Warszawa, 6 lutego 2015r. dr Jan Golba Burmistrz Miasta i Gminy Uzdrowiskowej Muszyna ul. Rynek 31 33-370 Muszyna Fundacja ClientEarth z uwagą zapoznała się z pismem Pana Burmistrza z dnia 21 stycznia 2015 r., nr SOiPS.5532.1.2015., otrzymanym drogą mailową w dniu 29 stycznia 2015 r., a drogą pocztową w dniu 3 lutego 2015 r, w sprawie opracowania pt. (O)cena powietrza w Polsce raport w sprawie wybranych zagadnień związanych z jakością powietrza w Polsce oraz pobieranie opłat miejscowych i opłat uzdrowiskowych, oraz w sprawie dotacji udzielanych gminom uzdrowiskowym, opublikowanego na stronie internetowej Fundacji. Fundacja uważa w związku z tym za celowe przedstawić następujące stanowisko: 1. Raport Fundacji powstał w oparciu o badania i ocenę jakości powietrza przygotowaną przez Generalny i Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, czyli państwowe instytucje odpowiedzialne za monitoring stanu środowiska w Polsce, w tym jakości powietrza. 2. Prezentowane przez państwowe instytucje dane nie pozostawiają wątpliwości, że na terenie wszystkich gmin województwa małopolskiego występują znaczne przekroczenia benzo(a)pirenu substancji rakotwórczej i mutogennej. 3. Analiza Fundacji jednoznacznie wskazuje, że Pan Burmistrz jest w błędzie. Co za tym idzie, Fundacja odrzuca wszelkie żądania, uznając je nie tylko za bezpodstawne, ale i szkodliwe. Dążą one bowiem do ograniczenia działalności w interesie publicznym, jakim niewątpliwie jest działanie na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce. 4. Zdaniem Fundacji, opinie wyrażone przez Pana Burmistrza w wyżej wymienionym piśmie opierają się na niezrozumieniu celu i istoty Raportu. Jest to dokument sygnalizujący niektóre aspekty problemu jakości powietrza w Polsce oraz konsekwencji obecnego ukształtowania przepisów regulujących tę problematykę. Jest on adresowany przede wszystkim do władz państwowych i samorządowych wszystkich szczebli w celu zwrócenia uwagi na konieczność pilnego podjęcia niezbędnych kroków zaradczych. 1
Społeczne znaczenie uzdrowisk, których Raport także dotyczy, jak również ich miejsce w systemie ochrony zdrowia i organizacji wypoczynku w Polsce, jest oczywiste i Fundacja w żadnym fragmencie Raportu tego nie kwestionowała. Poprawa jakości powietrza jest niezwykle ważna ze względu na zdrowie i jakość życia mieszkańców. Jak stwierdza Najwyższa Izba Kontroli, w latach 2008 2013 jakość powietrza na terenie województw objętych kontrolą [w tym w województwie małopolskim przypis Fundacji] nie uległa zdecydowanej poprawie. Świadczy to o nieskuteczności działań administracji w tym zakresie. W wielu strefach w dalszym ciągu znacznie przekraczane są standardy jakości powietrza, a dotychczasowe tempo i skala działań naprawczych nie dają wystarczających podstaw do prognozowania wyraźnej poprawy sytuacji w najbliższych latach. Istotny jest fakt, że skala przekroczeń wartości normatywnych dla pyłu PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu jest zdecydowanie wyższa niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej ( ) 1. 5. Jak zauważył pan Burmistrz w wystąpieniu na sesji Rady Miasta i Gminy Muszyna w dniu 3 lutego 2015 r., istota rzekomego błędu Fundacji w podejściu do stanu sanitarnego powietrza w uzdrowiskach tkwi w wiązaniu stanu powietrza w strefie w rozumieniu art. 87 ust. 2 Prawa ochrony środowiska 2 (dalej POŚ) z oceną poziomu zanieczyszczeń powietrza w uzdrowiskach 3. Zdaniem Pana Burmistrza, nie ma podstaw do przyjęcia, że taki związek istnieje i w konsekwencji nie można przyjmować, że dane o jakości powietrza w strefach, publikowane przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i wojewódzkie inspektoraty mogą być wykorzystane dla dokonywania ocen stanu jakości powietrza w obszarach obejmujących uzdrowiska. Formułując taki pogląd, podkreśla Pan Burmistrz dwie okoliczności. Po pierwsze, oceny dokonywane na podstawie wyników pomiarów prowadzonych poza terenem uzdrowiska, często w odległych od niego lokalizacjach, nie mogą być miarodajne. Po drugie, pozytywna ocena stanu sanitarnego powietrza dokonywana w trakcie postępowania o nadanie/weryfikację statusu uzdrowiska prowadzonego w trybie przewidzianym w rozdziale 5 ustawy o uzdrowiskach 4 zachowuje moc obowiązującą do czasu zakończenia kolejnego postępowania w takiej sprawie, niezależnie od ocen formułowanych na podstawie danych z bieżącego monitoringu jakości powietrza, prowadzonego zgodnie z przepisami o ochronie środowiska. W konsekwencji uważa Pan Burmistrz za bezzasadny wniosek, że jeśli w wyniku stwierdzonych przekroczeń dopuszczalnych lub docelowych poziomów zanieczyszczeń w strefie, została ona zaklasyfikowana do kategorii C, i jednocześnie jak w wypadku Muszyny i Żegiestowa z oceny tej wynika także, że poziomy te zostały przekroczone na obszarze uzdrowiska, może ono zostać uznane za niespełniające kryteriów wymaganych przez ustawę dla posiadania takiego statusu. W oparciu o tak sformułowane stanowisko, odrzuca Pan Burmistrz wszystkie zaprezentowane w Raporcie Fundacji wywody, wnioski i postulaty. 1 http://www.nik.gov.pl/plik/id,7764,vp,9732.pdf 2 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm. 3 http://www.muszyna.tv/pl/35977/145418/3._sesja_rady_miasta_muszyna_cz.1.html 4 Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, Tekst jednolity Dz.U. z 2012 r. poz. 651 ze zm. 2
Fundacja zdecydowanie nie podziela powyższego stanowiska Pana Burmistrza i uważa je za niesłuszne. Po pierwsze bowiem, z odnośnego Rozporządzenia Ministra Środowiska 5, stosowanego także w procedurze potwierdzania właściwości leczniczych klimatu, wyraźnie wynika, że oceny poziomu substancji w powietrzu dokonuje się w strefach, w rozumieniu art. 87 ust. 2 POŚ. Po drugie, postanowienia tego samego rozporządzenia gwarantują, że oceny stanu powietrza w strefach, publikowane przez kompetentne organy, także za 2013 r., nie są formułowane w sposób dowolny. Biorąc to pod uwagę, Fundacja jest zdania, że jeśli z takich ocen wynika, że obszar obejmujący uzdrowisko nie spełnia którejkolwiek z norm czystości powietrza, to jest to konkluzja wiarygodna nawet wtedy, kiedy punkty pomiaru zlokalizowane są poza tym obszarem. Po trzecie, w przepisach dotyczących uzdrowisk w tym w samej ustawie o uzdrowiskach przewidziane jest bieżące monitorowanie stanu środowiska, w tym jakości powietrza, prowadzone w okresach między rozstrzygnięciami o statusie uzdrowiska, podejmowanymi w cyklach co najwyżej dziesięcioletnich. Mowa tu o katalogu zadań ministra właściwego do spraw zdrowia, zawartym w art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy o uzdrowiskach, a także w kontekście możliwych negatywnych wniosków wynikających z takiego monitorowania w art. 44 tej ustawy. Nie jest tajemnicą ani dla Fundacji, ani zapewne dla Pana Burmistrza że w polskich uzdrowiskach poza pojedynczymi przypadkami - nie wdrożono systemu, który pozwalałby na prowadzenie takiej obserwacji 6. Dla porządku Fundacja odnotowuje, że ani w Muszynie, ani w Żegiestowie system taki nie działa. W tej sytuacji, słuszny wydaje się wniosek, że bez wykorzystania istniejącej sieci gromadzenia danych oraz stosowania ustalonego właściwymi przepisami systemu ich oceny, obowiązek bieżącego monitorowania byłby niemożliwy do wykonania. Podsumowując, akceptacja tezy Pana Burmistrza o braku związku między stanem powietrza w uzdrowisku i strefie oraz o prymacie oceny stanu powietrza składanej właściwie raz na dziesięć lat w związku z przedłożeniem Ministrowi Zdrowia operatu uzdrowiskowego, oznaczałaby w istocie rezygnację z jakiejkolwiek kontroli jakości powietrza przez okres od złożenia operatu uzdrowiskowego do następnego rozstrzygnięcia o statusie uzdrowiska (maksymalnie następne 10 lat). Byłoby to nie tylko niezgodne z istniejącym stanem prawnym i szeroko rozumianym interesem społecznym, ale także sprzeczne z zasadami racjonalnego myślenia. Wypada odnotować w tym miejscu, że operaty uzdrowiskowe Muszyny oraz Żegiestowa pochodzą z 2009 r., i są oparte na danych z okresu poprzedzającego ich sporządzenie. Sam Pan potwierdził, że pomiary, na które się Pan powołuje, 5 Tryb dokonywania ocen uregulowany został w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 września 2012 r. w sprawie dokonywania ocen substancji w powietrzu Dz. U. z 2012 r., poz. 1032. 6 Wypadałoby odnotować w tym miejscu, że nawet gdyby system taki istniał, nie mógłby on funkcjonować równolegle do państwowej sieci monitoringu. Uzdrowiska nie są bowiem enklawami posiadającymi skuteczne bariery chroniące przed zanieczyszczeniami generowanymi na innych terenach, w tym zwłaszcza na terenie strefy. 3
pochodzą z 2006 r., a kolejne robione będą dopiero w 2016 r. 7 Twierdzenie, że dane te są aktualne i wykluczają miarodajność ocen opartych na danych zebranych w 2013 r. opublikowanych przez podmioty do tego powołane Fundacja uważa za co najmniej niezrozumiałe, zwłaszcza w świetle faktu, że w aktualnym Programie Ochrony Powietrza dla województwa małopolskiego stwierdzono, że Stężenia średnioroczne benzo(a)pirenu we wszystkich 182 gminach województwa przekraczają poziom docelowy 1 ng/m3. Obliczenia modelowe wykazały najwyższe stężenia na obszarze Krakowa (15,6 ng/m3), Oświęcimia (11,4 ng/m3), Tarnowa (10,2 ng/m3), Nowego Sącza (15,3 ng/m3), Chrzanowa (11,8 ng/m3), oraz Makowa Podhalańskiego (11,3 ng/m3). Obszarami o najmniejszym narażeniu na ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu są Bukowina Tatrzańska, Jabłonka, Czarny Dunajec czy Kamienica wartości stężenia średniorocznego osiągają wartość około 2 ng/m3. 8 Warto odnotować, że wśród obszarów o najmniejszym narażeniu na ponadnormatywne stężenia benzo(a)pirenu nie została wymieniona Muszyna. W tym samym dokumencie stwierdzono na stronie 15, że 48% mieszkańców Małopolski narażonych jest na ponadnormatywne stężenie średniodobowe pyłu PM10, a 38% na zbyt wysoki poziom średnioroczny pyłu PM2,5. Wszyscy znajdują się w obszarze stężeń benzo(a)pirenu przekraczających poziom docelowy. Również z Oceny jakosci powietrza w województwie małopolskim w 2013 r. przeprowadzonej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie wynika, że na terenie wszystkich gmin w województiw małopolskim doszło do przekroczeń normatywnych stężeń benzo(a)pirenu Ponadto z dodatkowych informacji uzyskanych z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie wynika, że na obszarze Muszyny stężenia te wynosiły od 2,4 ng/m 3 do 4,4 ng/m 3, a na terenie Żegiestowa od 1,3 ng/m 3 do 2,9 ng/m 3, co stanowi odpowiednio 240-440% normy i 130 do 290% procent normy. W związku z powyższym, wobec przypisywania przez Pana Burmistrza szczególnego znaczenia badaniom jakości powietrza dokonywanym w związku z potwierdzaniem właściwości leczniczych klimatu, Fundacja uważa za stosowne odnotować, że w art. 34 ust. 1 pkt 4 ustawy o uzdrowiskach sformułowany został, odrębnie, wymóg spełnienia określonych w przepisach o ochronie środowiska wymagań w stosunku do środowiska. Zdaniem Fundacji przepis ten, - wbrew niektórym opiniom, że jego funkcja jest w istocie realizowana jedynie przy okazji ustalania właściwości leczniczych klimatu ani nie obumarł, ani też nie znajduje się w ustawie o uzdrowiskach z powodu błędu legislacyjnego. Fundacja podtrzymuje zatem pogląd, że do czasu ewentualnych zmian w obowiązujących przepisach, nie istnieją podstawy do stosowania wobec uzdrowisk systemu oceny jakości powietrza odbiegającego od tego, który 7 Artykuł z dnia 31 stycznia 2015 r. pt. Muszyna chce odszkodowania za raport o smogu w uzdrowiskach, http://www.tvn24.pl/krakow,50/muszyna chce odszkodowania za raport ojakosci powietrza,510918.html 8 Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego Załącznik nr 1 do uchwały Nr XLII/662/13 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 30 września 2013 r., str. 14 http://bip.malopolska.pl/umwm/article/get/id,746826.html 4
ukształtowany został pod rządami obowiązującego prawa, w tym ustawy o uzdrowiskach i przywoływanego przez nią prawa ochrony środowiska. 6. Jak wskazano już wyżej, dane będące podstawą Raportu za 2013 r. zostały pozyskane i zinterpretowane przez powołane do tego podmioty w ramach obowiązującego państwowego systemu oceny jakości powietrza. W tej sytuacji Fundacja podkreśla, że zarzut manipulowania przez nią danymi dotyczącymi zanieczyszczeń powietrza jest całkowicie bezzasadny, zwłaszcza że dane te są ogólnie dostępne dla każdego. 7. Fundacja kategorycznie odrzuca zarzut o umieszczeniu w Raporcie [wyjątkowo represyjnych wniosków zmierzających] do zabrania uzdrowiskom statusu, a co najmniej pozbawienia ich dotacji uzdrowiskowej i możliwości pobierania opłaty uzdrowiskowej. W Raporcie został precyzyjnie opisany ustawowo określony mechanizm i możliwe rezultaty weryfikacji statusu uzdrowiska. Na odnotowanie zasługuje przy tym fakt, że o ile, zdaniem Fundacji, nieusunięcie nieprawidłowości w okresie dostosowawczym może skutkować pozbawieniem danego obszaru statusu uzdrowiska, o tyle art. 43 ust. 3 ustawy o uzdrowiskach stanowiący, że [W] przypadku nieusunięcia nieprawidłowości, o których mowa w ust. 2, minister właściwy do spraw zdrowia występuje do Rady Ministrów o pozbawienie danego obszaru statusu uzdrowiska lub statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej., a także art. 44 ust. 2 oraz 3 w zw. z art. 43 ust. 3 ustawy o uzdrowiskach stanowiący, że w takim przypadku Rada Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, pozbawia dany obszar takiego statusu, nie pozostawiają ani Ministrowi ani Radzie Ministrów żadnego wyboru drogi postępowania. 8. Odnosząc się do podniesionej przez Pana Burmistrza kwestii nieprawidłowych wniosków Fundacji odnośnie do pobierania opłat uzdrowiskowych, stwierdzamy, że jest to jeden z przykładów wspomnianego już niezrozumienia intencji Raportu. Fundacja w żadnym miejscu nie apelowała o natychmiastowe wstrzymanie pobierania tej opłaty. Zasygnalizowała jedynie, że poziom istniejącego zanieczyszczenia powietrza może być powodem braku pozytywnej weryfikacji obowiązującego obecnie statusu uzdrowiska, co w konsekwencji może pozbawić uzdrowisko prawa pobierania opłaty uzdrowiskowej. Niezależnie od tego, w odniesieniu tym razem do opłaty miejscowej pobieranej w niektórych miejscowościach w gminie Muszyna, nie ulega wątpliwości, że znajdując się w strefie małopolskiej, sklasyfikowanej wg stanu na rok 2013 jako strefa kategorii C, gmina Muszyna nie powinna pobierać opłaty miejscowej, jak to czyni na podstawie odpowiednich uchwał w tym przedmiocie 9. Jest to bowiem sprzeczne z art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. - o podatkach i opłatach lokalnych (tj. Dz. U. 9 Chodzi tu m. in. o następujące uchwały: 1. Uchwała Nr XXIII/352/2008 Rady Miasta i Gminy Uzdrowiskowej w Muszynie z dnia 20 listopada 2008 r. w sprawie ustalenia miejscowości, w których pobiera się opłatę miejscową (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2008 r., Nr 837, poz. 6198) 2. Uchwała Nr LII.711.2014 Rady Miasta I Gminy Uzdrowiskowej Muszyna z dnia 30 października 2014 r. w sprawie określenia wysokości stawek opłaty miejscowej, zasad ustalania poboru i terminów płatności oraz zarządzenia poboru opłaty miejscowej w drodze inkasa (Dz. Urz. Woj. Małopolskiego z 2014 r., poz. 6176) 5
2014 r., poz. 849) w zw. z 2 pkt 1 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2007 r. w sprawie warunków, jakie powinna spełniać miejscowość, w której można pobierać opłatę miejscową (Dz. U. z 2007 r., Nr 249, poz. 1851). Fundacja wyraża zdziwienie, że Pan Burmistrz, zarzucając Fundacji manipulacje i nadużycia, nie dostrzega jednocześnie potrzeby uchylenia uchwał, które utrzymują stan faktyczny niezgodny z przepisami ustawy, a także co Fundacja uważałaby za całkowicie uzasadnione - nie uzna Raportu za narzędzie do walki o czystsze powietrze w strefach. Niezależnie od pozytywnych skutków takiego działania dla stanu powietrza w Małopolsce, a także - z pewnością szerzej w skali całego kraju - pozwoliłoby to bezproblemowo pobierać opłatę miejscową. 9. W nawiązaniu do powyższego Fundacja podkreśla, że w jej przekonaniu w Raporcie nie zawarto niczego, co pozwalałoby stwierdzić, że przypisuje ona władzom gmin uzdrowiskowych odpowiedzialność za zjawiska, na które zwraca się uwagę. Co więcej, w części Raportu dotyczącej pobierania opłat uzdrowiskowych stwierdzono: Należy jednak przyjąć, że inaczej niż w przypadku opłaty miejscowej pobieranej na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, opłata uzdrowiskowa może być pobierana w danej miejscowości tak długo, jak długo jest ona zaliczana do miejscowości znajdującej się na obszarze, któremu nadano we właściwym trybie status uzdrowiska, nawet jeśli w chwili pobierania opłaty uzdrowiskowej dana miejscowości znajduje się na obszarze, który faktycznie nie spełnia kryteriów właściwych dla uzdrowiska. Oznacza to, że o ile obszarowi nie odebrano statusu uzdrowiska z uwagi na stwierdzone nieprawidłowości, miejscowość znajdująca się w jego granicach może pobierać opłatę uzdrowiskową. 10. Fundacja wyraża zdumienie z powodu przypisania jej złośliwej motywacji w przygotowaniu Raportu. Fundacja kategorycznie odrzuca zawarty w piśmie Pana Burmistrza zarzut opublikowania Raportu z zamiarem naruszenia wizerunku uzdrowisk, w tym Muszyny. Fundacja protestuje też z całą mocą przeciwko aluzjom dotyczącym jej rzekomego udziału w międzynarodowych wysiłkach zmierzających do pogorszenia szans polskich uzdrowisk w Europie, poczynionym przez Pana Burmistrza w rozmowach z przedstawicielami niektórych mediów, a także w wystąpieniu na wspomnianej już sesji Rady Miasta i Gminy w dniu 3 lutego 2015 r. Fundacja jest zdania, że zawarta w Raporcie ocena niektórych aspektów bieżącej sytuacji tych uzdrowisk, dokonana w ramach i na podstawie obowiązującego w Polsce prawa oraz z intencją uzyskania poprawy, tam gdzie jest ona ważna, nie może być traktowana jako niedopuszczalny zamach na wizerunek i interesy tych uzdrowisk. 11. Fundacja z zaskoczeniem odnotowała ocenę skuteczności Raportu, jaką zawarł Pan Burmistrz w swoim piśmie. Co więcej, Fundacja jest zdania, że Pan Burmistrz swoimi obecnymi działaniami faktycznie przyczynia się do rozpropagowania Raportu. Fundacja nadto stanowczo stwierdza, że raport nie zawiera żadnych stwierdzeń tożsamych lub podobnych do zacytowanych przez Pana, a to np.: chore uzdrowiska, rakotwórcze uzdrowiska, trujące uzdrowiska, trucizna w powietrzu uzdrowiskowym. Przypisywanie Fundacji odpowiedzialności za te określenia jest całkowicie pozbawione podstaw. 12. W konkluzji, Fundacja ClientEarth stwierdza, że nie widzi podstaw dla dostosowania się do żądań zawartych w piśmie Pana Burmistrza z dnia 21 stycznia 2015 r. Nie może też nie podkreślić, że ich rodzaj, charakter, i zakres świadczą o 6
tym, że chodzi tu o próbę zastraszenia i uciszenia konstruktywnego głosu wyrażonego przez istniejący od wielu lat podmiot o charakterze społecznym, funkcjonujący w ramach i na podstawie polskiego prawa, statutowo powołany do zajmowania się problematyką ochrony środowiska i działania w interesie publicznym. 13. Ponadto, Fundacja ClientEarth zwraca się z apelem o wspólne podjęcie działań skierowanych do władz państwowych, których celem jest wprowadzenie prawnie obowiązujących norm dotyczących jakości paliw używanych do celów grzewczych; wprowadzenie jasnego upoważnienia ustawowego dla gmin, powiatów i województw samorządowych w celu wdrożenia lokalnych zakazów lub ograniczeń używania niektórych paliw do celów grzewczych. Dodatkowo, Fundacja apeluje o przeznaczenie znacząco większej ilości środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej na ochronę powietrza w gminach, rozwój energetyki prosumenckiej i termomodernizację budynków. Z poważaniem, dr Marcin Stoczkiewicz Członek Zarządu Fundacji ClientEarth Poland 7