Uchwala Nr/XV/97/2004 Rady Gminy Hrubieszów z dnia 29 listopada 2004r.

Uchwala Nr/XV/97/2004 Rady Gminy Hrubieszów z dnia 29 listopada 2004r. w sprawie uchwalenia programu gospodarczego w postaci Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów Na podstawie art. 18 ust.2 pkt.6 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001r. Nr 142 póz. 1591 z późn. zm.) Rada Gminy Hrubieszów uchwala co następuje: Uchwalić plan gospodarczy w postaci Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów w brzmieniu stanowiącym załącznik do uchwały. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Hrubieszów. Wójt Gminy przedłoŝy Radzie Gminy sprawozdanie z realizacji Planu w terminie do 30 grudnia kaŝdego roku. Uchwała wchodzi w Ŝycie z dniem podjęcia. 1 2 3 4 Przewodniczący Rady Gminy Stanisław Olko

Załącznik do Uchwały Nr XV/97/2004 Rady Gminy w Hrubieszowie z dnia 29 listopada 2004 roku PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY HRUBIESZÓW 2004 2013 HRUBIESZÓW 2004

PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY HRUBIESZÓW 2004 2013 został opracowany przez: CLIO - BIURO PROJEKTÓW EUROPEJSKICH Dr Ewa Kurek Dr Sergei Matjunin 20-492 LUBLIN ul. GRZYBOWA 116 E-mail: euroclio@interia.pl Tel. 081-75 00 368 Fax: 081-75 00 026 0-605 298 428 0-609 676 528 3

SPIS TREŚCI WSTĘP... s. 5 Rozdział I Obszar i czas realizacji planu rozwoju lokalnego... s. 8 Rozdział II Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza na obszarze objętym wdraŝaniem planu...s. 9 1.PołoŜenie, powierzchnia, ludność 1.1. PołoŜenie 1.2. Powierzchnia i ludność 2.Środowisko przyrodnicze 2.1. Klimat 2.2. Wody 2.3. Gleby 2.4. Walory przyrodnicze 2.5. Bogactwa naturalne 3.Turystyka 4.Zagospodarowanie przestrzenne 4.1. Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego 4.2. Infrastruktura techniczna 4.2.a. Komunikacja kolejowa i drogowa 4.2.b. Łączność 4.2.c. Gospodarka wodno-ściekowa 4.2.d. Gospodarka odpadami komunalnymi 4.2.e. Energetyka i gazownictwo 4.2.f. Ciepłownictwo 4.3. Własność nieruchomości 4.4. Stan obiektów dziedzictwa kulturowego 4.5. Identyfikacja problemów 5.Gospodarka 5.1. Pracodawcy: struktura i trendy 5.2. Struktura i trendy podstawowych branŝ i liczba osób zatrudnionych w poszczególnych sektorach 5.3. Identyfikacja problemów 6. Sfera społeczna 6.1. Sytuacja demograficzna i społeczna terenu 6.1.a. Sytuacja demograficzna 6.1.b. Sytuacja społeczna - poziom bezrobocia 6.2. Warunki i jakość Ŝycia mieszkańców 6.2.a. Warunki mieszkaniowe 6.2.b. Szkolnictwo 6.2.c. Ochrona zdrowia i opieka społeczna 6.2.d. Instytucje kulturalne 6.2.e. Sport i rekreacja 6.2.f. Organizacje pozarządowe 6.2.g. Poziom bezpieczeństwa 6.3. Określenie grup wymagających wsparcia 6.3.a. Bezrobotni 6.3.b. Niewykształceni mieszkańcy w wieku 20-40 lat 6.3.c. Dzieci w wieku przedszkolnym 6.3.d. Dzieci i młodzieŝ w wieku szkolnym 6.3.e. Ludzie w podeszłym wieku i obłoŝnie chorzy 6.4.Rynek pracy 6.5. Identyfikacja problemów 4

Rozdział III Zadania polegające na poprawie sytuacji na obszarze Gminy Hrubieszów...s. 33 Rozdział IV Realizacja zadań i projektów...s. 37 Rozdział V Powiązanie projektów z innymi działaniami realizowanymi na terenie gminy, powiatu i województwa...s. 78 Rozdział VI Oczekiwane wskaźniki osiągnięć planu rozwoju lokalnego...s. 85 Rozdział VII Plan finansowy na lata 2004-2006 i na następne planowane lata...s. 90 Rozdział VIII System wdraŝania...s. 97 Rozdział IX Sposoby monitorowania, oceny i komunikacja społeczna...s. 99 WSTĘP W dniu 1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. W Unii Europejskiej są państwa i regiony bogate, wysoko rozwinięte, jak np. Holandia, czy południowa Anglia, ale są i takie, których poziom rozwoju jest znacznie niŝszy, np. Grecja, Portugalia, północna Finlandia i południowe Włochy. Do tych ostatnich dołączyło dziesięć nowo przyjętych państw, w tym takŝe Polska. Wyrównanie róŝnic pomiędzy bogatymi i biednymi państwami Unii Europejskiej odbywa się poprzez: Udzielanie pomocy regionom zacofanym, wiejskim, o niewielkim zaludnieniu. Restrukturyzację regionów zagroŝonych upadkiem przemysłu. Zwalczanie bezrobocia i ułatwienie młodzieŝy startu zawodowego. Na wyrównanie poziomu Ŝycia i rozwoju gospodarczego regionów Unia Europejska przeznacza ogromne środki. W latach 1994-1999 łączne wydatki na ten cel przekroczyły kwotę 170 mld euro, a w latach 2000-2006 wyniosą 213 mld euro. Z powodu zapóźnień rozwojowych Polski w stosunku do rozwiniętych krajów unijnych, znaczna część tych kwot 5

zostanie przekazana Polsce. W praktyce oznacza to, iŝ obok konieczności rozwiązywania skomplikowanych problemów natury politycznej, staniemy przed koniecznością wykorzystania przyznanych Polsce przez Unię Europejską funduszy. Jednym z głównych czynników warunkujących rozwój regionalny jest rozwój lokalny, rozumiany jako działania podejmowane z woli lokalnych aktorów [samorządów, podmiotów gospodarczych, stowarzyszeń itp.] w oparciu o lokalne zasoby ludzkie oraz warunki naturalne i ekonomiczne. Rozwój lokalny oznacza więc bazujący na zasobach endogenicznych, oddolny (bottom-up) sposób generowania dynamiki rozwoju i wykorzystanie całego potencjału rozwojowego w określonej skali przestrzennej. Innymi słowy mówiąc, warunkiem rozwoju regionalnego Unii Europejskiej jest uruchomienie takich mechanizmów na płaszczyźnie lokalnej, które doprowadzą do jego rozwoju, a rozwinięte struktury lokalne mechanizmów prosty sposób przełoŝą się na rozwój regionalny. Wobec powyŝszego, politykę regionalną Unii Europejskiej rozumieć naleŝy jako interwencję władz unijnych zmierzającą do wyrównania gospodarczych nierówności pomiędzy poszczególnymi regionami, zaś politykę lokalną, jako działania zmierzające do generowania dynamiki rozwoju poprzez wykorzystywanie oddolnego potencjału rozwojowego określonej lokalnej przestrzeni. W ciągu dziesiątków lat istnienia Wspólnota Europejska wypracowała mechanizmy prowadzonej przez siebie polityki lokalnej, które sprowadzają się do prostych reguł: najpierw trzeba określić cele i sporządzić plan prowadzących do rozwoju działań, następnie znaleźć odpowiednie fundusze na ich realizację oraz znaleźć wykonawcę; plany, fundusze i wykonawcy określane są mianem narzędzi unijnej polityki lokalnej. Wśród narzędzi polityki lokalnej naleŝy wyodrębnić: narzędzia planistyczne: m.in. strategia rozwoju, plan zagospodarowania przestrzennego, plan rozwoju lokalnego. 6

narzędzia finansowe: budŝety samorządów lokalnych, kontrakt wojewódzki, środki unijne dostępne na szczeblu regionalnym i lokalnym oraz kierowane centralnie na realizację przedsięwzięć w poszczególnych regionach oraz inne środki (np. Banku Światowego); narzędzia instytucjonalne: urzędy marszałkowskie, urzędy gminne i powiatowe, wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy, organizacje pozarządowe, inne organizacje. Wydawane z unijnej kasy pieniądze, zwłaszcza te przeznaczone na rozwój określonych celów lokalnych, podlegają specjalnej procedurze ich pozyskiwania i rozliczania. Dlatego warunkiem koniecznym wykorzystania ekonomicznej szansy, jaką stwarza Polsce przystąpienie do Unii Europejskiej, jest wypełnienie obowiązujących w Unii Europejskiej procedur, wśród których, jeśli chodzi o fundusze przyznawane na rozwój lokalny, jest sporządzenie planów rozwoju lokalnego poszczególnych jednostek terytorialnych. Prezentowany Plan rozwoju lokalnego Gminy Hrubieszów 2004-2013 jest więc z jednej strony dokumentem sporządzonym w celu skonkretyzowania planów rozwojowych Gminy Hrubieszów, z drugiej odpowiedzią na warunki stawiane przez Unię Europejską, czyli dokumentem stanowiącym podstawę do ubiegania się o jej środki pomocowe. Rozdział I OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO Prezentowany Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów 2004-2013 będzie realizowany na obszarze Gminy Hrubieszów o powierzchni 259 km2, w skład której wchodzi 35 sołectw [37 miejscowości] zamieszkiwanych w 2002 roku przez 11.618 mieszkańców. Gmina Hrubieszów leŝy w Województwie Lubelskim, w Powiecie Hrubieszowskim. W Unii Europejskiej obowiązuje siedmioletni okres planowania finansowego. Przystąpienie Polski do europejskiej wspólnoty w roku 2004 wypadło w drugiej części okresu 7

planowania 1999-2006; pierwszy po przystąpieniu Polski budŝet będzie ustalany na okres lat 2007-2013. PoniewaŜ od chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej kraj nasz nabył wszelkie prawa i obowiązki kraju unijnego, w tym prawo do korzystania z przysługujących wszystkim członkom beneficjów, aby Gmina Hrubieszów mogła w pełni korzystać z moŝliwości stworzonych przez unijne fundusze rozwoju lokalnego, pod względem chronologicznym dokument Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Hrubieszów 2004-2013 został dostosowany do unijnego okresu planowania, tj. okresu lat 2004-2006 i okresu lat 2007-2013. Rozdział II AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA NA OBSZARZE OBJĘTYM WDRAśANIEM PLANU 1. PołoŜenie, powierzchnia, ludność. 1.1.PołoŜenie. Gmina Hrubieszów z siedzibą w mieście Hrubieszowie, połoŝona w Powiecie Hrubieszowskim i Województwie Lubelskim, w odległości 50 km od Zamościa i Chełma oraz w odległości około 60 km od Krasnegostawu i Tomaszowa Lubelskiego, została utworzona Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 grudnia 1972 roku. Gmina Hrubieszów połoŝona jest na wschodnich krańcach Polski, przy granicy z Ukrainą. Od południa sąsiaduje z gminą Mircze, od zachodu z gminami Werbkowice, Trzeszczany i Uchanie, od północy z gminą Białopole, od wschodu w części północnej z gminą Horodło, a w części południowej przez rzekę Bug z Ukrainą. 1.2. Powierzchnia i ludność. Gmina Hrubieszów połoŝona jest we wschodniej części Województwa Lubelskiego i charakteryzuje się niskim stopniem urbanizacji. Na terenie Gminy o powierzchni 25.920 ha w 2004 roku mieszkało 11.618 stałych mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 45 osób na km2, co w wypadku średniej dla Powiatu Hrubieszowskiego 56 osób na km2 i średniej 89 osób na km2 w wypadku Województwa Lubelskiego oraz średniej 122 osoby na km na 8

obszarze Polski, plasuje Gminę Hrubieszów wśród najsłabiej zaludnionych obszarów nie tylko Lubelszczyzny, ale takŝe całego kraju. Tabela Nr 1. Liczba ludności w poszczególnych wsiach Gminy Hrubieszów w 2004 roku. Nazwa miejscowości Liczba mieszkańców 1. Annopol 176 2. Białoskóry 58 3. Brodzica 353 4. Cichobórz 448 5. Czumów 304 6. Czerniczyn 797 7. Czortowice 109 8. Dziekanów 578 9. Dąbrowa 188 10. Gródek 332 11. Husynne 527 12. Janki 301 13. Kobło 328 14. Kosmów 351 15. Kozodawy 213 16. Kułakowice 242 Pierwsze 17. Kułakowice 73 Drugie 18. Kułakowice 305 Trzecie 19. Łotoszyny 120 20. Masłomęcz 404 21. Metelin 260 22. Moniatycze 473 23. Moniatycze 171 Kolonia 24. Moroczyn 346 25. Mieniany 622 26. Nowosiółki 285 27. Obrowiec 438 28. Stefankowice 255 29. Stefankowice 289 Kolonia 30. Szpikołosy 469 31. Ślipcze 393 32. Świerszczów 257 33. Teptiuków 369 34. Turkołówka 36 35. Ubrodowice 324 36. Wolica 255 37. Wołajowice 224 RAZEM 11.618 9

2. Środowisko przyrodnicze. 2.1. Klimat. Obszar Gminy Hrubieszów leŝy w obrębie dzielnicy klimatycznej lubelsko-chełmskiej. Na tle Lubelszczyzny obszar Gminy wyróŝnia się zwiększoną sumą opadów atmosferycznych i najwyŝszymi w regionie wartościami usłonecznienia; średnia roczna liczba godzin z odkrytą tarczą słoneczną w Gminie Hrubieszów wynosi około 1680 1700 godzin. Są to wartości naleŝące do najwyŝszych w kraju i znacznie przekraczają normę usłonecznienia, która np. dla uzdrowisk Europy Środkowo-Wschodniej wynosi 1500 godzin. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,2 0 C; średnia temperatura miesięcy letnich wynosi 17,2 0 C; średnia temperatura miesięcy zimowych 3,2 0 C. Sumy roczne opadów atmosferycznych Gminy Hrubieszów oscylują w granicach 600 mm rocznie. W pobliŝu Hrubieszowa przebiega jeden z trzech szlaków gradowych; notuje się średnio 4 dni z gradem rocznie. 2.2. Wody. Obszar Gminy Hrubieszów naleŝy do dorzecza Bugu, rzeki II rzędu, największego prawobrzeŝnego dopływu Wisły, która na odcinku Kolonia Kosmów, Husynne wyznacza wschodnią granicę Gminy. Część północna Gminy jest odwadniana przez Ubrodowicę 1, lewobrzeŝny dopływ Bugu, który w granicach Gminy przejmuje wody kilku niewielkich cieków biorących początek na Grzędzie Horodelskiej i ObniŜeniu Dubienki. Centralną część Gminy Hrubieszów odwadnia Huczwa, rzeka III rzędu, lewobrzeŝny dopływ Bugu, który przyjmuje lewostronnie liczne bezimienne cieki. Południowa część Gminy połoŝona jest w dorzeczu Bukowej, rzeki II rzędu, lewobrzeŝnego dopływu Bugu. W okolicach Metelina, Mienian i Masłomęcza występują dość liczne, stosunkowo małe zagłębienia bezodpływowe, stale lub okresowo utrzymujące wodę. 1 Nazewnictwo rzeki Ubrodowicy i miejscowości o tej samej nazwie budzi po dziś dzień szereg kontrowersji. W powszechnym uŝyciu występują bowiem na określenie miejscowości nazwy Ubrodowice, Ubradowice, Ubrodownice, a odpowiednio od nich takŝe nazwy rzeki. PoniewaŜ problem ten do dziś nie został rozstrzygnięty, w niniejszym opracowaniu na określenie miejscowości uŝywana jest nazwa Ubrodowice i nazwa rzeki Ubrodowica. 10

Na obszarze Gminy Hrubieszów są wody podziemne dwóch pięter wodonośnych: czwartorzędowego i kredowego. UŜytkowy poziom wodonośny tworzą wody piętra kredowego o duŝej wydajności, eksploatowane przez większość studni kopanych i głębinowych. Głębokość występowania pierwszego horyzontu wód podziemnych na obszarze Gminy waha się od 2-5 m w strefie zboczy dolin, do ponad 20 m na wierzchołkach. 2.3. Gleby. Na terenie Gminy Hrubieszów przewaŝają czarnoziemy zdegradowane i gleby brunatne właściwe wytworzone z utworów lessowych zwykłych i ilastych. W dolinie rzeki Huczwy wytworzyły się mady wytworzone z osadów aluwialnych o składzie pyłu zwykłego lub ilastego. W części północnej i na wschód od Hrubieszowa niewielkie powierzchnie zajmują gleby pseudobielicowe, rdzawe i brunatne kwaśne wykształcone na piaskach gliniastych luźnych i słabogliniastych oraz pyłach zwykłych. Łączna powierzchnia uŝytków rolnych występujących na terenie Gminy Hrubieszów wynosi 18.712 ha. Wśród gruntów rolnych Gminy dominują gleby klasy II, III i IV. Tabela Nr 2. Klasy bonitacyjne uŝytków rolnych Gminy Hrubieszów. Klasa % ha bonit. I 17,47 3.524 II 42,03 8.478 IIIa 19,57 3.949 IIIb 4,96 1.001 IVa 6,26 1.264 IVb 0,78 158 V 1,33 268 VI 0,35 70 2.4. Walory przyrodnicze. Głównymi walorami przyrodniczymi Gminy Hrubieszów są lasy i grunty leśne zajmujące powierzchnię 3.056 ha, czyli 11,8% ogólnej powierzchni Gminy. Na terenie Gminy Hrubieszów stwierdzono występowanie około 80 zespołów i zbiorowisk roślinnych reprezentujących szerokie spektrum antropogenicznego 11

przekształcenia, od zbliŝonych do naturalnych zbiorowisk leśnych, wodnych i szuwarowych, poprzez półnaturalne fitocenozy muraw kserotermicznych, łąk i lasów, po segetalne i ruderalne zbiorowiska z duŝym udziałem antropofitów. Stwierdzono występowanie 903 gatunków roślin naczyniowych, w tym 43 gatunki objęte ochroną prawną. Faunę Gminy Hrubieszów stanowią: 232 gatunki bezkręgowców; 12 gatunków ryb; 9 chronionych gatunków płazów; kilkadziesiąt gatunków ptaków, w tym rzadkich gatunków m.in. rycyka krwawodzioba, zimorodka, derkacza, cyranki i błotniaków; 39 gatunków ssaków, w tym m.in. zapisany w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt suseł perełkowany, którego liczebność kolonii przed kilku laty szacowano na około 1.000 osobników. Walory przyrodnicze Gminy Hrubieszów objęte są następującymi formami ochrony: Strzelecki Park Krajobrazowy utworzony w 1993 roku w granicach gmin: Hrubieszów, Horodło, Dubienka i Białopole; w granicach Gminy Hrubieszów Park zajmuje powierzchnię 3.335 ha. Lasy Strzeleckie naleŝą do sieci NATURA 2000 (Nr 164) oraz ostoi CORINE. NadbuŜański Obszar Chronionego Krajobrazu utworzony w 1997 roku w granicach gmin: Horodło, Hrubieszów i Mircze; w granicach Gminy Hrubieszów Obszar zajmuje powierzchnię 4.090 ha. w projektowanej sieci ekologicznej ECONET - Polska Dolina Bugu stanowi korytarz ekologiczny o randze międzynarodowej. UŜytek ekologiczny Błonia NadbuŜańskie utworzony w 1997 roku, obejmuje kserotermy i podmokłe łąki nad Bugiem między Gródkiem a Czumowem. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Hrubieszów, Hrubieszów 2004, zakłada docelowo objęcie róŝnymi formami ochrony 23 obiekty. Proponuje się: 12

- podniesienie statusu uŝytku ekologicznego Błonia NadbuŜańskie do rangi rezerwatu przyrody; - utworzenie 7 nowych uŝytków ekologicznych; - utworzenie 15 pomników przyrody. 2.5. Bogactwa naturalne. Na terenie Gminy Hrubieszów znajdują się złoŝa węgle kamiennego naleŝące do przylegającego do granic Polski Zagłębia Lwowsko-Wołyńskiego. W dolinie rzeki Huczwy występują udokumentowane złoŝa torfu o powierzchni 300 ha. W rejonie Mienian, Dąbrowy i Masłomęcza występują złoŝa margli i kredy piszącej. Ponadto wśród bogactw naturalnych występujących na terenie Gminy wymienić naleŝy: gliny zwałowe, piaski wodnolodowcowe i mułki rzeczne. ZłoŜa surowców mineralnych nie są eksploatowane. 3. Turystyka Jedną z oznak oŝywienia gospodarczego na terenie Gminy Hrubieszów jest dający się w ostatnim dziesięcioleciu odnotować rozwój ruchu turystycznego. Walory przyrodnicze i historyczne Gminy powodują, Ŝe właśnie rozwijanie tej gałęzi gospodarki ma ogromne perspektywy, aczkolwiek dotychczasowy brak moŝliwości inwestycyjnych w infrastrukturę turystyczną jest trwałym i najwaŝniejszym jej ogranicznikiem. Dla przykładu, Gmina Hrubieszów nie dysponuje Ŝadnym hotelem (jedyny hotel zlokalizowany jest w mieście Hrubieszów); jedynymi miejscami noclegowymi na jej terenie są 4 kwatery agroturystyczne: 1 w Husynnem, 2 w Dąbrowie i 1 w Obrowcu; brak takŝe sieci restauracji i ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych. Turystom pieszym Gmina oferuje cztery nie oznakowane szlaki turystyczne: Szlak Archeologiczny: Hrubieszów - Czerniczyn - Masłomęcz - Mieniany - Gródek - Horodysko - Hrubieszów; Szlak NadbuŜański: Hrubieszów - Gródek - Czumów - Ślipcze - Kosmów - Cichobórz - Kozodawy - Hrubieszów; 13

Szlak Staszicowski: Hrubieszów - Moroczyn - Dziekanów - Hrubieszów; Szlak Historyczny: Hrubieszów - Husynne - Moroczyn - Dziekanów - Szpikołosy - Gołębowiec - Ubrodowice - Stefankowice - Moniatycze - Hrubieszów. 2 4.Zagospodarowanie przestrzenne 4.1.Uwarunkowania ochrony środowiska naturalnego. Zmiany zachodzące w środowisku przyrodniczym Gminy Hrubieszów uwarunkowane są czynnikami o oddziaływaniu lokalnym, a takŝe działalnością człowieka. NajwaŜniejszymi zagroŝeniami są: niewłaściwa gospodarka leśna; zanieczyszczenie powietrza spowodowane komunikacją samochodową; nielegalne wysypiska śmieci; intensywna gospodarka rolna (nawoŝenie pól i środki chemicznej ochrony roślin); zanieczyszczenie wód spowodowane brakiem kanalizacji (szamba przydomowe). Na terenie Gminy Hrubieszów nie stwierdzono istnienia obiektów szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. 4.2. Infrastruktura techniczna. 4.2.a. Komunikacja kolejowa i drogowa. Przez obszar gminy Hrubieszów przebiega jedyna w Polsce szerokotorowa [hutniczosiarkowa] linia kolejowa łącząca Śląsk z Ukrainą, wykorzystywana do przewozu towarów masowych [węgiel, ruda Ŝelaza, płody rolne]. Jej przebieg przez Gminę Hrubieszów oraz usytuowane tuŝ przy Granicy Państwa z Ukrainą obiekty stacji przeładunkowej pozwalają wykorzystywać linię do przewozu towarów za wschodnią granicę oraz rozwijać usługi związane z ich eksportem i importem. Gmina posiada takŝe normalnotorowe połączenie kolejowe z Warszawą i innymi miastami w Kraju. Podstawowy układ drogowy Gminy Hrubieszów ma charakter historyczny i rozchodzi się w sposób promienisty od centrum miasta Hrubieszowa, co gwarantuje sprawną 14

komunikację zarówno pomiędzy miejscowościami gminnymi, jak i pomiędzy miejscowościami Gminy Hrubieszów. Przez obszar Gminy przebiegają: 1 odcinek drogi krajowej Nr 74 relacji: Sulejów - Kielce - Opatów - OŜarów - Annopol - Kraśnik - Janów Lubelski - Frampol - Szczebrzeszyn - Zamość - Hrubieszów - Zosin - Granica Państwa. 1 odcinek drogi wojewódzkiej Nr 844 relacji: Chełm - Hrubieszów - Witków - Granica Państwa. 19 dróg powiatowych relacji: 1) droga Nr 3230 L Skierbieszów - Grabowiec - Hrubieszów; 2) droga Nr 3413 L Obrowiec - Brodzica; 3) droga Nr 3424 L Moniatycze - Nowosiółki - Nieledew; 4) droga Nr 3404 L Teratyn - Horodło; 5) droga Nr 18056 L Raciborowice - Kułakowice - Strzelce 6) droga Nr 1855 L Moniatycze - Ubrodowice - Strzelce; 7) droga Nr 3407 L Matcze - Kopyłów - Szpikołosy - Dziekanów - Hrubieszów; 8) droga Nr 3453 L Moniatycze - Szpikołosy; 9) droga Nr 3405 L Horodło - Kobło - Szpikołosy; 10) droga Nr 3412 L Hrubieszów - Teptiuków; 11) droga Nr 3411 L Dziekanów - Teptiuków; 12) droga Nr 3408 L Kobło - Husynne; 13) droga Nr 3423 L Bormańce - Czerniczyn; 14) droga Nr 3424 L Terebiń - Masłomęcz - Mieniany; 15) droga Nr 3430 L Hrubieszów - Cichobórz - Dołhobyczów; 16) droga Nr 3432 L Hrubieszów - Kryłów - Dołhobyczów; 17) droga Nr 3431 L Hrubieszów - Gródek; 18) droga Nr 3433 L Cichobórz - Kosmów; 2 Patrz: Gmina Hrubieszów zaprasza, Hrubieszów 2002, s. 11. 15

19) droga Nr 3406 L Annopol - Szpikołosy. Sieć uzupełniającą dróg Gminy Hrubieszów stanowi 86 dróg gminnych o długości 160,1 km, spośród których w dniu 31.12.2003 roku zaledwie około 22,6% posiadało nawierzchnię utwardzoną, co w okresie zarówno zimowym jak i w trakcie intensywnych opadów stwarza określone trudności związane z przejazdem. Na terenie Gminy Hrubieszów istnieje 1 stacja paliw. 4.2.b. Łączność. Na terenie Gminy Hrubieszów nie działają placówki pocztowe. Mieszkańcy Gminy posiadają nieograniczony dostęp do sieci telefonicznych. Przez teren Gminy wzdłuŝ drogi krajowej Nr 847 Zamość - Hrubieszów biegnie linia światłowodowa. 4.2.c. Gospodarka wodno-ściekowa. W Gminie Hrubieszów w dniu 31.12.2003 roku dostęp do wodociągów miało 34,3 % gospodarstw domowych. Gorzej jest z podłączeniem do kanalizacji, której sieć na terenie Gminy ma zaledwie 1,3 km długości i 15 przyłączy. Na terenie Gminy istnieją wprawdzie 3 oczyszczalnie ścieków [Mieniany, Dziekanów i Husynne], lecz wobec śladowej długości sieci kanalizacyjnej, niemal wszystkie mieszkania posiadające łazienkę i WC (64,8% budynków) korzystają z przydomowych szamb. 4.2.d. Gospodarka odpadami komunalnymi. Na terenie Gminy Hrubieszów w roku 2003 zebranych zostało 125 Mg odpadów komunalnych. Zorganizowaną zbiórką odpadów objęte są wszystkie miejscowości; zbiórka odbywa się za pomocą: kontenerów, pojemników, koszy na śmieci worków foliowych rozmieszczonych przy zabudowie jednorodzinnej. Zbiórką i transportem odpadów powstających na terenie Gminy Hrubieszów zajmuje się Gminny Zakład Usług Komunalnych w Hrubieszowie z siedzibą w Świerszczowie. Unieszkodliwianie odpadów odbywa się poprzez ich składowanie na Miejskim Składowisku Odpadów Komunalnych w Hrubieszowie 16

przy ul. Gródeckiej. Na terenie Gminy Hrubieszów nie stwierdzono istnienia dzikich wysypisk śmieci. 4.2.e. Energetyka i gazownictwo. Prąd elektryczny posiadają wszyscy mieszkańcy Gminy Hrubieszów. Gmina nie dysponuje siecią gazu przewodowego. 4.2.f. Ciepłownictwo. Gospodarka cieplna Gminy Hrubieszów opiera się na kotłowniach lokalnych oraz indywidualnych źródłach ciepła, w których jako paliwo wykorzystywane jest drzewo i węgiel. 4.3. Własność nieruchomości Tabela Nr 3. Struktura własności nieruchomości na terenie Gminy Hrubieszów w 2003 roku. Rodzaj gruntu Powierzchnia Grunty skarbu państwa 4.257 ha Grunty Gminy 636 ha Grunty prywatne 20.191 ha Inne 836 ha Razem 25.920 ha 4.4. Stan obiektów dziedzictwa kulturowego. NajwaŜniejszymi obiektami dziedzictwa kulturowego Gminy Hrubieszów są wykopaliska archeologiczne. Prowadzone przez 25 lat prace wykopaliskowe na terenie Masłomęcza doprowadziły do sensacyjnych odkryć cmentarzyska i osady Gotów z II-IV wieków n.e. i rozsławiły Gminę na terenie Polski, Europy i świata. Na terenie Gminy Hrubieszów do ewidencji zabytków zostały zaliczone ponadto następujące obiekty: Annopol - drewniana kapliczka Jana Nepomucena z 1918 roku; Brodzica - nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku i 31 stanowisk archeologicznych; Cichobórz - pozostałości parku dworskiego, cmentarz wojenny z I wojny światowej i 41 stanowisk archeologicznych; 17

Czerniczyn - kościół rzymskokatolicki, dawna cerkiew grekokatolicka z 1870 roku; cmentarz przykościelny z około 1910 roku; cmentarz parafialny załoŝony w XIX wieku; nieczynny cmentarz prawosławny; drewniany dom mieszkalny; 27 stanowisk archeologicznych; Czortowice - 13 stanowisk archeologicznych; Czumów - murowany pałac z II poł. XIX wieku z pozostałościami parku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; 24 stanowiska archeologiczne; Dziekanów - drewniana rządcówka i murowana kuźnia z I połowy XIX wieku, kaplica grobowa z 1851 r. na cmentarzu grzebalnym; pozostałości murowanego dworu z XIX wieku; murowany dom zbudowany po 1816 roku; przydroŝna murowana kaplica z przełomu XIX-XX wieku; murowana przydroŝna figura z początku XX wieku; pomnik Stanisława Staszica z 1922 roku, cmentarz prawosławny obecnie katolicki załoŝony w XIX wieku; 32 stanowiska archeologiczne; Gródek - grodzisko z X-XIII wieku; grodzisko na wzgórzu; stanowisko archeologiczne Nr 6; nieczynny cmentarz prawosławny; Husynne - wczesnośredniowieczny kurhan z XI wieku tzw. KsięŜycowa Mogiła ; 3 domy mieszkalne z lat 1892-1920; nieczynny cmentarz prawosławny; 27 stanowisk archeologicznych; Janki - drewniany kościół z 1875 roku, dawna cerkiew prawosławna; drewniana kapliczka z początku XX wieku; drewniany młyn z przełomu XIX-XX wieku; cmentarz wojenny z I wojny światowej; Kobło - drewniany dom mieszkalny z około 1920 roku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; cmentarz wojenny z I wojny światowej; 33 stanowiska archeologiczne; 18

Kosmów - dom mieszkalny drewniano-szachulcowy z około 1925 roku; dom drewniany konstrukcji szachulcowej z około 1920 roku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; 35 stanowisk archeologicznych; Kozodawy - 8 stanowisk archeologicznych; Kułakowice - 51 stanowisk archeologicznych; Łotoszyny - 4 stanowiska archeologiczne; Masłomęcz - krzyŝ Ŝelazny na postumencie; nieczynny cmentarz unicki z XIX wieku; 39 stanowisk archeologicznych; Metelin - lamus lub browar dworski z końca XIX wieku; pozostałości parku dworskiego z I połowy XIX wieku; drewniany młyn elektryczny z 1937 roku; Mieniany - murowana kaplica grobowa rodziny de Magura-Madan z I połowy XIX wieku, obecnie kościół filialny oraz otaczający go cmentarz i drzewostan; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; 24 stanowiska archeologiczne; Moniatycze - zespół kościoła parafialnego rzymskokatolickiego: drewniany kościół i dzwonnica z 1870 roku i cmentarz przykościelny z II połowy XIX wieku; plebania drewniana z końca XIX wieku i plebania murowana z lat 1914-1918; drewniana kapliczka domkowa św. Józefa z XIX wieku; murowana figura przydroŝna z 1906 roku; drewniany budynek z 1925 roku; dawna szkoła drewniana z końca XIX wieku; drewniany młyn elektryczny z 1931 roku; drewniany dom mieszkalny z 1918 roku; czynny cmentarz parafialny załoŝony w XIX wieku; 23 stanowiska archeologiczne; Moniatycze Kolonia - 24 stanowiska archeologiczne; Moroczyn - zespół dworski: murowany dwór z przełomu XVIII-XIX wieku, ruiny murowanego spichlerza z I połowy XIX wieku, murowana kapliczka z XVIII wieku, pozostałości parku i aleja dojazdowa z przełomu XVIII-XIX wieku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; 56 stanowisk archeologicznych; 19

Nowosiółki - 2 drewniane domy mieszkalne z lat 1910-1920; 19 stanowisk archeologicznych; pozostałości drzewostanu folwarcznego z XIX wieku; Obrowiec - 47 stanowisk archeologicznych; Stefankowice - pozostałości zespołu dworskiego: murowana kuźnia i pozostałości parku z przełomu XIX-XX wieku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; 36 stanowisk archeologicznych; Stefankowice Kolonia - drewniany dom z około 1910 roku; cmentarz wojenny z 1 lat 1914-1920; 40 stanowisk archeologicznych; Szpikołosy - drewniany kościół i dzwonnica z początku XIX wieku, cmentarz przykościelny z drzewostanem i cmentarz wojenny z I wojny światowej; murowana kaplica cmentarna z 1906 roku; murowana szkoła fundacji staszicowskiej z 1865 roku; dom drewniany z około 1870 roku; dom drewniany z oborą z około 1905 roku, czynny cmentarz parafialny z XIX wieku; 64 stanowiska archeologiczne; Ślipcze - trzy kopce ziemne; zagroda drewniana z początku XX wieku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; Świerszczów - nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku i 26 stanowisk archeologicznych; Teptiuków - 35 stanowisk archeologicznych; Ubrodowice - szkoła drewniana z 1914 roku; nieczynny cmentarz prawosławny z XIX wieku; cmentarz wojenny z lat 1914-1920; 4 stanowiska archeologiczne; Wolica - drewniana kapliczka z XIX wieku; pozostałości parku dworskiego; 7 stanowisk archeologicznych; Wołajowice - cmentarz wojenny z lat 1914-1920; 31 stanowisk archeologicznych. 20

4.5. Identyfikacja problemów SŁABE STRONY Niski stopień zaludnienia Sezonowość ruchu turystycznego Brak infrastruktury turystycznej, zwłaszcza bazy noclegowej i ośrodków turystycznych Zły stan techniczny dróg Niedostatecznie rozbudowana sieć wodociągowa Brak dostatecznie rozwiniętej sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków Przestarzałe systemy ciepłownicze Brak sieci gazu przewodowego MOCNE STRONY PołoŜenie w bezpośredniej bliskości granicy z Ukrainą Linia hutniczo-szerokotorowa Dodatnie saldo migracji Dobre warunki klimatyczne, geograficzne i ekologiczne do rozwoju turystyki Dobre gleby Dobra sieć dróg Pracowitość mieszkańców Wielokulturowy charakter zabytków architektury i kultury materialnej Dobre warunki do rozbudowy nowoczesnych sieci informatycznych Dobra gospodarka odpadami 5. Gospodarka 5.1. Pracodawcy: struktura i trendy Gmina Hrubieszów ma charakter typowo rolniczy. Większość podmiotów gospodarczych to sklepy oraz małe i średnie zakłady trudniące się głównie przetwórstwem rolno-spoŝywczym (piekarnie, młyny, masarnie) lub świadczące podstawowe usługi. W roku 2002 na obszarze liczącej 11.618 mieszkańców Gminy Hrubieszów istniało 3.546 gospodarstw domowych. Dla największej liczby rodzin głównym źródłem utrzymania były emerytury i renty wypłacane z budŝetu państwa. Dla drugiej pod względem liczebności grupy gospodarstw domowych głównym źródłem utrzymania była praca na rachunek własny w rolnictwie. Grupę trzecią stanowiły rodziny utrzymujące się z pracy najemnej, przy czym dla większości rodzin w tej grupie głównym źródłem utrzymania była praca w sferze budŝetowej: oświacie, administracji, słuŝbie zdrowia, leśnictwie itp. Najbardziej charakterystyczną cechą Gminy Hrubieszów, jeśli chodzi o strukturę pracodawców jest fakt, iŝ - mimo Ŝe głównym źródłem dochodów mieszkańców Gminy jest rolnictwo - dla 21

największej grupy rodzin mieszkających na jej terenie głównym źródłem dochodów, a zatem niejako głównym pracodawcą, jest wypłacający emerytury i renty Zakład Ubezpieczeń Społecznych i KRUS. Tabela Nr 4. Gmina Hrubieszów - gospodarstwa domowe według głównego Rodzaj źródła utrzymania źródła utrzymania w 2002 roku. 1. Emerytury i renty 1.513 2. Na rachunek własny w rolnictwie Liczba gospodarstw 1.240 3. Praca najemna 571 4. Na rachunek własny poza rolnictwem 50 5. Pozostałe źródła 172 Razem 3.546 W związku z nieuniknioną restrukturyzacją rolnictwa, wielu mieszkańców - z powodu niemoŝności utrzymania się z niewielkich gospodarstw rolnych - porzuci uprawę ziemi na rzecz pracy we własnych firmach związanych z obsługą rolnictwa, usługami, handlem i turystyką. Wszystko to spowoduje powstanie rodzimej grupy pracodawców, którzy będą w stanie zaoferować miejsce zatrudnienia tym osobom, które z róŝnorodnych przyczyn poszukiwać będą pracy najemnej. 5.2. Struktura i trendy podstawowych branŝ i liczba osób zatrudnionych w poszczególnych sektorach. Gmina Hrubieszów jest obszarem typowo rolniczym, pozbawionym liczących się na rynku pracy zakładów przemysłowych. Do największych pracodawców na terenie Gminy Hrubieszów naleŝy: oświata, słuŝby leśne i administracja samorządowa. MoŜna przypuszczać, iŝ w związku z oŝywieniem gospodarczym i rozwojem współpracy transgranicznej, leŝąca na wschodnich krańcach Polski i Unii Europejskiej, Gmina Hrubieszów wykorzysta powstałe takŝe dla niej szanse. Rozwój transgranicznego handlu i rozwój turystyki powinien spowodować w najbliŝszych latach dynamiczny rozwój małych i średnich przedsiębiorstw branŝy usługowej, handlowej, obsługi rolnictwa i przetwórstwa płodów rolnych. Wszystko to 22

winno zmienić strukturę zatrudnienia i strukturę głównych źródeł utrzymania mieszkańców Gminy na bardziej korzystną i odpowiadającą współczesnym warunkom gospodarowania. 5.3. Identyfikacja problemów Słabe strony Brak przemysłu Brak liczącej się pozarolniczej działalności produkcyjnej Niedostateczny rozwój handlu i usług Przestarzałe formy gospodarowania w rolnictwie Tradycyjna struktura upraw i hodowli w rolnictwie Brak rynków zbytu i brak aktywności rolników w ich pozyskiwaniu Brak usług i handlu obsługującego rolnictwo Brak grup producenckich wśród rolników Rozdrobnienie gospodarstw rolnych Niski poziom aktywności gospodarczej mieszkańców Wysoki procent ludności, dla których głównym źródłem utrzymania są renty i emerytury Brak zakładów wytwórczych i zakładów przetwórstwa owocowowarzywnego. Mała liczba składów, baz hurtowych i magazynów. Poziom rozwoju usług rynkowych jest zbyt niski, aby tworzył zadowalający składnik bazy ekonomicznej. Brak bazy turystycznej Brak dostępu do kapitału. Brak zakładów przetwórczych płodów rolnych Brak zakładów usługowych i przemysłowych Mocne strony Czyste środowisko przyrodnicze sprzyjające produkcji Ŝywności metodami ekologicznymi z wykorzystaniem dobrych praktyk rolniczych. Stosunkowo duŝe zainteresowanie agroturystyką jako formą zarobkowania rolników MoŜliwości rozwoju przetwórstwa spoŝywczego. DuŜe moŝliwości rozwoju bazy wypoczynku na bazie połączenia potencjału gospodarstw rolnych, walorów przyrodniczych i kulturowych 23

6. Sfera społeczna 6.1. Sytuacja demograficzna i społeczna terenu. 6.1.a. Sytuacja demograficzna. Przyrost naturalny ludności na terenie Gminy Hrubieszów od wielu lat jest dodatni, dodatnie są takŝe wskaźniki migracji: w roku 2002 na terenie Gminy mieszkało 11.168 osób, zaś w 2004 roku 11.618 osób. Wzrost liczby mieszkańców o 450 osób w ciągu dwóch lat nie wynika jednak z rosnącego przyrostu naturalnego lub atrakcyjności Gminy pod względem osiedlania się. Wiązać go najprawdopodobniej naleŝy z powrotem do miejsca urodzenia tych osób, szczególnie ludzi młodych, które swego czasu wyjechały z Gminy do pracy w duŝych ośrodkach miejskich, a w ostatnich dwóch latach, z powodu rosnącego bezrobocia, po utracie pracy, powróciły do miejsc zamieszkania. W strukturze ludności brak istotnych dysproporcji ilościowych między płciami; odsetek kobiet wynosi 49,7% ogółu mieszkańców całego terenu. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 25,7 % ludności Gminy, w wieku produkcyjnym 56,0%, zaś w wieku poprodukcyjnym 18,2%. Na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym przypada 78 osób w wieku nieprodukcyjnym; w skali województwa lubelskiego wskaźnik ten wynosi 68. Niezbyt korzystne wskaźniki demograficzne Gminy Hrubieszów pogarsza dość wysoka liczba osób niepełnosprawnych; w roku 2002 na 11.169 mieszkańców 2.457 osób stanowili ludzie niepełnosprawni, w tym u 1.745 osób była to niepełnosprawność prawna, zaś u 712 niepełnosprawność biologiczna. 6.1.b. Sytuacja społeczna - poziom bezrobocia. Gmina Hrubieszów, podobnie jak Powiat Hrubieszowski i całe Województwo Lubelskie, jest obszarem dotkniętym wysokim bezrobociem. Bezrobociem jawnym, ustalanym na podstawie ewidencji urzędów pracy i określanym jako bezrobocie rejestrowane, które w końcu września 2003 roku osiągnęło najwyŝszą wartość ponad 20%, i trudniejszym do 24

rozpoznania bezrobociem utajonym, które nigdzie nie jest ewidencjonowane, a którego rozpoznanie wymaga specjalnych badań ankietowych oraz stosowania statystycznych metod szacunkowych. Bezrobocie utajone dotyczy głównie indywidualnych gospodarstw rolnych połoŝonych na terenie Gminy Hrubieszów i ma znaczące rozmiary. Bezrobocie jawne na obszarze Gminy Hrubieszów charakteryzuje się tym, Ŝe - według danych z roku 2002 - największy odsetek bezrobotnych (ponad 50%) stanowią osoby chronicznie bezrobotne, czyli pozostające bez pracy ponad 13 miesięcy. Charakterystyczną cechą Gminy Hrubieszów, jeśli chodzi o strukturę bezrobotnych, jest zdecydowanie większe bezrobocie wśród męŝczyzn (około 58%) niŝ wśród kobiet (około 42%). 6.2. Warunki i jakość Ŝycia mieszkańców. 6.2.a. Warunki mieszkaniowe. Zasoby mieszkaniowe Gminy Hrubieszów stanowi 2.757 budynków mieszkalnych z 2.932 mieszkaniami o łącznej powierzchni 250.781 m2; na jedną osobę przypada ponad 22,5 m2. Mieszkania na terenie Gminy w sposób zasadniczy róŝnią się jednak standardem: 72,9% mieszkań posiada wodociąg; łazienkę posiada 62,4% mieszkań; toaletę zaś posiada zaledwie 57,6% mieszkań. 6.2.b. Szkolnictwo. Gmina Hrubieszów posiada rozwiniętą sieć placówek oświatowych, które - z wyjątkiem przedszkoli - pokrywają zapotrzebowanie na tego typu placówki: 10 szkół podstawowych oraz jedna szkoła filialna; w roku szkolnym 2003/2004 uczęszczało do nich 840 dzieci; 2 gimnazja do których w roku szkolnym 2003/2004 uczęszczało 293 dzieci; 5 szkół stowarzyszeniowych, do których w roku szkolnym 2003/2004 uczęszczało 142 dzieci; W szkołach połoŝonych na terenie Gminy Hrubieszów w roku szkolnym 2003/2004 zatrudnionych było 80 nauczycieli etatowych i 103 niepełnoetatowych. 6.2.c. Ochrona zdrowia i opieka społeczna. 25

Gmina Hrubieszów, podobnie jak wszystkie struktury tego resortu w kraju, boryka się niedoinwestowaniem słuŝby zdrowia. Podstawową opiekę zdrowotną zapewniają mieszkańcom: Zakłady Opieki Zdrowotnej w Dziekanowie, Stefankowicach, Mojsławicach i Hrubieszowie. Porady specjalistów udzielane są na podstawie skierowań w Hrubieszowie i Zamościu. Tam równieŝ mieszkańcy gminy mogą skorzystać z opieki szpitalnej. Na terenie Gminy działa 1 apteka. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Hrubieszowie powołany został w 1990 roku i udziela róŝnorodnych form pomocy rodzinom z budŝetu Gminy oraz z dotacji celowych budŝetu centralnego. Szczególnie ostro odczuwalny jest natomiast brak placówki, w której prowadzona byłaby opieka nad ludźmi starymi i obłoŝnie chorymi. 6.2.d. Instytucje kulturalne. Na terenie Gminy Hrubieszów działalność kulturalna prowadzona jest przez następujące instytucje i organizacje: Ochotniczą StraŜ PoŜarną, która obok zapewnienia bezpieczeństwa poŝarowego, dysponując odpowiednimi obiektami i strukturalne, pełni funkcje ośrodków Ŝycia kulturalnego; Klubokawiarnie zlokalizowane w 8 miejscowościach Gminy; 5 Bibliotek Publicznych; 6.2.e. Sport i rekreacja. Na terenie Gminy Hrubieszów działa 1 klub sportowy: Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Gminny Klub Sportowy Huragan w Stefankowicach. 6.2.f. Organizacje pozarządowe. W chwili obecnej na obszarze Gminy Hrubieszów działają następujące organizacje pozarządowe: 26 Kół Gospodyń Wiejskich; 13 Kółek Rolniczych; 14 jednostek Ochotniczej StraŜy PoŜarnej; 26

Stowarzyszenie Nieobojętni. 6.2.g. Poziom bezpieczeństwa. Na terenie Gminy Hrubieszów od lat trzydziestych XX wieku działa Ochotnicza StraŜ PoŜarna; w roku 2004 było to 14 jednostek i około 433 członków. NajbliŜsza placówka Państwowej StraŜy PoŜarnej znajduje się w Hrubieszowie. Na terenie Gminy Hrubieszów brak posterunku policji; w mieście Hrubieszów znajduje się Komenda Powiatowa policji. 6.3. Określenie grup wymagających wsparcia 6.3.a. Bezrobotni. PoniewaŜ ukryte bezrobocie, jak sama nazwa wskazuje, nie ma charakteru jasno skonkretyzowanych liczb, to szacować moŝna, iŝ jeśli policzyć wszystkie gospodarstwa, w których występuje nadmiar rąk do pracy co najmniej kilkaset osób mieszkających we wsiach Gminy Hrubieszów, aczkolwiek nigdy nie zostało zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoby bezrobotne, faktycznie pozostaje bez pracy. Niewielkie gospodarstwa rolne (przeciętna powierzchnia ogólna 1 gospodarstwa rolnego wynosi 7,2 ha) nie są w stanie dać utrzymania rodzinom wiejskim, a brak ofert pracy na lokalnym rynku pracy i niewielki stopień rozwoju przedsiębiorczości oraz turystyki nie stwarza realnych podstaw do przypuszczeń, Ŝe bez interwencji zewnętrznej problem ukrytego bezrobocia na wsi zostanie rozwiązany w sposób korzystny i gwarantujący rozwój Gminy. 6.3.b. Niewykształceni mieszkańcy w wieku 20-49 lat. Spośród 4.440 mieszkańców Gminy Hrubieszów w przedziale wieku 20-49 lat aŝ 2.408 osób, czyli ponad 50% legitymuje się wykształceniem zasadniczym zawodowym i podstawowym. Pewnym jest, Ŝe osoby te bez wysiłków zmierzających do podniesienia kwalifikacji nie będą w stanie konkurować na gminnym i pozagminnym rynku pracy, i w tego efekcie skazane są na bezrobocie. Sytuacji tej grupy społecznej nie jest w stanie zmienić samorząd gminny, który nie dysponuje ani moŝliwościami finansowymi ni lokalowymi i personalnymi. JednakŜe tenŝe samorząd lokalny, przy wsparciu środków spoza gminnego 27

budŝetu, moŝe koordynować działania zmierzające do podniesienia kwalifikacji zawodowych mieszkańców Gminy Hrubieszów np. poprzez stymulowanie i koordynację szkoleń zawodowych lub takich form nauki, która w ciągu kilku lat doprowadziłaby do sytuacji, w której większość mieszkańców, zwłaszcza ludzi bardzo młodych, w wieku 20-35 lat, uzupełniłaby wykształcenie do poziomu średniego. 6.3.c. Dzieci w wieku przedszkolnym. Podstawowym warunkiem, którego spełnienie jest gwarancją zrównania szans rozwojowych dzieci wiejskich z szansami rozwojowymi dzieci miejskich, jest otoczenie ich opieką przedszkolną juŝ w wieku 3 lat. Tymczasem na terenie Gminy Hrubieszów brak przedszkoli. Ze względu na fakt, iŝ wsie Gminy Hrubieszów są w swej większości niewielkimi miejscowościami, przedszkola dla dzieci wiejskich, obok budynku, kadry i wyposaŝenia, winny mieć środki transportu, którymi dowoŝone byłyby dzieci z kilku wsi sąsiednich. Ze względów finansowych, władze samorządowe bez pomocy z zewnątrz nie są w stanie zapewnić wszystkim dzieciom wiejskim w wieku 3-5 lat dostępu do opieki przedszkolnej. 6.3.d. Dzieci i młodzieŝ w wieku szkolnym. Frustracje społeczne spowodowane wysokim bezrobociem rodziców i płynące z tego faktu niedostatki materialne, w połączeniu z brakiem oferty odpowiedniej dla dzieci i młodzieŝy moŝliwości spędzenia wolnego czasu, powodują, iŝ grupą społeczną, która wymaga natychmiastowego wsparcia, są na terenie Gminy Hrubieszów dzieci i młodzieŝ szkolna. Niekontrolowanemu rozwojowi sytuacji moŝe w tym wypadku zaradzić zwiększenie roli szkoły w organizowaniu dzieciom i młodzieŝy róŝnego rodzaju zajęć pozalekcyjnych, które wspomogą ich rozwój intelektualny i fizyczny, zagospodarują wolny czas i umoŝliwią rozwój indywidualnych pasji. 6.4. Rynek pracy 28

Rynek pracy na terenie Gminy Hrubieszów ma charakter specyficzny. Na terenie Gminy nie ma zakładów przemysłowych oraz placówek usługowo-handlowych, które mogłyby dać zatrudnienie wszystkim osobom poszukującym pracy. Rynek pracy Gminy Hrubieszów oŝywić moŝe jedynie rozwój transgranicznej współpracy gospodarczej i turystyki. Stworzenie atrakcyjnej oferty dla zewnętrznych inwestorów, w połączeniu z dynamiczną i skuteczną stymulacją przedsiębiorczości wśród mieszkańców Gminy (agroturystyka, usługi, handel, hotelarstwo itp.) mogą w krótkim czasie przynieść poŝądane na rynku pracy zmiany. WaŜną szansę dla Gminy Hrubieszów stwarza takŝe zrestrukturyzowane rolnictwo. Największe jednak szanse na budowę liczącego się w skali Gminy rynku pracy stwarza rozwój usług i handlu związanych z obsługą współpracy transgranicznej, obsługą rolnictwa i turystyki, które dadzą zatrudnienie pewnej znaczącej grupie mieszkańców wsi. Poza brakiem zakładów przemysłowych mogących dać zatrudnienie mieszkańcom Gminy Hrubieszów, inną cechą gminnego rynku pracy jest niski poziom wykształcenia mieszkańców, który eliminuje ich z rynków pracy w obszarze regionalnym i krajowym. 29

Identyfikacja problemów Słabe strony Wysoki wskaźnik ludności w wieku nieprodukcyjnym Wysokie wskaźniki jawnego i ukrytego bezrobocia Niska konkurencyjność mieszkańców na rynku pracy ze względu na niedostateczny poziom wykształcenia Złe warunki mieszkaniowe ludności Brak ośrodków sportu i rekreacji Zły stan techniczny budynków szkolnych. Niedostateczna baza techniczna szkół Niedostateczna sieć opieki przedszkolnej nad dziećmi w wieku 3-6 lat. Brak odpowiedniego programu, który uczyłby młodych ludzi przedsiębiorczości i wykazywania się własną inicjatywą. Niedostateczne wyposaŝenie placówek w aparaturę medyczną. Brak domu pomocy społecznej. Niekorzystna sektorowa struktura zatrudnienia. Brak stymulatorów do rozwoju rynku pracy związanego z rozwojem turystyki, drobnymi usługami, handlem, hotelarstwem itd. Brak moŝliwości finansowych do restauracji i przystosowania obiektów zabytkowych do potrzeb turystyki. Mocne strony Dodatnie saldo migracji Dostateczna liczba budynków szkolnych Dobra baza pedagogicznodydaktyczna szkół 30

Rozdział III ZADANIA POLEGAJĄCE NA POPRAWIE SYTUACJI NA OBSZARZE GMINY HRUBIESZÓW Zmiany w strukturze gospodarczej obszaru, w tym zasady kształtowania rolnej i leśnej przestrzeni produkcyjnej Zadanie 1. Prowadzenie szkoleń w zakresie podwyŝszania kwalifikacji zawodowych mieszkańców Gminy Hrubieszów. Zadanie 2. Prowadzenie szkoleń osób dorosłych z zakresu języków obcych i obsługi komputera. Zadanie 3. Szkolenia i kursy w zakresie zmian kwalifikacji zawodowych. Zadanie 4. Organizacja staŝów związanych z programem przekwalifikowania. Zadanie 5. Pozyskanie funduszy na współfinansowanie rozwoju mikroprzedsiębiorstw. Zadanie 6. Wspieranie rozwoju mikroprzedsiębiorczości poprzez wsparcie w sporządzaniu biznes planów. Zadanie 7. Przygotowanie dokumentu Strategia rozwoju turystyki i agroturystyki na terenie Gminy Hrubieszów Zadanie 8. Zorganizowanie i przeprowadzenie szkoleń z zakresu agroturystyki. Zadanie 9. Opracowanie biznes planu związanego z wprowadzeniem pakietu produktów turystycznych Gminy Hrubieszów na rynek. Zadanie 10. Przygotowanie systemu wizualizacji, w tym znaku graficznego Gminy Hrubieszów jako obszaru atrakcyjnego turystycznie Zadanie 11. Opracowanie promocyjno-informacyjnej strony internetowej Gminy Hrubieszów. Zadanie 12. Ukształtowanie przestrzeni leśnej Gminy Hrubieszów zgodnie z wymogami ekologicznorekreacyjnymi. Zadanie 13. Dostosowanie rolnej przestrzeni produkcyjnej do ekologiczno-urbanistycznych potrzeb Gminy Hrubieszów. 31

Zadanie 14. Budowa Centrum Informacji Turystycznej. Zadanie 15. Wsparcie osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym w zakresie integracji zawodowej i społecznej z uwzględnieniem młodzieŝy. Zadanie 16. Rozwój instytucjonalnego systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu: utworzenie Centrum Integracji Społecznej. Zadanie 17. Utworzenie systemu aktywizacji i wspierania kobiet z terenu Gminy Hrubieszów. Zadanie 18. Prowadzenie pośrednictwa pracy, informacji zawodowej, usług doradczych oraz subsydiowanego zatrudnienia i samozatrudnienia dla osób mieszkających na terenie Gminy Hrubieszów. Zadanie 19. Stworzenie zintegrowanych strategii rozwoju obszarów wiejskich (ZSROW). Zadanie 20. Budowanie partnerstwa publiczno-prywatnego (Lokalnych Grup Działania). Zadanie 21. Zacieśnianie współpracy transgranicznej. Zmiany w sposobie uŝytkowania terenu Zadanie 1. Wytyczenie na obszarze Gminy Hrubieszów strefy biznesu. Zadanie 2. Wytyczenie na obszarze Gminy Hrubieszów oznakowanych szlaków turystycznych. Zadanie 3. Budowa na obszarze Gminy Hrubieszów infrastruktury turystycznej Zadanie 4. Budowa sal gimnastycznych przy 5 szkołach podstawowych w: Czerniczynie, Stefankowicach, Mienianach, Kozodawach i Husynnem. Zadanie 5. Budowa ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Czumowie. Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury Zadanie 1. Budowa sieci infrastruktury informacyjnej na obszarze Gminy Hrubieszów. Zadanie 2. Upowszechnienie stosowania technik społeczeństwa informacyjnego w pracy instytucji publicznych i administracji samorządowej. Zadanie 3. Zapewnienie dostępu do Internetu w miejscach publicznych. Zadanie 4. Stymulowanie wzrostu wykorzystania szerokopasmowego Internetu wśród ludności Gminy Hrubieszów. Zadanie 5. 32

Budowa i modernizacja dróg gminnych. Poprawa stanu środowiska naturalnego Zadanie 1. Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej. Zadanie 2. Rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej na obszarach o zabudowie zwartej. Zadanie 3. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na obszarach Gminy o zabudowie rozproszonej. Zadanie 4. Budowa sieci gazu przewodowego. Zadanie 5. Budowa kanalizacji burzowej. Zadanie 6. Modernizacja stacji uzdatniania wody Zadanie 7. Budowa nowych i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków. Zadanie 8. Zakup sprzętu specjalistycznego niezbędnego do prawidłowej gospodarki odpadami. Zadanie 9. Budowa przetwórni słomy na biopaliwo. Poprawa stanu środowiska kulturowego Zadanie 1. Restauracja i modernizacja obiektów znajdujących się w rejestrze zabytków oraz przystosowanie ich do optymalnej funkcji turystycznej. Zadanie 2. Inwentaryzacja źródeł historycznych świadczących o wielokulturowości i tradycjach tolerancji Gminy Hrubieszów. Zadanie 3. Inwentaryzacja źródeł historycznych świadectw walki mieszkańców Gminy Hrubieszów z totalitaryzmami hitlerowskim i stalinowskim. Zadanie 4. Inwentaryzacja źródeł historycznych dokumentujących dziejowe tradycje Gminy Hrubieszów jako integralnej struktury lokalnej. Poprawa warunków i jakości Ŝycia mieszkańców, w tym zmiany w strukturze zamieszkania Zadanie 1. Objęcie wszystkich dzieci w wieku 3-5 lat opieką przedszkolną. 33

Zadanie 2. Udoskonalenie i rozwój bazy dydaktycznej. Zadanie 3. Rozszerzenie oferty zajęć pozalekcyjnych. Zadanie 4. Rozwój praktyk lekarza rodzinnego i wzbogacenie oferty w zakresie ambulatoryjnego lecznictwa specjalistycznego i diagnostyki. Zadanie 5. Budowa oświetlenia ulicznego na terenie Gminy Hrubieszów. Zadanie 6. Budowa targowisk gminnych w Moniatyczach i Teptiukowie. Zadanie 7. Budowa chodników w terenie zabudowanym przy drodze krajowej, drodze wojewódzkiej oraz drogach powiatowych. Zadanie 8. Budowa chodników przy drogach intensywnie uŝytkowanych (np. w bezpośredniej bliskości szkół lub miejscowościach turystycznych) Zadanie 9. Budowa witaczy-ŝegnaczy w 10 miejscowościach. Zadanie 10. Modernizacja istniejącej świetlicy i utworzenie w niej izby pamięci Stanisława Staszica w Dziekanowie. Zadanie 11. Budowa wieŝ widokowych w Gródku, Szpikołosach i Ślipczu. Zadanie 12. Modernizacja istniejącego budynku szkolnego i przystosowanie go do pełnienia funkcji schroniska młodzieŝowego w Husynnem. Zadanie 13. Budowa Chaty Gota w Masłomęczu. Zadanie 14. Modernizacja istniejącego budynku i przystosowanie go do pełnienia funkcji muzeum wsi hrubieszowskiej w Moniatyczach. Zadanie 15. Budowa ośrodka sportowo-rekreacyjnego w Czumowie ze stanicą dla wędkarzy. Zadanie 16. Budowa Przystani dla turystów w Lasku Czumowskim. Zadanie 17. Budowa toru saneczkowego i wyciągu narciarskiego w Husynnem. Zadanie 18. Remont i modernizacja budynku Urzędu Gminy Hrubieszów. Zadanie 19. Budowa retencyjnego zbiornika wodnego do celów rekreacyjnych w Obrowcu i Cichoburzu. Zadanie 20. Rozbudowa i modernizacja boiska sportowego w Teptiukowie. Zadanie 21. Modernizacja budynku hotelowo-socjalnego w Mienianach i przystosowanie go do pełnienia funkcji lokalów socjalnych. 34