NEKROPOLIE Liternictwo nagrobne wstęp Artykuł ten otwiera część poświęconą liternictwu nagrobnemu. Kolejne artykuły będą poruszać zagadnienia dotyczące kompozycji tekstu na napisówce, typów czcionek i ich doboru oraz rodzajów wykonania. Niestety inskrypcje nagrobne są wielkim problemem polskich cmentarzy, na których formę wykonania i kamieniarze, i zamawiający pomniki rzadko zwracają uwagę. Liternictwo powinno być integralną częścią pomnika. Powinno być z jednej strony dobrze wykonane i zakomponowane na płycie napisowej, a z drugiej dopełniać formę nagrobka rodzajem czcionki oraz układem. Coraz częściej zdarzają się formy pomników w naszym kraju, które powoli przestają budzić zastrzeżenia, jednak stosowane na nich liternictwo przeważnie wydaje się być kompletnie przypadkowym przekazem informacji, tak jakby zabrakło już świadomości, czasu lub chęci, aby się nad jego jakością chwilę zastanowić. Dzisiejsze techniki komputerowe umożliwiają wcześniejszą pracę, stworzenie projektu napisu. Nie jesteśmy już skazani jedynie na większe lub mniejsze umiejętności kamieniarza wykuwającego napis na napisówce, gdzie pomyłka lub zła kompozycja skutkowała wykonaniem nowej płyty lub szlifowaniem wierzchniej części kamienia. Mimo to, podstawowe błędy zdarzają się bardzo często. Wynika to zarówno z niedouczenia kamieniarzy jak i indolencji klientów, którzy nie zdają sobie sprawy z tego, jakie znaczenie ma poprawnie wykonany napis. Cóż, nie wszyscy klienci zakładów kamieniarskich są grafikami, architektami czy plastykami, co więcej nie wszyscy muszą być obdarzeni podstawowym poczuciem dobrego smaku. Nie powinno to jednak zwal- Proste liternictwo zostało ułożone w nietypowy sposób doskonale harmonizujący z formą steli. Napis w formie nieregularnej pnie się, podążając za formą napisówki, która przypomina skałę. niać kamieniarza z odpowiedzialności za przynajmniej poprawną formę i kompozycję napisówki. Każdy nagrobek wpływa na ogólny odbiór estetyczny cmentarza, nie jest więc tylko i wyłącznie sprawą zamawiającego. W Polsce, niestety, kształcenie kamieniarzy na zorganizowanym poziomie się nie odbywa, natomiast przyuczanie do zawodu w zakładach kamieniarskich sprowadza się najczęściej do nauki obsługi cyrkularki i boczkarki. Na kształcenie zmysłu estetyki nie ma czasu, a często i wiedzy mistrza. Artykuł ten, jak i następne, jest pierwszą próbą uporania się z tematyką liternictwa nagrobkowego. O czym należy pomyśleć przystępując Napis jako jedyny element dekoracyjny pomnika do pracy nad wypełnieniem napisówki inskrypcją? Przede wszystkim napisy należy wymaga dużej wprawy w doskonale rozplanowany na steli w formie krzyża komponowaniu. 66 ŚWIAT KAMIENIA nr 54
zaprojektować. Każdy pomnik to inna forma przekazu, dlatego czcionka jak i treść musi być dobrana do formy pomnika. Należy już w fazie projektowania zastanowić się nad potencjalną liczbą osób, które mają zostać pochowane, aby od razu przewidzieć miejsce na napisówce i uniknąć upychania kolejnych nazwisk w późniejszym czasie. Inaczej także komponujemy napisy na napisówkach pionowych czy poziomych. Liternictwo można wykonać na mnóstwo różnych sposobów i może, a nawet powinno, być ozdobą pomnika. Niestety w Polsce jest to w większości informacja o zmarłym, której kompozycja nie wykazuje żadnej konsekwencji. A przecież myślenie o pomniku powinno być całościowe. Pomnik nagrobny to pewna forma, jedność. Chciałabym zwrócić też uwagę na klasyczny na polskich cmentarzach nadmiar w pomnikach, a więc bogata i rozrzeźbiona forma nagrobka wykonana z kolorowego o agresywnym wzorze kamienia i do tego dodane bardzo zdobne liternictwo bez przemyślanej kompozycji warto trzymać się zasady, że mniej znaczy więcej ( less is more L. Mies van der Rohe), bo prosta elegancja zawsze będzie na czasie, a nadmiar i piętrzenie motywów dekoracyjnych odwracają uwagę od istoty rzeczy. Warto pomyśleć, aby w pomniku tylko jeden element był wiodący, a więc jeśli używamy bardzo ozdobnego kamienia, niech liternictwo oraz forma nagrobka będą proste, a gdy kształt pomnika jest skromny, a kamień o spokojnym rysunku, zastanówmy się wtedy nad inskrypcją, która zwróci uwagę i będzie ozdabiała nagrobek. Chciałabym też przypomnieć, że nawet najlepiej zaprojektowany i wykonany pomnik traci bardzo dużo, gdy wykonamy nieprzemyślany, szpecący napis. W tym artykule, tytułem wstępu do tematu liternictwa, prezentuję zdjęcia przedstawiające zaledwie kilka przykładów na zaplanowane inskrypcje. Tekst i zdjęcia: Joanna Skiba Bardzo prosta forma kilka przesuniętych względem siebie graniastosłupów z jasnego, spokojnego kamienia ozdobionych tylko liternictwem, które zostało pomyślane i wykonane w bardzo nietypowy sposób wraz z przechodzeniem napisu na inny kawałek kamienia zmienia się czcionka. Napisy zakomponowane w prostokąt, przy czym forma ta została osiągnięta poprzez różne wysokości czcionki w kolejnych wierszach. Z jednej strony uniknięto justowania na siłę, ale też wielkość czcionki zaznacza istotę Biała napisówka i ołowiane liternictwo. Mimo zawartej informacji imię i nazwisko, potem wielości informacji, centralnej kompozycji i różnej daty, a najmniej ważny dopisek o tragicznej długości imion i nazwisk, umieszczenie dat śmierci. Czarny, prosty pomnik bardzo elegancko w jednej linii porządkuje przestrzeń na steli. uzupełnia tylko białe liternictwo. Całość bardzo harmonijna. ŚWIAT KAMIENIA nr 54 67
Liternictwo nagrobne Zdjęcia: Joanna Skiba Przemyślana i bardzo dobra kompozycja. Prosta, ale nietypowa czcionka zakomponowana w kształt krzyża. Pomnik nie emanuje nadmiarem formy ani treści. Inskrypcja zamknięta w prostokąt. Zauważmy, że aby zachować taki układ dłuższe słowa zostały przełamane między wierszami. Uroku dodaje przezroczystość liter wyciętych w metalowym elemencie. Proszę zwrócić uwagę jak prosto, a jednak bardzo ciekawie został zakomponowany napis powtarzając linie łuku górnej części napisówki. Widać zostawione miejsce na dwa, trzy dopiski, co nie zaburza już istniejącej kompozycji. Dobrze wyspacjowana czcionka. Napis zakomponowany z zachowaniem jednej linii z prawej strony. Mimo iż nazwiska są różnej długości, widać, że układ jest przemyślany. 68 ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Ciekawa forma pomnika z użyciem klasycznej kolumny, bardzo dekoracyjny kamień wapień z fragmentami muszli i innych skamielin oraz skromny napis tworzą świetny, elegancki nagrobek. Inskrypcja na łukowej napisówce zamknięta w prostokąt. Napisy powstały w różnym czasie, ale układ został zachowany. Zwróćmy uwagę, że spacje pomiędzy literami i cyframi są różne, co pozwala na utrzymanie pionowych linii w całości kompozycji. Bardzo dobrze zakomponowane liternictwo z wykorzystaniem ciekawego kroju czcionki. Kompozycja osiowa o dobrych proporcjach w stosunku do wielkości napisówki. Całość tworzy dobrą jakość. Mimo że forma pomnika pozostawia wiele do życzenia, konturowy napis jest świetnie dopasowany do ozdobnego stylu nagrobka. Inskrypcja jest bardzo czytelna, ale jednocześnie nie przytłacza napisówki. ŚWIAT KAMIENIA nr 54 69
Przykład kompozycji na horyzontalnej płycie napisowej. Mimo iż pojawiają się dwa imiona, nadal układ jest czytelny i klarowny. Napisy nie za duże, daty umieszczone w jednej linii, całość sprawia wrażenie spokoju. Oryginalna i rzadka technika wykonania napisów. 70 ŚWIAT KAMIENIA nr 54
Świetny przykład kompozycji zamkniętej w prostokąt. Tutaj nie ma już miejsca na późniejsze dopiski, ponieważ napis jest dokładnie zamknięty w ramionach krzyża. Imię i nazwisko nieco większe od reszty tekstu, przez co napis zyskuje na czytelności, a forma została zachowana. Widać, że kompozycja jest przemyślana i zaprojektowana z myślą o przyszłości. Po prawej stronie pozostawione miejsce prawdopodobnie na małżonki. Napisy zamknięte w oryginalnej formie, jakby były umieszczone na tabliczkach, pokazują po raz kolejny, jak ciekawym motywem może być liternictwo i jego kompozycja na płycie nagrobka. Dobry przykład na to, że czcionka może być interesującym motywem dekoracyjnym. Oryginalny krój koresponduje z kształtem pomnika. ŚWIAT KAMIENIA nr 54 71