PRAWO CYWILNE I HANDLOWE W ZARYSIE

PRAWO CYWILNE I HANDLOWE W ZARYSIE 4. WYDANIE redakcja naukowa Wojciech J. Katner Aleksander Kappes Wojciech J. Katner Urszula Promińska Wojciech Robaczyński Anna Rzetelska Zbigniew Świderski Warszawa 2011

SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 19 Słowo wstępne do czwartego wydania 25 Rozdział pierwszy Wprowadzenie do prawa cywilnego i handlowego (Wojciech J. Katner) 27 1. Prawo cywilne a prawo handlowe. Prawo gospodarcze publiczne i prawo prywatne 27 2. Istota prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny 29 3. Zasady prawa cywilnego 30 4. Zasady prawa handlowego (gospodarczego prywatnego). Obrót gospodarczy, obrót konsumencki, obrót powszechny 30 5. Systematyka prawa cywilnego i handlowego 31 6. Prawo gospodarcze i prawo handlowe w Unii Europejskiej i na gruncie międzynarodowym 32 7. Źródła prawa cywilnego i handlowego 34 8. Podstawowe piśmiennictwo 36 Rozdział drugi Wolność działalności gospodarczej (Wojciech J. Katner) 38 1. Pojęcie działalności gospodarczej 38 2. Zasady działalności gospodarczej 39 3. Wolność podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej oraz jej ograniczenia 39 3.1. Zasada konstytucyjna 39 3.2. Koncesjonowanie działalności gospodarczej 40 3.3. Zezwolenia 42 3.4. Regulowana działalność gospodarcza 42 Rozdział trzeci Charakterystyka podmiotów prawa (Wojciech J. Katner) 44 1. Istota zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych 44 2. Podmioty stosunku cywilnoprawnego 44 2.1. Osoby fizyczne 45 2.2. Osoby prawne 47 2.2.1. Państwowe osoby prawne 48 2.2.2. Samorządowe osoby prawne 49 5

2.2.3. Inne osoby prawne 49 3. Podmioty bez osobowości prawnej, mające zdolność prawną 50 4. Konsumenci 51 4.1. Pojęcie konsumenta 51 4.2. Skutki wyróżnienia obrotu konsumenckiego 51 Rozdział czwarty Przedsiębiorcy zagadnienia ogólne. Przedsiębiorstwo. Firma 53 1. Pojęcie i cechy przedsiębiorcy (Wojciech J. Katner) 53 1.1. Przepisy prawa publicznego 53 1.2. Stanowisko kodeksu cywilnego i innych ustaw 54 2. Podejmowanie działalności gospodarczej przez podmioty niebędące przedsiębiorcami odesłanie (Wojciech J. Katner) 55 3. Przedsiębiorcy zagraniczni i inne podmioty zagraniczne (Wojciech J. Katner) 56 3.1. Reguła ogólna na tle prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych 57 3.2. Przedsiębiorcy w Polsce z krajów spoza UE 58 3.3. Oddział przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce 58 3.4. Przedstawicielstwo przedsiębiorcy zagranicznego 59 4. Przedsiębiorstwo (Urszula Promińska) 59 4.1. Wieloznaczność pojęcia przedsiębiorstwo 59 4.2. Przedsiębiorstwo jako przedmiot czynności prawnej 60 4.3. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo 61 4.4. Odpowiedzialność za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa 62 5. Firma przedsiębiorcy i oznaczenie przedsiębiorstwa (Urszula Promińska) 62 5.1. Uwagi wstępne 62 5.2. Pojęcie firmy, jej funkcje i charakter 63 5.3. Zasady tworzenia firm 64 5.4. Ochrona firmy 66 5.5. Oznaczenie przedsiębiorstwa 67 Rozdział piąty Kategorie przedsiębiorców i ich rejestrowanie (Aleksander Kappes) 69 1. Przedsiębiorca jednoosobowy. Wspólnicy spółki cywilnej 69 1.1. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca jednoosobowy 69 1.2. Wspólnicy spółki cywilnej 70 1.3. Umowa spółki cywilnej 70 2. Przedsiębiorstwa państwowe 74 2.1. Uwagi ogólne 74 2.2. Organy przedsiębiorstwa i jego reprezentacja 75 3. Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego 77 4. Spółdzielnie 78 4.1. Uwagi ogólne 78 4.2. Organy spółdzielni 80 5. Działalność gospodarcza samorządu terytorialnego 81 6

5.1. Zagadnienia ogólne 81 5.2. Gmina 82 5.3. Powiat 82 5.4. Województwo 83 5.5. Formy prowadzenia działalności gospodarczej 83 6. Stowarzyszenia i fundacje. Organizacje pożytku publicznego 84 6.1. Stowarzyszenia 84 6.2. Fundacje 85 6.3. Działalność gospodarcza stowarzyszeń i fundacji 86 6.4. Organizacje pożytku publicznego 86 7. Rejestr przedsiębiorców 87 7.1. Istota rejestru 87 7.2. Funkcje Krajowego Rejestru Sądowego 89 8. Ewidencja osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą 90 8.1. Ewidencja a rejestr przedsiębiorców 90 8.2. Wpis do CEIDG 91 Rozdział szósty Spółki handlowe. Przepisy wspólne. Spółki osobowe (Aleksander Kappes) 94 1. Osobowe spółki handlowe. Uwagi ogólne 94 1.1. Podmiotowość prawna spółek osobowych 94 1.2. Podstawowe cechy spółek osobowych 94 1.3. Zmiany przedmiotowe i podmiotowe w spółkach osobowych 95 2. Spółka jawna 96 2.1. Istota spółki jawnej 96 2.2. Powstanie spółki 97 2.3. Zagadnienia majątkowe spółki jawnej 98 2.4. Prowadzenie spraw, reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne wspólników 99 2.5. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki 101 2.6. Wypowiedzenie udziału, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 101 3. Spółka partnerska 103 3.1. Istota spółki partnerskiej. Partnerzy 103 3.2. Powstanie spółki 104 3.3. Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki 105 3.4. Odpowiedzialność partnera za zobowiązania spółki 105 3.5. Wypowiedzenie udziału, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 106 4. Spółka komandytowa 107 4.1. Istota spółki komandytowej. Komandytariusz i komplementariusz 107 4.2. Powstanie spółki 108 4.3. Zagadnienia majątkowe spółki komandytowej 108 4.4. Prowadzenie spraw, reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne wspólników 109 4.5. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. Suma komandytowa 110 7

5. Spółka komandytowo-akcyjna 110 5.1. Istota spółki komandytowo-akcyjnej. Komplementariusze i akcjonariusze 110 5.2. Powstanie spółki 112 5.3. Zagadnienia majątkowe spółki komandytowo-akcyjnej 113 5.4. Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki, uprawnienia kontrolne 113 5.5. Odpowiedzialność za zobowiązania spółki 115 5.6. Wystąpienie wspólnika, rozwiązanie spółki i jej likwidacja 115 Rozdział siódmy Spółki kapitałowe. Zmiany strukturalne spółek (Aleksander Kappes) 117 1. Zagadnienia wspólne 117 1.1. Uwagi wprowadzające 117 1.2. Spółka w organizacji 118 1.3. Wkłady do spółek kapitałowych 118 1.4. Kapitał zakładowy 120 1.5. Rozwiązanie i likwidacja spółek kapitałowych 123 2. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 124 2.1. Istota spółki z o.o. Wspólnicy 124 2.2. Powstanie spółki. Umowa spółki 125 2.3. Udziały 127 2.4. Prawa i obowiązki wspólników 128 2.4.1. Prawa i obowiązki majątkowe 128 2.4.2. Prawa i obowiązki niemajątkowe (korporacyjne) 129 2.5. Organy spółki 130 2.5.1. Zarząd 130 2.5.2. Rada nadzorcza. Komisja rewizyjna 131 2.5.3. Zgromadzenie wspólników 132 2.5.4. Odpowiedzialność członków organów spółki 134 3. Spółka akcyjna 135 3.1. Istota spółki akcyjnej. Akcjonariusze 135 3.2. Powstanie spółki. Statut spółki 136 3.3. Akcje 138 3.4. Prawa i obowiązki akcjonariuszy 139 3.4.1. Prawa majątkowe 140 3.4.2. Prawa niemajątkowe (korporacyjne) 141 3.5. Organy spółki akcyjnej 142 3.5.1. Zarząd 142 3.5.2. Rada nadzorcza 143 3.5.3. Walne zgromadzenie akcjonariuszy 144 3.6. Zaskarżanie uchwał 145 3.7. Odpowiedzialność członków organów 146 4. Łączenie, podział i przekształcanie spółek 146 4.1. Łączenie spółek 147 4.2. Podział spółek 148 4.3. Przekształcanie spółek 150 8

Rozdział ósmy Upadłość przedsiębiorcy. Postępowanie naprawcze (Aleksander Kappes) 152 1. Istota upadłości 152 2. Zdolność upadłościowa 153 3. Przesłanki ogłoszenia upadłości 153 4. Osoby uprawnione i zobowiązane do zgłoszenia wniosku 154 5. Rodzaje upadłości 155 6. Skutki ogłoszenia upadłości 155 6.1. Skutki ogłoszenia upadłości co do osoby upadłego 155 6.2. Skutki ogłoszenia upadłości co do majątku upadłego 156 6.3. Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego 156 7. Przebieg postępowania upadłościowego 157 8. Układ w postępowaniu upadłościowym 157 9. Podział funduszy masy 158 10. Postępowanie naprawcze 158 Rozdział dziewiąty Przedmiot stosunku cywilnoprawnego (Wojciech J. Katner) 160 1. Przedmiot jako element stosunku cywilnoprawnego 160 2. Pojęcie mienia i majątku. Dobra niematerialne 160 3. Rzeczy 161 3.1. Pojęcie rzeczy 161 3.2. Rzeczy znajdujące się w obrocie i wyłączone z obrotu 162 3.3. Nieruchomości i rzeczy ruchome 162 4. Części składowe rzeczy 163 5. Przynależności 164 6. Pojęcie i rodzaje pożytków 164 7. Przedsiębiorstwo według art. 55 1 k.c. 165 8. Nieruchomość rolna i gospodarstwo rolne 166 9. Inne szczególne przedmioty stosunku cywilnoprawnego 166 9.1. Pieniądze 166 9.2. Papiery wartościowe 166 9.3. Inne przedmioty (wzmianka) 167 Rozdział dziesiąty Prawo podmiotowe (Zbigniew Świderski) 168 1. Istota i klasyfikacje praw podmiotowych 168 1.1. Pojęcie prawa podmiotowego 168 1.2. Rodzaje praw podmiotowych 168 1.3. Postacie normatywne praw podmiotowych 170 2. Nabycie prawa podmiotowego 171 3. Wykonywanie prawa podmiotowego i jego nadużycie 172 4. Ochrona praw podmiotowych 174 4.1. Ochrona sądowa 174 4.2. Ochrona własna 175 5. Ochrona dóbr osobistych 176 9

Rozdział jedenasty Czynności prawne. Przedstawicielstwo (Zbigniew Świderski) 178 1. Istota i klasyfikacje czynności prawnych 178 1.1. Pojęcie czynności prawnej i oświadczenia woli 178 1.2. Rodzaje czynności prawnych 179 2. Forma czynności prawnych 182 2.1. Formy szczególne 182 2.2. Podpis elektroniczny a forma pisemna 183 2.3. Skutki niedochowania formy 184 3. Wadliwość czynności prawnych 185 3.1. Źródła wadliwości czynności prawnych 185 3.2. Skutki wadliwości czynności prawnych 185 4. Warunek i termin 187 5. Istota przedstawicielstwa i podstawy jego umocowania 189 5.1. Pojęcie przedstawicielstwa 189 5.2. Udzielenie pełnomocnictwa 189 6. Rodzaje pełnomocnictw i instytucje pokrewne 190 6.1. Klasyfikacje pełnomocnictw 190 6.2. Instytucje pokrewne 192 7. Wygaśnięcie pełnomocnictwa 192 8. Prokura 193 Rozdział dwunasty Zarys prawa rzeczowego (Wojciech J. Katner) 195 1. Znaczenie, charakter prawny i rodzaje praw rzeczowych 195 2. Posiadanie 195 3. Własność 197 3.1. Treść i granice prawa własności 197 3.2. Nabycie prawa własności 197 3.3. Ochrona własności 198 4. Współwłasność 199 5. Inne prawa rzeczowe 200 5.1. Użytkowanie wieczyste 200 5.2. Ograniczone prawa rzeczowe 202 6. Księgi wieczyste 205 Rozdział trzynasty Zarys prawa zobowiązań (Wojciech Robaczyński) 206 1. Pojęcie zobowiązania. Źródła zobowiązań 206 2. Świadczenie 207 2.1. Pojęcie i rodzaje świadczeń 207 2.2. Świadczenia pieniężne 208 2.2.1. Uwagi ogólne 208 2.2.2. Nominalizm i waloryzacja 208 2.2.3. Inne zasady spełniania świadczeń pieniężnych 210 10

2.2.4. Wykonywanie świadczeń pieniężnych przez przedsiębiorców 212 2.2.5. Odsetki 212 3. Świadczenia odszkodowawcze 215 3.1. Pojęcie i rodzaje szkody 215 3.2. Wysokość szkody majątkowej 215 3.3. Naprawienie szkody 216 3.3.1. Przesłanki żądania naprawienia szkody 216 3.3.2. Sposoby naprawienia szkody 217 3.3.3. Szczególne zasady dotyczące naprawiania szkód na osobie 218 4. Zobowiązania solidarne 220 4.1. Pojęcie i rodzaje solidarności 220 4.2. Źródła solidarności 220 4.3. Roszczenia regresowe 221 5. Wygaśnięcie zobowiązania 222 5.1. Wykonanie zobowiązania 222 5.1.1. Zaspokojenie interesu wierzyciela 222 5.1.2. Czas i miejsce spełnienia świadczenia 223 5.2. Surogaty wykonania zobowiązania 224 5.2.1. Uwagi ogólne 224 5.2.2. Potrącenie 224 5.2.3. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego 225 5.2.4. Pozostałe surogaty 226 6. Odpowiedzialność deliktowa 227 6.1. Pojęcie czynu niedozwolonego. Zasady odpowiedzialności 227 6.2. Związek przyczynowy odesłanie 227 6.3. Odpowiedzialność za własne czyny 228 6.4. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez inne osoby 229 6.5. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch przedsiębiorstwa 230 6.6. Odpowiedzialność za szkody komunikacyjne 232 6.7. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy 234 6.8. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny 235 6.9. Odpowiedzialność przedsiębiorcy za szkodę w środowisku 237 6.10. Współodpowiedzialność kilku osób za szkodę 238 7. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej 239 8. Zmiana stron w zobowiązaniu 241 8.1. Uwagi ogólne 241 8.2. Przelew wierzytelności 242 8.3. Subrogacja 243 8.4. Przejęcie długu 244 8.5. Ustawowe przystąpienie do długu 245 9. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika 245 10. Przedawnienie roszczeń. Terminy zawite 247 10.1. Pojęcie i skutki przedawnienia 247 10.2. Bieg terminu przedawnienia 248 10.3. Terminy zawite 249 11

Rozdział czternasty Zagadnienia ogólne umów (Wojciech Robaczyński) 251 1. Uwagi ogólne 251 1.1. Pojęcie umowy. Swoboda umów 251 1.2. Rodzaje umów 252 1.3. Treść umowy 253 2. Zawieranie umów 253 2.1. Uwagi ogólne 253 2.2. Oferta 254 2.3. Aukcja i przetarg 255 2.4. Negocjacje 257 2.5. Umowa przedwstępna 257 2.6. System zamówień publicznych 259 2.7. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa i na odległość wzmianka 261 3. Wzorce umowne 262 3.1. Znaczenie wzorców umownych w obrocie gospodarczym 262 3.2. Niedozwolone klauzule umowne w umowach z konsumentami 263 4. Wykonanie umowy 265 4.1. Zasady wykonywania umów odesłanie 265 4.2. Zasady dotyczące wykonywania umów wzajemnych 265 4.3. Terminy płatności w umowach przedsiębiorców 267 4.4. Modyfikacje zobowiązania umownego 267 4.4.1. Zmiana treści umowy przez strony 267 4.4.2. Zmiana treści umowy na podstawie orzeczenia sądu 268 5. Odpowiedzialność kontraktowa 269 5.1. Uwagi ogólne 269 5.2. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej 269 5.3. Kara umowna 272 Rozdział piętnasty Zabezpieczenie wykonania zobowiązań (Anna Rzetelska) 273 1. Uwagi ogólne 273 2. Zabezpieczenia rzeczowe 275 2.1. Zastaw 275 2.2. Hipoteka 276 2.3. Przewłaszczenie na zabezpieczenie 277 3. Zabezpieczenia osobiste 278 3.1. Poręczenie 279 3.1.1. Treść umowy poręczenia 279 3.1.2. Charakter prawny zobowiązania poręczyciela 279 3.1.3. Zarzuty przysługujące poręczycielowi 280 3.2. Umowa gwarancji bankowej 280 3.2.1. Pojęcie i istota 280 3.2.2. Zawarcie i treść umowy 281 3.2.3. Samodzielny charakter gwarancji 281 3.3. Przelew na zabezpieczenie 282 4. Zabezpieczenia wekslowe 283 12

Rozdział szesnasty Umowy część szczegółowa 285 1. Obrót towarowy. Umowa sprzedaży i dostawy (Wojciech J. Katner) 285 1.1. Rodzaje obrotu towarowego. Umowy 285 1.2. Pojęcie i cechy umowy sprzedaży 285 1.3. Rodzaje sprzedaży według kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych 286 1.4. Strony umowy sprzedaży 288 1.5. Składniki umowy sprzedaży 288 1.5.1. Przedmiot umowy 288 1.5.2. Cena 289 1.5.3. Accidentalia i naturalia negotii 290 1.6. Treść i skutki umowy sprzedaży 291 1.6.1. Obowiązki sprzedawcy 291 1.6.2. Obowiązki kupującego 292 1.7. Cechy charakterystyczne sprzedaży konsumenckiej 294 1.8. Rękojmia za wady rzeczy według kodeksu cywilnego. Gwarancja jakości 295 1.9. Rękojmia i gwarancja przy sprzedaży konsumenckiej 298 1.10. Podstawowe informacje o sprzedaży międzynarodowej na podstawie konwencji wiedeńskiej 299 1.11. Pojęcie i ogólna charakterystyka umowy dostawy (wzmianka) 299 2. Umowy o używanie rzeczy cudzej (Anna Rzetelska) 301 2.1. Umowa użyczenia 301 2.2. Umowa najmu 301 2.2.1. Pojęcie i strony umowy 301 2.2.2. Prawa i obowiązki stron 302 2.3. Umowa dzierżawy 304 2.3.1. Pojęcie, strony i przedmiot umowy 304 2.3.2. Prawa i obowiązki stron 305 2.4. Umowa leasingu 306 2.4.1. Geneza i rodzaje leasingu 306 2.4.2. Pojęcie umowy. Uczestnicy leasingu 307 2.4.3. Prawa i obowiązki stron 308 3. Umowy w pośrednictwie (Anna Rzetelska) 309 3.1. Uwagi ogólne 309 3.2. Umowa zlecenia 310 3.2.1. Pojęcie i charakterystyka ogólna 310 3.2.2. Zawarcie umowy 311 3.2.3. Prawa i obowiązki stron 312 3.3. Umowa agencyjna 313 3.3.1. Uwagi ogólne 313 3.3.2. Prawa i obowiązki stron 314 3.3.3. Agent morski 315 3.4. Umowa komisu 316 3.4.1. Pojęcie i charakterystyka 316 3.4.2. Prawa i obowiązki stron 316 13

3.5. Umowy maklerskie 318 4. Przechowanie i skład (Anna Rzetelska) 319 4.1. Umowa przechowania 319 4.2. Umowa składu 320 4.2.1. Pojęcie i cechy umowy 320 5. Umowa przewozu i umowy pokrewne (Anna Rzetelska) 321 5.1. Uwagi ogólne 321 5.2. Umowa przewozu 322 5.2.1. Pojęcie i strony umowy 322 5.2.2. Przewóz osób 323 5.2.3. Przewóz rzeczy 324 5.2.4. List przewozowy. Konosament 326 5.3. Umowa czarteru 326 5.4. Umowa spedycji 327 5.5. Umowa o podróż 328 5.5.1. Biuro podróży i usługi turystyczne 328 5.5.2. Charakterystyka umowy o podróż 330 6. Umowa o dzieło i o roboty budowlane. Inwestycje (Wojciech J. Katner) 331 6.1. Znaczenie i rodzaje umów inwestycyjnych. Kodeks cywilny i prawo budowlane 331 6.2. Umowa o dzieło 332 6.2.1. Pojęcie, przedmiot, strony 332 6.2.2. Treść umowy o dzieło. Podstawowe prawa i obowiązki stron 332 6.3. Umowy o przygotowanie i wykonanie inwestycji 333 6.3.1. Umowa o prace geologiczne i geodezyjno-kartograficzne 333 6.3.2. Umowa o wykonanie projektu w budownictwie 334 6.3.3. Umowa o nadzór autorski 334 6.3.4. Umowa o roboty budowlane 334 6.3.5. Nadzór inwestorski 335 6.4. Działalność deweloperów 336 7. Umowy z bankiem. Pożyczka (Anna Rzetelska) 336 7.1. Uwagi ogólne 336 7.2. Umowa rachunku bankowego 338 7.2.1. Pojęcie i zawarcie umowy 338 7.2.2. Treść umowy 338 7.3. Umowa kredytu bankowego 340 7.3.1. Pojęcie i charakterystyka ogólna 340 7.3.2. Prawa i obowiązki stron 341 7.4. Kredyt konsumencki 341 7.5. Umowa pożyczki 343 8. Umowa faktoringu. Forfaiting (Urszula Promińska) 344 8.1. Istota i znaczenie gospodarcze faktoringu 344 8.2. Strony umowy faktoringu 344 8.3. Przedmiot umowy faktoringu 344 8.4. Charakter prawny umowy faktoringu 346 14

8.5. Forfaiting 346 8.5.1. Znaczenie gospodarcze forfaitingu 346 8.5.2. Umowa forfaitingu 347 9. Umowa franchisingu (Urszula Promińska) 347 9.1. Istota i znaczenie gospodarcze 347 9.2. Strony umowy i jej przedmiot 349 9.3. Treść umowy 349 9.4. Charakter umowy franchisingu 351 10. Ubezpieczenia gospodarcze (Wojciech J. Katner) 352 10.1. Funkcje ubezpieczenia, ryzyko ubezpieczeniowe, zdarzenie losowe. Źródła prawa ubezpieczeń 352 10.2. Rodzaje ubezpieczeń 353 10.3. Stosunek ubezpieczenia i umowa ubezpieczenia 353 10.4. Podmioty stosunku ubezpieczenia 354 10.4.1. Ubezpieczyciel 354 10.4.2. Ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony 355 10.5. Pośrednictwo ubezpieczeniowe 355 10.5.1. Działalność agencyjna i brokerska 355 10.5.2. Agent ubezpieczeniowy 356 10.5.3. Broker ubezpieczeniowy 356 10.6. Zawarcie i treść umowy ubezpieczenia 356 10.6.1. Zawarcie umowy 356 10.6.2. Polisa 357 10.6.3. Treść umowy ubezpieczenia 357 Rozdział siedemnasty Zarys prawa papierów wartościowych (Zbigniew Świderski) 359 1. Uwagi ogólne 359 1.1. Pojęcie papieru wartościowego 359 1.2. Rodzaje papierów wartościowych 360 1.3. Źródła prawa papierów wartościowych 361 2. Zasadnicze postacie papierów wartościowych 362 2.1. Weksle 362 2.2. Czeki 364 2.3. Obligacje 365 2.4. Akcje 367 2.5. Certyfikaty inwestycyjne i jednostki uczestnictwa 368 2.6. Listy zastawne 370 3. Publiczne proponowanie nabycia papierów wartościowych 371 3.1. Podstawowe pojęcia i reguły rynku kapitałowego 371 3.2. Dematerializacja papierów wartościowych 372 3.3. Zasadnicze cechy rynku regulowanego 373 3.4. Firmy inwestycyjne i inni uczestnicy rynku kapitałowego 375 15

Rozdział osiemnasty Zarys prawa spadkowego (Wojciech Robaczyński) 378 1. Pojęcia podstawowe 378 1.1. Dziedziczenie 378 1.2. Spadek 379 2. Dziedziczenie ustawowe 380 3. Dziedziczenie testamentowe 381 3.1. Uwagi ogólne 381 3.2. Rodzaje testamentów 382 3.3. Zapis i polecenie 384 4. Przyjęcie i odrzucenie spadku. Odpowiedzialność za długi spadkowe 385 5. Zachowek 386 5.1. Pojęcie zachowku 386 5.2. Wydziedziczenie 387 6. Dział spadku 387 7. Zbycie spadku 388 8. Stwierdzenie nabycia spadku. Ochrona dziedziczenia 388 Rozdział dziewiętnasty Zarys prawa własności przemysłowej (Urszula Promińska) 390 1. Uwagi ogólne 390 1.1. Pojęcie własności przemysłowej 390 1.2. Ochrona własności przemysłowej 392 2. Źródła prawa własności przemysłowej 393 2.1. Międzynarodowa regulacja prawna własności przemysłowej 393 2.2. Polska regulacja własności przemysłowej 395 3. Wynalazek i jego ochrona 396 3.1. Wynalazek jako przedmiot patentu 396 3.2. Uzyskanie patentu 400 3.3. Treść i zakres patentu 401 3.4. Charakter prawny patentu 403 3.5. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami 405 3.6. Ustanie ochrony 406 3.7. Dodatkowe prawo ochronne na produkty lecznicze oraz produkty ochrony roślin (Supplementary Protection Certificate SPC) 406 3.8. Patent europejski 407 4. Wzór użytkowy i jego ochrona 408 4.1. Wzór użytkowy jako przedmiot prawa ochronnego 408 4.2. Uzyskanie prawa ochronnego 409 4.3. Treść, zakres i ochrona prawa ochronnego 409 4.4. Ustanie prawa ochronnego 410 5. Wzór przemysłowy i jego ochrona 410 5.1. Wzór przemysłowy jako przedmiot prawa z rejestracji 410 5.2. Uzyskanie prawa z rejestracji 412 5.3. Treść i zakres prawa z rejestracji 412 16

5.4. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami 413 5.5. Ustanie ochrony 414 5.6. Wzór Wspólnoty 414 6. Topografia układów scalonych i jej ochrona 415 6.1. Przedmiot ochrony 415 6.2. Uzyskanie prawa z rejestracji 415 6.3. Treść, zakres i ochrona prawa z rejestracji 415 6.4. Ustanie ochrony 416 7. Znak towarowy i jego ochrona 416 7.1. Znak towarowy jako przedmiot prawa ochronnego 416 7.2. Kategorie normatywne znaków towarowych 419 7.3. Zdolność rejestracyjna znaku towarowego 421 7.4. Uzyskanie prawa ochronnego 423 7.5. Treść i zakres prawa ochronnego 424 7.6. Cywilnoprawna ochrona przed naruszeniami 426 7.7. Ustanie ochrony 430 7.8. Znak towarowy wspólnotowy 431 8. Oznaczenia geograficzne i ich ochrona 433 8.1. Przedmiot prawa z rejestracji 433 8.2. Uzyskanie prawa z rejestracji 435 8.3. Treść i zakres prawa z rejestracji 435 8.4. Ustanie ochrony 436 8.5. Ochrona oznaczeń geograficznych na podstawie rozporządzenia nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych 437 Rozdział dwudziesty Ochrona przed nieuczciwą konkurencją (Urszula Promińska) 438 1. Uwagi ogólne 438 2. Pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji 438 3. Typizowane czyny nieuczciwej konkurencji 440 3.1. Wprowadzające w błąd oznaczenia przedsiębiorstwa 440 3.2. Czyn nieuczciwej konkurencji skierowany na oznaczenia geograficzne 441 3.3. Wprowadzające w błąd oznaczenia towarów 442 3.4. Ujawnianie tajemnicy przedsiębiorstwa 443 3.5. Naśladownictwo 443 3.6. Nieuczciwa reklama 444 3.7. Oczernianie, utrudnianie dostępu do rynku, ingerencja w stosunki umowne 445 3.8. Sprzedaż premiowana, formułowanie ofert w loteriach promocyjnych, system sprzedaży lawinowej, nadmierna sprzedaż marek właściciela, system konsorcyjny 446 4. Środki ochrony przed czynami nieuczciwej konkurencji 448 Literatura 449 17

WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne dyrektywa 98/44/WE dyrektywa 98/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych (Dz. Urz. WE L 213 z 30.07.1998, s. 13; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 20, s. 395) dyrektywa 98/71/WE dyrektywa 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wzorów (Dz. Urz. WE L 289 z 28.10.1998, s. 28; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 21, s. 120) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.h. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) k.m. ustawa z dnia 18 września 2001 r. Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689 z późn. zm.) Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) konwencja ONZ Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzona w Wiedniu dnia 11 kwietnia 1980 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 45, poz. 286) konwencja o udzielaniu patentów europejskich konwencja paryska k.p.c. Konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim), sporządzona w Monachium dnia 5 października 1973 r., zmieniona aktem zmieniającym artykuł 63 Konwencji z dnia 17 grudnia 1991 r. oraz decyzjami Rady Administracyjnej Europejskiej Organizacji Patentowej z dnia 21 grudnia 1978 r., 13 grudnia 1994 r., 20 października 1995 r., 5 grudnia 1996 r. oraz 10 grudnia 1998 r., wraz z Protokołami stanowiącymi jej integralną część (Dz. U. z 2004 r. Nr 79, poz. 737 z późn. zm.) Konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej z dnia 20 marca 1883 r. (Dz. U. z 1975 r. Nr 9, poz. 51) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) 19

KPPUE Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 303 z 14.12.2007, s. 1, z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) nowela z dnia ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 z późn. zm.) 28 lipca 1990 r. nowela z dnia ustawa z dnia 6 czerwca 2002 r. o zmianie ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz. U. Nr 108, poz. 945) 6 czerwca 2002 r. nowela z dnia ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) 14 lutego 2003 r. nowela z dnia ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy Prawo własności przemysłowej (Dz. U. Nr 136, poz. 958) 29 czerwca 2007 r. nowela z dnia ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731) 30 maja 2008 r. nowela z dnia ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw 10 lipca 2008 r. (Dz. U. Nr 141, poz. 888) o.p. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) p.d.g. ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.) pierwsza dyrektywa pierwsza dyrektywa Rady 89/104/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. WE L 40 z 11.02.1989, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 92, z późn. zm.) akt zastąpiony dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z dnia 22 października 2008 r. mającą na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. Urz. UE L 299 z 08.11.2008, s. 25) porozumienie TRIPS Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, stanowiące załącznik do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu z dnia 15 kwietnia 1994 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143, zał.) p.o.ś. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) pr. bank. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: pr. bud. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 z późn. zm.) pr. czek. ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 z późn. zm.) 20

pr. lot. ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.) pr. not. ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.) pr. przew. ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) pr. spółdz. ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.) pr. stow. ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) pr. weksl. ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) p.u.n. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.) p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.) p.w.u.s.d. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808 z późn. zm.) p.z.p. ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.) regulamin GPW Regulamin Giełdy w brzmieniu przyjętym Uchwałą Nr 1/1110/2006 Rady Giełdy z dnia 4 stycznia 2006 r., tekst ujednolicony według stanu prawnego na dzień 18 lutego 2011 r. dostępny: www.gpw.pl rozporządzenie rozporządzenie Komisji (WE) nr 2790/1999 z dnia 22 grudnia nr 2790/99 1999 r. w sprawie stosowania art. 81 ust. 3 Traktatu do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych (Dz. Urz. UE L 336 z 29.12.1999, s. 21; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 8, t. 1, s. 364, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. Urz. WE L 3 z 05.01.2002, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 27, s. 142, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. nr 510/2006 w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 93 z 31.03.2006, s. 12, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. nr 207/2009 TFUE u.d.p.p. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. Urz. UE L 78 z 24.03.2009, s. 1) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 47) ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.) 21

u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) u.f. ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm.) u.f.i. ustawa z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.) u.g.k. ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236) u.k.k. ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 126, poz. 715) u.k.p. ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.) u.k.w.h. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) u.l.z.b.h. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 99, poz. 919 z późn. zm.) u.o. ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o obligacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 120, poz. 1300 z późn. zm.) u.o.b.a. ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622 z późn. zm.) u.o.i.f. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 211, poz. 1384 z późn. zm.) u.o.n.p.k. ustawa z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855 z późn. zm.) u.o.p. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 185, poz. 1439 z późn. zm.) u.p.e. ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz. 1450 z późn. zm.) u.p.p. ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.) u.p.t.z. ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13) u.p.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) u.s.g. ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) 22

u.s.m. u.s.p. ustawa o KRS u.s.u.m. u.s.w. u.s.w.s.k. u.t.z.t.h. u.u.t. u.z.n.k. u.z.r.r.z. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 z późn. zm.) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych (Dz. U. Nr 65, poz. 404) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.) Inne CEIDG Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej GPW Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA GSP Gdańskie Studia Prawnicze KDPW Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA KRS Krajowy Rejestr Sądowy M. Praw. Monitor Prawniczy PiP Państwo i Prawo PPG Przegląd Prawa Gospodarczego PPH Przegląd Prawa Handlowego Pr. Spółek Prawo Spółek PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SC Studia Cywilistyczne SN Sąd Najwyższy St. Praw. Studia Prawnicze St. Pr.-Ek. Studia Prawno-Ekonomiczne 23

TSUE ZNUJ PWiOWI Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej 24

SŁOWO WSTĘPNE DO CZWARTEGO WYDANIA Każdy z nas codziennie styka się z prawem cywilnym, a jeśli prowadzi działalność gospodarczą, to także z tą jego częścią, którą określa się mianem prawa handlowego. Zatem każdy powinien poznać chociaż podstawy prawa, wokół którego nie tylko obracają się relacje rodzinne, zawierane i wykonywane są umowy, płacone należne świadczenia, dochodzone odszkodowania, organizowane przedsięwzięcia gospodarcze z angażowaniem sporych kapitałów zwłaszcza przez spółki handlowe, w tym z udziałem zagranicznym lecz także prowadzona jest działalność spółdzielni, fundacji, stowarzyszeń i licznego grona osób fizycznych. Tym wszystkim zagadnieniom, włącznie z podstawami prawa rzeczowego, spadkowego, zobowiązań, w tym umów oraz tak dzisiaj aktualną problematyką własności przemysłowej i ochrony konkurencji, jest poświęcone to opracowanie. Dobra opinia, jaką czytelnicy obdarzyli trzy poprzednie wydania podręcznika, skłoniły wydawcę do złożenia autorom propozycji przygotowania zaktualizowanego i poprawionego kolejnego wydania. Czynimy to z przyjemnością, zwłaszcza że poprzednie wydanie zostało nagrodzone. Pozostawione zostały dotychczasowy układ formalny, zakres tematyczny i objętość dzieła. Dokonujemy potrzebnych uzupełnień i zmian, wynikających zwłaszcza z nowych regulacji prawnych oraz bardzo licznych nowelizacji ustaw. Weryfikacja normatywna obejmuje okres aż do końca lipca 2011 r., uwzględniając również nowelizującą blisko sto ustaw ustawę z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 106, poz. 622 z późn. zm.). Uzupełniona i poprawiona została także bibliografia zalecana dla czytelników potrzebujących dokładniejszej wiedzy na tematy nieraz tylko sygnalizowane w podręczniku, zgodnie z jego charakterem. Podręcznik jest zarysem prawa cywilnego i handlowego, a więc omówieniem w stopniu podstawowym ogółu zagadnień ważnych dla obrotu prywatnoprawnego. Chodzi zatem o zaznajomienie z podmiotami prawa cywilnego i ich stosunkami prawnymi w tzw. obrocie powszechnym i gospodarczym (handlowym), w tym z relacjami między przedsiębiorcami oraz między nimi a konsumentami (obrót konsumencki). Podręcznik może służyć prawnikom i administratywistom do łatwego zweryfikowania posiadanych wiadomości, zwłaszcza co do aktualności regulacji prawnych w wyjątkowo szybko zmieniającym się systemie prawa, co dotyczy od kilku lat również prawa cywilnego i obrotu gospodarczego. Założeniem autorów było opracowanie podręcznika przeznaczonego głównie dla nieprawników: studentów administracji, ekonomii, zarządzania, finansów, bankowo- 25

ści, ubezpieczeń gospodarczych itd. na poziomie magisterskim i licencjackim. Treść podręcznika powinna być szczególnie przydatna dla słuchaczy studiów podyplomowych w ramach przedmiotu podstawy (zarys) prawa cywilnego i/lub handlowego (gospodarczego prywatnego), zwłaszcza na wydziałach prawa, administracji, ekonomii i zarządzania. Powinna również zainteresować praktyków, członków organów zarządzających firmami i rad nadzorczych, kierowników działów handlowych i marketingowych, ekonomistów, pracowników banków i instytucji finansowych, funkcjonariuszy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, podmioty indywidualnie zajmujące się działalnością gospodarczą, a także licznych menedżerów w przedsiębiorstwach, spółdzielniach, spółkach handlowych oraz prowadzących działalność gospodarczą fundacjach i stowarzyszeniach. Działające w Polsce liczne firmy zagraniczne, w tym osoby zagraniczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą, oraz przedsiębiorców zagranicznych powinien zainteresować przystępnie przedstawiony zarys polskiego systemu prawnego, będącego wprawdzie dzisiaj częścią prawa Unii Europejskiej, ale w zakresie prawa prywatnego mającego samodzielny wyraz, o bogatej tradycji własnej. Akademicki charakter podręcznika wynika ze sposobu prezentacji poszczególnych zagadnień, ze względu na krąg adresatów ograniczenia do minimum dyskusji teoretycznych, ale jednak ze wskazaniem podstawowego piśmiennictwa i orzecznictwa sądowego. To umożliwia łatwe znalezienie dokładniejszych objaśnień oraz poznania praktyki stosowania prawa. Autorzy mają wieloletnie doświadczenia dydaktyczne na kierunku prawa i pozaprawniczych kierunkach studiów na Uniwersytecie Łódzkim. To wskazało na zakres podręcznika, podzielonego tematycznie na dwadzieścia rozdziałów, w tym: część ogólna prawa cywilnego (podmioty prawa, przedmiot stosunku cywilnoprawnego, prawo podmiotowe, czynności prawne, przedstawicielstwo i pełnomocnictwo), prawo rzeczowe i spadkowe, zobowiązania wraz z przedawnieniem roszczeń, zabezpieczeniem wykonania zobowiązań, odpowiedzialnością odszkodowawczą i licznymi umowami, prawo papierów wartościowych oraz prawo własności przemysłowej i ochrona przed nieuczciwą konkurencją. W pierwszej części podręcznika zostały omówione zasady działalności gospodarczej przedsiębiorców, z przedstawieniem ich istoty oraz bardziej szczegółowym zaprezentowaniem spółek handlowych, a także upadłości przedsiębiorców. W całym toku wywodów zostały poruszone niezbędne kwestie z zakresu prawa gospodarczego publicznego, jeżeli wywierają bezpośredni wpływ na stosunki prywatnoprawne lub są z nimi związane. Stan prawny zaktualizowany na 1 listopada 2011 r. W imieniu autorów, prof. zw. dr hab. Wojciech J. Katner 26

Wojciech J. Katner Rozdział pierwszy WPROWADZENIE DO PRAWA CYWILNEGO I HANDLOWEGO 1. Prawo cywilne a prawo handlowe. Prawo gospodarcze publiczne i prawo prywatne 1. Prawo cywilne jest podstawową dziedziną prawa prywatnego, a więc prawa, które cechuje się równorzędnością podmiotów występujących w obrocie, z założenia reprezentujących własne interesy i własne mienie. Prawo handlowe tradycyjnie jest częścią prawa cywilnego, opiera się bowiem na takiej samej metodzie regulowania stosunków społecznych, jaka jest właściwa dla tego prawa (zob. pkt 2 tego rozdziału). Wyróżnienie prawa handlowego wynika głównie z kwalifikacji podmiotów, którymi są przedsiębiorcy (dawniej kupcy, podmioty gospodarcze), występujący po obu stronach stosunku prawnego lub po jednej jego stronie. Mówi się wówczas o czynnościach handlowych, czyli umowach zawieranych w obrocie gospodarczym (handlowym), zob. pkt 4.2. Prawo handlowe poświęca też wiele uwagi przepisom o charakterze ustrojowym, tzn. dotyczącym powstania, funkcjonowania, struktury organizacyjnej i ustania różnych postaci prawnych przedsiębiorców. Dawniej mówiło się, że prawo handlowe to prawo stanu kupieckiego, dzisiaj lepiej nazwać je prawem gospodarczym prywatnym. Składa się na nie prawo przedsiębiorców oraz prawo obrotu gospodarczego, nazywanego pod rządem rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) czynnościami handlowymi albo obrotem handlowym. Dziedzin prawa nie wyodrębnia się ze względu na usytuowanie przepisów. Dlatego do prawa cywilnego zalicza się działy prawa znajdujące się poza ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) i mające własne ustawy, jak właśnie ta część prawa handlowego, która dotyczy prawa spółek handlowych (dzisiejsza ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), prawo ubezpieczeniowe, przewozowe, papierów wartościowych, prawo międzynarodowe prywatne, prawo własności przemysłowej i inne. Wyobrażenie o odrębności prawa handlowego w Polsce ukształtowało się ze względu na powstanie, wzorem kodyfikacji niemieckiej, odrębnecechy prawa cywilnego i prawa handlowego 27

jedność prawa cywilnego prawo publiczne a prawo prywatne Wojciech J. Katner go kodeksu handlowego (z 1934 r.), obok pierwszej części przygotowywanej unifikacji prawa cywilnego, jaką było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.). Losy tych regulacji, zwłaszcza zaś uchwalenie ustaw unifikujących kolejne działy prawa cywilnego w 1946 r., a następnie powstanie regulacji prawnych właściwych dla gospodarki uspołecznionej obok kodeksu cywilnego, pogłębiły, jak się zdawało, rozdzielenie prawa cywilnego i prawa handlowego. Uchylenie w 1965 r. kodeksu handlowego, z obszernymi wprawdzie wyjątkami dotyczącymi spółek handlowych (art. VI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.), spowodowało wszczęcie dyskusji na temat jedności prawa cywilnego ze względu na odrębną regulację prawną stosunków w obrocie powszechnym (prywatnym) i gospodarczym (między funkcjonującymi do zmian ustrojowych w Polsce w latach 1989 1990 jednostkami gospodarki uspołecznionej). 2. Udało się obronić przeważające stanowisko w doktrynie i orzecznictwie co do jednolitego prawa cywilnego dla ogółu stosunków prawnych dotyczących podmiotów prawa cywilnego, w tym stosunków gospodarczych. Zdecydowało o tym posłużenie się metodą cywilistyczną regulacji prawnej, a więc oparcie jej na równości prawnej podmiotów w stosunku prawnym (np. w umowie). Wraz ze zmianami ustrojowymi po 1989 r. straciło znaczenie wyróżnienie typów własności podmiotów prawa, które uzyskały jednakowy status w obrocie gospodarczym, niezależnie od tego, czy reprezentują własność państwową, komunalną, czy prywatną osób fizycznych lub prawnych 1. Twierdzenie o jedności prawa cywilnego umocniły przepisy kodeksu spółek handlowych, który w art. 2 zawiera wyraźne stwierdzenie, że w sprawach dotyczących spółek handlowych, nieuregulowanych przez ten kodeks, stosuje się wprost, a w pewnych tylko okolicznościach odpowiednio, przepisy kodeksu cywilnego. Przez całe lata zarzucony był podział prawa na publiczne i prywatne. W nowej rzeczywistości politycznej i gospodarczej nieraz się do tego rozróżnienia powraca, uznając sferę prawa prywatnego za poddaną szczególnej ochronie przed ingerencją państwa, jego organów, a nawet poprzez przepisy o charakterze nakazów lub zakazów różnego rodzaju zachowań w stosunkach międzyludzkich i w obrocie gospodarczym. Do prawa prywatnego należy prawo cywilne ze wszystkimi swoimi działami oraz prawo pracy, prawo na dobrach niematerialnych i prawo rolne, natomiast prawo publiczne to prawo konstytucyjne, administracyjne, finansowe, karne, międzynarodowe publiczne, publiczne gospodarcze (ochrona konkurencji, prawo antymonopolowe) itp. 1 Zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 25 i n.; Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa 1998, s. 19 25; M. Safjan (w:) System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007, rozdział II 2 i 3. 28

2. Istota prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny Wojciech J. Katner 1. Prawo cywilne jest gałęzią prawa, która reguluje stosunki społeczne i gospodarcze występujące pomiędzy równorzędnymi podmiotami prawa. Gdy mówi się o cywilistycznej metodzie regulacji prawnej, to ma się na myśli równorzędność prawną podmiotów (osób fizycznych i prawnych), które wykonują względem siebie i innych podmiotów (zwanych ogólnie osobami trzecimi) przypadające im uprawnienia i obowiązki. Źródła tych uprawnień i obowiązków mogą być różne, choć najbardziej charakterystyczne dla prawa cywilnego są wola podmiotu i oświadczenie tej woli w celu wywołania określonych skutków prawnych. Skutki te, o czym dalej będzie mowa dokładniej, polegają na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku cywilnoprawnego, a więc regulowanego przez prawo cywilne. Między podmiotami prawa cywilnego nie ma stosunku nadrzędności, właściwego np. prawu administracyjnemu (relacja między organem administracyjnym a petentem) lub prawu karnemu (relacja między oskarżycielem a oskarżonym lub skazanym). Wskazana nierówność cechuje wspomniane wyżej prawo publiczne (uczestnikiem obrotu prawnego po jednej stronie jest organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej). Równość podmiotów, będącą cechą prawa cywilnego, a więc prawa prywatnego, potwierdza art. 1 k.c., który stanowi, że kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Stosunki te mają charakter majątkowy i niemajątkowy, chociaż przeważają majątkowe. W części szczegółowej podręcznika będzie mowa prawie wyłącznie o stosunkach majątkowych, bo one dominują, co zrozumiałe, w obrocie gospodarczym. 2. Swoim zakresem prawo cywilne obejmuje ogólne zagadnienia podmiotów prawa i czynności prawnych, problematykę praw rzeczowych, zobowiązań, prawa spadkowego, prawa rodzinnego, prawa na dobrach niematerialnych (autorskiego, własności przemysłowej). Występują też oddzielne działy prawa o charakterze kompleksowym, jak prawo górnicze, wodne, ochrony środowiska, budowlane i wiele innych, w których znajdujemy normy cywilnoprawne obok administracyjnoprawnych i coraz częściej karnych. Mimo różnych zastrzeżeń do tej grupy należy też zaliczyć przepisy regulujące stosunki prawne w rolnictwie, bliskie w swej istocie prawu cywilnemu, ale z wieloma odniesieniami publicznoprawnymi 2. 3. Stosunek cywilnoprawny jest stosunkiem prawnym normowanym przez prawo cywilne. To dalekie od precyzji określenie jest wyjaśniane przez swoje składniki. Elementami (składnikami) stosunku cywilnoprawnego są jego podmioty, przedmiot i treść. Podmiotami są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale którym ustawodawca przyznał zdolność prawną zgodnie z regułą wyrażoną przez art. 33 1 1 k.c. Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest wszystko to, czego dotyczy ten stosunek (umowa, czynność jednostronna), a więc rzeczy i dobra niebędące rzeczami, ale występujące w obrocie prawnym, na które istota prawa cywilnego zakres prawa cywilnego pojęcie stosunku cywilnoprawnego 2 M. Safjan, tamże, 4. 29