Zielona energia na giełdzie bilans dwóch lat Autor: Kamil Brodziński, Towarowa Giełda Energii ( Czysta Energia wrzesień 2007) Marcowy szczyt energetyczny w Brukseli przekonał wszystkich, Ŝe Unia Europejska bardzo powaŝnie traktuje kwestie związane z ekologią, a z energią wytwarzaną ze źródeł odnawialnych w szczególności. Przyjęty w stolicy Belgii program 3 razy 20 jest spójny i ma zapewnić wspólnocie europejskiej przede wszystkim niezaleŝność oraz bezpieczeństwo energetyczne. Ramy prawne Aktualny model wsparcia wytwórców energii elektrycznej z OZE został ukształtowany w marcu 2005 r. Aby dostosować polskie prawo do unijnego, znowelizowano wówczas dwie ustawy: Prawo energetyczne i Prawo ochrony środowiska. Zmiany polegały na wprowadzeniu świadectw pochodzenia, które są potwierdzeniem, Ŝe energia elektryczna została faktycznie wytworzona w odnawialnym źródle energii. Wprowadzono teŝ obrót prawami majątkowymi, które wynikają ze świadectw pochodzenia. Prawa majątkowe do świadectw pochodzenia są zbywalne i stanowią towar giełdowy. Podzielono tym samym przychody ze sprzedaŝy energii elektrycznej wyprodukowanej w OZE na dwa strumienie: - przychody ze sprzedaŝy energii elektrycznej fizycznej, - przychody ze sprzedaŝy praw majątkowych, które powstają z chwilą dokonania transakcji sprzedaŝy praw majątkowych. Ostatnią bardzo istotną zmianą dokonaną w marcu 2005 r. było nałoŝenie na przedsiębiorstwa energetyczne obowiązku uzyskania świadectw pochodzenia lub uiszczenia opłaty zastępczej. Chodzi o przedsiębiorstwa energetyczne, które sprzedają energię elektryczną odbiorcom końcowym. Po uzyskaniu świadectw mają one obowiązek przedstawić je do umorzenia prezesowi URE. W przeciwnym razie przedsiębiorstwa powinny uiścić opłatę zastępczą na konto Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Aktualne progi procentowe dla energii elektrycznej wyprodukowanej w OZE zostały ustalone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 3 listopada 2006 r. Wynoszą one: w 5,1% 2007 r., 7% 2008 r., 8,7% 2009 r., 10,4% 2010 r.
Rejestr Świadectw Pochodzenia (RŚP) Ustawa Prawo energetyczne zobowiązała Towarową Giełdę Energii (TGE) do utworzenia RŚP i Rynku Praw Majątkowych (RPM). TGE funkcjonuje juŝ siedem lat i jest jedyną licencjonowaną giełdą towarową, która uzyskała zgodę Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (obecnie: Komisja Nadzoru Finansowego) na prowadzenie działalności. Giełda oprócz rynku tzw. zielonych certyfikatów organizuje równieŝ rynki: energii elektrycznej i pozwoleń na emisję CO2. Od 1 lipca 2007 r. TGE rozszerzyła działalność o prowadzenie rynku tzw. czerwonych certyfikatów. Chodzi o mechanizm wsparcia promującego wysoko sprawne źródła, produkujące energię elektryczną w skojarzeniu z produkcją ciepła. Giełda zapewnia jednakowy dostęp do informacji rynkowych i jednakowe warunki uczestnictwa w rynku wszystkim podmiotom, innymi słowy transparentność. RŚP prowadzi system rejestracji oraz ewidencji świadectw pochodzenia i wynikających z nich praw majątkowych. Dokonywane są w nim odpowiednie zapisy na kontach uczestników, związane z: wystawieniem świadectwa pochodzenia umorzeniem świadectw pochodzenia obrotem prawami majątkowymi Świadectwa wystawiane są przez prezesa URE na wniosek wytwórcy zielonej energii. Zanim jednak to nastąpi, URE musi mieć potwierdzenie tego, Ŝe energia z OZE faktycznie została dostarczona do systemu elektroenergetycznego. Takie potwierdzenie moŝe uzyskać u Operatora Systemu Dystrybucyjnego lub Operatora Systemu Przesyłowego. Operator ma na to 14 dni. Tak potwierdzony wniosek wędruje do URE. Tam przechodzi weryfikację formalną i merytoryczną, która trwa równieŝ 14 dni. Następnie URE przesyła informację do TGE, która na koncie ewidencyjnym wytwórcy w RŚP zapisuje prawa majątkowe do tych świadectw. Podmioty zobowiązane do nabywania świadectw pochodzenia dla rozliczenia obowiązku mogą to zrobić w dwojaki sposób przez umorzenie świadectw pochodzenia, które wcześniej nabyli lub przez wniesienie opłaty zastępczej. Umorzenie świadectw następuje na wniosek podmiotu zobowiązanego. Rozliczenie obowiązku musi się odbyć do 31 marca za miniony rok. Świadectwo pochodzenia zawiera określony wolumen produkcji zielonej energii w przeliczeniu na liczbę praw majątkowych. Aktualnie jedna kilowatogodzina (kwh) energii wyprodukowanej w OZE równa się jednemu prawu majątkowemu. W RŚP (stan na 31 marca 2007 r.) znajduje się 6 589 186 347 praw majątkowych, z czego umorzono 5 109 778 382. Oznacza to, Ŝe 31 marca 2007 r. w Rejestrze znajdowała się nadwyŝka praw majątkowych w ilości 1 479 407 965 kwh. Wybór daty 31 marca 2007 r. nie jest przypadkowy. Do tego dnia naleŝało bowiem wywiązać się z wykonania obowiązku za 2006 rok. Łączny wolumen praw majątkowych umorzonych w celu wykonania obowiązku za ubiegły rok wyniósł 3 884 211 853 kwh.
Do 31 marca 2007 r. w RŚP konta miało 821 podmiotów. Najwięcej członków przyjęto w pierwszych miesiącach funkcjonowania Rejestru. Dynamikę wzrostu liczby członków Rejestru w okresie od sierpnia 2005 r. do marca 2007 r. prezentuje rysunek 1. Rys. 1. Dynamika wzrostu liczby członków Rejestru Świadectw Pochodzenia [liczba/miesiąc], stan na 31 marca 2007 r. Rynek Praw Majątkowych Obrót prawami majątkowymi na parkiecie TGE podlega podwójnemu nadzorowi zewnętrznie przez Komisję Nadzoru Finansowego i wewnętrznie przez Departament Nadzoru i Rozliczeń TGE. Stan praw majątkowych na kontach członków RŚP jest kontrolowany w cyklu miesięcznym przez URE. Uwarunkowania prawne (ustawa o giełdach towarowych) nakładają na bezpośredniego członka TGE szereg wymogów do spełnienia. NajwaŜniejszym z nich jest zatrudnienie maklera giełd towarowych. To duŝe utrudnienie dla małych wytwórców zielonej energii, dlatego do struktury rynku dodano domy maklerskie, które są członkami TGE. Za ich pośrednictwem mali wytwórcy mogą sprzedawać swoje prawa majątkowe. W okresie od grudnia 2005 r. do końca marca 2007 r. udział transakcji zawieranych za pośrednictwem domów maklerskich na sesji RPM wyniósł 34,52%. W transakcjach pozasesyjnych był większy 48,48%. Pierwsza transakcja na RPM została zawarta 28 grudnia 2005 r. Od początku istnienia rynku notowany jest systematyczny wzrost obrotów ogółem. Większość obrotu prawami majątkowymi odbywa się na rynku pozasesyjnym. Jednak w miarę rozwoju RPM moŝna zaobserwować wyraźny wzrost obrotów na sesji giełdowej. Rekordowy obrót sesyjny prawami majątkowymi na RPM odnotowano na 51. sesji. Wyniósł on wtedy 50 062 000 kwh wobec 17 880 000 kwh na rynku pozasesyjnym. Kształtowanie się obrotów w poszczególnych miesiącach prezentuje rysunek 2.
tyś. MWh 500 400 FIXING NOTOWANIA CIĄGŁE TRANSAKCJE POZASESYJNE 300 200 100 0 gru 05 sty 06 lut 06 mar 06 kwi 06 maj 06 cze 06 lip 06 sie 06 Rys. 2. Miesięczne obroty na Rynku Praw Majątkowych w podziale na systemy notowań* [tys. MWh] *Giełda prowadzi notowania w dwóch systemach: w systemie ceny jednolitej tzw. FIXING i w systemie notowań ciągłych. Na FIXINGU wszystkie transakcje są zawierane po jednej cenie, która ukształtowała się po uwzględnieniu wszystkich transakcji po stronie popytowej i podaŝowej. W systemie notowań ciągłych cena praw majątkowych ustalana jest indywidualnie dla kaŝdej transakcji. wrz 06 paź 06 lis 06 gru 06 sty 07 lut 07 mar 07 Od samego początku funkcjonowania RPM moŝna zaobserwować wyraźną róŝnicę pomiędzy cenami praw majątkowych notowanych na giełdzie a tym w transakcjach pozasesyjnych. Największa wystąpiła w listopadzie 2006 r., średniowaŝona cena dla transakcji pozasesyjnych w tym miesiącu wyniosła 205,76 zł/mw, podczas gdy dla notowań ciągłych 237,83 zł/mwh (róŝnica 32,07 zł!). NaleŜy jednak zauwaŝyć, Ŝe cena praw majątkowych w transakcjach pozasesyjnych wynika w duŝej mierze z wcześniej zawartych umów wieloletnich. Kształtowanie się średnich cen waŝonych wolumenem dla poszczególnych miesięcy w okresie od grudnia 2005 r. do marca 2007 r. prezentuje rysunek 3. PLN/ MWh 250 notowania jednolite - fixing notowania ciągłe transakcje pozasesyjne 200 150 gru-05 sty-06 lut-06 mar-06 kwi-06 maj-06 cze-06 lip-06 sie-06 wrz-06 paź-06 lis-06 gru-06 sty-07 lut-07 mar-07 kwi-07 Rys. 3. Kształtowanie się miesięcznych średniowaŝonych cen praw majątkowych w podziale na systemy notowań [zł/mwh]
W końcówce 2006 r. i na początku 2007 r. cena praw majątkowych zaczęła oscylować wokół opłaty zastępczej. Na sesji 53. indeks Rynku Praw Majątkowych OZEX przekroczył granicę stawianą przez opłatę zastępczą (240 zł/mwh w 2006 r.), osiągając 241,09 zł/mwh. Podczas tej sesji cena maksymalna za prawa majątkowe wyniosła 243,01 zł/mwh. Przebieg wartości indeksu OZEX na poszczególnych sesjach RPM ukazuje rysunek 4. Między 37. a 39. sesją indeks OZEX odnotował wyraźny wzrost wartości. W tym czasie ukazał się projekt rozporządzenia Ministra Gospodarki, w którym zwiększono wielkości procentowe obowiązku na 2007 r. Rys.4. Kształtowanie się indeksu OZEX*, ceny minimalnej i maksymalnej praw majątkowych w transakcjach sesyjnych *Indeks OZEX ustalony jest jako średnia cena praw majątkowych waŝona wolumenem ze wszystkich transakcji na sesji giełdowej RPM (bez transakcji pozasesyjnych). Dobre prognozy dla systemu Po ponad dwóch latach funkcjonowania moŝna z satysfakcją stwierdzić, Ŝe system zielonych certyfikatów sprawdził się. Stworzono sprawnie funkcjonujący mechanizm, który wytrzymał próbę czasu i stanowi dobrą gwarancję rozwoju dla źródeł odnawialnych. Co istotne, jest oparty na zasadach rynkowych, co ma wpływ na szybki rozwój OZE. Weźmy choćby energetykę wiatrową, która obok biomasy jest podstawowym źródłem czystej energii w Polsce. Obecnie moc zainstalowana turbin wiatrowych to niewiele ponad 200 megawatów (MW). Tymczasem wg szacunków URE juŝ za 3-4 lata będzie to ok. 2 400 MW! Rynek zielonej energii będzie więc utrzymywał stałą tendencję wzrostową w Polsce. Unia Europejska w trosce o własne bezpieczeństwo energetyczne będzie stale naciskała na nas w tej kwestii. Bruksela juŝ kilkakrotnie pokazała, Ŝe potrafi być bardzo hojna, ale równieŝ bardzo stanowcza, kiedy trzeba. Wystarczy przypomnieć sprawę limitów CO 2. MoŜna więc bez specjalnej przesady stwierdzić, Ŝe jesteśmy skazani na rozwój zielonej energii. W kaŝdym razie odpowiednie mechanizmy juŝ istnieją.