Sylwia Kluczyńska Zasady pomocy psychologicznej dla dorosłych ofiar przemocy w rodzinie Osoby doznające przemocy w rodzinie charakteryzuje: niska samoocena, bierne strategie radzenia sobie ze stresem, silna zależność, lęk, obniżony nastrój, izolacja społeczna, skłonność do obwiniania siebie, często nadużywanie alkoholu i branie narkotyków, dolegliwości psychosomatyczne. Ofiary przeżywają silne poczucie winy związane z przypisywaniem sobie odpowiedzialności za akty przemocy, są przekonane, że to ich działanie spowodowało przemoc. Postrzegają siebie jako osoby, które nie mają żadnej kontroli nad własnym życiem i otoczeniem, często doświadczają też głębokiej i trwałej nieufności wobec innych. Intensywna, powtarzająca się, zagrażająca życiu przemoc powoduje, że ofiary są w stanie analizować tylko aktualną sytuację. Cały wysiłek skupiają na przetrwaniu, a nie na poszukiwaniu długofalowych rozwiązań problemu. Obawiają się, że ujawnienie przemocy może zagrozić ich życiu. Osoby doznające przemocy nie widzą możliwości zmiany istniejącego stanu rzeczy, a jeśli takowe się pojawiają, nisko oceniają szansę ich realizacji. Badania potwierdzają, że ofiary przemocy w rodzinie zgłaszają się po pomoc dopiero wtedy, gdy ich problemy przybierają niezwykle poważny charakter. Przemoc czyni z człowieka istotę bezwolną i zależną. Pomaganie ofiarom przemocy należy traktować jako działanie zmierzające do odbudowania ich osobistej mocy. Efektywność pomocy ofiarom można mierzyc poprzez ich zmiany wewnętrzne, które warunkują skuteczne, konstruktywne działanie i pożądane zmiany życiowe. Podstawowe cele pomocy ofiarom przemocy w rodzinie to zapewnienie bezpieczeństwa oraz odbudowanie poczucia mocy osobistej. Pomoc psychologiczna udzielana ofierze przemocy ma pomóc w: - uznaniu istnienia przemocy bez obwiniania się za nią; - zrozumieniu, że doznawanie przemocy nie dotyczy wyłącznie jej; - zapewnieniu bezpieczeństwa; - dostrzeżeniu alternatywnych rozwiązań problemu przemocy oraz w zbadaniu swoich możliwości w tym zakresie; - uznaniu ważności swoich uczuć, myśli i wyborów; - podejmowaniu własnych decyzji i wyborów; - przezwyciężeniu skutków przemocy; - ponownym nawiązaniu wspierających związków interpersonalnych. Punktem wyjścia do pracy z osobami doznającymi przemocy jest przyjęcie założenia, że nic z tego, co zrobiła ofiara, i żadne okoliczności, nie moga usprawiedliwiać przemocy czy zdjąć odpowiedzialność za nią ze sprawcy. Jakakolwiek próba zachęcania ofiary, by zastanowiła się nad rolą, jaką sama odgrywa w występowaniu lub utrzymywaniu się przemocy, jest wtórnie raniąca. Osoby
pomagające, które mają problemy z przyjęciem tej przesłanki, powinny skierowac ofiarę przemocy do innego specjalisty. Pracę psychologiczną z ofiarami można podzielić na trzy ważne etapy: diagnoza problemu; stworzenie i wprowadzenie w życie planu bezpieczeństwa; praca nad skutkami przemocy. Ofiary przemocy, zwłaszcza te, które szukają pomocy z innych niż przemoc powodów (np. z powodu trudności wychowawczych lub trudności małżeńskich), początkowo opierają się określeniu przemoc w rodzinie". Jednak nawet kiedy protestuja przeciwko takiemu określeniu, mogą odczuwać ulgę, że w końcu mają nazwę dla tego, czego doznawały. Nazywając doświadczenia kobiety* przemocą, istotne jest, by dać jej do zrozumienia, że nie osądzamy sprawcy, lecz tylko jego agresywne zachowanie. Celem naszych oddziaływań jest pomoc osobie krzywdzonej w bezpiecznym wydostaniu się z przemocy, a nie zmienianie sprawcy. Diagnoza problemu 1. Diagnoza form przemocy W pierwszej kolejności powinniśmy przeanalizować formy stosowanej przemocy. Przemoc fizyczna przybiera niezliczoną ilość form: od dawania klapsów, potrząsania, ciągnięcia za włosy, aż po przypalanie, duszenie i użycie broni. Jej celem jest wymuszenie na ofierze takiego zachowania, jakiego życzy sobie sprawca. Ma wywołac lęk lub stanowić karę za złamanie reguł ustanowionych przez sprawcę. Aby ocenic rozmiary przemocy fizycznej, można zadać kilka z poniższych pytań: Czy przychodzi pani na myśl choć jeden przypadek, kiedy partner szarpnął panią lub popchnął? Czy zdarzyło się kiedyś, że partner mocno panią schwycił lub nie pozwolił opuścić pokoju? Czy miał miejsce przypadek, kiedy partner rzucił czymś w panią albo w ścianę? Czy pamięta pani choć jedno zdarzenie, kiedy partner uderzył panią otwartą dłonią lub pięścią? Czy zdarzyło się, że partner panią dusił? Przemoc seksualna obejmuje całe spektrum zachowań: począwszy od niechcianych seksualnych gestów czy uwag, poprzez wymuszanie pożycia seksualnego, aż do fizycznego uszkodzenia genitaliów. Przemoc seksualna najczęściej występuje razem z przemocą fizyczną i psychiczną, choć wszystkie te formy nie muszą występować jednocześnie. Często kobiety, próbując powstrzymać dalszą przemoc fizyczną, podporządkowują się żądaniom seksualnym mężczyzny. Zazwyczaj ofiary są skrępowane, zawstydzone, gdy mówią o przemocy seksualnej. Aby ocenić jej rozmiary, można zadać następujące pytania: Czy zdarzyło się choć raz, że partner zawstydził panią lub sprawił, że poczuła się pani niezręcznie z powodu seksu? Czy partner ma jakieś sposoby skłonienia panią do odbycia stosunku, kiedy nie ma pani na to ochoty? Czy coś innego w zachowaniu partnera sprawia, że czuje się pani niepewnie w sprawach seksu? * Ofiarami przemocy w rodzinie w większości są kobiety (i dzieci), co nie znaczy, że nie zdarzają się sytuacje, w których krzywdzeni są mężczyźni.
Przemoc psychiczna to umniejszanie wartości działań, myśli czy zdolności kobiety, a także powtarzające się nękanie lub śledzenie. Ma to na celu pozbawienie ofiary zaufania do siebie i swoich kompetencji w różnych obszarach jej życia. Sprawca dąży do tego, by ofiara była samotna i zależna od niego. Nie chce, by podjęła pracę, kontynuowała naukę czy też utrzymywała kontakty z rodziną albo ze znajomymi. Sprawca może śledzić każdy krok ofiary, kontrolować jej pocztę czy rozmowy telefoniczne, grozić jej, wmawiać, że stanie się coś strasznego, jeśli nie będzie posłuszna. Aby ocenic zakres przemocy emocjonalnej, można zadać niektóre z pytań: Gdy pani partner chce panią obrazić, jakich wyzwisk używa? Jak często to robi? Czy często ma pani poczucie, że niczego nie udało się pani zrobić dobrze? Czy spędza pani dużo czasu, usiłując wymyślić, co tu zrobić, żeby nie rozzłościć partnera? Czy partner kiedykolwiek zabraniał pani spotykania się czy rozmawiania z określonymi osobami z pani rodziny? Czy naciskał na zerwanie z nimi kontaktów? Jeśli dochodzi do kłótni, czy partner straszy panią? Jakiego rodzaju groźby padają? Czy partner rzucał kiedyś jawne groźby, że zabije panią, dzieci lub siebie? Czy są jakieś tematy, których pani boi się poruszać? Przemoc ekonomiczna sprawia, że ofiara staje się zależna od partnera i szczególnie podatna na przemoc. Przykłady tej przemocy obejmują ograniczenie dostępu do pieniędzy czy do informacji o stanie finansowym rodziny, zmuszanie do proszenia o najmniejsze choćby środki, kłamanie na temat zasobów rodziny, wykradanie pieniędzy, niedopuszczanie kobiety do pracy zarobkowej. Warto zadać niektóre z podanych pytań, aby ocenić zasięg przemocy ekonomicznej: Czy ma pani jakieś pieniądze dla siebie? Kto u państwa rządzi finansami? Kto płaci rachunki? Kto sprawdza rachunki bankowe? Wykorzystywanie dzieci do sprawowania kontroli i karania ich matki. Mężczyzna może bić albo grozić zrobieniem krzywdy dzieciom, by zmusić ich matke do uległości i posłuszeństwa. Dzieci bywają świadkami znieważania matki, często słyszą, jak ojciec ją poniża. Należy sprawdzić, w jaki stopniu dzieci są wykorzystywane do sprawowania kontroli i karania ich matki: Czy partner w jakiś sposób usiłuje wykorzystac dzieci przeciwko pani? Czy partner kiedykolwiek groził, że zabierze dzieci lub zrobi im krzywdę, jeśli pani go opuści? Czy miewa pani wrażenie, że dzieci szpiegują panią na polecenie ojca lub muszą trzymać jego stronę, co ma stanowić dla pani karę? Podczas zbierania danych o sytuacji ofiary, należy pamiętać, że to ona wie najlepiej, co jej się przydarzyło i jakie znaczenie niosą ze sobą te przeżycia. Często doznająca przemocy kobieta nie wie, od czego zacząć. Bezpośrednie, otwarte pytania o przemoc sygnalizują, że może czuć się bezpiecznie, mówiąc o przemocy. Najważniejsze jest stworzenie przestrzeni, w której kobieta czuje, że może opowiedzieć swoją własną historię, takiej, w której czuje, że się jej słucha i wierzy, a nie ocenia czy lekceważy. Pomijanie pytań o przemoc może zostać odebrane jako sygnał, że to, co ją spotkało, nie jest znowu takie ważne. 2. Diagnoza stopnia nasilenia przemocy Aby uzyskać pełny obraz sytuacji przemocy w rodzinie, warto poprosić kobietę o opis czterech aktów przemocy: pierwszego, jaki może sobie przypomnieć, ostatniego, najgorszego (lub jednego z najgorszych) oraz typowego. Kiedy kobieta mówi: No więc, on mnie uderzył", ważne jest, aby się dowiedzieć, w jaki sposób - czy było to jedno klapnięcie czy wielokrotne klapsy, czy uderzenie
otwartą ręką czy zaciśniętą pięścią itd. Czy może pani opisać pierwszy incydent, kiedy partner uderzył panią lub przestraszył? Kiedy to było? Czy może pani opisać najpoważniejszy incydent (lub rodzaj przemocy), który zaniepokoił panią lub przestraszył najbardziej? Czy może pani przytoczyć ostatnie zdarzenie? Czy może pani opisać typowy akt przemocy ze strony partnera? Jak często dochodzi do stosowania przez partnera przemocy? Czy dochodzi do niej raz dziennie, raz na tydzień, raz na miesiąc, raz na rok? Czy którykolwiek z rodzajów przemocy (fizyczna, emocjonalna bądź seksualna) uległ nasileniu, jeśli idzie o częstotliwość? Czy przemoc staje się coraz poważniejsza, brutalniejsza? 3. Diagnoza skutków przemocy U niektórych ofiar i ich dzieci, w wyniku stosowania przemocy w domu, rozwijają się poważne problemy fizyczne i emocjonalne. Ważna jest ocena skutków przemocy, takich jak np. depresja czy niezdolność do działania. Poniższe pytania należy traktowac jako wskazówki, na co w szczególności zwrócić uwagę. Czy może pani przypomniec sobie, jaka była pani na samym początku związku z partnerem? Jak opisałaby pani siebie z tamtego okresu? Czy dostrzegła pani jakieś zmiany w sobie w ciągu trwania tego związku? Jeśli tak, to czy może pani opisać różnice? Niektóre kobiety przyznają, że po każdym akcie przemocy stają się bardziej wyizolowane, przygnębione, przestraszone i obojętne na wszystko. Jak opisałaby pani to, co się z nią dzieje? Czy w ciągu ostatnich kilku miesięcy zauważyła pani u siebie któryś z następujących problemów: trudności z zasypianiem, budzenie się w ciągu nocy, koszmary senne; kłopoty z koncentracją na rzeczach obojętnych, takich jak program TV czy lek tura książki; uczucie przygnębienia, smutku, obojętność i brak zainteresowań; utrata apetytu lub nadmierne objadanie się; nadmierna męczliwość; zwiększone spożycie alkoholu lub środków uspokajających; nagłe przypomnienie sobie przemocy doznanej w dzieciństwie lub w wieku do rosłym bądź innych traumatycznych doświadczeń; usilne unikanie wszystkiego, co mogłoby wzbudzić bolesne wspomnienia; uczucie, że w środku jest się niezdolnym do działania; częste bóle głowy, bóle brzucha lub żołądka; bóle w krzyżu lub w stawach; chroniczne infekcje dróg moczowych; bolesne lub intensywne krwawienia z dróg rodnych; bolesne stosunki seksualne. 4. Diagnoza rezultatów poszukiwania pomocy Warto zapoznać się z próbami, jakie podejmowała klientka w przeszłości, by rozwiązać swoje problemy. Ocenić, które okazały się pomocne, a które nie. Inną istotną częścią diagnozy są informacje na temat jej rodziny, przyjaciół. Takie informacje, poza zrozumieniem, kto i co dostarcza kobiecie wsparcia, mają decydujące znaczenie w tworzeniu planu bezpieczeństwa. Pomoc i wsparcie bliskich są ważnym elementem na drodze do wyjścia z przemocy.
Czy dalsza rodzina wie o przemocy w pani domu? Jaka była ich reakcja? Czy powiedziała pani komukolwiek spoza rodziny o przemocy w domu (znajomym, współpracownikom, lekarzowi)? Czy okazali się choć trochę pomocni? Czy miała pani kiedyś kontakt z osobą zajmującą się problemami przemocy? Czy jej rady do czegoś się pani przydały? Czy kiedykolwiek opuściła pani dom w obawie przed agresją ze strony męża? Jeśli tak, to kiedy to się stało i gdzie pani zamieszkała? Czy czas spędzony poza domem okazał się pomocny Czy zabrała pani ze sobą dzieci? Czy wzywano kiedyś policję na pomoc? Kto wtedy telefonował? Jak się pani wówczas czuła? Czy kiedykolwiek udała się pani do sądu, by tam uzyskać pomoc? Jak się pani wówczas czuła? Czy kiedykolwiek skorzystała pani z programu dla ofiar przemocy w rodzinie? 5. Diagnoza potencjalnego zagrożenia życia Najważniejszą sprawą, kiedy ofiara zgłasza się po pomoc, jest ustalenie, czy występuje zagrożenie życia, a także - jeśli posiada dzieci - czy są one bezpieczne. Przemoc domowa może spowodować obrażenia fizyczne i śmierć. Obrażenia fizyczne mogą sięgać od powierzchownych skaleczeń i otarć (rozcięć, siniaków, uszkodzonych mięśni i kości), aż po poważne, nieodwracalne, niekiedy zagrażające życiu uszkodzenia ciała (pęknięcia organów wewnętrznych, złamania kości, oparzenia, urazy głowy, głębokie rany, uszkodzenie wzroku i słuchu), a nawet śmierć. Niekiedy uszczerbek na zdrowiu wynika z życia w ciągłym stresie w związku opartym na przemocy. Ustawiczny stres może nasilać objawy cukrzycy, stwardnienia rozsianego, problemów kardiologicznych, nadciśnienia tętniczego, astmy i zaburzeń przewodu pokarmowego. W czasie gwałtownego zachowania sprawca może zranić lub zabić ofiarę, dzieci, inne osoby związane z rodziną, a niekiedy i siebie. Przemoc domowa jest szkodliwa nie tylko z powodu zachowania sprawcy. Czasami ofiara może zranić lub zabić napastnika w rozpaczliwym wysiłku ochronienia siebie czy dzieci. W innych przypadkach może się zranić lub pozbawić się sama życia w desperackiej próbie ucieczki przed cierpieniem. Zdarza się również, że dzieci próbują rozprawić się z przemocą, działając na szkodę sprawcy, ofiary, a niekiedy samych siebie. Oszacowanie potencjalnego zagrożenia życia to nie tylko próba przewidzenia, czy sprawca zabije swoją ofiarę, czy nie. Jest to również próba oszacowania ryzyka groźnych dla życia zachowań przeciwko sobie lub innym ze strony sprawcy, ofiary lub dzieci. Ocena potencjalnego zagrożenia życia powinna być przeprowadzona za każdym razem, gdy rozpoznamy występowanie przemocy domowej - podczas pierwszego spotkania, jak również, w formie nieco uproszczonej, za każdym razem, gdy terapeuta ma kontakt z rodziną. Ocena taka polega na zbieraniu informacji o" i od" ofiary, dzieci, sprawcy i innych osób utrzymujących kontakt z rodziną. Osoba pomagająca nie jest w stanie przewidzieć, kto dopuści się poważnych obrażeń ciała lub zabójstwa. Odpowiedzi twierdzące na pytania dotyczące czynników ryzyka powinny być wystarczającym powodem, by jak najszybciej pomóc klientce w opracowaniu planu bezpieczeństwa dla niej i jej dzieci. Czy ataki ze strony partnera stały się gwałtowniejsze, brutalniejsze bądź bardziej niebezpieczne? Czy w domu są jakieś noże, broń palna bądź inne rodzaje broni?
Czy sprawca nadużywa alkoholu bądź bierze narkotyki? Czy sprawca napastuje ofiarę, gdy jest pijany? Czy sprawca kiedykolwiek groził, że zabije ofiarę? Czy ofiara wierzy, że sprawca może naprawdę poważnie zranić bądź zabić ją lub siebie? Czy sprawca stosuje przemoc podczas stosunków seksualnych? Czy sprawca jest obsesyjnie zazdrosny o ofiarę? Czy sprawca śledzi każdy jej krok, czy podkrada się do niej niepostrzeżenie? Czy sprawca groził targnięciem się na własne życie bądź usiłował popełnic samobójstwo? Czy ofiara ma myśli samobójcze? Czy w przeszłości sprawcy zdarzały się ataki na innych ludzi bądź przypadki łamania prawa? Czy sprawca był bity jako dziecko? Czy bywał świadkiem bicia matki przez ojca? Czy ofiara odeszła od sprawcy lub czy planuje separację? Czy ofiara rzucała poważne groźby, że zabije sprawcę? Czynniki, które mogą nasilać przemoc: Nadużywanie alkoholu i branie narkotyków. Przemoc staje się gwałtow niejsza, kiedy sprawca jest pod wpływem narkotyków lub alkoholu. W ponad 80% przypadków przemocy, której rezultatem była czyjas śmierć, sprawca nad używał alkoholu. Inne substancje powiązane ze wzmożoną przemocą i przypad kami śmiertelnymi to kokaina i heroina. Stres. Stresorami, które mogą wpływać zarówno na nasilenie, jak i częstotliwość przemocy są: napięcia w pracy lub bezrobocie, strata bliskiej osoby, poważna choroba lub inne znaczące straty. Inne czynniki sytuacyjne. Obecność małych dzieci lub nastolatków, ciąża i wy darzenia związane z wysokim poziomem negatywnych emocji i frustracji sprawcy, w tym urlopy, a nawet transmisje sportowe, mogą także wpływać na nasilenie i częstotliwość występowania przemocy. Jeśli dowiemy się, że sprawca grozi zrobieniem krzywdy lub zabiciem ofiary, należy powiadomić policję o grożącym niebezpieczeństwie oraz opracować plan zapewniający bezpieczeństwo rodzinie doznającej przemocy. Osoby stosujące przemoc często stają się jeszcze bardziej agresywne, gdy kobieta zaczyna być silniejsza, czy też podejmuje próby zmiany sytuacji. Dlatego zapewnienie kobiecie bezpieczeństwa jest stałym elementem pomocy. Stworzenie i wprowadzenie w życie planu bezpieczeństwa Stworzenie planu bezpieczeństwa i planu pomocy wymaga rzetelnej wiedzy o tym, co spotkało kobietę i jakie to miało dla niej znaczenie. W przypadku bezpośredniego zagrożenia utraty życia, konieczne jest znalezienie kobiecie bezpiecznego miejsca, do
którego może się udać, takiego jak schronisko dla ofiar przemocy lub rodzina czy przyjaciele. Jeżeli kobieta znajduje się w niebezpieczeństwie, ale nie ma bezpośredniego ryzyka poważnych obrażeń lub utraty życia, należy stworzyć plan bezpieczeństwa. Podczas rozmowy na temat bezpieczeństwa można zadać niektóre z poniższych pytań: W jaki sposób mogę pani pomóc? Co może sprawić, żeby mogła się pani poczuc bezpiecznie? Co szczególnie panią martwi, jeśli chodzi o bezpieczeństwo dzieci? Jakie próby podejmowała pani w przeszłości, aby ochronić siebie i dzieci (np. wyjechała pani na kilka dni, szukała pomocy u rodziny czy przyjaciół, usiłowała pani walczyć itp.)? Czy którykolwiek z tych zabiegów przyniósł pozytywne rezultaty? Czy któryś z nich może okazac się pomocny dzisiaj? Gdy klientka zamierza odejść od sprawcy, należy rozważyć następujące kwestie: Jak i kiedy może się ona bezpiecznie przeprowadzić? Czy dysponuje środkiem transportu? Pieniędzmi? Czy ma dokąd pójść? Czy miejsce, do którego zamierza się udać, jest bezpieczne? Czy są w tym miejscu możliwości wezwania policji, na wypadek gdyby okazało sie to konieczne? Komu zamierza powiedzieć o swojej przeprowadzce? Co ona lub inni mogą zrobić, aby partner nie zdołał jej znaleźć? Czy będzie mogła bezpiecznie udawać się codziennie do pracy lub odbierac dzieci ze szkoły? Które z prawnych kroków pomogą jej poczuć się bezpieczniej? Czy zna numer telefonu miejscowego schroniska i pomocnych instytucji? Gdy klientka pozostaje ze sprawcą, należy rozważyć następujące kwestie: Co może zapewnić jej bezpieczeństwo w nagłych wypadkach? Kogo może wezwać w momencie kryzysu? Czy wezwie policję, gdy znowu dojdzie do aktów przemocy? Czy w domu jest telefon? Czy może w porozumieniu z dziećmi i sąsiadami ustalić jakiś sygnał, aby oni w krytycznym momencie wezwali na pomoc policję? Jeżeli zajdzie potrzeba ucieczki, dokąd może się udać? Którędy będzie mogła opuścić dom? Które miejsca w domu są niebezpieczne? Co należy zrobić, by nie dać się w nich złapać w pułapkę? W trakcie najbardziej gwałtownego ataku zawsze najlepiej zaufać własnemu osądowi dotyczącego tego, co w danej sytuacji powinno się uczynić - niekiedy najlepiej jest uciec, innym razem słuszniej będzie uspokoić napastnika - dobre jest każde rozwiązanie, które zapewnia ochronę. Ważne, aby kobieta zawsze miała pod ręką następujące rzeczy, na wypadek gdyby musiała uciekać: dowód osobisty, paszport; legitymację ubezpieczeniową; akt zawarcia małżeństwa i akty urodzenia dzieci; prawo jazdy (kluczyki i doku menty samochodu, jeśli go posiada); kartę telefoniczną; numer konta ban kowego, karty płatnicze; świadectwa szkolne dzieci i świadectwa zdrowia; lekar stwa i recepty; dokumenty rozwodowe i inne dokumenty sądowe; ubrania i inne niezbędne artykuły dla siebie i dzieci; klucze do mieszkania.
Nawet jeśli kobieta nigdy nie będzie musiała skorzystać z planu bezpieczeństwa, to samo stworzenie go i przekonanie, że zapewni jej bezpieczeństwo (że pomyślała o wszystkich szczegółach i ewentualnościach), daje jej większe poczucie kontroli i mocy. Praca nad skutkami przemocy Ofiary przemocy często uznawane są za pacjentki trudne. W postępowaniu terapeutycznym wymagają zarazem cierpliwości, zrozumienia, jak i stanowczości. Należy podkreślić wagę bezpiecznej relacji terapeutycznej, opartej na współpracy wzmacniającej poczucie wpływu i kontroli. Terapeuta umożliwia klientce powrót do traumatycznych wydarzen i iich odreagowanie. Klientka może ujawniać uczucia wściekłości, nienawiści, gniewu, żalu, lęku, przerażenia. Terapeuta nie podważa przeżywanych uczuć, nie umniejsza lęku, nie bagatelizuje zagrożenia, ani nie nakłania do podejmowania działań przekraczających możliwości kobiety bądź sprzecznych z przyjmowanym przez nią systemem wartości. Terapia ofiar przemocy w rodzinie koncentruje się na zasobach, które wspomagają proces radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Do zasobów zalicza się poczucie osobistej kontroli, poczucie własnej wartości i godności, poczucie humoru, umiejętność nadawania znaczenia traumatycznym przeżyciom. Nie ma prostych schematów postępowania terapeutycznego z ofiarami przemocy w rodzinie (czy bliskich związkach). Zalecana jest otwarta i elastyczna postawa terapeuty w poszukiwaniu właściwych metod i strategii odpowiednich dla danej osoby. Podstawowe zasady pomocy ofierze przemocy w rodzinie Zadbaj o czas i miejsce rozmowy. Rozmawiaj w takim miejscu, które sprzyja atmosferze zaufania i bezpieczeństwa. Zarezerwuj wystarczający czas na roz mowę. Pytaj wprost o przemoc. Rozmawiaj z ofiarą oddzielnie, bez udziału sprawcy i jej dzieci. Zachęcaj ją do opowiadania o swoich problemach. Doceń jej odwagę, jeśli zdecyduje się podzielić swoimi doświadczeniami. Słuchaj uważnie, nie przerywaj, nie oceniaj i nie poddawaj krytyce. Jeśli roz mówczyni mówi chaotycznie, po wysłuchaniu postaraj się uporządkować fakty, dopytać o rzeczy, które umknęły ci podczas rozmowy. Postaraj się zrozumieć. Nie myśl, że pierwsza rozmowa z tobą zmieni coś w jej życiu. Postaraj się dowiedzieć o doświadczeniach jej życia, które zakończyły się po myślnie i spróbuj na ich podstawie zbudować jej wiarę we własne siły. Okaż troskę i pomóż opracować plan zapewniający bezpieczeństwo. Pozwól jej samodzielnie podejmować decyzje. Nie uzależniaj swojej pomocy od wykonania twoich poleceń i instrukcji w rodzaju: Musi pani zaskarżyć partnera. Powinna pani go opuścić. Szanuj jej decyzje. To ona będzie ponosiła konsekwencje swoich wyborów. Zadawaj pytania w rodzaju: W jaki sposób mógłbym być pani pomocny? Co pani chce zrobić? Słuchaj pilnie jej próśb i staraj się na nie reagować. Wspieraj ją, nawet jeśli ogarnie cię zniechęcenie. Niektóre ofiary odchodzą od partnera i wracają do niego po kilka razy. Nie jest to oznaka twojego niepo wodzenia.
Jasno sprecyzuj swoje przekonania dotyczące przemocy: Nie jest pani odpo wiedzialna za przemoc. Za przemoc odpowiedzialny jest sprawca. Uświadom jej, że przemoc w rodzinie jest dość powszechnym zjawiskiem: Rozmawiałem z wieloma kobietami, które znajdują się w sytuacji podobnej do pani czy Wiele bitych kobiet odczuwa podobnie jak pani. Większość czuła się znie chęcona, lecz z pomocą innych udało im się zmienić swoje życie. Unikaj opatrzenia jej etykietką-stygmatem ofiara. Nazwij krzywdę, którą jej wyrządzono. Ludzie z różnych przyczyn nie chcą, by mówiono o nich ofiara. Poszerzaj jej wiedzę o tym, jakie ma możliwości radzenia sobie z przemocą. Poinformuj, że ma prawo wezwać policję na interwencję, założyć sprawę karną w prokuraturze. Powiedz (najlepiej zapisz na kartce), gdzie może się zwrócić po pomoc: podaj informacje o grupach wsparcia dla ofiar przemocy domowej, poinformuj ją o bezpłatnych poradach prawnych, udziel informacji o schro niskach, domach dla matek z dziećmi, noclegowniach. Postaraj się zachęcić ją do szukania pomocy, ale pozostaw jej decyzję o czasie i sposobie szukania pomocy. Szanuj zasadę małych kroków: planujcie wspólnie niewielkie, lecz realne posu nięcia. Wydobądź jej mocne strony i je wzmacniaj. Odwołuj się do jej nadziei, marzeń i planów na przyszłość. Nawiąż współpracę z innymi służbami i instytucjami, które mogą jej pomóc. Aktywnie z nimi współpracuj. Sylwia Kluczyńska - dr psychologii, wykładowca w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, pracuje w Ogólnopolskim Pogotowiu dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia", kieruje Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Instytutu Psychologii Zdrowia.