ANALIZA POTENCJAŁU LOTNISKA ZIELONA GÓRA- BABIMOST W ZAKRESIE ŚWIADCZENIA USŁUG PASAŻERSKICH. Opracowanie na zlecenie Zarządu Województwa Lubuskiego

ANALIZA POTENCJAŁU LOTNISKA ZIELONA GÓRA- BABIMOST W ZAKRESIE ŚWIADCZENIA USŁUG PASAŻERSKICH Opracowanie na zlecenie Zarządu Województwa Lubuskiego Autorzy: Dr Tomasz Dziedzic Dr Marek Litwin Mgr Jan Litwiński Warszawa, wrzesień 2006

Spis treści 3 Wstęp 4 Część I Potencjał demograficzny, ekonomiczny i turystyczny województwa lubuskiego 4 1. Potencjał demograficzny 4 2. Potencjał ekonomiczny 5 2.1. Rynek pracy 5 2.2. PKB i wartość dodana 7 2.3. Dochody i wynagrodzenia 9 2.4. Nakłady inwestycyjne i wartość majątku 10 2.5. Inwestycje zagraniczne 10 2.6. Infrastruktura 11 3. Potencjał turystyczny 12 3.1. Krajowy ruch turystyczny 12 3.2. Zagraniczny ruch turystyczny 15 3.3. Podaż bazy noclegowej w województwie 20 3.4. Atrakcyjność turystyczna regionu 21 Część II Ocena aktualnego i przyszłego ruchu lotniczego w porcie Zielona Góra-Babimost 25 4. Ocena potencjalnych możliwości wzrostu popytu na usługi pasażerskie w porcie Babimost w istniejących obecnie segmentach ruchu 25 5. Ocena stanu pożądanego i ocena relacji ruchu tranzytowego i docelowego 28 6. Określenie czynników determinujących ocenę atrakcyjności lotniska przez potencjalnych użytkowników 30 Część III Obecne atuty i mankamenty infrastrukturalne, logistyczne i organizacyjne portu lotniczego dla ruchu pasażerskiego 33 7. Położenie i charakterystyka lotniska 33 7.1. Prawne podstawy funkcjonowania lotniska 33 7.2. Schemat organizacyjny portu lotniczego 35 7.3. Stosunki własnościowe portu lotniczego 35 7.4. Problemy wynikające z sytuacji prawnej 37 7.5. Analiza ruchu lotniczego w kontekście ruchu w Polsce 38 8. Analiza techniczna 38 8.1. Infrastruktura lotniskowa 38 8.2. Infrastruktura techniczna 44 8.3. Usługi handlingowe i inne 45 8.4. System bezpieczeństwa portu lotniczego 48 9. Usługi okołoportowe 49 10. Podsumowanie istniejącej infrastruktury lotniskowej 50 Część IV Infrastruktura okołolotniskowa 51 11. Infrastruktura drogowa w bezpośredniej strefie lotniska 51 12. Sieć dróg wojewódzkich i krajowych 54 12.1. Drogi wojewódzkie 54 1

12.2. Sieć dróg krajowych, autostrady i drogi ekspresowe 56 13. Komunikacja kolejowa 57 14. Korytarze paneuropejskie 58 15. Centra logistyczne i węzły intermodalne 58 16. Podsumowanie istniejącej infrastruktury okołolotniskowej 58 Część V Szansa na rozwój lotniska w świetle polityki transportowej Państwa 59 17. Podstawowe założenia polityki 59 18. Analiza SWOT 59 Część VI Działania konieczne dla uzyskania stanu pożądanego 61 19. Działania konieczne w zakresie infrastruktury komunikacyjnej 61 20. Działania konieczne w zakresie obsługi naziemnej samolotów i pasażerów oraz infrastruktury nawigacyjnej 62 21. Działania konieczne w zakresie inwestycji wspomagających 63 Podsumowanie 64 Wykaz źródeł 65 Wykaz map i planów 68 Spis tabel 68 Spis rysunków 69 Spis fotografii 70 2

WSTĘP Niniejsze opracowanie jest wstępnym studium analizy potencjału lotniska w Babimoście, funkcjonującym jako port lotniczy Zielona Góra-Babimost w zakresie świadczenia usług pasażerskich. Stanowi ono część szerszego opracowania, które obejmuje także usługi cargo. Celem opracowania jest przedstawienie uwarunkowań demograficznych, gospodarczych, dotyczących ruchu turystycznego, określenie obecnych atutów i mankamentów infrastrukturalnych, logistycznych i organizacyjnych portu lotniczego Zielona Góra-Babimost dla ruchu pasażerskiego, przyjęcie założeń w zakresie minimalnego stanu pożądanego, wskazanie segmentów rynku jako potencjalnych obszarów działania dla zarządzających portem oraz naszkicowanie działań koniecznych dla uzyskania stanu pożądanego infrastruktury lotniskowej i okołolotniskowej. Realizując powyższy cel dokonano przez Instytut Turystyki wraz z firmami OpenSky Consulting Group i IBI Group analizy potencjału lotniska w zakresie świadczenia usług pasażerskich w kontekście uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych i zarysowano ewentualne kierunki niezbędnych poczynań, które powinny przyczynić się przekształcenia lotniska w Babimoście w lotniczy port regionalny wykorzystujący swoje możliwości znaczenie lepiej niż dotychczas i prężne przedsiębiorstwo działające z pożytkiem i zyskiem dla regionu lubuskiego. Niniejsze opracowania zawiera następujące podstawowe elementy: charakterystykę potencjału demograficznego, ekonomicznego i turystycznego województwa lubuskiego ocenę aktualnego i przyszłego ruchu lotniczego w porcie Zielona Góra-Babimost w zakresie ruchu osobowego wraz z określeniem stanu pożądanego charakterystykę i prawne podstawy funkcjonowania lotniska. obecne atuty i mankamenty infrastrukturalne, logistyczne i organizacyjne portu lotniczego, w tym analizę SWOT. wskazanie działań koniecznych w sferze infrastruktury lotniskowej i okołolotniskowej dla uzyskania stanu pożądanego w zakresie osiągnięcia celu marketingowego. W opracowaniu wykorzystano publikowane i niepublikowanej materiały Głównego Urzędu Statystycznego, Instytutu Turystyki, Urzędu Lotnictwa Cywilnego, władz wojewódzkich, zarządu portu oraz opracowania dotyczące uwarunkowań i zasad funkcjonowania regionalnego lotniska. Ze względu na zróżnicowany zakres tematyki opracowania większość wniosków sformułowana jest w zakończeniu poszczególnych części. W podsumowania umieszczone te, które stanowią konkluzję płynącą z analizy wszystkich badanych aspektów. Autorzy opracowania mają nadzieję, że materiał będzie stanowił punkt wyjścia do dalszych pogłębionych analiz i wytyczenia ostatecznych kierunków i zasad rozwoju portu lotniczego Zielona Góra-Babimost, które będzie mogło funkcjonować jako ważny port regionalny na styku krajów starej i nowej Unii. 3

CZĘŚĆ I POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY, EKONOMICZNY I TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO 1. POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY Położone peryferyjnie w stosunku do centrum kraju województwo lubuskie charakteryzuje się stosunkowo niewielką liczbą mieszkańców. W końcu 2005 r. było 1 009,2 tys. osób, co stanowiło 2,6% ogólnej liczby mieszkańców Polski. Liczba ludności województwa jest istotnie mniejsza niż województw ościennych. I tak: województwo zachodniopomorskie ma o prawie 70% więcej mieszkańców, województwo dolnośląskie o 186%, a województwo wielkopolskie o 234%. Ogólna liczba ludności województwa przekłada się na relatywnie małą gęstość zaludnienia, która wynosi 72 os/km 2, przy 122 os/km 2 ogółem w Polsce, 74 os/km 2 w województwie zachodniopomorskim, 113 os./km 2 w wielkopolskim i 145 os/km 2 w dolnośląskim. Mała gęstość zaludnienia może być czynnikiem sprzyjającym proponowaniu określonych funkcji regionu. Czynnik urbanizacji o ile dotyczy rynków emisyjnych sprzyja wyjazdom turystycznym. W przypadku województwa lubuskiego odsetek ludności zamieszkałej w miastach który przyjmuje się za jeden z podstawowych wskaźników urbanizacji wynosił w 2005 r. 64,1% i był wyższy niż w całej Polsce, wyraźnie wyższy także niż w sąsiednim województwie wielkopolskim, ale niższy niż w zachodniopomorskim (69,2%) i znacznie niższy niż w dolnośląskim (71,1%). Dane przedstawia rys. 1. Rys. 1. Procent ludności w miastach w 2005 r. w województwie lubuskim i województwach ościennych 80 70 60 50 40 30 20 10 0 61,4 57,3 64,1 Polska Wielkopolskie Lubuskie Zachodniopomorskie Dolnośląskie Źródło: opracowanie IT na odstawie danych GUS, Rocznik Statystyczny 2005 i Mały Rocznik Statystyczny 2006. Czynnikiem istotnie wpływającym na potencjał demograficzny jest brak na terenie województwa lubuskiego ośrodka wielkomiejskiego i stosunkowo niewielka liczba miast mających 20 i więcej tysięcy mieszkańców. Wprawdzie funkcjonują tu dwa miasta ponad 100-tysięczne, ale żadne z pozostałych nie przekracza 50 tys. mieszkańców. Łącznie miast powyżej 20 tys. mieszkańców jest 6, a w Polsce równie mała liczba takich miast jest w województwie świętokrzyskim. W regionach sąsiadującym z lubuskim w województwie zachodniopomorskim miast z co najmniej 20 tys. mieszkańców jest 11, a w dolnośląskim i wielkopolskim po 20. Łącznie w lubuskim w miastach powyżej 20 tys. mieszkańców w końcu 2005 r. było 372,2 tys. osób, co stanowiło 36,9% ogółu ludności województwa. Oznacza to, że nieco ponad 27% osób zamieszkuje miasta małe i bardzo małe. Fakt ten powinien korygować oczekiwania wobec popytu na wyjazdy turystyczne, jakiego można by się spodziewać po nominalnym (dość wysokim) wskaźniku urbanizacji. 69,3 71,0 4

Ogółem na terenie województwa lubuskiego zlokalizowanych jest 42 miasta (4,7% ogólnej liczby miast w Polsce), a więc relatywnie więcej niż wynikałoby to z liczby ludności. Niemniej, wielkość ta jest istotnie mniejsza niż w województwach sąsiednich: w zachodniopomorskim 62 miasta, w dolnośląskim 90 miast, a w wielkopolskim 109 miast. Przeciętna wielkość lubuskiego miasta to: 15,4 tys. mieszkańców, miasta w wielkopolskim 17,7 tys., w zachodniopomorskim 18,9 tys., a w dolnośląskim 22,8 tys. Oznacza to, że region lubuski nie tylko ma miast najmniej, ale też są one najmniejsze pod względem średniej liczby mieszkańców (rys. 2). Rys. 2. Przeciętna liczba mieszkańców miast w województwie lubuskim i województwach sąsiednich w 2005 r. (w tys.) 30 26,4 25 20 15,4 17,7 18,9 22,8 15 10 5 0 Lubuskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Dolnośląskie Polska Źródło: opracowanie IT na odstawie danych GUS, Rocznik Statystyczny 2005 i Mały Rocznik Statystyczny 2006. W województwie lubuskim, w przeciwieństwie do całego kraju w 2005 r. utrzymywał się dodatni przyrost naturalny, który wynosił 0,8% (w Polsce -0,1%). Występowało natomiast ujemne saldo migracji -0,6% (większe niż w całej Polsce -0,3%). W województwach dolnośląskim i zachodniopomorskim także wystąpiło saldo ujemne, natomiast w wielkopolskim dodatnie. Saldo migracji świadczy o atrakcyjności regionu dla procesów osiedleńczych. Cechą, pod względem której region lubuski nie ustępuje województwom sąsiednim jest odsetek osób w wieku produkcyjnym. W końcu 2004 r. wynosił on 64,8% i był nieco wyższy niż w Wielkopolsce (64,1%), a niższy niż w zachodniopomorskim i dolnośląskim (65,1%). Dla Polski wskaźnik ten wynosił 63,5%, co oznacza, że wszystkie 4 województwa mają ponad przeciętną pro produkcyjną strukturę wieku swoich mieszkańców. Jest to czynnik potencjalnie sprzyjający większej społecznej produktywności, ale nie przesądzający o niczym automatycznie. 2. POTENCJAŁ EKONOMICZNY 2.1. Rynek pracy Jak przedstawiono w części poświęconej potencjałowi demograficznemu województwo lubuskie ma stosunkowo wysoki wskaźnik udziału ludności w wieku produkcyjnym. Nie przekłada się on niestety na korzystne wartości innych wskaźników rynku pracy. Liczba pracujących w województwie na koniec 2005 r. wynosiła 290,2 tys., co stanowiło 2,3% pracujących w Polsce, a więc odsetek nieco niższy (o 0,3 pkt. proc.) od udziału Lubuskiego w populacji całego kraju. Pracujących w województwach ościennych było znacznie więcej: w województwie zachodniopomorskim o 66%, w województwie 5

dolnośląskim o 207%, a wielkopolskim o 321%. Wielkość ta wynika nie tylko z małej liczby mieszkańców województwa lubuskiego, ale także z relatywnie niedużej aktywności zawodowej. Wprawdzie odsetek pracujących do liczby ludności jest w lubuskim nieco wyższy niż w zachodniopomorskim, ale niższy niż w dolnośląskim i znacznie niższy niż w wielkopolskim (a także niższy od przeciętnej wartości wskaźnika dla Polski). Dane przedstawia rys. 3. Wielkości te oznaczają, że średnio w Polsce na każdych 100 mieszkańców pracuje 4 więcej niż w Lubuskim, a w Wielkopolsce ponad 7. Rys. 3. Odsetek pracujących do liczby ludności w województwie lubuskim i województwach ościennych (na koniec 2005 r.) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 36,2 33,0 28,4 28,8 30,8 Zachodniopomorskie Lubuskie Dolnośląskie Polska Wielkopolska Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Mały rocznik statystyczny 2006. Ten wskaźnik aktywności zawodowej ma znaczenie nie tylko ze względu na wielkość wytworzonej produkcji i dochodu oraz dochody ludności (w tym dochody do swobodnego dysponowania), ale także wpływa na ogólny klimat gospodarczy i skłonności do konsumpcji. Jednym z głównych źródeł niskiej aktywności zawodowej jest wysoki wskaźnik bezrobocia notowany w Lubuskim. W końcu 2005 r. wynosił on 23,3%, przy 17,4% poziomie tego wskaźnika dla całej Polski. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 89,2 tys. i było to 3,2% tej grupy w Polsce, a więc znacznie więcej niż stanowił udział pracujących w regionie do pracujących w całej Polsce. Ponadprzeciętne bezrobocie ma miejsce także w Zachodniopomorskim i Dolnośląskim, ale fakt ten nie poprawia pozycji Lubuskiego, ani też sytuacji na tym lokalnym rynku pracy. Dane o stopie bezrobocia w końcu 2005 r. przedstawia rys. 4. Rys. 4. Stopa bezrobocia rejestrowanego w końcu 2005 r. w województwie lubuskim i województwach ościennych 30 25 20 14,6 17,4 20,5 23,3 25,6 15 10 5 0 Wielkopolskie Polska Dolnośląskie Lubuskie Zachodniopomorskie Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Mały rocznik statystyczny 2006. 6

Struktura zatrudnienia na terenie województwa lubuskiego jest zbliżona do tej, jaką można zaobserwować w zachodniopomorskim i dolnośląskim, jednocześnie odmienna od charakterystyki dla wielkopolskiego i dla całego kraju. Stosunkowo niski jest udział pracujących w rolnictwie (i działach pokrewnych), a wyższy w usługach. Należy jednak pamiętać, że jest to pochodną likwidacji PGR-ów i znacznego bezrobocia na terenach wiejskich, co oznacza, że te grupy ludności nie partycypują w strukturze zatrudnienia. Procentowy udział zatrudnionych według sektorów w końcu 2004 r. przedstawia tab. 1. Tab. 1. Procentowy udział zatrudnienia według sektorów gospodarki w końcu 2004 r. w województwie lubuskim i regionach ościennych Województwo Transport, Rolnictwo, Edukacja Handel i Przemysł łączność leśnictwo, i ochrona pozostałe budownictwo i gosp. łowiectwo zdrowia usługi magazynowa Razem Lubuskie 9,7 31,1 15,3 6,4 37,5 100,0 Dolnośląskie 8,5 32,0 15,3 6,0 38,2 100,0 Zachodniopomorskie 9,0 27,6 15,1 7,3 41,0 100,0 Wielkopolskie 17,3 33,0 11,8 5,0 32,9 100,0 Polska 17,2 28,3 13,8 5,7 35,0 100,0 Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Rocznik statystyczny 2005. Stosunkowo duży (w porównaniu do wartości ogólnopolskich) udział sektora III (usługi) stwarza przesłanki do dalszego jego rozwoju i wchłonięcia w najbliższych latach części nieaktywnych zasobów pracy oraz roczników wchodzących na rynek, co w konsekwencji może prowadzić do obniżenia stopy bezrobocia. Za element niesprzyjający mobilności na rynku pracy, a także jego wyższej produktywności należy uznać stosunkowo duży odsetek pracujących w administracji publicznej. W stosunku do ogółu zatrudnionych wskaźnik ten jest w lubuskim istotnie wyższy (3,93%) niż w całej Polsce (2,89%), a także w Wielkopolsce (2,26%) i na Dolnym Śląsku (3,06%). Z drugiej strony, rozpatrując ten aspekt w kategorii nie struktury zdrowego rynku i przyszłości lecz pewności zatrudnienia i dochodów dziś, można taką sytuację za korzystną, gdyż sprzyja postawom pro zakupowym. 2.2. Produkt krajowy brutto, wartość dodana Najnowsze dostępne dane dotyczące produktu krajowego brutto w ujęciu regionalnym dotyczą 2003 r. Ogólna wartość PKB (liczonego w cenach bieżących) wynosiła dla województwa lubuskiego 19 224 mln PLN. Stanowiło to 2,28% PKB Polski, tj. procentowo mniej niż liczba ludności (2,6%), a także znacznie mniej niż wielkość ta w województwach ościennych; w zachodniopomorskim dochód był o 85%, w dolnośląskim o ponad 240% większy, a w wielkopolskim czterokrotnie większy. W przeliczeniu na 1 mieszkańca PKB w ww. roku w Lubuskim wynosiło 19,1 tys.. Była to wielkość zarówno niższa od średniej dla Polski, jak i w województwach sąsiednich, choć dysproporcje nie były już tak duże, jak przy wartości całkowitej Porównanie wartości PKB na 1 mieszkańca na tle wybranych wielkości ogólnopolskich i regionalnych przedstawia rys. 5. 7

Rys. 5. Wielkości PKB (w cenach bieżących w tys. PLN) na 1 mieszkańca w wybranych województwach w 2003 r.* oraz porównanie do wartości dla całej Polski; średnia dla Polski = 100 Polska Mazowieckie Wielkopolskie Dolnośląskie Zachodniopomorskie Lubuskie Lubelskie 22,0 100,0 34,2 155,0 23,1 104,9 22,6 102,5 20,9 94,9 19,1 86,5 15,6 70,6 0 50 100 150 200 PKB per capita % do całej Polski Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Mały rocznik statystyczny 2006. *Dla lepszego zobrazowania sytuacji i pozycji regionu lubuskiego podano wartości skrajne dla całej Polski największą i najmniejszą (dla mazowieckiego i lubelskiego). Udział poszczególnych sektorów gospodarki w wytworzeniu wartości dodanej jest dla regionu zbliżony do struktury zatrudnienia (rys. 6). Mniejszy jest udział rolnictwa (i pokrewnych), nieco większy zaś usług niż w całej Polsce i województwach ościennych (np. w wielkopolskim udział rolnictwa wynosił prawie 5%, a usług 61%). Tylko w zachodniopomorskim udział usług jest większy. Świadczy to o potencjalnej możliwości szybszego przejścia gospodarki regionu do fazy rozwoju pro usługowego i osiągania znacznie wyższego poziomu PKB i wyższej jego dodatniej dynamiki przyszłości. Rys. 6. Udział w 2003 r. poszczególnych sektorów w tworzeniu wartości dodanej w województwie lubuskim Rolnictwo i pokrewne 2,0% Przemysł i budownictwo 30,6% Usługi 67,4% Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Rocznik statystyczny 2005. 8

2.3. Dochody i wynagrodzenia W 2005 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracownicze w lubuskim wynosiło 2 144 PLN, przy poziomie 2 507 PLN dla całej Polski, tym samym było o ponad 15% niższe. Było ono niższe także od wynagrodzenia w województwach ościennych, przy czym różnice w tym przypadku nie były już tak znaczne, np. w Wielkopolsce wynagrodzenia były wyższe o niecałe 6%, a województwa sąsiednie także charakteryzują się niższym poziomem średniego wynagrodzenia w 2005 r. niż cały kraj. Wielkości dla wybranych regionów i Polski przedstawia rys. 7. Rys. 7. Wielkość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowniczego w wybranych województwach w 2005 r. (w PLN) 3500 3227 3000 2500 2000 1500 1000 2144 2264 2308 2478 2511 2587 2507 500 0 Wielkopolskie Pomorskie Dolnośląskie Zachodniopomorskie Lubuskie Śląskie Polska Mazowieckie Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Mały rocznik statystyczny 2006. Nieco odmiennie rozkładają się statystyki w przypadku nominalnych dochodów do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych. Wartości te i relacje dla wybranych regionów przedstawia tab. 2. Tab. 2. Nominalne dochody do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstw domowych w 2003 r. w województwie lubuskim i regionach sąsiednich Województwo Dochody ogółem Na 1 mieszkańca Brutto w mld PLN Udział % w tys. PLN Polska=100 Polska 577,8 100,0 15,1 100,0 Lubuskie 13,8 2,4 13,7 90,6 Dolnośląskie 46,1 8,0 15,9 105,0 Zachodniopomorskie 26,5 4,6 15,6 103,1 Wielkopolskie 52,1 9,0 15,5 102,6 Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Rocznik statystyczny 2005. Z danych tab. 2 wynika udział w dochodach gospodarstw domowych lubuskiego jest nieco mniejszy niż liczby ludności w stosunku do całej Polski, a wolumen tych dochodów to połowa tego, co w zachodniopomorskim, niewiele więcej niż 1/3 tego, co w dolnośląskim i około 1/4 wartości dla wielkopolskiego. W przeliczeniu na 1 mieszkańca dysproporcje nie są tak duże, ale dla lubuskiego wyraźnie wielkość dochodów odbiega w dół od wartości dla regionów ościennych (z których każdy przekracza średnią ogólnopolską). 9

2.4. Nakłady inwestycyjne i wartość majątku Nakłady inwestycyjne (liczone w cenach bieżących) wyniosły w 2004 r. 2 753 mln PLN, co stanowiło 2,3% wartości inwestycji w Polsce i był to mniejszy udział regionu niż w liczbie ludności, ale odpowiadał udziałowi w wytworzonym PKB w 2003 r. Przeliczeniu na 1 mieszkańca nakłady w lubuskim były niższe niż przeciętnie w Polsce i województwach sąsiednich, a w porównaniu z wielkopolskim i dolnośląskim była to różnica znaczna. Wskazuje to na niską skłonność inwestorów do powiększania majątku województwa, a tym samym do zwiększania jego ekonomicznych zasobów i możliwości w nadchodzącym okresie. Poziom inwestycji w 2004 r. przedstawia tab. 3. Tab. 3. Nakłady inwestycyjne w cenach bieżących (ogółem i na 1 mieszkańca) dla województwa lubuskiego i ościennych w 2004 r. Województwo Nakłady ogółem Nakłady na 1 mieszkańca w mln PLN % udziału w tys. PLN Polska=100 Lubuskie 2 753 2,3 2,73 86 Zachodniopomorskie 4 823 4,1 2,91 92 Dolnośląskie 10 415 8,6 3,60 114 Wielkopolskie 12 775 10,6 3,80 120 Polska 120 467 100,0 3,16 100 Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Rocznik statystyczny 2005. O podobnej sytuacji możemy mówić w zakresie wartości brutto środków trwałych. Udział regionu w całym kraju i relacje wartości w stosunku do liczby mieszkańców i województw sąsiednich są zbliżone do relacji wynikających z poziomu inwestycji (tab. 4). Tab. 4. Wartość brutto środków trwałych (ogółem i na 1 mieszkańca) dla województwa lubuskiego i ościennych w 2004 r. Województwo Wartość ogółem Wartość na 1 mieszkańca w mln PLN % udziału w tys. PLN Polska=100 Lubuskie 40 836 2,3 40,46 88 Zachodniopomorskie 76 848 4,4 45,34 99 Dolnośląskie 133 715 7,7 46,22 101 Wielkopolskie 153 881 8,8 45,73 100 Polska 1 747 889 100,0 45,80 100 Źródło: opracowanie własne IT na podstawie danych GUS, Rocznik statystyczny 2005. Dystans do sąsiadów w obu przypadkach układa się nieco inaczej, ale w jednym i drugim jest znaczny. 2.5. Inwestycje zagraniczne Pod względem bezpośrednich inwestycji zagranicznych województwo lubuskie plasuje się na 9 miejscu w Polsce. Według danych PAIZ w 2004 r. było tu zlokalizowanych 103 inwestycje, to znaczy można mówić o tym samym poziomie, co w zachodniopomorskim, ale było to ponad dwukrotnie mniej niż w wielkopolskim i trzykrotnie mniej niż w dolnośląskim. BIZ w lubuskim stanowiły 3,3% ogólnej liczby tych inwestycji w Polsce, co było korzystniejszym wskaźnikiem niż w wielu innych dziedzinach aktywności gospodarczej. Należy jednak uwzględnić, że znaczną część tych inwestycji stanowiły przedsięwzięcia stosunkowo niewielkie: sklepy, stacje benzynowe, restauracje; na przykład, 9 stacji benzynowych Statoil, 7 BP i 9 Shell obejmowało prawie 1/4 wszystkich inwestycji. Ten rodzaj działań inwestycyjnych nie przekłada się w bardziej znaczącym stopniu na wzrost podróży między krajem pochodzenia inwestora a lokalizacji inwestycji. Niemniej należy 10

odnotować, że ponad 22% były to inwestycje firm holenderskich (wg kraju rejestracji spółki inwestorskiej), 15% firm brytyjskich, po 10% miały firmy z Niemiec, USA i Austrii, 8% z Danii, 7% z Francji i 6% z Włoch, 12% przypadało na pozostałe kraje. Łącznie inwestorzy w lubuskim pochodzili z 15 krajów 1. 2.6. Infrastruktura Z niżej przedstawionych wskaźników infrastrukturalnych wyłączono w tej części te, które odnoszą się do infrastruktury turystycznej (przedstawiono je w następnym rozdziale) 2. W zakresie infrastruktury transportowej uwzględniono dwie grupy: odnoszące się do linii kolejowych i dróg kołowych. Długość linii kolejowych normalnotorowych na terenie województwa lubuskiego wynosiła na koniec 2004 r. 950 km, co stanowiło 4,8% linii w Polsce (województwo zachodniopomorskie miało 1 177 km, dolnośląskie 1 773 km, a wielkopolskie 2 022 km). W przeliczeniu na 100 km 2 powierzchni gęstość sieci kolejowej w lubuskim była nieco większa (6,8 km/100 km 2 ) niż w Polsce (6,4 km/100 km 2 ) i wyraźnie większa niż w zachodniopomorskim (5,1 km/100 km 2 ), na takim samym poziomie, jak w wielkopolskim, ale istotnie niższym niż w dolnośląskim (8,9 km/100 km 2 ). Co istotne, przez teren województwa lubuskiego przebiegają linie magistralne (Warszawa Berlin/granica wschodnia granica zachodnia i Szczecin Wrocław/granica morska Świnoujście Górny Śląsk), ale tylko jedna z nich prowadzi przez jedno większe miasto (Zielona Góra). Tworzy to z zakresie magistralnych linii kolejowych typowy układ tranzytowy. Wskaźnik gęstości dróg kołowych na 100 km 2, wynosi 57 km i jest znacznie niższy niż przeciętnie w kraju (80,7 km/100 km 2 ), a także w województwie wielkopolskim (83,2 km/100 km 2 ) i dolnośląskim (91,5 km/100 km 2 ), a na podobnym poziomie co w zachodniopomorskim (56,6 km/100 km 2 ). W Polsce tylko województwo warmińskomazurskie ma wskaźnik gęstości dróg kołowych niższy. Podobnie, jak w przypadku linii kolejowych główna magistrala drogowa szosa krajowa 2/E-30 (a także trasa przyszłej autostrady A-2) nie przebiega w pobliżu największych miast regionu. Droga Szczecin/Świnoujście Wrocław (szosa krajowa 3/E-65) przebiega wprawdzie przez Gorzów i Zieloną Górę lecz dopiero po jej modernizacji do standardów drogi ekspresowej (S-3) i doprowadzeniu do przejścia w Lubawce będzie można mówić o jej magistralnym charakterze. Nie mniej potencjalnie krzyżowanie się dwóch ciągów drogowych (E-30 i E- 65) należy uznać za atut regionu, a w kontekście ich zasadniczej modernizacji za możliwy do wykorzystania potencjał, sprzyjający innym gałęziom transportu i działom gospodarki. Droga krajowa 24 (jako łącznik drogi 2 i 3 na trasie Poznań Szczecin/Świnoujście) i droga 22 granica w Kostrzyniu do skrzyżowania a drogą 1/A-1, a dalej aż do granicy z Federacją Rosyjską w Gronowie powodują, że głównym węzłem komunikacji drogowej województwa obecnie jest Gorzów i pozostanie nim nawet po uruchomieniu wszystkich odcinków A-2 i zbudowaniu drogi S-3. Droga krajowa 12/E-36 (A-18) jako przedłużenie i odgałęzienie drogi krajowej 4/E-40 i A-4 do przejścia granicznego w Olszynie dla regionu lubuskiego ma charakter peryferyjny. W zakresie infrastruktury łącznościowej województwo lubuskie osiągnęło bardzo dobrą pozycję w telefonii stacjonarnej. Pod względem liczby telefonicznych łączy głównych na 1000 mieszkańców zajmuje w kraju 3 miejsce (za mazowieckim i dolnośląskim) z wartością wskaźnika 321, przy wartości dla całej Polski 296 łączy/1000 mieszkańców. Infrastruktura handlowa mierzona liczbą sklepów ogółem i liczbą ludności przypadającą na 1 sklep kształtuje się w województwie lubuskim stosunkowo korzystnie. Na 1 sklep przypadało w 2004 r. tu 93 osoby (w Polsce średnio 103 osoby), a udział regionu 1 Stan na grudzień 2004 r., dane wg PAIZ, www.paiz.gov.pl. 2 Dane o sieci transportowej na podstawie: Rocznik Statystyczny GUS 2005. 11

w liczbie placówek sklepowych w Polsce wynosi 2,9% (tj. więcej niż udział ludności województwa). Województwa ościenne albo wyprzedają lubuskie nieznacznie jak wielkopolskie (90 os. na 1 sklep) albo mają ten wskaźnik mnie korzystny (dolnośląskie 97 os., zachodniopomorskie 100 os/1 sklep) 3. 3. POTENCJAŁ TURYSTYCZNY Oceniając potencjał turystyczny województwa uwzględniono krajowy ruch turystyczny (tj. przyjazdy i wyjazdy turystów krajowych z i na teren województwa lubuskiego), zagraniczny ruch turystyczny przyjazdowy wraz z wybranymi cechami turystów oraz podstawowe wskaźniki podażowe i popytowe bazy noclegowej 4. 3.1. Krajowy ruch turystyczny Szacując wielkości krajowego ruchu turystycznego Instytut Turystyki opiera się na prowadzonych od kilku lat badaniach. Obejmują one zarówno odpowiedzi na pytania skąd turyści wyjeżdżają, jak i dokąd. Ogółem, w 2005 r. Polacy odbyli 35,9 mln podróży turystycznych i było to mniej o prawie 26% niż w 2003 r. W tej ogólnej liczbie województwo lubulskie partycypowało w stosunkowo niewielkim stopniu. Na teren lubuskiego łącznie przyjechało (razem z podróżami wewnątrz województwa) 0,9 mln osób, a 700 tys. mieszkańców województwa odbyło podróż turystyczną, z czego 300 tys. w jego granicach, a 400 tys. wyjechało poza teren województwa. Łącznie daje to udział obszaru w krajowych podróżach turystycznych lubuskiego na poziomie 2,2%, a więc udział nieco mniejszy niż jego ludności wobec liczby mieszkańców Polski. Ruch wyjazdowy W latach 2003-2005 turystyczny ruch wyjazdowy poza teren województwa lubuskiego miał tendencję spadkową (podobnie jak krajowy ruch turystyczny w całej Polsce), choć skala tego spadku dla lubuskiego była większa. Pomijając wyjazdy do województw ościennych, które z punktu widzenia potencjału dla ruchu lotniczego nie mają znaczenia, przeciętne roczne wielkości wyjazdów szacowane są na 280-300 tys. osób, przy czym około 40% to wyjazdy dłuższe o charakterze wypoczynkowym (wakacyjnym). Głównymi kierunkami wyjazdów krajowych mieszkańców lubuskiego były w ostatnich latach: pomorskie. śląskie, mazowieckie i małopolskie. Wyjazdy do wszystkich pozostałych województw nie sąsiadujących z lubuskim stanowiły ok. 1/3. Średnia wielkość wyjazdów w latach 2003-2005 do żadnego z województw nie przekroczyła 100 tys. os. Ogólna liczba wszystkich wyjazdów krajowych poza teren województwa w 2003 r. wynosiła 960 tys., w 2004 880 tys. i w 2005 r. 400 tys. os. Stanowiło to 1,8% liczby wyjazdów krajowych Polaków poza teren województw będących ich stałym miejscem zamieszkania. Odsetek ten świadczy, iż tak oceniana aktywność turystyczna mieszkańców lubuskiego jest istotnie mniejsza niż mieszkańców innych regionów Polski. Ruch przyjazdowy W latach 2003-2005 krajowy ruch przyjazdowy na teren województwa podlegał silnym wahaniom. Po gwałtownym wzroście w 2004 r. nastąpił jeszcze silniejszy spadek w 2005 r. Dotyczy to zarówno przyjazdów ze wszystkich województw, tych, które nie sąsiadują z lubuskim, jak i tych, z których przyjazdów było najwięcej. Przeciętnie w okresie 3 Dane o sieci handlowej na podstawie: Rocznik Statystyczny GUS 2005. 4 Pod pojęciem ruchu turystycznego przyjęto wyjazdy i przyjazdy turystów, tj. zgodnie z obowiązującą w Polsce i na świecie definicją na podstawie dyrektywy WTO (World Tourism Orgnization) osób, które dobrowolnie spędziły co najmniej jedną noc poza miejscem swojego stałego zamieszkania, o ile wyjazd taki nie trwał dłużej niż rok. 12

2003-2005 ruch krajowy (spoza województwa) można szacować na poziomie 700-800 tys. turystów, w tym przyjazdy z regionów nie sąsiadujących na ok. 50% tej wielkości tj. 350-400 tys. Przyjazdy dłuższe (o charakterze w dużym stopniu wypoczynkowym) miały tendencję bardziej stabilną i kształtowały się na średnim poziomie ok. 150-160 tys. rocznie (bez województw ościennych). Natomiast bardzo silne wahania objęły przyjazdy krótszych (1-3 noclegi). Prawie 60% przyjazdów z województw niesąsiednich dotyczyło 4 rynków emisyjnych, tj. województwa mazowieckiego (70-90 tys. os. rocznie), śląskiego (50-60 tys.), małopolskiego (30-40 tys.) i pomorskiego (30-35 tys. os. rocznie). Tak więc, regiony dla których województwo lubuskie jest najbardziej atrakcyjne (przy zastosowaniu wskaźnika liczby przyjazdów) to te same, które są najbardziej atrakcyjne dla mieszkańców lubuskiego. Łączna (szacunkowa, średnioroczna) liczba turystów pomiędzy najbardziej wzajemnie popularnymi regionami wynosi: lubuskie śląskie 110-130 tys. lubuskie mazowieckie 100-120 tys. lubuskie pomorskie 105-120 tys. lubuskie małopolskie 50-70 tys. Proporcje i wielkości kierunków ruchu pomiędzy wymienionymi regionami w tab. 5. Tab. 5. Szacunkowe średnioroczne wielkości krajowego (przyjazdowego i wyjazdowego) ruchu turystycznego pomiędzy województwem lubuskim a wybranymi województwami w latach 2003-2005 (w tys. os.) Województwa lubuskie mazowieckie lubuskie śląskie lubuskie pomorskie lubuskie małopolskie Pozostałe województwa bez ościennych Razem Ruch turystyczny ogółem Wyjazdy z lubuskiego Przyjazdy do lubuskiego 100-120 30 70-90 Profil Lubuskie jako obszar głównie recepcyjny 110-130 60-70 50-60 Ruch zrównoważony 105-120 75-85 30-35 Lubuskie jako obszar emisyjny 50-70 20-30 30-40 Ruch zrównoważony 245-275 85-95 160-180 610-715 270-310 340-405 Źródło: opracowanie IT na podstawie badań własnych. Lubuskie jako obszar bardziej recepcyjny Lubuskie jako obszar bardziej recepcyjny Przy czym, co istotne, jeśli chodzi o mazowieckie to przyjazdy z tego województwa są 3- krotnie większe niż wyjazdy tam z lubuskiego, a w przypadku pomorskiego jest odwrotnie. Tak więc, lubuskie jest dla mazowieckiego przede wszystkim terenem recepcyjnym, a dla lubuskiego pomorskie. W przypadku śląskiego i małopolskiego relacje są bardziej zrównoważone. Turyści krajowi korzystający z bazy noclegowej W 2005 r. z obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania (ONZZ) na terenie województwa lubuskiego skorzystało 388,6 tys. turystów krajowych. W stosunku do szacowanej ogólnej liczby turystów krajowych odwiedzających województwo stanowiło to około 65% i jest niskim wskaźnikiem w porównaniu do innych regionów. Na przykład na Dolnym Śląsku wielkość ta wynosiła 126%, gdyż liczba korzystających turystów krajowych z ONZZ wynosiła w tym samym roku 1 741,1 tys. os., a liczba przyjazdów takich osób spoza 13

województwa 1 380 tys.; dla Wielkopolski analogiczne wielkości wynoszą: 1 226,7 tys. korzystających i 1030 tys. turystów spoza województwa, a stosunek korzystających do przyjeżdżających z zewnątrz wynosił 119%. W przypadku lubuskiego wielkości te świadczą o relatywnie niskim popycie na bazę noclegową ONZZ tak ze strony miejscowych, jak i turystów przyjeżdżających z innych województw. Z pośród prawie 390 tys. turystów krajowych najwięcej osób korzystało z hoteli 161,6 tys., następnie moteli, pensjonatów i innych obiektów hotelowych 115,1 tys., ośrodków wczasowych 43,3 tys. i ośrodków szkoleniowo-wypoczynkowych 22,2 tys. os. Na wszystkie pozostałe rodzaje bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania przypadało 46,4 tys. os. Strukturę procentową przedstawia rys. 8. Rys. 8. Struktura korzystających z obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania na terenie województwa lubuskiego przez turystów krajowych w 2005 r. (w %) Ośrodki szkol.- wypoczynkowe Pozostałe obiekty 12,0% 5,7% Hotele 41,6% Ośrodki wczasowe 11,1% Motele, pensjonaty i inne hotelowe 29,6% Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. Interesującą i nietypową cechą korzystających z ONZZ turystów krajowych jest stosunkowo niewielki udział obiektów w dwóch największym miastach województwa Zielonej Górze i Gorzowie. W odniesieniu do wszystkich rodzajów obiektów oba miasta miały 23,6% udziału, a w przypadku hoteli 33,4%. Świadczy to o stosunkowo niewielkim znaczeniu ruchu krajowego kierującego się do głównych ośrodków jak można zakładać ruchu biznesowego oraz o znaczącym udziale ruchu tranzytowego (omijającego oba główne miasta) i/lub relatywnie znaczącym udziale ruchu wypoczynkowego nie tylko w ośrodkach wczasowych, czy szkoleniowo-wypoczynkowych, ale także w bazie o charakterze hotelowym. Średnia długość pobytu w bazie noclegowej Na terenie województwa lubuskiego turyści krajowi przebywali średnio w hotelach krócej niż wynosi średnia dla Polski. W 2005 r. wskaźnik ten wynosił 1,54 nocy (dla Polski 1,74), w 2004 r. 1,59 nocy (dla Polski 1,76 nocy), a w 2003 r. 1,60 nocy (dla Polski 1,77). Dla całej bazy noclegowej ONZZ były one niższe. Większa na terenie województwa lubuskiego jest koncentracja ruchu turystów krajowych w bazie ONZZ w okresie letnim niż ma to miejsce w całej Polsce. W ciągu 3 miesięcy: czerwiec-sierpień 2005 r. skorzystało z bazy 144,7 tys. Polaków, co stanowiło 37,2% ruchu całorocznego; w Polsce odsetek ten wynosił 25,7% (4 260 tys. os.). Świadczy to 14

o stosunkowo dużej sezonowej zmienności lubuskiego 5. popytu na usługi noclegowe na terenie 3.2. Zagraniczny ruch turystyczny Przyjazdy turystów zagranicznych do Polski mają w ostatnich latach wyraźną tendencję rosnącą, od 13,7 mln w 2003 r. do 15,2 mln w 2005 r. Obserwowana jest także wzrastająca liczba turystów odwiedzających województwo lubuskie, z 0,3 mln os. w 2003 r. do 0,5 mln os. w 2005 r. Dane przedstawia tab. 6. Tab. 6. Przyjazdy turystów zagranicznych do Polski, do województwa lubuskiego i sąsiednich (w mln) w latach 2003-2005 Obszar 2003 2004 2005 Zmiana 05/03 w mln w % Polska 13,7 14,3 15,2 1,5 10,9 Lubuskie 0,3 0,4 0,5 0,2 66,7 % udziału lubuskiego 2,2 2,8 3,3 - - Wielkopolska 1,4 1,7 1,6 0,2 14,3 Zachodniopomorskie 0,7 0,9 1,0 0,3 42,9 Dolnośląskie 0,9 0,9 1,0 0,1 11,1 Źródło: badania IT. Dane wskazują, że wzrost ruchu zagranicznego w liczbach względnych i bezwzględnych był wyraźny, a dynamika była wyższa niż w całym kraju i województwach sąsiednich. Dzięki czemu udział województwa osiągnął 3,3% w przyjazdach turystów do Polski. Należy domniemywać, że pewną rolę odegrało tutaj wejście Polski do struktur europejskich. Charakterystyka turystów zagranicznych na terenie województwa lubuskiego w świetle badań Instytutu Turystyki Na podstawie badań prowadzonych przez Instytut Turystyki wśród wszystkich przyjeżdżających do Polski turystów można zauważyć pewne istotne cechy i różnice dla tych, którzy odwiedzają województwo lubuskie. Poniżej (tab. 7) przedstawione są wybrane cechy z podaniem odsetka wskazań wśród ogółu i odwiedzających lubuskie. Tab. 7. Wybrane cechy turystów zagranicznych odwiedzających Polskę i województwo lubuskie w 2004 r.; tam, gdzie nie zaznaczono inaczej według odsetka wskazań Cecha Cała Polska Lubuskie Średnia długość pobytu (liczba nocy) 4,8 2,7 Pobyt 1-3 noce 52,3 73,2 Samodzielna organizacja pobytu 82,1 94,1 Noclegi w hotelach 41,9 34,1 Pobyt nad jeziorami i w lasach 2,0 2,0 Pobyt na wsi 9,2 18,9 Cel pobytu Tranzyt 11,8 37,3 Odwiedziny krewnych lub znajomych 20,6 26,8 Pobyt w interesach 25,2 15,9 Cel wakacyjno-wypoczynkowy 22,2 12,0 5 Na podstawie niepublikowanych danych GUS. 15

Cecha Cała Polska Lubuskie Oceny krytyczne Oceny krytyczne na temat stanu sanitarnego 14,5 15,9 Oceny krytyczne na temat kosztów pobytu 21,2 7,6 Oceny krytyczne na temat stanu bezpieczeństwa 14,6 2,7 Oceny krytyczne na temat braku informacji 8,0 0,4 Oceny krytyczne na temat braku atrakcji 0,9 0,4 Wykorzystywany środek transportu Samochód osobowy jako środek transportu 71,5 88,2 Samochód ciężarowy jako środek transportu 8,3 11,3 Samolot jako środek transportu 13,1 0,0 Inne cechy Wyższe wykształcenie 51,4 45,9 Polskie pochodzenie 21,3 36,3 Kraj pochodzenia Niemcy 36,6 54,2 Białoruś 10,2 15,0 Rosja 4,9 11,4 Litwa 5,7 7,9 Ukraina 16,4 3,9 Holandia 1,3 1,7 Francja 1,3 1,3 Wlk. Brytania 1,7 1,1 Belgia 1,0 0,9 Dania 1,2 0,8 Szwecja 2,0 0,7 Pozostałe kraje 17,7 1,1 Najczęściej odwiedzane miasta w Polsce* Poznań 5,5 6,6 Łódź 6,1 1,4 Źródło: badania i opracowanie własne IT. * Uwzględniono tylko te miasta, które wśród odwiedzających lubuskie wskazało więcej niż 1% badanych. Na podstawie przedstawionych wyników można stwierdzić, że turyści zagraniczni odwiedzający lubuskie: zasadniczo są w Polsce krócej, prawie wszyscy organizują swą podróż samodzielnie (proporcjonalnie więcej niż wśród ogółu) nieco rzadziej nocują w hotelach, wcale nie częściej niż inni przebywają nad jeziorami i w lasach wykorzystując walory naturalne regionu, ale istotnie częściej przebywają na wsi, najczęściej wymienianą przyczyną przyjazdu jest tranzyt (znacznie częściej niż wśród ogółu), częstszym motywem jest odwiedzanie krewnych lub znajomych, ale rzadszym interesy i prawie dwukrotnie rzadziej pojawia się motyw wypoczynkowy, oceny krytyczne nieznacznie częściej niż w całej Polsce dotyczą stanu sanitarnego, ale znacznie rzadziej poziomu cen; istotnie lepiej oceniany jest też stan bezpieczeństwa i poziom informacji, 16

nieco mniej jest wśród nich osób z wyższym wykształceniem, ale więcej z pochodzeniem polskim; wykorzystywane środki transportu ograniczają się zasadzie do samochodu osobowego lub ciężarowego; brak jest wskazań na samolot, co stanowi istotną różnicę w stosunku do ogółu turystów w Polsce; istotnie większy jest udział turystów z Niemiec oraz z krajów wschodnich sąsiadów Polski (z wyjątkiem Ukrainy); pozostałe kraje reprezentowane są z znikomym stopniu albo wcale, co także różni lubuskie od całej Polski; wśród tych, którzy odwiedzają lubuskie tylko 2 miasta w Polsce (poza terenem województwa) wyróżniają się jako także odwiedzane przez tych turystów; pozostałe wskazania mają charakter marginalny. Powyższe cechy potwierdzają specyficzny, odmienny niż w innych regionach charakter zagranicznego ruchu turystycznego w lubuskim kształtowany przede wszystkim przez element tranzytu i pogranicza oraz atrakcyjności turystycznej analizowanej wcześniej. Turyści zagraniczni korzystający z bazy noclegowej Prócz wzrostu liczby turystów odwiedzających lubuskie wzrasta też liczba korzystających z ONZZ. W 2005 r. zarejestrowano ich 153,7 tys., co stanowiło 28,3% ogółu korzystających i było nieco więcej niż w całej Polsce 26,0%. W 2004 r. było to 155,0 tys., a w 2003 r. 127,7 tys. os. Oznacza to, że turyści zagraniczni odgrywają w lubuskim równie istotną rolę, jak w całej polskiej bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania. Zdecydowanie inna niż wśród turystów krajowych jest struktura korzystania z obiektów. Prawie 3/4 korzystających cudzoziemców nocowało w hotelach, a prawie 18% w innej bazie typu hotelowego; zaledwie nieco 8% nocowało w innych obiektach. Strukturę według głównych rodzajów wykorzystywanej bazy przedstawia rys. 9. Rys. 9. Struktura korzystających z obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania na terenie województwa lubuskiego przez turystów zagranicznych w 2005 r. (w %) Pensjonaty i inne hotelowe 10,7% Pozostałe obiekty 8,6% Motele 7,2% Hotele 73,5% Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. W przypadku lubuskiego mamy do czynienia z sytuacją stosunkowo częstego wykorzystywania przez cudzoziemców bazy innej niż hotelowa. W całej Polsce w 2005 r. odsetek takich turystów zagranicznych wynosił 20%, w lubuskim 26,5%, tj. istotnie częściej. Podobnie, jak ma to miejsce w przypadku turystów krajowych stosunkowo niewielka liczba cudzoziemców korzysta z bazy noclegowej w obu największych miastach. W 2005 r. razem w Zielonej Górze i Gorzowie korzystało z obiektów ONZZ 31 tys. turystów, co stanowiło 20%, a więc jeszcze niższy odsetek niż w przypadku turystów krajowych. Liczba korzystających z hoteli cudzoziemców wzrosła w latach 2003-2005 z 85,4 tys. do 113,0 tys., tj. o 32% i było to tempo równe dynamice wzrostu w hotelach w całej Polsce. 17

Średnia długość pobytu cudzoziemców w hotelach była na terenie lubuskiego niższa niż turystów krajowych i niższa niż cudzoziemców w całej Polsce. Różnice pomiędzy regionem lubuskim a Polską były znaczące, świadczy to o wybitnie tranzytowym charakterze pobytów turystów cudzoziemców na terenie województwa. Dane przedstawia tab. 8. Co równie istotne (w odniesieniu do segmentu krajowego i zagranicznego), tak w całej bazie ONZZ, jak i w hotelach średnia długość pobytu na terenie lubuskiego wyraźnie spadała. Średnia długość pobytu w bazie (w tym: w hotelach) cudzoziemców w latach 2003-2005 zasadniczo w całej Polsce rosła. Tab. 8. Średnia długość pobytu w hotelach i całej bazie ONZZ w latach 2003-2005 w województwie lubuskim i porównanie tych wartości do średniej dla Polski 2003 2004 2005 Tendencja Kategoria Cała Cała Cała Cała Hotele Hotele Hotele baza baza baza baza Hotele Turyści krajowi Cała Polska 3,32 1,77 3,16 1,76 3,10 1,74 Lubuskie 2,55 1,60 2,48 1,59 2,45 1,54 Turyści zagraniczni Cała Polska 2,35 2,00 2,37 2,00 2,45 2,09 Lubuskie 1,68 1,47 1,66 1,39 1,57 1,31 Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. W 2005 r. na terenie lubuskiego wśród turystów zagranicznych korzystających z bazy noclegowej największa grupę stanowili goście z krajów byłego ZSRR (47,5%) i Niemcy (29,6%); znacznie mniejsze udziały mieli turyści z krajów skandynawskich (5,1%) i pozostałych krajów Europy Zachodniej (11,4%). Podobne proporcje zachowały się przy korzystaniu z hoteli, przy czym był tu nieco większy udział naszych sąsiadów ze wschodu, a mniejszy Niemców. Główne kraje pochodzenia korzystających z całej bazy ONZZ i z hoteli przedstawia tab. 9., a strukturę procentową według grup krajów w hotelach rys. 10. Tab. 9. Korzystający z bazy ONZZ (w tym z hoteli) turyści zagraniczni w lubuskim w 2005 r. Kraj Wszystkie obiekty ONZZ Hotele pochodzenia w tys. w % w tys. w % Niemcy 45,5 29,6 32,4 28,7 Rosja 31,8 20,7 28,1 24,9 Białoruś 16,9 11,0 13,3 11,8 Ukraina 10,6 6,9 4,6 4,1 Litwa 9,9 6,4 6,8 6,0 Holandia 6,4 4,2 3,8 3,4 Dania 4,7 3,1 3,4 3,0 Łotwa 3,8 2,5 3,3 2,9 Francja 3,5 2,3 2,2 1,9 Wlk. Brytania 3,3 2,1 2,9 2,6 Belgia 2,3 1,5 1,3 1,2 Włochy 2,0 1,3 1,6 1,4 Norwegia 1,9 1,2 1,7 1,5 Szwecja 1,3 0,8 1,0 0,9 Słowacja 1,1 0,7 0,4 0,4 Pozostałe 8,7 5,7 6,2 5,5 Razem 153,7 100,0 113,0 100,0 Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. 18

Rys. 10. Struktura procentowa korzystających z hoteli według grup krajów w 2005 r. w województwie lubuskim Kraje skandynawskie 5,4% Pozostałe kraje 8,8% Europa Zachodnia 10,4% Niemcy 28,7% Wschodni sąsiedzi Polski 46,7% Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. Dane tab. 9 wskazują na znaczne różnice w zachowaniach się grup turystów pochodzących z różnych krajów, jeśli chodzi o korzystanie z bazy noclegowej. Część, do której należą m.in. Rosjanie, Łotysze, Brytyjczycy, Włosi i Norwegowie rzadko korzysta z innej bazy niż hotele, natomiast Ukraińcy, Niemcy, Holendrzy, Francuzi, Belgowie z innej bazy korzystali stosunkowo często. Udział korzystających najczęściej i najrzadziej na rys. 11 i 12. Rys. 11. Udział cudzoziemców korzystających z hoteli w ogóle korzystających z bazy ONZZ w lubuskim w 2005 r. wg krajów; grupa najczęściej wybierająca hotele 90 88 86 84 82 80 78 76 74 89,5 88,4 87,9 86,8 80,0 Norwegowie Rosjanie Brytyjczycy Łotysze Włosi Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. Rys. 12. Udział cudzoziemców korzystających z hoteli w ogóle korzystających z bazy ONZZ w lubuskim w 2005 r. wg krajów; grupa najrzadziej wybierająca hotele 80 70 60 50 40 30 20 10 0 68,7 71,2 62,9 56,5 59,4 43,4 36,4 Słowacy Ukraińcy Belgowie Holendrzy Francuzi Litwini Niemcy Źródło: opracowanie własne IT na podstawie niepublikowanych danych GUS. 19

Można postawić hipotezę, że wśród turystów zagranicznych ze Słowacji, Ukrainy i Litwy nocujących w lubelskim znaczną część stanowili podróżujący prywatnie, dla których koszty podróży odgrywają istotną rolę. Stąd, dokonywano takich wyborów miejsc noclegów, które te koszty obniżały. Natomiast w przypadku Francuzów, Holendrów i Belgów były to przede wszystkim osoby podróżujące własnymi samochodami, które korzystały z moteli, pensjonatów, innych obiektów typu hotelowego a także kampingów. 3.3. Podaż bazy noclegowej w województwie Turystyczna baza noclegowa na terenie województwa nie należy do bardzo rozwiniętych, niemniej wybrane wskaźniki świadczą, iż pozycja lubuskiego na turystycznej mapie Polski jest w tym przypadku lepsza niż w zakresie potencjału demograficznego, gospodarczego i ruchu turystycznego szczególnie wyjazdowego. Pod względem liczby obiektów zbiorowego zakwaterowania sytuacja w województwie nie zmieniła się zasadniczo w ciągu ostatnich lat. W 2005 r. na terenie lubuskiego zarejestrowanych było 280 obiektów noclegowych (o 11 mniej niż w 2003 r.), co stanowiło 4,2% obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania (ONZZ) w całej Polsce. Mniejszy był udział lubuskiego w ogólnej liczbie miejsc noclegowych (w 2005 r. 17,9 tys. miejsc, tj. 3,1% miejsc w całej Polsce). Była to mniej więcej tyle samo, ile w 2003 r. (18,1 tys.). Pod względem tak istotnej części bazy noclegowej, jaką są hotele sytuacja była podobna. Na terenie lubuskiego w 2005 r. oficjalne rejestry notowały 52 hotele (4,2% hoteli w Polsce). Liczba pokoi w hotelach wynosiła na terenie województwa 1,9 tys. (2,9% udziału w kraju), a miejsc w hotelach było 3,7 tys. (2,9% udziału). Wskaźniki te świadczą, iż przeciętny hotel lubuski miał mniej miejsc i pokoi niż taki obiekt w Polsce. Należy dodać, że baza noclegowa w tym hotelowa w województwach sąsiednich była znacznie bardziej rozwinięta pod względem liczby obiektów (w tym hoteli) i liczby miejsc noclegowych/pokoi. Dane przedstawia tab. 10. Tab. 10. Podstawowe wielkości o podaży turystycznej bazy noclegowej (obiektów zbiorowego zakwaterowania) w Lubuskim w 2005 r. i dane porównawcze Obszar Obiekty ogółem Miejsca w obiektach Miejsca w hotelach Hotele ogółem w tys. w tys. Lubuskie 280 17,9 52 3,7 Polska 6 723 569,9 1 231 127,5 % udziału lubuskiego 4,2 3,1 4,2 2,9 Zachodniopomorskie 840 105,2 64 8,0 Dolnośląskie 712 45,6 144 13,6 Wielkopolskie 530 37,3 125 10,7 Źródło: opracowanie IT na podstawie danych GUS Turystyka 2003, 2004, 2005.. Wskaźnik wykorzystania bazy hotelowej był w latach 2003-2005 w lubuskim niższy niż średnio w Polsce. Biorąc pod uwagę stopień wykorzystania pokoi w hotelach był on także niższy niż województwach sąsiednich. Co istotne, o ile w 2003 r. w lubuskim był om niższy o 4,8 pkt. proc. to w 2005 r. różnica ta wzrosła do 7,6 pkt. proc. Oznacza to, że poprawiająca się koniunktura w branży hotelarskiej w znacznie mniejszym stopniu miała miejsce w lubuskim niż w całej Polsce (tab. 11). 20

Tab. 11. Stopień wykorzystania pokoi hotelowych (w %) w latach 2003-2005 w lubuskim, Polsce i wybranych województwach Obszar Stopień wykorzystania pokoi hotelowych 2003 2004 2005 Zmiana 2005/2003 w pkt. proc. Lubuskie 31,2 35,5 35,5 4,3 Dolnośląskie 35,6 42,3 46,7 11,1 Zachodniopomorskie 35,5 41,2 45,8 10,3 Wielkopolskie 34,3 35,7 37,1 2,8 Polska 36,0 39,8 43,1 7,1 Źródło: opracowanie IT na podstawie danych GUS Turystyka 2003, 2004, 2005. Struktura całej bazy noclegowej w województwie jest zbliżona do ogólnopolskiej. Lubuskie posiada nieco większy udział bazy typu hotelowego (hotele, motele, pensjonaty i inne obiekty hotelowe), a mniejszy ośrodków wczasowych i wypoczynkowo-szkoleniowych. Te różnice w strukturze (przy niższych wskaźnikach wykorzystania przedstawionych wyżej) potwierdzają spostrzeżenia sformułowane przy analizie popytu turystycznego, że region nie jest postrzegany jako obszar bardzo atrakcyjny dla dłuższych pobytów wypoczynkowych. Dotyczy to także postrzegania przez inwestorów bazy noclegowej. Strukturę bazy w 2005 r. w województwie lubuskim i w Polsce przedstawia rys. 13. Rys. 13. Struktura bazy noclegowej (ONZZ) w 2005 r. w województwie lubuskim i w Polsce 40 35 30 25 20 15 10 5 0 39 33 Obiekty hotelowe 24 28 Ośrodki Kempingi i pola wczasowe i biwakowe szkol.-wypocz. 8 6 6 7 Schroniska młodzieżowe 23 26 Pozostałe obiekty Lubuskie Źródło: opracowanie IT na podstawie danych GUS. Polska ` Hotelowy Indeks Terytorialny (HIT) uwzględniający jednocześnie liczbę i kategorię hoteli w województwie lubuskim w 2005 r. osiągnął wartość 109,7 pkt. tj. 3,7% wartości dla całej Polski. Jest to udział niższy niż w liczbie hoteli. Stan ten wynika z przeciętnie niższej kategorii obiektów w lubuskim niż w Polsce mierzonej wartością średniego HIT. Dla Polski w 2005 r. wynosił on 2,44, a dla lubuskiego 2,11. Oznacza to, że na terenie województwa znacznie więcej było obiektów niskich kategorii (1* i 2*) w stosunku do pozostałych niż w całej Polsce. Obiekty niższy kategorii w lubuskim stanowiły 75% ogólnej liczby hoteli, a w Polsce 56%. Wskazuje to, że baza hotelowa jest w lubuskim według oficjalnej kategoryzacji na niższym poziomie jakościowym niż przeciętnie w Polsce. 3.4. Atrakcyjność turystyczna regionu Opierając się na definicji atrakcyjności turystycznej nie uwzględniającej czynników subiektywnych (definicja O. Rogalewskiego) należy wziąć pod uwagę następujące elementy: 21