Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku (APE) szanse i zagrożenia

Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku (APE) szanse i zagrożenia SYNTETYCZNA OCEN WDRAŻANIA APE Element oceny Efektywność energetyczna I 2011 II 2011 III 2011 IV 2011 I 2012 II 2012 III 2012 IV 2012 Łączna - 7-4 - 1 Energetyka - 6 rozproszona z - 3 ukierunkowaniem - 3 na odnawialną Restytucja mocy - 7-3 - 2 Sieci energetyczne Polityka transportowa Energetyka jądrowa Społeczne skutki odchodzenia od węgla - 6-5 - 1-7 - 4-1 - 12-0 - 0-9 - 3-0 Łączna ocena - 9-6 - 6-9 - 7-5 - 9-7 - 5-10 - 7-4 - 38-25 - 21 Legenda - niekorzystne działania; - działania nijakie; - korzystne działania 1

WPROWADZENIE Niniejsze opracowanie ma na celu identyfikację głównych działań sprzyjających i niesprzyjających realizacji zapisów Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. (APE), jakie podjęte zostały w roku 2011. Prowadzony w tym celu monitoring dotyczył następujących obszarów: efektywność energetyczna, energetyka rozproszona z ukierunkowaniem na odnawialną, restytucja mocy, sieci energetyczne, polityka transportowa, energetyka jądrowa i społeczne skutki odchodzenia od węgla. Na początku 2011 roku Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) rozpoczął nowy projekt, realizowany dzięki wsparciu Oak Foundation. Jednym z głównych założeń projektu jest promocja dorobku Alternatywnej Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. (APE). Jest to strategia wypracowana przez Instytut na rzecz Ekorozwoju podczas realizacji projektu pt. Eko-Herkules, prowadzonego w latach 2007-2009. Alternatywne podejście zostało stworzone przy współpracy z grupą ekspertów oraz konsultantów. Punktem wyjścia do stworzenia APE była konieczność ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o 40% w okresie od roku 1988 do 2020 (zgodnie z przyjętą przez rząd w 2003 roku polityką klimatyczną). W ramach dopuszczalnej emisji tych gazów poszukiwano najbardziej efektywnych sposobów (w sensie ekonomicznym, społecznym i ekologicznym) gospodarowania zasobami energetycznymi oraz metod zaspokajania potrzeb na energię elektryczną, ciepło czy paliwa płynne. Biorąc pod uwagę zarówno wyniki prac nad APE, jak i ówczesną sytuację zdominowaną przez kryzys finansowy, na plan pierwszy w działaniach na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa przy utrzymaniu ww. limitu emisji gazów cieplarnianych wysuwały się: zapewnienie na odpowiednim poziomie produkcji energii elektrycznej po roku 2015, kiedy można spodziewać się znacznych deficytów; spełnienie wymagań pakietu energetyczno-klimatycznego do roku 2020 oraz stworzenia podstaw do dalszej redukcji gazów cieplarnianych na poziomie 80-95% do roku 2050; doprowadzenie do zapewnienia usług energetycznych na wysokim poziomie na terenie całego kraju; wykorzystanie sektora energetycznego do budowania przewagi konkurencyjnej polskiej gospodarki. Opracowanie Alternatywna Polityki Energetycznej Polski do roku 2030 jest dostępne w trzech wydawnictwach, są to: raport techniczno-metodologiczny dla specjalistów, raport dla podejmujących decyzje oraz broszura dla społeczeństwa pt. Energia konieczność, ale i odpowiedzialność. Pogłębieniem i uzupełnieniem APE jest publikacja pt. Energetyka rozporoszona jako odpowiedź na potrzeby rynku (prosumenta) i pakietu energetyczno-klimatycznego autorstwa prof. Jana Popczyka. 2

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA Jednym z głównych postulatów APE jest znaczna poprawa efektywności, rozumiana jako zmniejszenie zużycia ciepła, wzrost efektywności energetycznej i poprawę sprawności wytwarzania oraz przesyłania energii elektrycznej i cieplnej, a także zwiększenie sprawności wykorzystania energii przez odbiorców końcowych, prowadzenie szerokiej kampanii edukacyjno-informacyjnej, zmiany w edukacji i szkoleniach zawodowych oraz znowelizowanie prawa budowlanego. I kwartał 2011 W pierwszym kwartale 2011 roku istotne w tym obszarze były prace nad rządowym projektem ustawy o efektywności energetycznej z 18 października 2010 roku, który w listopadzie ubiegłego roku został przedstawiony na posiedzeniu sejmowej Komisji Gospodarki. W połowie listopada Komisja Gospodarki Sejmu powołała specjalną podkomisję, która w kolejnych miesiącach rozpatrywała projekt ustawy. 4 marca br. ustawa o efektywności energetycznej została przyjęta przez Sejm, po czym trafiła do Senatu. Zdaniem wielu ekspertów z zakresu efektywności energetycznej ustawa jest niekompletna pod wieloma względami, m.in. nie wprowadza 1% obowiązku oszczędzania energii rocznie przez sektor publiczny oraz ma krótki horyzont czasowy, przez co inwestycje przedsiębiorców mogą być nieopłacalne. O wprowadzenie w ustawie takiego obowiązku apelowały m.in. organizacje zrzeszone w ramach Koalicji Klimatycznej (zobacz: List otwarty do Ministra Finansów Pana Jacka Rostowskiego). Zdaniem Koalicji Klimatycznej odrzucenie przez Senat RP poprawki senackich Komisji Środowiska i Gospodarki Narodowej o obowiązku corocznej oszczędności energii o 1% w jednostkach sektora publicznego w latach 2012-2016 jest działaniem niekorzystnym, zarówno z punktu widzenia środowiskowego, jak i gospodarczego (zobacz: Trzy miliardy poszły z dymem). Rozwiązania zaprezentowane w ustawie nie wspierają też modelu partnerstwa publiczno-prywatnego. Za działania, które mogą przyczynić się do poprawy efektywności energetycznej należy uznać ogłoszone w pierwszym kwartale 2011 roku nowe programy wsparcia finansowego. 10 stycznia br. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej uruchomił program "Efektywne wykorzystanie energii" adresowany do najbardziej energochłonnych przedsiębiorstw zużywających rocznie co najmniej 50 GWh. Pieniądze udostępniane przez NFOŚiGW w ramach tego programu (820 mln zł) pochodzą z opłat od przedsiębiorstw, które nie sprzedały wystarczająco dużo zielonej energii. 26 stycznia br. z kolei Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju zainaugurował Program Finansowania Rozwoju Zrównoważonej Energii w Polsce (PolSEFF), w ramach którego do wykorzystania będzie pula pieniędzy w wysokości 150 mln euro. Inicjatywa EBOR skierowana jest do małych i średnich firm, w tym również gospodarstw rolnych i agrobiznesu, które chcą bardziej efektywnie i oszczędnie użytkować energię. Innym źródłem finansowania inwestycji w efektywność energetyczną będą pożyczki dla małych i średnich firm udzielane przez Agencję Rozwoju Przemysłu S.A. Obecnie dostępne środki pozostałe w puli Energopożyczki dla oszczędnych przekraczają 6,5 mln zł. 3

II kwartał 2011 W dniu 15 kwietnia 2011 roku Sejm RP przyjął większość poprawek Senatu RP doprecyzowujących ustawę o efektywności energetycznej i tym samym uchwalił pierwszą polską ustawę o efektywności energetycznej (Dz.U. nr 94, poz. 551). Została ona podpisana w dniu 24 kwietnia 2011 roku przez prezydenta RP, Bronisława Komorowskiego, a 11 sierpnia 2011 roku weszła w życie. Zgodnie z art. 48 ustawy, ustawa będzie obowiązywać do 31 grudnia 2016 roku, a wprowadzony przez nią mechanizm białych certyfikatów do 31 marca 2016 roku. Mechanizm rynkowy wsparcia efektywności energetycznej u odbiorców końcowych zakłada oszczędności energii w przedsiębiorstwach energetycznych. Będą one musiały przedstawić do umorzenia prezesowi URE świadectwa efektywności energetycznej. Opłaty zastępcze oraz kary za niewypełnienie obowiązku trafią do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na programy związane m.in. z odnawialnymi źródłami energii oraz na zwiększenie sprawności wytwarzania energii np. poprzez kogenerację. 80% środków ma być przeznaczana na zwiększenie oszczędności energii przez odbiorców końcowych. Pozostała część będzie mogła trafić na zwiększenie oszczędności przez wytwórców oraz zmniejszenie strat w przesyle i dystrybucji energii. Dnia 22 czerwca 2011 roku Komisja Europejska zaprezentowała projekt nowej dyrektywy w sprawie usług energetycznych i oszczędności energii. Nowa dyrektywa wprowadza do ustawodawstwa zapisy planu na rzecz efektywności energetycznej (zaprezentowanego przez Komisję Europejską w marcu 2011 roku) i łączy dwie poprzednie dyrektywy, tj. dyrektywę o kogeneracji i dyrektywę w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. Projekt nowej dyrektywy o efektywności energetycznej będzie dyskutowany w ramach grupy roboczej, której od 1 lipca do końca grudnia 2011 roku ze względu na sprawowaną prezydencję przewodzić będzie Polska. Projekt nowej dyrektywy nie wprowadza wiążącego celu w zakresie efektywności energetycznej, ale dopuszcza rozważenie takiej możliwości w 2014 roku. Dodatkowo w projekcie dyrektywy brakuje zapisów w zakresie finansowania efektywności energetycznej. Pozytywnymi aspektami ujętymi w tekście są m.in. nałożenie obowiązku 1,5% oszczędności energii (w skali roku) przez przedsiębiorstwa energetyczne, wprowadzenie obowiązku krajowych systemów wsparcia dla efektywności energetycznej (tj. mechanizm białych certyfikatów) czy wprowadzenie obowiązku planowania energetycznego na szczeblu lokalnym. Tak jak w opublikowanym 8 marca 2011 roku przez Komisję Europejską planie na rzecz efektywności energetycznej, także w projekcie dyrektywy jednym z najbardziej istotnych zapisów jest kwestia wzorcowej roli sektora publicznego. W tym obszarze założono oszczędności energii na poziomie 3% w skali roku w obiektach administracji publicznej. W czerwcu 2011 roku została też ogłoszona informacja o przyznaniu Polsce przez Bank Światowy pożyczki w wysokości 750 mln euro. Celem pożyczki jest wsparcie programu polskiego rządu, który chce obniżyć konsumpcję energii o 9% do 2016 roku, a 20% do 2020 roku oraz zwiększyć udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu energii do 15% do 2020 roku. Dodatkowo pieniądze mają służyć realizacji takich zadań jak: obniżenie kosztów zielonych usług energetycznych, co będzie sprzyjać zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu; utworzenie zielonych miejsc pracy dzięki zakrojonym na szeroką skalę inwestycjom w zakresie efektywności energetycznej i energii odnawialnej; 4

redukcja zanieczyszczeń atmosferycznych i ograniczenie wpływu tych zanieczyszczeń na stan zdrowia ludności. Fundusze wpłynęły do budżetu państwa, a realizacja finansowanych przez nie przedsięwzięć ma być nadzorowana przez Departament Energetyki Ministerstwa Gospodarki. W II kwartale 2011 roku w rządzie nadal trwały prace nad przygotowaniem II krajowego planu działania na rzecz efektywności energetycznej. Choć termin zgłoszenia go do Komisji Europejskiej upłynął 30 czerwca 2011 roku, wymóg ten nie został spełniony. Zgodnie z posiadanymi przez nas danymi, przybliżony termin przedstawienia planu to sierpień 2011 roku. Dodajmy, że do tej pory plan nie został poddany konsultacjom społecznym. Nie wiemy więc, w jaki sposób zostało ocenione wdrażanie I krajowego planu działania na rzecz efektywności energetycznej z 2007 roku ani jakie działania, mechanizmy i środki przewiduje się w kolejnych trzech latach. Przy Departamencie Rynku Budowlanego i Techniki Ministerstwa Infrastruktury została zainicjowana ekspercka grupa robocza, która będzie pomagać rządowi w implementacji przepisów dyrektywy 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 roku w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Na rok 2011 zaplanowane jest opracowanie projektu nowej ustawy o charakterystyce energetycznej budynków i racjonalizacji użytkowania energii oraz podjęcie prac nad opracowaniem nowelizacji pakietu projektów rozporządzeń związanych z ochroną i izolacyjnością cieplną budynków oraz oceną energetyczną budynków. W mijającym kwartale wiele działań zostało podjętych w zakresie rozwoju inteligentnych sieci przesyłu energii, tzw. smart grid. Komisja Europejska przedstawiła w dniu 12 kwietnia 2011 r. (podczas Tygodnia Zrównoważonej Energii) komunikat dot. promocji inteligentnych liczników energii elektrycznej. Komunikat pt. Inteligentne sieci. Od innowacji do wdrożenia adresowany jest do Parlamentu Europejskiego, Rady UE, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Dokument podsumowuje dotychczasowe działania na rzecz smart grids oraz ustala kierunki rozwoju inteligentnych technologii energetycznych w Unii Europejskiej 1. Więcej informacji na temat inteligentnych sieci w części dotyczącej sieci energetycznych. Urząd Regulacji Energetyki na swojej stronie uruchomił z kolei internetowy kalkulator taryf elektroenergetycznych. Konsumenci mogą dzięki niemu policzyć koszt zakupu i dostarczania energii do własnych domów i mieszkań. Kalkulator dostępny jest pod adresem: http://maszwybor.ure.gov.pl/ III kwartał 2011 11 sierpnia 2011 r. weszła w życie ustawa o efektywności energetycznej, która zakłada uzyskanie do 2016 r. oszczędności energii finalnej na poziomie 9% jej średniego krajowego zużycia z lat 2001-2005. Ustawa zawiera zasady sporządzania krajowych planów 1 http://www.ure.gov.pl/portal/odb/505/4035/komisja_europejska_o_inteligentnych_sieciach_energetycznych.ht ml 5

działań dotyczących efektywności energetycznej, które co trzy lata będą przedkładane Komisji Europejskiej do weryfikacji oszczędności energii w Polsce. Ustawa wprowadza również system "białych certyfikatów". To mechanizm rynkowy, który sprzyja wzrostowi efektywności energetycznej u odbiorców końcowych. W jego ramach firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny i ciepło będą zobowiązane do pozyskania określonej liczby certyfikatów w zależności od ilości sprzedawanej energii, odpowiadającej 1,5% oszczędności energii w skali roku. Za wdrożenie mechanizmu białych certyfikatów odpowiadać będzie prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Co najmniej raz w roku będzie on ogłaszał przetarg na przedsięwzięcia służące poprawie efektywności energetycznej i na jego podstawie wybierał firmy, które uzyskają świadectwa. Kategorie, w których można się starać o certyfikat to: zwiększenie oszczędności energii przez odbiorców końcowych, zwiększenie oszczędności energii przez urządzenia do potrzeb własnych i zmniejszenie strat energii w przesyle lub dystrybucji. Do systemu białych certyfikatów można będzie zgłaszać przedsięwzięcia, w których wyniku zostanie uzyskana oszczędność energii odpowiadająca przynajmniej 10 tonom oleju ekwiwalentnego (czyli ropy naftowej o wartości opałowej 41 868 kj/kg). Świadectwa będą wydawane w kolejności wartości zadeklarowanego przez wnioskodawców efektu energetycznego. Jeśli świadectwo efektywności opiewać będzie na oszczędność co najmniej 100 toe średnio w ciągu roku, konieczne będzie przeprowadzenie audytu efektywności energetycznej. Podlegające obowiązkowi przedstawienia świadectwa poprawy efektywności energetycznej podmioty mogą, zamiast przedstawienia do umorzenia białych certyfikatów, zapłacić opłatę zastępczą. Za niewywiązanie się z obowiązku będzie grozić wysoka kara, nakładana przez prezesa URE. Aby ustawa o efektywności energetycznej była skuteczna, potrzebne są jednak odpowiednie rozporządzenia. Ich listę przygotowało Ministerstwo Gospodarki. Najważniejsze z nich dotyczy wytycznych z zakresu szkolenia audytorów efektywności energetycznej w celu wykształcenia kadr potrzebnych zwłaszcza w początkowym etapie wdrażania systemu. Mimo iż wstępne wersje dwóch rozporządzeń zostały opracowane, żadne nie zostało wprowadzone w życie przez wyborami parlamentarnymi (9 listopada 2011). Opóźnienia w tym zakresie skutecznie odsuwają w czasie chociażby wypełnianie roli przewidzianej w ustawie przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. 28 września 2011 roku, 3 miesiące po terminie przekazania Komisji Europejskiej, Ministerstwo Gospodarki oddało do międzyresortowych i społecznych konsultacji projekt Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej. Projekt został opracowany zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej i ma charakter typowo sprawozdawczy. W projekcie planu dokonano przeglądu istniejących instrumentów wsparcia efektywności energetycznej w następujących sektorach: mieszkalnictwo, usługi, transport i przemysł oraz określono cele ilościowe w zakresie poprawy efektywności energetycznej do roku 2016. Nie jest to bynajmniej dokument strategiczny i w żaden sposób nie aktywuje działań w kierunku nadania efektywności energetycznej statusu priorytetowego w polityce energetycznej państwa. Projekt planu zostanie poddany szczegółowej analizie podczas roboczego spotkania konsultacyjnego, które dla parterów społecznych zorganizował w październiku 2011 r. Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE). Obecnie trwa proces oficjalnych konsultacji społecznych dokumentu. W zakresie finansowania efektywności energetycznej, w kwartale III 2011 roku Bank Zachodni WBK wystartował z nowym programem tzw. zielonym leasingiem, w ramach którego finansować będzie energooszczędne urządzenia i maszyny. Umowa kredytowa z 6

Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju została przez BZ WBK podpisana w marcu 2011 r., a w tym kwartale 15 mln EUR zostało udostępnione klientom w ramach programu PolSEFF. W ramach tej umowy przedsiębiorstwa z segmentu małych i średnich przedsiębiorstw lub rolnicy będą mogli na realizację swoich inwestycji uzyskać do 1 mln EUR w formie leasingu lub pożyczki. Obok atrakcyjnych warunków pożyczki i leasingu można także otrzymać premię inwestycyjną w wysokości do 15 proc. realizowanego projektu oraz bezpłatne i profesjonalne konsultacje dotyczące m.in. wyboru odpowiednich urządzeń i sposobu ich eksploatacji. Aby skorzystać z możliwości dofinansowania, inwestycja musi przyczyniać się do zwiększenia oszczędności energetycznej o minimum 20 proc. w stosunku do technologii wykorzystywanej wcześniej. 1 września 2011 r. weszła w życie zmiana umowy grantu funduszu powierniczego Global Environment Facility (projekt efektywności energetycznej), zawartej między ministrem gospodarki a Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju. Dotyczy ona przede wszystkim zasilenia Funduszu Termomodernizacji i Remontów, działającego w Banku Gospodarstwa Krajowego, pieniędzmi przyznanymi Polsce w ramach Global Environment Facility w wysokości około 5,6 mln USD (około 16 mln zł) rocznie. Zdaniem Ministerstwa Gospodarki, zwiększony budżet funduszu pozwoli zrealizować przez najbliższy rok prawie 300 projektów termomodernizacyjnych o łącznej wartości około 80 mln zł. Bank Ochrony Środowiska oferuje z kolei nowe kredyty dla samorządów, przedsiębiorstw i spółdzielni mieszkaniowych na proekologiczne przedsięwzięcia. Środki na ten cel BOŚ pozyskał z Nordyckiego Banku Inwestycyjnego. Do rozdysponowania jest 30 mln EUR, które mogą zostać wykorzystane np. na wsparcie inwestycji związanych z produkcją energii z OZE, poprawą efektywności energetycznej w budynkach, budową systemów oczyszczania ścieków czy składowaniem i sortowaniem odpadów. W sierpniu 2011 roku minister środowiska zaakceptował kolejne listy rankingowe przedsięwzięć termomodernizacyjnych zakwalifikowanych do dofinansowania ze środków pochodzących z handlu jednostkami emisji AAU, zgromadzonych na Rachunku Klimatycznym. Do tej pory z ich tytułu Polska zarobiła ponad 100 mln euro. Przedsięwzięcia będą realizowane w ramach programu priorytetowego System zielonych inwestycji (GIS- Green Investment Scheme) Program Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej, realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Celem programu, jest ograniczenie lub uniknięcie emisji dwutlenku węgla poprzez dofinansowanie przedsięwzięć, które poprawiają efektywność wykorzystania energii przez budynki użyteczności publicznej. Środkami na wsparcie budowy energooszczędnych budynków w wysokości 2 mln złotych dysponuje także Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Wspiera on pierwszy w Polsce program zakładający dofinansowanie ze środków publicznych budowę obiektów o małym zapotrzebowaniu na energię cieplną. Jest to tzw. pilotażowa linia kredytowa Dom Energetyczny. Kredytowanie jest możliwe do 90%. dla zakupu i montażu urządzeń niekonwencjonalnych źródeł ciepła (pompy ciepła, kolektory słoneczne), wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła do min. 75%, wymiennika gruntowego, a także w zmiennej wysokości dla instalacji ogrzewania, materiałów izolacyjnych ścian, stropów, dachów, posadzek oraz stolarki okiennej i drzwiowej. Maksymalny kredyt na te cele może wynosić do 200 tys. zł. Oprocentowanie do 0,6 stopy redyskonta weksli, lecz nie mniej niż 3% w stosunku rocznym. Okres spłaty nie może być dłuższy niż 7 lat od daty zakończenia zadania, a karencja nie może przekraczać 1 roku. 7

Przedsięwzięcie jednak powinno zostać zrealizowane do 18 miesięcy od daty postawienia kredytu do dyspozycji. Do 30 września 2011 roku przedsiębiorcy mogli składać wnioski o dofinansowanie audytów energetycznych finansowanych w ramach programu Efektywne wykorzystanie energii" realizowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Dofinansowanie w tym przypadku ma formę dotacji w wysokości do 70% kosztów kwalifikowalnych na realizację audytu wskazującego możliwość co najmniej 7% poprawy efektywności energetycznej w audytowanym obszarze. Działania objęte dotacją odnoszą się do audytu energetycznego: procesów technologicznych, wewnętrznych sieci ciepłowniczych i budynków, źródeł energii ciepła, energii elektrycznej chłodu. Dotyczą również audytu elektroenergetycznego budynków i wewnętrznych sieci przemysłowych. Druga część programu NFOŚiGW Efektywne wykorzystanie energii" jest ukierunkowana na dofinansowanie zadań inwestycyjnych prowadzących do oszczędności energii lub wzrostu efektywności energetycznej przedsiębiorstw. Dofinansowanie to może być udzielone na przedsięwzięcia inwestycyjne rekomendowane w przeprowadzonym audycie, wskazujące na możliwość oszczędności w zużyciu energii o co najmniej 7%. Przy czym audyt ten nie musi być zrealizowany w ramach programu. Może być zrealizowany poza nim, jeśli spełni warunki programowe. Dofinansowanie na inwestycję udzielane jest w formie pożyczki pokrywającej do 70% kosztów kwalifikowalnych przedsięwzięcia, w wysokości od 3,5 do 42 mln zł. Wysokość jej oprocentowania ustalono na poziomie WIBOR 3M.+ 50 pkt. bazowych (czyli obecnie około 4,81 w skali roku). Może być udzielana maksymalnie na 5 lat. By otrzymać taką pożyczkę, minimalny koszt przedsięwzięcia musi wynieść 5 mln zł. Konkurs na przedsięwzięcia inwestycyjne ma być dopiero ogłoszony. W tym kwartale w Brukseli nadal trwały prace nad projektem nowej dyrektywy o efektywności energetycznej. Do tej pory nie powstała też ustawa wdrażająca w Polsce zapisy recastu dyrektywy o ocenie energetycznej budynków. Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma, bowiem kluczowe znaczenie. W tym kwartale (lipiec wrzesień 2011): Ustawa o efektywności energetycznej weszła w życie, ale nie przygotowano jeszcze rozporządzeń wykonawczych, które sprawiłyby, że zapisy ustawy zaczną działać. Ministerstwo Gospodarki oddało do konsultacji społecznych projekt Drugiego Krajowego Planu Działań dotyczącego efektywności energetycznej, który jest jednak dokumentem typowo sprawozdawczym, dosyć ogólnym i mało ambitnym, który w żaden sposób nie potwierdza priorytetowej roli jaką efektywność energetyczna powinna odgrywać w polityce energetycznej Polski i jaki ma ona potencjał. W II KPD w ramach oceny stanu efektywności energetycznej podkreślono wypełnienie już w 2011 roku celu 7 z 9% do roku 2016. Brak aktów prawnych podkreślających 8

kontynuację celu i mechanizmów efektywności energetycznej (białe certyfikaty) po roku 2016 mogą owocować zmniejszeniem zainteresowania efektywnością energetyczną inwestorów. Udostępniono nowe środki finansowe na efektywność energetyczną, ale progi ubiegania się o nie są wysokie, a pula środków mała. IV kwartał 2011 W dniu 19 października 2011 roku Instytut na rzecz Ekorozwoju zorganizował we współpracy z Ministerstwem Gospodarki i Krajową Agencją Poszanowania Energii SA robocze spotkanie konsultacyjne poświęcone projektowi drugiego krajowego planu dotyczącego efektywności energetycznej dla Polski z dnia 10 sierpnia 2011 roku. W spotkaniu udział wzięło ponad 40 osób reprezentujących środowiska społeczne i biznes. Celem spotkania, zorganizowanego w formule world cafe, było wspólne wypracowanie uwag i komentarzy do projektu drugiego krajowego planu działań i przekazanie ich Ministerstwu Gospodarki, w celu wzięcia ich pod uwagę przy formułowaniu ostatecznej wersji dokumentu. Specjalnymi gośćmi spotkania byli Andrzej Guzowski, główny specjalista w Zespole ds. Efektywności Energetycznej Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki oraz Arkadiusz Węglarz, dyrektor Departamentu Zrównoważonego Rozwoju Krajowej Agencji Poszanowania Energii SA. Opinie zebrane w czasie spotkania zostały spisane przez Instytut na rzecz Ekorozwoju i jeszcze w październiku 2011 roku przesłane do dyrektora Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki oraz opublikowane na stronie internetowej Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Warto dodać, że opinie i rekomendacje zebrane podczas roboczego spotkania konsultacyjnego na temat drugiego krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej, stały się materiałem źródłowym wykorzystanym w nowym opracowaniu Instytutu na rzecz Ekorozwoju poświęconym efektywności energetycznej (tj. Efektywność energetyczna zużycia energii między deklaracjami, stanem obecnym a przyszłością policy paper), które zostanie opublikowane w I kwartale 2012 roku. Do końca grudnia 2011 roku minister gospodarki miał przedstawić projekty co najmniej dwóch rozporządzeń do ustawy o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku, która weszła w życie 11 sierpnia 2011 roku, tj. rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu sporządzania audytu efektywności energetycznej, wzoru karty audytu efektywności energetycznej oraz metody obliczania oszczędności energii, jak również rozporządzenie w sprawie przeprowadzania szkolenia oraz egzaminu dla osób ubiegających się o uzyskanie uprawnień audytora efektywności energetycznej. W Internecie można natomiast zapoznać się również z projektami innych rozporządzeń, tj. rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw efektywności energetycznej i uiszczania opłaty zastępczej przez przedsiębiorstwa energetyczne sprzedające energię elektryczną, ciepło lub gaz ziemny odbiorcom końcowym przyłączonym do sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz rozporządzenie w sprawie warunków i trybu przeprowadzenia przetargu w celu 9

wyboru przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można uzyskać świadectwa efektywności energetycznej 2. Brak tych rozporządzeń opóźnia wdrożenie ustawy o efektywności energetycznej, która z choć w okrojonej formule wspiera wdrażanie APE. Eksperci zgłaszają tymczasem co raz pilniejszą potrzebę opracowania systemu szkoleń dla audytorów energetycznych. Brak przepisów wykonawczych do ustawy o efektywności energetycznej sprawia, że prezes Urzędu Regulacji Energetyki nie może powołać komisji kwalifikacyjnej do przeprowadzenia egzaminów na audytorów. W dniu 19 października 2011 roku weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z 14 września 2011 roku w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej audytora efektywności energetycznej. Audytor efektywności energetycznej podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem swojej działalności, w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej, w związku ze sporządzeniem audytu efektywności energetycznej. Ubezpieczenie OC nie obejmie szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego po utracie uprawnień do sporządzania audytu efektywności energetycznej, polegających na zapłacie kar umownych, jak też powstałych wskutek działań wojennych, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru. Obowiązek ubezpieczenia powstaje nie później niż w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania czynności związanych ze sporządzaniem audytu efektywności energetycznej. Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki obejmuje umowa ubezpieczeniowa, wynosi równowartość w zł kwoty 50 tys. euro. Do jej przeliczenia stosuje się średni kurs euro ogłaszany przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia została zawarta. W dniu 12 grudnia 2011 roku z kolei do konsultacji społecznych oddany został (za pomocą strony internetowej Biuletynu Informacji Publicznej) projekt ustawy z dnia 14 listopada 2011 roku o etykietowaniu produktów związanych z energią. Projekt realizuje przepisy prawa Unii Europejskiej, tj. dyrektywy 2010/30/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 2010 roku w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią. Ustawa określa obowiązki w zakresie dostarczania informacji dotyczących zużycia energii przez produkt związany z energią lub wpływu tego produktu na zużycie energii oraz innych podstawowych zasobów, jak również określa zasady organizacji i działania systemu monitorowania i kontrolowania etykietowania produktów związanych z energią. Artykuł 6. projektu tejże ustawy wprowadza obowiązek zamieszczania informacji o klasie efektywności energetycznej produktu w jego reklamie telewizyjnej, radiowej, prasowej, internetowej, katalogu lub innych środkach komunikacji elektronicznej. W dniu 22 grudnia 2011 roku do konsultacji społecznych trafił także pakiet ustaw energetycznych, w tym nowelizacja ustawy prawo energetyczne, ustawy prawo gazowe i ustawy o odnawialnych źródłach energii. Termin zamknięcia konsultacji społecznych wyznaczono wstępnie na 20 stycznia 2012 roku, jednakże z uwagi na duże zainteresowanie, 2 http://www.argoxee. com.pl/regulacje.php 10

przesunięto go na 6 lutego 2012 roku. Projekt nowelizacji ustawy prawo energetyczne wyłącza m.in. zagadnienia związane z odnawialnymi źródłami energii, paliwami gazowymi, lokalnym planowaniem energetycznym wraz z wcześniejszym wyłączeniem efektywności energetycznej do odrębnej ustawy, co powoduje, że ustawa traci charakter prawa energetycznego kompleksowo regulującego sprawy polityki energetycznej państwa i zasady oszczędnego i racjonalnego gospodarowania paliwami i energią. Ustawa zakłada też m.in. wyłączenie z prawa energetycznego i włączenie do planowania przestrzennego kwestii związanych z planowaniem zaopatrzenia gmin w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe. Do końca grudnia 2011 roku miał zostać oddany do publicznych konsultacji projekt założeń do nowej ustawy o termomodernizacji, za pomocą której Ministerstwo Infrastruktury, obecnie Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, planuje wdrożyć w Polsce odnowioną dyrektywę 2010/31/UE o charakterystyce energetycznej budynków. Projekt założeń do takiej ustawy jednak nie pojawił się. Na poziomie europejskim w grudniu 2011 roku została opublikowana przez Komisję Europejską Energetyczna mapa drogowa 2050. Jednym z pięciu zaproponowanych w niej scenariuszy jest wysoka efektywność energetyczna. Zakłada on redukcję zapotrzebowanie na energię o 41% do roku 2050 w stosunku do lat 2005 2006. W IV kwartale 2011 roku dalej trwały prace nad nową dyrektywą o efektywności energetycznej. Koordynatorami prac, z racji sprawowania przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, byli przedstawiciele polskiego rządu. Najnowsza wersja projektu dyrektywy, uwzględniająca poprawki wprowadzone w celu znalezienia kompromisu między państwami, została przedstawiona w Brukseli 8 grudnia 2011 roku. W IV kwartale 2011 roku, tj. 6 października, Komisja Europejska przedstawiła propozycję budżetu polityki spójności na lata 2014-2020. Jest to 376 mld euro. To, ile pieniędzy Polska otrzyma, będzie zależeć od tempa jej wzrostu w latach 2014-2020. Nieoficjalnie, opierając się na długoterminowych prognozach, Komisja Europejska szacuje, że może to być nawet 80 mld euro. Nowością w propozycji Komisji Europejskiej jest tzw. zasada ex ante, czyli wprowadzenie warunków przedwstępnych, by kraj mógł się ubiegać o fundusze. Takim warunkiem ma być transpozycja unijnego prawa w dziedzinie, na którą przyznawane są fundusze. Przykładowo, by kraj mógł sięgnąć po środki na efektywność energetyczną, będzie musiał mieć wdrożoną odnowioną dyrektywę w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Wnioski w zakresie wpływu na realizację APE Wzmocnienie polityki w zakresie efektywności energetycznej ma zdecydowanie pozytywne skutki w kontekście wdrażania Alternatywnej Polityki Energetycznej. W proponowanym przez APE optymalnym scenariuszu rozwoju energetyki efektywność energetyczna ma bowiem kluczowe znaczenie. W tym kwartale (październik grudzień 2011): Ustawa o efektywności energetycznej weszła w życie, ale w dalszym ciągu brakuje rozporządzeń wykonawczych, które sprawiłyby, że zapisy ustawy zaczną działać. Ministerstwo Gospodarki dopiero 28 grudnia 2011 roku opublikowało poprawioną wersję drugiego krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej. 11

Materiał ten został poprawiony i uzupełniony jednakże w dalszym ciągu pozostaje dosyć ogólnym i mało ambitnym, który w żaden sposób nie potwierdza priorytetowej roli, jaką efektywność energetyczna powinna odgrywać w polityce energetycznej Polski i jaki ma ona potencjał. Z tego względu potrzebny jest nowy strategiczny dokument rządowy dotyczący efektywności energetycznej. Najważniejszym komponentem funduszu spójności będzie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) z budżetem 223,3 mld euro, w ramach którego pojawiły się minimalne kwoty (minimalne udziały 6 20%) alokacji środków na odnawialne źródła energii (OZE) i efektywność energetyczną (EE). Wynoszą one w całej UE minimum 17 mld euro (w obecnej perspektywie finansowej 2007 2014 jest to kwota rzędu 9,3 mld euro). Wydatkowanie środków na projektu poprawy efektywności energetycznej jest ciągle minimalne. Przykładem może być program PolSEFF w ramach którego w 2011 roku preferencyjne pożyczki otrzymały zaledwie 2 przedsiębiorstwa. Prace nad nową dyrektywą o efektywności energetycznej stwarzają szanse mocnego impulsu wdrażania rozwiązań prawnych, administracyjnych i finansowych służących poprawie efektywności energetycznej. ENERGETYKA ROZPROSZONA Z UKIERUNKOWANIEM NA ODNAWIALNĄ Zgodnie z zapisami APE pożądane jest pobudzenie aktywności rozwoju OZE jako podstawy energetyki rozproszonej. Pobudzanie rozwoju OZE wymaga kontynuowania rozwoju wspierających mechanizmów finansowych oraz likwidacji dotychczasowych barier. I kwartał 2011 W pierwszym kwartale 2011 r. zakończyły się konsultacje dokumentu pt. Energy Roadmap 2050, stanowiącego analizę możliwych dróg do wypracowania nisko-emisyjnego systemu energetycznego w Europie. Komisja Europejska zaprezentuje ostateczną wersję Energy Roadmap 2050 w drugiej połowie 2011 r. Omawiany dokument ma na celu przedstawić szereg wyzwań, koniecznych przy długofalowej realizacji polityki dekarbonizacji sektora energetycznego, przy utrzymaniu konkurencyjności przemysłu i zwiększeniu bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię. Jest to kolejny dokument w tej dziedzinie po opublikowanym 8 marca 2011 r. przez Komisję Europejską A Roadmap for moving to a competitive low carbon economy in 2050. Cele zakładają redukcję emisji gazów cieplarnianych o 80-95% w połowie bieżącego wieku, w porównaniu z poziomem emisji w 1990 r. W wyniku konsultacji wpłynęło prawie 400 odpowiedzi na zadane pytania, przy czym około połowa z nich pochodziła od organizacji, a druga połowa od pojedynczych obywateli. W pierwszym kwartale 2011 roku zaobserwowano także działania mające na celu poprawę warunków dla rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce. Trwały m.in. prace nad 12

projektem ustawy o korytarzach przesyłowych, która w zamyśle ma przyczynić się do przyspieszenia rozwoju sieci przesyłowych na obszarze Polski. Ustawa ma wprowadzić systemowe rozwiązania dla infrastrukturalnych inwestycji liniowych, które usprawnią i przyspieszą proces pozyskiwania przez inwestorów stosownych decyzji umożliwiających budowę infrastruktury technicznej, jak również jej rozbudowę i modernizację, a także stworzą sprzyjające warunki dla przygotowania i realizacji późniejszych inwestycji. W założeniach, jedną z jej zalet ma być uproszczenie procedury uzyskania decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego, dla przykładu: zgodnie z art. 28 ust. 1 tejże ustawy, przedsiębiorca przesyłowy może jednocześnie otrzymać od organu w ramach decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego, pozwolenie na budowę i zatwierdzenie projektu budowlanego. Zatem scentralizowanie całej procedury w jednym ośrodku administracji powinno uprościć drogę prawną dla nowych inwestycji w zakresie urządzeń przesyłowych. To oraz pozostałe uproszczenia mają pomóc w ożywieniu inwestycji w infrastrukturę, co jest problemem wielu państw Unii Europejskiej. Ważne jednak, aby rozwój korytarzy przesyłowych nie był sprzeczny z założeniami rozwoju korytarzy ekologicznych. Warto również zwrócić uwagę na trwające w pierwszym kwartale 2011 roku prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne. Zmiana ustawy ma m.in. na celu rozszerzenie katalogu aktów, jakie dołączyć można do wniosku o określenie warunków przyłączenia, czyli w tym wypadku o studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego, co powinno ułatwić ścieżkę inwestycyjną w Polsce. Na uwagę zasługuje także projekt ustawy o zmianie Ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej, który w pierwszym kwartale 2011 roku został uchwalony przez Sejm i przekazany do Senatu. Zmiana ustawy ma m.in. na celu weryfikację przepisów regulujących wydawanie decyzji lokalizacyjnych na morzu oraz formy płatności za nie, co pomoże w rozwoju morskiej energetyki wiatrowej na polskich obszarach morskich. Istotny dla wdrażania zapisów APE w zakresie OZE będzie także krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Projekt krajowego planu został zatwierdzony przez Komitet Stały Rady Ministrów w dniu 18 listopada 2010 r., a Rada Ministrów przyjęła krajowy plan 7 grudnia 2010 r. Wprowadzanie w życie zapisów tego dokumentu może jednak wywołać przyrodnicze skutki związane z wdrażaniem OZE, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Na podstawie tekstu projektu z końca listopada 2010 r. można ocenić, że ważną częścią wdrażania ww. Planu będzie wdrażanie na poziomie krajowym kryteriów zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do biopaliw i biopłynów. Wprowadzenie tych kryteriów ma być elementem wdrażania do polskiego systemu prawnego zapisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Kryteria te mają być wdrożone w Polsce na poziomie ustawowym. W dokumencie nie przedstawia się jednak tych kryteriów, a jedynie zakłada się, że weryfikacja ich spełnienia przez podmioty zaangażowane w tej dziedzinie będzie prowadzona przez istniejące jednostki. Zakłada się również, iż biopaliwa wprowadzone na rynek powinny spełnić kryteria zrównoważonego rozwoju, w tym zapewnić realizację wymogów dyrektywy 2009/28/WE poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (GHG) w łańcuchu produkcji i wykorzystania biopaliw do 31 grudnia 2016 o 35%. 13

Ocena skutków zamieszczona w tym dokumencie odnosi się wyłącznie do oceny skutków realizowanej w Polsce metody wsparcia OZE w elektroenergetyce, nie ma charakteru oceny strategicznej wpływu na środowisko wdrażania zapisów tego krajowego planu. Uwzględniono w niej jedynie prognozę zmniejszenia emisji gazów szklarniowych w wyniku stosowania OZE w elektroenergetyce. W omówieniu konsultacji tego dokumentu wskazuje się, iż uwarunkowania środowiskowe były tematem konsultacji, ale bez bliższego omówienia tego zagadnienia. Nie ma więc śladów by ocena wpływu na przyrodę proponowanych rozwiązań została dokonana. Kryteria, o których mowa w ww. krajowym planie zostaną wprowadzone poprzez planowaną nowelizację ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, a odwołania do zamieszczonych w tej ustawie kryteriów w odniesieniu do biopłynów znajdą się ponadto w ustawie o energii ze źródeł odnawialnych, której przyjęcie przewidywane jest w 2011 r. Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw oraz ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych przekazany został w dniu 2 lutego 2011 r. pod obrady Rady Ministrów. II kwartał 2011 W dniu 12 kwietnia 2011 roku Rada Ministrów przyjęła Raport określający cele w zakresie udziału energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii znajdujących się w krajowym zużyciu energii elektrycznej na lata 2010-2019 (raport wraz z obwieszczeniem Ministra Gospodarki został opublikowany w Monitorze Polskim z dnia 24 maja 2011 roku nr 43/2011 poz. 468), przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki, jako wypełnienie zobowiązań wynikających z ustawy Prawo energetyczne. Raport wskazuje, że Polska zamierza wypełnić (i to z pewną nawiązką) zobowiązanie, jakie na nią nakłada dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE udział energii pochodzącej z OZE w bilansie energii ma według dyrektywy wynosić w Polsce 15% w 2020 roku. Przyjęte w raporcie cele powtarzają cele zapisane w Krajowym planie działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, który został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 7 grudnia 2010 roku. W raporcie jest zapowiedź, iż szczegółowe rozwiązania dotyczące OZE zostaną zawarte w ustawie o energii ze źródeł odnawialnych, która zgodnie z programem prac legislacyjnych Rady Ministrów miała być procedowana w drugim kwartale 2011 roku, a której projekt do końca II kwartału nie został jeszcze przygotowany i upubliczniony oraz poddany konsultacjom (choć minęło już prawie 7 miesięcy od terminu, w którym Polska, zgodnie z dyrektywą 2009/28/WE powinna ją uchwalić). Zgodnie z zapisami zawartymi w raporcie system wsparcia dla OZE, jaki ma w wyniku tej ustawy zostać wprowadzony, opierać się będzie tak jak obecnie na mechanizmie tzw. świadectw pochodzenia (tzw. zielonych certyfikatów). Ustawa będzie też dotyczyła wsparcia dla sieci przesyłowych i dystrybucyjnych na rzecz OZE. Trzeba zatem pamiętać, że ewentualne problemy związane z OZE wiążące się z ich wpływem na przyrodę mogą się wiązać nie tylko z uprawami energetycznymi i konkretnymi instalacjami do wytwarzania energii z OZE, ale też z budową i eksploatacją ww. sieci. 14

W raporcie stwierdza się, że źródła wykorzystujące energię biomasy (uprawy energetyczne, biomasa leśna, odpady rolnicze i przemysłowe), biogazu oraz wiatru mają według ocen ekspertów największy potencjał do wykorzystania w Polsce w ramach istniejących mechanizmów wsparcia. Należy się więc liczyć z tym, że w zakresie tych form OZE notowane będą największe wzrosty wykorzystania, a wykorzystywanie energii biomasy oraz wiatru może wiązać się z zagrożeniami dla różnorodności biologicznej. W dniu 26 kwietnia 2011 roku Rada Ministrów przyjęła Krajowy program reform Europa 2020, w którym wyraźnie zauważona jest konieczność modernizacji i przebudowy infrastruktury energetycznej (w tym rozproszonej), co pomoże w rozwoju OZE w Polsce, a w efekcie będzie wsparciem dla wdrażania APE. Wymieniona jest tutaj także konieczność realizacji projektu jądrowego. Jednakże już na tym etapie realizacja KPR napotyka na trudności, ponieważ jednym z zadań przewidzianych w nim do realizacji jest wypracowanie ustawy o korytarzach przesyłowych, nad którą prace zostały zawieszone. Innym, istotnym w kontekście APE dokumentem planistycznym jest strategia Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko. Perspektywa 2020 r., która została przyjęta 4 maja (a zaktualizowana 19 maja 2011 roku) przez kierownictwo Ministerstwa Gospodarki. W omawianym dokumencie zalecony jest rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, co wiąże się z większym bezpieczeństwem energetycznym, ale wymusza jednocześnie poprawę stanu i rozbudowę infrastruktury przesyłowej. Poza tym wskazana jest potrzeba ujednolicenia w skali kraju procedur administracyjnych, mających miejsce przy inwestycjach w OZE, zmodyfikowanie systemu wsparcia OZE, a także wybranie dominującej w Polsce technologii pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. W województwie kujawsko-pomorskim władze postanowiły ograniczyć dynamiczny rozwój energetyki wiatrowej, co dało efekt w postaci dokumentu pn. Zasoby i możliwości wykorzystania OZE w województwie kujawsko-pomorskim, przygotowanego przez Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego. Wyznacza on m.in. obszary wyłączone z lokalizacji turbin wiatrowych, czyli te, które uznane zostały za cenne przyrodniczo, krajobrazowo i gospodarczo. Takie arbitralne podejście do zagadnienia spotkało się krytyką branży wiatrowej, jednakże z drugiej strony pamiętać należy, iż tego typu akty nie mają mocy prawa miejscowego. Z perspektywy APE tego typu inicjatywy uznać należy za negatywne, ponieważ wskazują one standardy krępujące rozwój OZE na poziomie gmin. Pozytywnym sygnałem, w kontekście możliwości realizacji założeń APE, jest fakt, iż rozdzielono już większość pieniędzy pochodzących z funduszy unijnych, a przeznaczonych na podnoszenie efektywności energetycznej i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Dotyczy to zarówno środków oferowanych w programie Infrastruktura i środowisko, jak i w programach regionalnych. Co więcej, nasz kraj otrzyma 750 mln euro pożyczki od Banku Światowego, które mają zostać wykorzystane na rozwój wykorzystania OZE i zwiększenie efektywności energetycznej. Wynikiem tychże inwestycji powinno być obniżenie kosztów zielonej energii oraz utworzenie zielonych miejsc pracy, co jest korzystne dla APE. Jako negatywny, w perspektywie wdrażania rozwiązań zaproponowanych w APE, należy ocenić fakt, iż zatrzymane zostały prace nad projektem ustawy o korytarzach przesyłowych. W omawianym okresie projekt ustawy został skierowany (6 maja) na stały komitet Rady Ministrów, jednakże nie został on przez ten komitet rozpatrzony, natomiast 15

Zespół ds. Programowania Prac Rządu, na posiedzeniu w dniu 7 czerwca podjął decyzję o wstrzymaniu dalszych prac nad tym projektem. Ustawa ta ma na celu wprowadzić systemowe rozwiązania dla infrastrukturalnych inwestycji liniowych, które usprawnią i przyspieszą proces pozyskiwania przez inwestorów stosownych decyzji umożliwiających budowę infrastruktury technicznej, jak również jej rozbudowę i modernizację, a także stworzą sprzyjające warunki dla przygotowania i realizacji późniejszych inwestycji. W założeniach, jedną z jej zalet ma być uproszczenie procedury uzyskania decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego, dla przykładu: zgodnie z art. 28 ust. 1 tejże ustawy, przedsiębiorca przesyłowy może jednocześnie otrzymać od organu w ramach decyzji o ustanowieniu korytarza przesyłowego, pozwolenie na budowę i zatwierdzenie projektu budowlanego. Zatem scentralizowanie całej procedury w jednym ośrodku administracji powinno uprościć drogę prawną dla nowych inwestycji w zakresie urządzeń przesyłowych. To oraz pozostałe uproszczenia mają pomóc w ożywieniu inwestycji w infrastrukturę, co jest problemem wielu państw Unii Europejskiej. Niestety, jak wynika z informacji podanych przez administrację rządową, długo jeszcze pozostanie to problemem również w Polsce. Pozytywnym bodźcem jest fakt, iż 16 czerwca 2011 roku prezydent Polski podpisał projekt ustawy o zmianie ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Jak już było wcześniej wspomniane, zmiana ustawy ma na celu weryfikację przepisów regulujących wydawanie decyzji lokalizacyjnych na morzu oraz formy płatności za nie, co pomoże w rozwoju morskiej energetyki wiatrowej na polskich obszarach morskich. Z punktu widzenia ochrony wartości przyrodniczych ważne jest, że zgodnie z uchwaloną nowelizacją ustawy zakazane będzie wznoszenie i wykorzystywanie elektrowni wiatrowych na morskich wodach wewnętrznych i morzu terytorialnym. Elektrownie wiatrowe (i sztuczne wyspy często z nimi związane) powstawać będą tyko w tzw. wyłącznej strefie ekonomicznej (położona na zewnątrz morza terytorialnego i przylega do niego). To oznacza, że takie inwestycje powstaną nie bliżej niż 12 mil morskich (czyli ponad 20 km) od brzegu. Oznacza to w praktyce, że wiatraki nie będą mogły powstawać w Zatoce Gdańskiej, na Zalewie Szczecińskim ani na Zalewie Wiślanym, a więc nie będzie ich również w obrębie przybrzeżnych morskich obszarów Natura 2000. Od połowy maja 2011 roku do końca II kwartału trwały konsultacje organizowane przez Ministerstwo Gospodarki projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie narodowych celów wskaźnikowych na lata 2011-2016, wywołujące duże dyskusje, głównie ze strony sektora paliwowego, który chce obniżenia, albo przynajmniej zamrożenia dotychczasowego wskaźnika. Rozporządzenie nawiązuje do wymogu, że Polska, podobnie jak inne kraje Unii Europejskiej, musi do 2020 roku osiągnąć 10% udziału biopaliw w całkowitym zużyciu paliw transportowych. W projekcie rozporządzenia przyjęto odrębne wskaźniki dla poszczególnych lat z okresu od 2011 do 2016 r. od 6,20 do 8,45%. Trzeba zdawać sobie sprawę, że stałe podnoszenie tego wskaźnika, korzystne z punktu widzenia ochrony klimatu, wywoływać będzie stały wzrost areału upraw energetycznych, co w niektórych regionach może być niekorzystne dla przyrody, jak również stanowić niekorzystną konkurencję dla produkcji żywności. W końcu czerwca 2011 roku Ministerstwo Gospodarki udostępniło do konsultacji projekt założeń projektu ustawy o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, (przyjęty na posiedzeniu Rady Ministrów 22 czerwca 2011) przesyłając go jednocześnie do uzgodnień międzyresortowych. Konsultacje będą odbywać się będą głównie w III kwartale, nie jest jednak podany termin składania uwag. Potrzeba zmiany ustawy wynika głównie z potrzeby implementacji zapisów dyrektywy 2009/28/WE w sprawie 16

promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, a także z zamiaru poprawy funkcjonowania w Polsce rynku biokomponentów i biopaliw. Ustawa odnosi się też do ww. celu wskaźnikowego. Korzystnym z punktu widzenia ochrony przyrody rozwiązaniem tej projektowanej ustawy będzie wprowadzenie systemu certyfikowania w zakresie spełniania kryteriów zrównoważonego rozwoju, które mają się odnosić do całego łańcucha produkcji biokomponentów i biopaliw stanowiących samoistne paliwo, a wśród których ważną grupę stanowić będą kryteria odnoszące się do ochrony terenów o wysokiej wartości przyrodniczej oraz odnoszące się do ochrony terenów magazynujących duże ilości pierwiastka węgla (w tym terenów podmokłych) stosowane do oceny pochodzenia biomasy i surowców rolniczych służących do produkcji biokomponentów i biopaliw. Innym korzystnym rozwiązaniem może być dopuszczenie możliwości wyrobu przez rolników biopaliw ciekłych na własny użytek. Ten korzystny wpływ zaznaczy się wtedy, gdy w wyniku nowych przepisów budowane będą nieduże instalacje, które będą mogły funkcjonować głównie w oparciu o surowce odpadowe i nie będą wymuszały bardzo dużych dostaw produktów z upraw energetycznych, a więc nie będą wymuszały znacznych ich areałów. III kwartał 2011 W III kwartale 2011 roku do najistotniejszych wydarzeń należało pierwsze w historii objęcie przez Polskę prezydencji w Unii Europejskiej. Jest to wydarzenie, które powinno przynieść spore korzyści zarówno Polsce, jak i całej Unii Europejskiej w kontekście APE, zwłaszcza z uwagi na fakt, iż Polska w ramach swoich planów na okres prezydencji bardzo mocno skupiła się na kwestiach energetycznych. W związku z tym Europejskie Biuro Ochrony Środowiska (EEB) zorganizowało w Warszawie dwie konferencje przy wsparciu InE: (1) Przyszłość WPR w praktyce: Jak zazielenianie WPR wpłynie na nasze unijne i globalne bezpieczeństwo żywnościowe 14 lipca 2011 r. i (2) "Wyzwanie dla polskiej prezydencji: zrównoważony rozwój jako imperatyw gospodarczy i ekologiczny" 15 lipca 2011 r. Podczas pierwszej z nich przedstawione zostało przez przedstawiciela BirdLife International (BLI) opracowanie pt. The Truth behind the CAP: 13 reasons for greek reform przygotowane przez grupę europejskich organizacji ekologicznych (z wiodącą rolą EEB i BLI), w którym m.in. wskazuje się na negatywne konsekwencje dla różnorodności biologicznej wynikające z zamiany trwałych użytków zielonych na grunty orne w celu prowadzenia upraw energetycznych. Jako przykład tych niekorzystnych zmian pokazano sytuację Niemiec, gdzie w okresie 2003-2009 utraconych zostało w ten sposób aż 226 tys. ha cennych przyrodniczo użytków zielonych. Ponadto w lipcu 2011 roku wicepremier i minister gospodarki Waldemar Pawlak oraz minister przemysłu, energetyki i turystyki Islandii Katrin Juliusdottir podpisali Memorandum o współpracy w sektorze energetyki odnawialnej. Dzięki temu porozumieniu możliwa będzie wymiana doświadczeń pomiędzy instytucjami naukowymi oraz przedsiębiorcami z Polski i Islandii w zakresie wykorzystania OZE, w szczególności energii geotermalnej. 17

W tym samym miesiącu w Sopocie odbyła się także konferencja z udziałem unijnych ministrów rolnictwa, przedstawicieli KE i PE dotycząca energetycznego wykorzystania biomasy pochodzącej z rolnictwa. Na spotkaniu poruszone zostały istotne kwestie, które Polska uznaje za swoje priorytety w kontekście sześciomiesięcznej prezydencji w Unii Europejskiej, m.in. poprawa konkurencyjności wspólnotowego rolnictwa poprzez dywersyfikację źródeł przychodów w rolnictwie, związaną z rozwojem odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich. Z punktu widzenia monitorowanych relacji i możliwości wdrażania priorytetów APE było to ważne wydarzenie istotne jest przede wszystkim to, iż w dyskusji podczas konferencji podkreślano m.in., że kryteria zrównoważonej produkcji biomasy winny być rygorystycznie przestrzegane nie tylko przy wykorzystywaniu na cele energetyczne biomasy produkowanej we Wspólnocie, ale również stanowić ważny element procedury kontroli przy jej imporcie na terytorium Wspólnoty; ponadto że realizacja polityki klimatyczno-energetycznej oraz Wspólnej Polityki Rolnej nie powinna nawet pośrednio zachęcać do powiększania w krajach trzecich powierzchni użytków rolnych kosztem powierzchni lasów. Ponadto stwierdzano tam, że racjonalne jest lokalne wykorzystanie biomasy, w miejscu powstawania, czyli w rozproszonych źródłach wytwarzania energii oraz że Wspólna Polityka Rolna winna aktywnie wspierać i preferować rozwój odnawialnych źródeł energii opartych na biomasie rolniczej, a zwłaszcza mini i mikro, oraz tam gdzie jest to możliwe, regionalnych biogazowni rolniczych, które wykorzystując do produkcji energii produkty uboczne oraz pozostałości z rolnictwa i przemysłu rolnego sprzyjają ograniczeniu emisji gazów cieplarnianych jak też ograniczają koszty produkcji rolniczej. Należy też podkreślić iż wskazywano, że rozproszone OZE winny uzupełniać i/lub zastępować elektroenergetykę systemową zwłaszcza na obszarach wiejskich. Co ważne, w Ministerstwie Rolnictwa 1 lipca został powołany zespół ds. rozwoju odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich. Jego zadaniem jest m.in. analiza uwarunkowań rozwoju odnawialnych źródeł energii na obszarach wiejskich, opracowanie propozycji działań ułatwiających rozwój takich inwestycji oraz promowanie zrównoważonego rozwoju energetyki odnawialnej wykorzystującej głównie biomasę, ale także energię wiatru i słoneczną. Zespół ma stworzyć modelowe rozwiązania dla gminy czy powiatu, pozwalające im na samowystarczalne zaopatrzenie w energię wyłącznie w oparciu o źródła odnawialne. Istotne jest to także z uwagi na ograniczenie emisji dwutlenku węgla. Takie działania z pewnością przyczynią się do aktywizacji wykorzystania biomasy pochodzącej z obszarów wiejskich. Pozwoli to nie tylko na wypełnienie celów energetycznych, ale też znacząco wpłynie na rozwój wsi poprzez włączenie na szerszą skalę biomasy do łańcucha produkcji energii. Na początku III kwartału 2011 roku Komisja Europejska zatwierdziła również siedem nieobowiązkowych programów kontroli produkcji i dostaw biopaliw (ISCC, Bonsucro EU, RTRS EU RED, RSB EU RED, 2BSvs, RSBA i Greenergy). Programy te ustanawiają najwyższe na świecie standardy i wymagania w zakresie zrównoważonego rozwoju, dzięki którym poszczególne państwa członkowskie UE mogą dopilnować, czy łańcuchy produkcji i dostawy biopaliw są zrównoważone i tym samym mogą zostać wliczone do obowiązkowych celów krajowych w zakresie wykorzystania energii odnawialnej lub mogą uzyskać dofinansowanie ze strony państwa. Podstawowym celem certyfikacji biopaliw pod kątem zrównoważonego rozwoju jest ochrona różnorodności biologicznej na obszarze UE i w skali globalnej przede wszystkim chodzi o to, by plantacje palm olejowych lub trzciny cukrowej nie powstawały w miejscu lasów tropikalnych i bogatych w węgiel torfowisk. Ponadto certyfikaty te muszą też gwarantować, że stosowane w UE biopaliwa pozwolą co 18

najmniej o 35 proc. ograniczać emisje gazów cieplarnianych w porównaniu do paliw kopalnych. Przyjęcie tych programów certyfikacji spotkało się z bardzo dobrym przyjęciem środowisk ekologicznych, jako ważny krok na drodze do rzeczywiście zrównoważonej produkcji biopaliw, jednak nie wszystkie z nich w takim samym stopniu. Np. WWF oświadczył, że popiera jedynie trzy z tych systemów (RTRS EU RED, Bonsucro EU and RSB EU RED 3 ), gdyż tylko one zostały wypracowane w procesie szerokiego udziału wielu zainteresowanych środowisk i zawierają kryteria odnoszące się do społecznych i ekologicznych standardów, które wykraczają poza prawem wymagane minimum. Ważne więc by w Polsce promowane były przede wszystkim właśnie te trzy systemy, a ponadto by wzorując się na tych zatwierdzonych systemach opracowany został program odpowiadający polskim warunkom produkcji i innego pozyskiwania biopaliw, chroniący naszą przyrodę i również przyrodę innych krajów, skąd ewentualnie sprowadzane by były biopaliwa. W końcu sierpnia 2011 r. w Londynie opublikowany został przez International Institute for Environment and Development raport pt. Rising biomass demand could drive land grabs: Report, który ostrzega iż dalsza presja na pozyskiwanie i wykorzystywanie dużych ilości biomasy skutkować będzie pozbawieniem bezpieczeństwa żywnościowego, miejsc pracy i zamieszkana w biednych krajach przede wszystkim w Afryce i Azji Południowo-Wschodniej. W raporcie podano, iż energia z biomasy stanowi już 77% światowej produkcji energii ze źródeł odnawialnych, a drewno i rośliny drzewiaste stanowią już 87% tej biomasy. Należy zatem sądzić iż innym bardzo istotnym skutkiem tej presji będą również niekorzystne zmiany w zakresie różnorodności biologicznej wiążące się ze zmianami sposobu użytkowania ziemi w tych krajach. 2 września 2011 r. w Bonn odbyła się ministerialna konferencja okrągłego stołu (z udziałem organizacji pozarządowych, w tym przede wszystkim IUCN) nt. działań związanych z restytucją różnorodności biologicznej a wiążących się z hamowaniem zmian klimatu. Podczas konferencji przyjęto bazując na analizach IUCN że celem działań społeczności międzynarodowej powinna być restytucja 150 milionów hektarów utraconych lasów do roku 2020. Nawiązuje to do celu stawianego w ramach wdrażania konwencji o różnorodności biologicznej odnoszącego się do restytucji 15% zdegradowanych ekosystemów do 2020 r. Oszacowano też roczny koszt tego przedsięwzięcia (dla globalnej gospodarki) na ok. 85 mld USD. Podano tam, że na świecie jest aż 2 mld hektarów wylesionych i zdegradowanych krajobrazów, a więc terenów które mogą być brane pod uwagę przy tych zalesieniach. Wdrażania tego celu w życie będzie kwestią poszczególnych państw i dużych organizacji międzynarodowych. W końcu września rozgorzała w UE dyskusja, gdy do opinii publicznej wydostała się informacja o opinii grupy 19 europejskich naukowców (Komitet Naukowy przy EEA) 4, którzy stwierdzili, że dotychczasowa polityka UE nt. biopaliw oparta była na błędnych założeniach i wyliczeniach. Istotne jest to, że spalanie biomasy nie tylko często skutkuje też dużymi szkodami w różnorodności biologicznej, ale nie jest też obojętne z punktu widzenia emisji gazów cieplarnianych również skutkuje emisją CO 2. Zdaniem tych naukowców dotychczasowe liczenie tych emisji było błędne. Stwierdzili oni, że dotychczasowe założenia, 3 RTRS EU RED initiative for soy based biofuels, focus on Argentina and Brazil; Bonsucro EU Roundtable initiative for sugarcane based biofuels, focus on Brazil and RSB EU RED Roundtable initiative covering all types of biofuels. 4 Opinion of the EEA Scientific Committee on Greenhouse Gas Accounting in Relation to Bioenergy. European Environment Agency Scientific Committee, 15 September 2011. 19

że spalanie biomasy nie przyczynia się do emisji węgla do atmosfery (może być neutralne węglowo ) skutkowało tym, że zakładano, iż bioenergia może/powinna zaspokoić 20-50% światowego zapotrzebowania na energię w następnych dekadach. Jednak spełnienie tego założenia miałoby nieobliczalne skutki dla ekosystemów i dla bezpieczeństwa żywnościowego zwiększającej się ciągle populacji ludzkiej na Ziemi wymagałoby to aż dwu- lub nawet trzykrotnego zwiększenia pozyskania biomasy w stosunku do całości obecnie pozyskiwanego materiału roślinnego na Ziemi (do wszystkich celów nie tylko energetycznych). A trzeba uwzględnić iż obecne pozyskiwanie odbywa się już na 75% tej części lądów naszego globu, która jest wolna od lodu i piasków pustynnych. Komisja Europejska przyjęła na początku września komunikat w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii i międzynarodowej współpracy energetycznej (On security of energy supply and international cooperation "The EU Energy Policy: Engaging with Partners beyond Our Borders"). W dokumencie tym po raz pierwszy przedstawiono kompleksową strategię dotyczącą stosunków zewnętrznych UE w dziedzinie energii. W komunikacie Komisja prezentuje wyraźne stanowisko za lepszą koordynacją działań państw członkowskich UE w zakresie ustalania i realizacji jasnych priorytetów w zewnętrznej polityce energetycznej. Proponowane są m.in. poprawa zewnętrznego wymiaru unijnej polityki w dziedzinie energii poprzez zwiększenie przejrzystości w gronie państw członkowskich co do zawartych przez nie umów energetycznych z państwami trzecimi, a także podniesienie poziomu koordynacji w relacjach z krajami partnerskimi, w odniesieniu do zajmowanego stanowiska w organizacjach międzynarodowych. Dokument określa 43 konkretne działania, które państwa członkowie powinny podjąć głownie polegające na wzajemnym przekazywaniem informacje na temat umów międzynarodowych z państwami trzecimi w dziedzinie energii. Komisja przedstawiła także nową wizję partnerstwa z państwami z południowego regionu Basenu Morza Śródziemnego odniesieniu do odnawialnych źródeł energii. W sierpniu prezydent podpisał nowelizację ustawy "Prawo energetyczne". Zmiany doprecyzowują obowiązujące przepisy i wprowadzają nową definicję odbiorcy krajowego oraz szczegółowe warunki przyłączenia do sieci energetycznej. Wśród nowych zapisów znalazły się także warunki sprzedaży energii elektrycznej oraz wymagania dla osób zajmujących się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji energetycznych. Zmieniły się również regulacje w zakresie sprawozdawczości o wielkościach dostępnej mocy przyłączeniowej i aktualizowania informacji o podmiotach ubiegających się o przyłączenie do sieci. Takie modyfikacje przepisów powinny ułatwić składanie wniosków o przyłączenie do sieci, co stanowi pozytywny krok w kontekście inwestowania w odnawialne źródła energii w Polsce. W sierpniu 2011 roku rząd przyjął założenia Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej. Z uwagi na fakt, iż Polska posiada zobowiązania redukcyjne określone przez ratyfikowany protokół z Kioto oraz pakiet klimatyczno-energetyczny UE, przestawienie gospodarki na gospodarkę niskoemisyjną, a tym samym ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i innych substancji powinno stanowić nie tylko kluczowy krok w kierunku zapewnienia stabilnego środowiska, lecz także element długofalowego zrównoważonego rozwoju. Dokument przyjęty przez rząd zawiera liczne zapisy dotyczące zrównoważonego rozwoju energetyki odnawialnej z pełnym wykorzystaniem potencjału w tym zakresie, również z uwzględnieniem energetyki jądrowej. 20