy 4. Pochodzi z rozmontowanej lata temu fabrycznej rajdówki. W komplecie > jest też przednie zawieszenie G4 i hamulce. Ich zamontowanie to większa łamigłówka niż mogło się wydawać. Z prawej: dorabianie górnego mocowania. Widok > półramy spinającej tylne zawieszenie. Prawdziwy majstersztyk konstrukcyjny. > 1975-76 Powstaje 400 sztuk modelu 131 Abarth Stradale, ze 140-konnym silnikiem z szesnastozawokariera rajdowa fiata 131 abarth 1973 Fiat zleca przygotowanie rajdowej wersji 131, przekazując Abarthowi prototypowe egzemplarze dwudrzwiowego Fiata 131 Sport. 1975 Powstaje wyścigowy model 031, z silnikiem V6 o pojemności 3,5 litra i mocy 270 KM. Giorgio Pianta za kierownicą Fiata wygrywa wyścig Giro d Italia. Projekt zostaje wycofany z powodów marketingowych: 3,5-litrowa wyścigówka nie pasuje do ekonomicznego wizerunku modelu 131. rową głowicą. Ich wyprodukowanie jest konieczne w celu uzyskania homologacji do rajdowej Grupy 4. 1977 Pierwszy sezon, w którym udział bierze Rally Corsa Bertone. Fiat zwycięża w 5 rajdach, drugie miejsce zajmuje dwa razy. Ostatecznie zdobywa 136 punktów zajmując pierwsze miejsce w klasyfikacji producentów. Na drugim miejscu jest Ford ze 132 punktami, a dalej Toyota... z 68. 1978 Ciąg dalszy rajdowych zmagań zespołu Fiata. Zespół wystawia poprawioną 230-konną wersję zwaną Rally Corsa II serie. Włosi znowu zwyciężają w pięciu rajdach, w jednym zajmują drugie miejsce i zdobywają 134 punkty oraz kolejny tytuł mistrzowski. Konkurencja daleko w tyle: Ford i Opel mają po 100 punktów. 1979 Gorszy rok dla Fiata. Producent zdobywa tylko 92 punkty i trzecie miejsce, zdobywając jedyne pierwsze miejsce w Rajdzie Finlandii. 1980 Fiat wraca na podium, zwycięża w Monte Carlo, Portugalii, Argentynie i Włoszech. Ostatecznie zdobywa 120 punktów i trzeci już tytuł mistrzowski. 1981 Na starcie pojawia się Audi quattro. nie dotrzymuje już kroku konkurencji, zdobywa 63 punkty i 6 miejsce, wygrywając tylko w jednym rajdzie w Portugalii. < Bazą do budowy prezentowanego auta był Fiat 131 Sport, w ilości sztuk... 7. Wszystkie skorodowane w stopniu niewiarygodnym. Wnętrza rajdowych 131 Abarth historyczne i współczesne. Każdy egzemplarz miał nieco inaczej urządzoną deskę rozdzielczą. < Fiat 131 Mirka podczas budowy. Od początku miał klatkę bezpieczeństwa i body kit Abarth. Anatomia Fiata 131 Rally Corse, czyli wersji wyczynowej. Był jedną z najnowocześniejszych rajdówek z tylnym napędem. 36 37