Magdalena Roœniak-Rutkowska Arkadiusz amirski Poradnik inwestora ród³a informacji o rynku papierów wartoœciowych Warszawa 2004 1
Broszura zosta³a wydana w celach edukacyjnych. Informacje w niej zawarte maj¹ charakter ogólny. Publikacja zosta³a wydana nak³adem Komisji Papierów Wartoœciowych i Gie³d Rysunki: Ma³gorzata Zmys³owska Opracowanie graficzne: CRESCO Agencja Reklamowo-Wydawnicza Druk: O SETdruk I MEDIA Sp. z o.o. Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d Pl. Powstañców Warszawy 1 00-950 Warszawa telefaks (0-22) 33-26-793 e-mail: kpwig@kpwig.gov.pl www.kpwig.gov.pl Warszawa, 2004 ISBN 83-86-897-95-3 2
WSTÊP Czemu s³u y ten Poradnik? Intencj¹ niniejszego Poradnika jest zapoznanie Pañstwa z konstrukcj¹ publicznego rynku papierów wartoœciowych i miejscami, gdzie mo na znaleÿæ wiêcej informacji na temat funkcjonowania tego rynku. Do kogo jest skierowany? Ujmuj¹c zagadnienia w sposób prosty i przejrzysty staraliœmy siê zwróciæ przede wszystkim do tych, którzy nie zetknêli siê jeszcze z publicznym rynkiem papierów wartoœciowych i nie posiadaj¹ wcale lub posiadaj¹ niewielk¹ wiedzê na jego temat. Naszym celem jest wywo³anie w Pañstwa wyobraÿni pewnego ogólnego obrazu rynku, w sposób pozwalaj¹cy na zrozumienie mechanizmów jego dzia³ania, Bardzo mi mi³o Ciebie poznaæ Witam! Jestem Pan Kapita³ek. z uwzglêdnieniem miejsca i roli inwestora. U³atwieniem w czytaniu Poradnika s¹ schematy obrazuj¹ce treœæ, do których mo na wracaæ. Czego mo na siê z niego dowiedzieæ? W Poradniku znajdziecie Pañstwo dwojakiego rodzaju Ÿród³a informacji. Po pierwsze, znajduj¹ siê w nim adresy instytucji rynkowych, numery telefonów, czy stron internetowych, ze wskazaniem na prowadzon¹ przez poszczególne instytucje dzia³alnoœæ edukacyjn¹. Po drugie zaœ, treœæ Poradnika sama w sobie stanowi Ÿród³o podstawowych informacji. Pragniemy wyjaœniæ, e informacje te s¹ bardzo ogólne, czêsto podawane w du- ym skrócie i uproszczeniu. Publiczny rynek papierów wartoœciowych jest wyspecjalizowanym organizmem ekonomiczno prawnym, którego uczestnicy pos³uguj¹ siê fachowym jêzykiem. Pisz¹c Poradnik staraliœmy siê unikaæ takich fachowych pojêæ i zwrotów, które mog¹ byæ dla wielu z Pañstwa niezrozumia³e. Jednak przy omawianiu niektórych zagadnieñ zabieg taki uznaliœmy za niew³aœciwy, poniewa czêœæ pojêæ i zwrotów jest tak wa na, e bez ich poznania i zrozumienia niemo liwa jest znajomoœæ rynku. Dlatego pojêcia takie zosta³y wyjaœnione w S³owniczku* na koñcu Poradnika. * Terminy zamieszczone w S³owniczku, u yte po raz pierwszy w tekœcie Poradnika, zosta³y oznaczone kursyw¹, pogrubion¹ czcionk¹. 3
Wiêcej informacji na temat funkcjonowania rynku kapita³owego mo na znaleÿæ w serwisie internetowym Komisji Papierów Wartoœciowych i Gie³d pod adresem: www.kpwig.gov.pl oraz na stronach internetowych wskazanych w niniejszym Poradniku lub w specjalistycznej literaturze z tej dziedziny. Nak³adem Komisji zosta³ wydany cykl broszur pt. Poradnik inwestora, w którym zosta³y przedstawione podstawowe informacje o zasadach inwestowania na rynku kapita³owym oraz publikacje ksi¹ kowe, dziêki którym mo na poszerzyæ wiedzê z zakresu rynku papierów wartoœciowych. 4
RYNEK KAPITA OWY A RYNEK PAPIERÓW WARTOŒCIOWYCH Rynek kojarzy nam siê z miejscem, gdzie spotykaj¹ siê sprzedaj¹cy oferuj¹cy sprzeda ró nego rodzaju towarów oraz kupuj¹cy, zainteresowani ich nabyciem. Jeœli znajdzie siê kilku sprzedawców oferuj¹cych takie same towary, wiadomo, e racjonalnie myœl¹cy kupiec dokona transakcji z tym, który zaproponuje najni sz¹ cenê. Natomiast w interesie sprzedaj¹cego jest wynegocjowanie ceny jak najwy - szej. Je eli sprzedaj¹cy za ¹da ceny zbyt wygórowanej, musi liczyæ siê z tym, e Rynkiem rz¹dzi popyt i poda nie znajdzie nabywców swoich towarów. Podobnie kupuj¹cy, jeœli oczekuje zbyt niskiej ceny, aden ze sprzedaj¹cych mo e nie byæ zainteresowany sprzeda ¹ i transakcja nie zostanie zawarta. Tak wiêc ceny towarów na rynku kszta³tuj¹ siê m.in. na podstawie zale noœci pomiêdzy cen¹ proponowan¹ przez sprzedaj¹cych a cen¹, jak¹ s¹ w stanie zap³aciæ kupuj¹cy. Rynek kapita³owy ró ni siê od zwyk³ego rynku przede wszystkim tym, e towarem stanowi¹cym przedmiot obrotu jest kapita³. Rolê sprzedaj¹cych pe³ni¹ du e instytucje finansowe, które poszukuj¹ inwestorów posiadaj¹cych kapita³ i chc¹cych go zainwestowaæ. Wœród takich instytucji znajd¹ siê banki, fundusze emerytalne, czy towarzystwa ubezpieczeniowe. Rolê kupuj¹cych pe³ni¹ zaœ te osoby i instytucje, które szukaj¹ sposobu na zainwestowanie kapita³u. Na rynku kapita³owym, zawierane s¹ transakcje d³ugoterminowymi instrumentami finansowymi, tzn. instrumentami o terminie realizacji d³u szym ni rok. Za udostêpnienie swojego kapita³u na pewien czas (i objêcie w zamian danego instrumentu finansowego), inwestor mo e uzyskaæ okreœlon¹ korzyœæ (licz¹c siê jednoczeœnie z prawdopodobieñstwem straty), zaœ instytucja (udostêpniaj¹c taki instrument) zyskuje w ten sposób mo liwoœæ sfinansowania swoich inwestycji. Nie musi wtedy np. zaci¹gaæ kredytu w banku. Rynek kapita³owy mo e przybraæ formê rynku papierów wartoœciowych, rynku hipotecznego albo rynku d³ugoterminowych po yczek bankowych. Nas interesowaæ bêdzie rynek papierów wartoœciowych, a w³aœciwie publiczny rynek papierów wartoœciowych, na którym towarem jest w³aœnie papier wartoœciowy. Inwestorzy lokuj¹ swoje pieni¹dze w papiery wartoœciowe w celu uzyskania korzyœci kapita³owych. 5
Jest to jednak inwestycja ryzykowna, na której mo na zarobiæ, ale mo na i straciæ. Emitenci papierów wartoœciowych, tacy jak banki, fundusze inwestycyjne, spó³ki akcyjne, czy jednostki samorz¹du terytorialnego pozyskuj¹ na rynku kapita³, który przeznaczaj¹ na finansowanie inwestycji lub innych bie ¹cych potrzeb. Rynek jest wiêc miejscem, gdzie oferowany przez inwestorów kapita³ (poda kapita³u) spotyka siê z zapotrzebowaniem tego kapita³u ze strony emitentów (z popytem na kapita³). Publiczny rynek papierów wartoœciowych to rynek regulowany, rz¹dz¹cy siê w³asnymi zasadami i standardami, którego funkcjonowanie objête jest szczególnym re imem prawnym. Co wiêcej, prowadzony jest nad nim silny nadzór, który ma zapewniaæ sprawnoœæ i bezpieczeñstwo zawieranych transakcji. 6
UK AD ZALE NOŒCI MIÊDZY INSTYTUCJAMI RYNKU Aby zaj¹æ siê inwestowaniem na publicznym rynku papierów wartoœciowych, trzeba przede wszystkim zg³êbiæ naturê jego dzia³ania. Racjonalne, a co za tym idzie efektywne inwestowanie nie jest mo liwe bez odpowiedniej wiedzy na temat sposobu funkcjonowania podstawowych instytucji. Mo na je sobie wyobraziæ jako sprawnie dzia³aj¹ce i wspó³pracuj¹ce ze sob¹ organy jednego, zdrowego organizmu, którym jest publiczny rynek papierów wartoœciowych. Gie³da i rynek pozagie³dowy Podobnie jak organizm, rynek regulowany ma swoje serce, czyli najwa niejsze miejsce, na którym skupia siê ca³a uwaga inwestorów. Tutaj dokonywane s¹ transakcje kupna i sprzeda y papierów wartoœciowych dopuszczonych do publicznego obrotu. W chwili obecnej polski rynek regulowany dzieli siê na: rynek gie³dowy prowadzony przez Gie³dê Papierów Wartoœciowych w Warszawie S.A. (w skrócie Gie³da) oraz rynek pozagie³dowy prowadzony przez MTS CeTO S.A. Charakterystyczne jest to, e inwestorzy osobiœcie nie przychodz¹ na Gie³dê, aby kupiæ lub sprzedaæ swoje papiery wartoœciowe. Wyrêczaj¹ ich w tym domy maklerskie. Wystarczy, e inwestor z³o y zlecenie kupna lub sprzeda y w punkcie obs³ugi klienta domu maklerskiego osobiœcie lub przez internet. Pracuj¹cy w nich maklerzy papierów wartoœcio- Z³o ê zlecenie przez Internet. wych przyjmuj¹cy zlecenia przekazuj¹ je do centrali domu maklerskiego, sk¹d trafiaj¹, za pomoc¹ okreœlonego systemu informatycznego, do centralnego systemu komputerowego Gie³dy. Jak widaæ maklerzy równie nie spotykaj¹ siê osobiœcie w budynku Gie³dy system komputerowy Gie³dy sam kojarzy ze sob¹ wprowadzone zlecenia. W ten sposób zapewniona jest koncentracja w jednym miejscu i czasie ofert kupuj¹cych i sprzedaj¹cych w celu realizacji transakcji. Na tym scentralizowanym rynku transakcje zawierane s¹ w trakcie sesji gie³dowych. Serce rynku codziennie têtni yciem, poniewa w ci¹gu dnia inwestorzy wystawiaj¹ tysi¹ce zleceñ, w zwi¹zku z czym zawieranych jest wiele transakcji. W swoich zleceniach inwestorzy okreœlaj¹ cenê, za jak¹ w danym momencie s¹ w stanie kupiæ papier 7
albo jak¹ chcieliby go sprzedaæ. Na podstawie zestawienia zleceñ, kszta³towany jest aktualny kurs, czyli cena rynkowa danego papieru wartoœciowego. Ze wzglêdu na tak natê ony ruch na rynku, kurs wielu papierów wartoœciowych podlega ci¹g³ym wahaniom w czasie dnia. Wed³ug identycznych zasad dzia³a rynek pozagie³dowy, choæ rynek ten jest obs³ugiwany przez inny system notowañ. Domy maklerskie, dzia³aj¹ce dla swoich klientów, zawieraj¹ transakcje za pomoc¹ specjalnych terminali po³¹czonych systemem informatycznym udostêpnianym przez rynek pozagie³dowy. Gie³da i rynek pozagie³dowy ró ni¹ siê przede wszystkim kryteriami decyduj¹cymi o dopuszczeniu papierów wartoœciowych do obrotu gie³dowego albo pozagie³dowego na Gie³dzie s¹ one surowsze. Informacje gie³dowe, czyli informacje o aktualnych cenach obowi¹zuj¹cych na Gie³dzie mo na znaleÿæ: na stronie internetowej Gie³dy: www.gpw.pl w popularnych, ogólnodostêpnych portalach internetowych oraz na stronach internetowych wiêkszoœci domów maklerskich, poprzez agencje informacyjne: Reuters, Bloomberg czy Polska Agencja Prasowa, w wiêkszoœci domów maklerskich, dziêki serwisom oferowanym poprzez telefon stacjonarny i komórkowy, w publicznym serwisie Agencji Telegazeta TVP S.A. (w sekcji informacje ekonomiczne ). 8
Inwestor chc¹cy zapoznaæ siê bli ej z organizacj¹, funkcjonowaniem i histori¹ Gie³dy, powinien odwiedziæ stronê internetow¹ Gie³dy: www.gpw.com.pl. Znajdzie tam równie dane o notowaniach, regulacje prawne i inne potrzebne informacje, w tym elektroniczne wersje wielu wydawnictw gie³dowych. W oficjalnym biuletynie wydawanym przez Gie³dê (jedynie w formie elektronicznej) Cedu³a Gie³dy Warszawskiej po ka dej sesji podawane s¹ informacje dotycz¹ce kszta³towania siê kursów i obrotów papierami wartoœciowymi notowanymi na Gie³dzie oraz komunikaty i uchwa³y Gie³dy. Siedziba Gie³dy mieœci siê pod adresem: ul. Ksi¹ êca 4, 00-498 Warszawa, tel. (22) 628 32 32, adres e-mail: gielda@gpw.com.pl Bie ¹ce informacje o kursach papierów wartoœciowych kupowanych i sprzedawanych na rynek pozagie³dowy inwestor mo e uzyskaæ: na stronie internetowej MTS CeTO S.A.: www.mts-ceto.pl w renomowanych dziennikach ogólnopolskich zajmuj¹cych siê tematyk¹ finansowo gospodarcz¹ (np. dodatki ekonomiczne dzienników Rzeczpospolita, czy Gazeta Wyborcza ) w publicznym serwisie Agencji Telegazeta TVP S.A., w Biuletynie Informacyjnym MTS CeTO S.A., wydawanym codziennie przez MTS CeTO S.A.. W tym miejscu inwestor mo e znaleÿæ tak e informacje przekazywane przez emitentów o ich bie ¹cej dzia³alnoœci i dotycz¹ce emitowanych przez nich papierów wartoœciowych, a tak e treœæ uchwa³ podejmowanych przez organy spó³ki prowadz¹cej rynek pozagie³dowy. Biuletyn jest udostêpniany wy³¹cznie w postaci elektronicznej na stronie internetowej MTS CeTO S.A.. Jeœli inwestor jest zainteresowany bli ej struktur¹ organizacyjn¹ MTS CeTO S.A., zasadami funkcjonowania tego rynku i dokonywanego na nim obrotu oraz którzy emitenci s¹ jego uczestnikami, powinien skorzystaæ z serwisu internetowego MTS CeTO S.A.. Siedziba MTS CeTO S.A. znajduje siê pod adresem: ul. Leszno 14, 01-192 Warszawa, tel. (22) 535 69 00, adres e-mail: mts-ceto@mts-ceto.pl Domy maklerskie O ile Gie³da i rynek pozagie³dowy pe³ni¹ rolê serca w postrzeganym przez nas jako organizm, rynku papierów wartoœciowych, o tyle domy maklerskie wystêpuj¹ w roli têtnic, za poœrednictwem których inwestorzy mog¹ przekazywaæ na Gie³dê lub rynek pozagie³dowy zlecenia kupna lub sprzeda y papierów wartoœciowych, nabywaæ papiery wartoœciowe bezpoœrednio od emitentów, czy dokonywaæ innych operacji zwi¹zanych z publicznym obrotem. Wiadomo, e ka da transakcja wi¹ e siê z rozliczeniem pieniê nym. Sprzedaj¹cy otrzymuje okreœlon¹ kwotê ze sprzeda y papierów wartoœciowych, zaœ maj¹tek kupuj¹cego zostaje powiêkszony o walor w postaci tego w³aœnie papieru. Wspó³czesny cz³owiek ju dawno musia³ pogodziæ siê i oswoiæ z bezgotówkowymi przelewami bankowymi. Wielokrotnie bowiem kupujemy dobra materialne nie wrêczaj¹c przy tym pieniêdzy sprzedaw- 9
cy. Pos³uguj¹c siê kart¹ p³atnicz¹ lub czekiem, pozostawiamy kwestiê rozliczenia zakupów w rêkach prowadz¹cego nasz rachunek banku i banku naszego kontrahenta. My tymczasem pozostajemy spokojni, ciesz¹c oczy nowym nabytkiem. Nieco inaczej rzecz wygl¹da, gdy dokonujemy kupna lub sprzeda y na publicznym rynku papierów wartoœciowych. Niestety, nie nacieszymy oczu ani papierami wartoœciowymi, z uwagi na ich dematerializacjê, ani pieniêdzmi, których s¹ one warte, poniewa rozliczenia transakcji maj¹ charakter bezgotówkowy. Bêd¹ce przedmiotem obrotu publicznego papiery wartoœciowe, wbrew swojej nazwie, w istocie nie s¹ papierami, to znaczy nie maj¹ formy papierowego dokumentu. Istniej¹ jako zapis w systemie informatycznym, który jest dokonywany przez dom maklerski w ramach rachunku papierów wartoœciowych. Ka dy inwestor ma zatem w domu maklerskim swój indywidualny rachunek papierów wartoœciowych, na którym s¹ zapisywane nale ¹ce do niego papiery wartoœciowe. Dodatkowo inwestor musi posiadaæ rachunek pieniê ny, prowadzony zwykle przez ten sam dom maklerski. Na rachunku pieniê nym gromadzone s¹ pieni¹dze, które s³u ¹ g³ównie do rozliczania transakcji papierami wartoœciowymi, a ponadto, na przyk³ad do pokrywania wynagrodzenia dla domu maklerskiego za œwiadczone na rzecz inwestora us³ugi (wykonywanie zleceñ na rynku, prowadzenie rachunków). Krótko mówi¹c, rachunek pieniê ny s³u y do obs³ugi rachunku papierów wartoœciowych, i mimo i do z³udzenia przypomina rachunek bankowy, nie mo e byæ z nim mylony. Z rachunku pieniê nego w domu maklerskim inwestor nie mo e regulowaæ swoich zobowi¹zañ innych ni tych zwi¹zanych z jego aktywnoœci¹ na rynku papierów wartoœciowych. Nie mo e na przyk³ad wystawiæ sta³ego zlecenia na dokonywanie op³at za œwiat³o czy gaz. Warto pamiêtaæ, e dzia³alnoœæ maklersk¹ mog¹ wykonywaæ nie tylko spó³ki akcyjne zwane domami maklerskimi, lecz równie wydzielone organizacyjnie jednostki banków. W ka dym jednak przypadku s¹ to podmioty spe- Z przyjemnoœci¹ otworzê Panu rachunek w naszym cjalistyczne, które uzyska³y zezwolenie Komisji Papierów domu maklerskim. Wartoœciowych i Gie³d na prowadzenie takiej dzia³alnoœci. W Poradniku pos³ugujemy siê tylko pojêciem domu maklerskiego, lecz mamy na myœli równie banki prowadz¹ce dzia³alnoœæ maklersk¹. Inwestorzy zainteresowani wspó³prac¹ z domem maklerskim powinni udaæ siê do POK-u, tj. punktu obs³ugi klienta dzia³aj¹cego w ramach konkretnego domu maklerskiego. Dane teleadresowe domów maklerskich (i oczywiœcie banków prowadz¹cych dzia³alnoœæ maklersk¹) mo na znaleÿæ m.in.: na stronach internetowych KPWiG (www.kpwig.gov.pl). Wykaz wszystkich podmiotów jest stale aktualizowany, na stronach internetowych Gie³dy oraz rynku pozagie³dowego. Tutaj dane dotycz¹ tych podmiotów, które operuj¹ na danym rynku, 10
na stronach internetowych takich organizacji, jak: Izba Domów Maklerskich (www.idm.- com.pl/czlonkowie.htm), czy Zwi¹zek Maklerów i Doradców (www.zmid.org.pl) Krajowy Depozyt Papierów Wartoœciowych Mimo, e Krajowy Depozyt Papierów Wartoœciowych S.A. (w skrócie KDPW) pe³ni bardzo wa n¹ rolê na rynku, z punktu widzenia inwestora, jego dzia³alnoœæ jest niewyczuwalna. Pos³uguj¹c siê pewnym uproszczeniem mo na powiedzieæ, e KDPW nie widzi inwestora, a inwestor nie widzi KDPW. Dzieje siê tak dlatego, e instytucja ta funkcjonuje w innej p³aszczyÿnie relacji rynkowych. Prowadzi mianowicie centralny rejestr wszystkich papierów wartoœciowych wystêpuj¹cych w publicznym obrocie oraz rozlicza przeprowadzane transakcje. Nie dochodzi przy tym do adnych bezpoœrednich relacji miêdzy KDPW a inwestorem, który kontaktuje siê wy³¹cznie ze swoim domem maklerskim. Wygl¹da to w ten sposób, e wszystkie papiery wartoœciowe w pierwszym rzêdzie rejestrowane s¹ w centralnym rejestrze, czyli w KDPW. Nastêpnie zapisywane s¹ na kontach poszczególnych domów maklerskich prowadzonych przez KDPW. Dziêki temu wiadomo, którymi papierami zajmuje siê dom maklerski. Œciœlej rzecz ujmuj¹c mo na ustaliæ dla jakich papierów wartoœciowych prowadzi on w ramach w³asnego rejestru rachunki papierów wartoœciowych swoich klientów. Z perspektywy KDPW nie widaæ jednak e do których inwestorów nale ¹ te papiery. Dopiero domy maklerskie widz¹ inwestorów jako swoich klientów. Zatem za ka dym razem, gdy papiery wartoœciowe zmieniaj¹ w³aœciciela, znajduje to odzwierciedlenie w postaci podwójnej rejestracji w KDPW oraz w domu maklerskim. Ka de nabycie lub zbycie papierów wartoœciowych, oprócz tego e jest zarejestrowane najpierw w KDPW, wi¹ e siê z przep³ywem pieniêdzy przez ten sam system. Dzieje siê to na podobnych zasadach. KDPW prowadzi rachunki pieniê ne dla domów maklerskich, te zaœ dla swoich klientów. Czyni to za poœrednictwem banku rozliczeniowego, którym jest Narodowy Bank Polski. W ten sposób KDPW czuwa nad prawid³owym rozliczeniem transakcji z centralnego poziomu. Rolê KDPW w naszym organizmie rynkowym mo na wiêc przyrównaæ do centralnego systemu nerwowego, który odbiera i rejestruje wszystkie bodÿce a nastêpnie rozpoznaje je i przekazuje informacje do innych organów jak maj¹ dzia³aæ. Jeœli ktoœ chcia³by dowiedzieæ siê czegoœ wiêcej na temat struktury organizacyjnej, wewnêtrznych regulacji oraz bie ¹cej dzia³alnoœci KDPW, naj³atwiej jest odwiedziæ stronê internetow¹: www.kdpw.com.pl Warto wiedzieæ, e KDPW prowadzi dzia³alnoœæ informacyjn¹ równie poprzez publikacjê pism i broszur, które inwestor mo e nabyæ kontaktuj¹c siê telefonicznie ((22) 537 93 15) lub za pomoc¹ faksu ((22) 627 31 14). Listê publikacji oraz formularz zamówienia do przes³ania faksem mo na znaleÿæ na stronie internetowej KDPW. Krajowy Depozyt Papierów Wartoœciowych S.A. mieœci siê pod adresem: ul. Ksi¹ êca 4, 00-498 Warszawa, tel. (22) 537 93 43, adres e-mail: kdpw@kdpw.com.pl. 11
Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d (w skrócie KPWiG) jest instytucj¹ pañstwow¹ (centralnym organem administracji rz¹dowej), która nadzoruje ca³y rynek papierów wartoœciowych. Rolê KPWiG mo na porównaæ do roli jak¹ w organizmie pe³ni mózg, który organizmem kieruje. Tak w³aœnie funkcjonuje omawiany organ administracyjny kontroluj¹c albo nadzoruj¹c dzia³anie instytucji rynkowych (w pewnym zakresie równie emitetntów) i podejmuj¹c pewne czynnoœci, gdy dochodzi do jakichkolwiek naruszeñ. KPWiG czuwa nad tym, aby publiczny obrót papierami wartoœciowymi odbywa³ siê sprawnie, zgodnie z prawem oraz zasadami uczciwego obrotu. Nadzoruje równie wed³ug jakich zasad dzia³aj¹ Gie³da, rynek pozagie³dowy i KDPW. Ponadto, przygotowuje projekty ustaw i rozporz¹dzeñ dotycz¹cych publicznego rynku papierów wartoœciowych, a wiêc jest pomys³odawc¹ regulacji prawnych dotycz¹cych sposobu funkcjonowania rynku. Nadzór KPWiG nad rynkiem polega na tym, i sprawdza ona wszystkie docieraj¹ce do niej informacje, które nasuwaj¹ podejrzenie o wykorzystywaniu przez kogoœ informacji poufnych. Przeprowadza wówczas postêpowanie wyjaœniaj¹ce i jeœli w jego toku nabierze przekonania, e zarzuty s¹ prawdziwe, mo e skierowaæ sprawê do prokuratury albo wszcz¹æ postêpowanie administracyjne i na³o yæ karê. Podobnie bêdzie dzia³aæ, jed- 12
nak e bez mo liwoœci na³o enia kary, gdy otrzyma informacje o manipulacji papierem wartoœciowym na rynku albo gdy ktoœ publicznie oferuje papiery wartoœciowe bez zgody KPWiG. Dlatego te jest otwarta na wszelkie sygna- ³y, równie od inwestorów, dotycz¹ce wskazanych naruszeñ. Informacje na ten temat przyjmuje Departament Nadzoru Rynku pod nr telefonu (22) 33 26 637 lub adresem e-mail: dnr@kpwig.gov.pl Pracownicy KPWiG maj¹ prawo wejœæ Komisja czuwa nad przestrzeganiem prawa na rynku. do ka dego domu maklerskiego i skontrolowaæ czy nie narusza on przepisów prawa lub zasad uczciwego obrotu. Kontrolowani s¹ równie maklerzy papierów wartoœciowych i doradcy inwestycyjni, którym KPWiG wydaje licencje na wykonywanie zawodu. Poza tym, KPWiG czuwa nad prawid³ow¹ wspó³prac¹ domów maklerskich z inwestorami. Informuje inwestorów np. co nale y mieæ na uwadze przy zawieraniu umowy z domem maklerskim oraz jak wygl¹da prawid³owa procedura sk³adania zleceñ. Przyjmuje równie informacje od osób pokrzywdzonych przez domy maklerskie, których us³ugi s¹ niezgodne z procedurami albo przez maklerów czy doradców inwestycyjnych, którzy niew³aœciwie wykonuj¹ swoje obowi¹zki lub ³ami¹ przepisy prawa. W sprawach przedstawionych powy ej mo - na kontaktowaæ siê z Departamentem Domów Maklerskich pod nr telefonu (22) 33 26 739 lub adresem e-mail: ddm@kpwig.gov.pl KPWiG nadzoruje równie spó³ki publiczne i fundusze inwestycyjne. Jako emitenci musz¹ one dostarczaæ na rynek okreœlone informacje, o czym w dalszej czêœci Poradnika. Informacje te trafiaj¹ m.in. do KPWiG, która przeprowadza ich weryfikacjê i kontroluje czy przekazano je we w³aœciwym terminie. W ten sposób KPWiG czuwa nad przestrzeganiem zasady równego dostêpu do informacji. Osoby które dowiedzia³y siê, e dany emitent nieprawid³owo wype³nia swoje obowi¹zki informacyjne, mog¹ skontaktowaæ siê z Departamentem Spó³ek Publicznych i inansów pod nr telefonu (22) 33 26 789 lub adresem e-mail: dsp@kpwig.gov.pl. Departament ten udziela tak e informacji o obowi¹zkach, jakie musz¹ wype³niaæ spó³ki publiczne. Analogiczne informacje w odniesieniu do funduszy inwestycyjnych mo na uzyskaæ w Departamencie unduszy Inwestycyjnych pod nr telefonu (22) 33 26 767 lub adresem e-mail: dfi@kpwig.gov.pl Informacje o tym, jak zbudowana jest organizacyjnie KPWiG, o jej zadaniach i zasadach dzia³ania oraz o regulacjach prawnych dotycz¹cych publicznego rynku papierów wartoœciowych, inwestor mo e zdobyæ na stronie internetowej www.kpwig.gov.pl Komisja Papierów Wartoœciowych i Gie³d mieœci siê pod adresem: Plac Powstañców Warszawy 1, 00-950 Warszawa, nr telefonu: (22) 33 26 600, adres e-mail: kpwig@kpwig.gov.pl 13
ILARY RYNKU PAPIERÓW WARTOŒCIOWYCH Dematerializacja s³u y bezpieczeñstwu i u³atwieniu obrotu. Sprawne dzia³anie organizmu czy jakichkolwiek innych tworów organizacyjnych zapewnia przestrzeganie odpowiednich regu³, które zosta³y ustanowione z myœl¹ o prawid³owym ich funkcjonowaniu. Mówi¹c o filarach publicznego rynku papierów wartoœciowych mamy na wzglêdzie w³aœnie takie zasady. Nale ¹ do nich wspomniana ju dematerializacja, koncentracja, przymus maklerski oraz powszechny i równy dostêp do informacji. Dematerializacja Wszechobecna dematerializacja mo e wydawaæ siê zbyt abstrakcyjna dla pocz¹tkuj¹cego inwestora, lecz warto mieæ na uwadze, e s³u y ona bezpieczeñstwu i u³atwieniu obrotu. atwo wyobraziæ sobie stopieñ zu ycia papierowej kartki wrêczanej z rêki do rêki przez d³u szy czas, wielokrotnie w ci¹gu dnia. Dematerializacja wyklucza ryzyko zniszczenia, zgubienia, kradzie y czy fa³szerstwa papierowego dokumentu. Szalenie istotne znaczenie ma równie fakt, e papiery rejestrowane s¹ przez specjalistyczne podmioty, których dzia³alnoœæ podlega nadzorowi organu pañstwowego jakim jest KPWiG. Zorganizowany w opisany sposób system, oparty na dematerializacji, s³u y bezpieczeñstwu nie tylko samych papierów wartoœciowych ale i bezpieczeñstwu dokonywanych transakcji. Dziêki temu na rynku publicznym nie spotkamy siê z sytuacj¹, w której nasz kontrahent ucieknie z papierami wartoœciowymi bez zap³aty, czy nie dostaniemy papierów mimo, e formalnie zawarliœmy transakcjê, poniewa nasz kontrahent np. zd¹- y³ sprzedaæ je komuœ innemu. Koncentracja obrotu papierami wartoœciowymi Dziêki koncentracji w jednym miejscu poda y papierów wartoœciowych oraz popytu na nie, inwestor nie musi samodzielnie poszukiwaæ osób, od których chcia³by kupiæ papiery wartoœciowe albo którym chcia³by je sprzedaæ. Koncentracja ma wp³yw na p³ynnoœæ rynku, która dla inwestora ma bardzo du e znaczenie. Mo e on ³atwo i szybko zarówno zainwestowaæ, jak i wycofaæ siê z inwestycji. Poza tym, zyskuje mo liwoœæ zakupienia wiêkszej liczby papierów wartoœciowych od kilku zbywców jednoczeœnie albo te sprzeda wielu papierów wartoœciowych ró nym nabywcom. Nie musi przy tym sam poszukiwaæ kontrahentów i negocjowaæ z nimi cen transakcji, czy dopasowywaæ ofert 14
przez nich sk³adanych do swoich oczekiwañ. Koncentracja pozwala równie na rynkow¹ wycenê papierów wartoœciowych, dziêki czemu inwestor mo e w ka dej chwili kupiæ lub sprzedaæ papier bez potrzeby przeprowadzania procedury jego wyceny. Obowi¹zkowe poœrednictwo domów maklerskich Zasada ta oznacza, e inwestor nie mo e kupowaæ ani sprzedawaæ papierów wartoœciowych inaczej ni za poœrednictwem instytucji dzia³aj¹cych na rynku, zaœ przede wszystkim za poœrednictwem domu maklerskiego (dlatego zasada ta zwana jest równie przymusem maklerskim). Poœrednictwo to jest obowi¹zkowe i od niego zale y wa noœæ ca³ej transakcji. Od tej zasady przewidzianych jest wprawdzie kilka wyj¹tków, ale ilary rynku kapita³owego dematerializacja, koncentracja, przymus maklerski, powszechny i równy dostêp do informacji. s¹ one nieliczne. Przyk³adowo, indywidualnie mog¹ negocjowaæ transakcje osoby fizyczne, czyli tylko wtedy gdy zarówno kupuj¹cym jak i sprzedaj¹cym jest prywatna osoba, nie zaœ spó³ka, bank, czy inna instytucja. Przymus rynku regulowanego gwarantuje wszystkim inwestorom równe szanse przy zawieraniu transakcji oraz bezpieczeñstwo transakcji, które s¹ dokonywane przez specjalistyczne instytucje. Powszechny i równy dostêp do informacji Równe traktowanie wszystkich inwestorów na rynku wymaga równie, aby ka dy inwestor mia³ jednakowy dostêp do informacji, potrzebnych do oceny inwestycji, a w szczególnoœci zwi¹zanego z ni¹ ryzyka. Dlatego na emitentów zosta³ na³o ony obowi¹zek podawania takich informacji do publicznej wiadomoœci. KPWiG czuwa czy emitenci przekazuj¹ je we w³aœciwy sposób i we w³aœciwym czasie. Dziêki tym informacjom inwestorzy mog¹ porównywaæ atrakcyjnoœæ ró nych ofert nabycia papierów wartoœciowych. Na ich podstawie mog¹ obserwowaæ kondycjê finansow¹ emitentów i oceniæ np. chwilê, w której nale y wycofaæ siê z inwestycji. W dalszej czêœci Poradnika omówione zosta³y rodzaje tych informacji oraz sposób, w jaki mo na do nich dotrzeæ. Sprawne dzia³anie organizmu rynkowego by³oby niemo liwe bez równego dla wszystkich inwestorów dostêpu do pe³nej informacji. W szczególnoœci drobni inwestorzy znajdowaliby siê w gorszej sytuacji, poniewa nie byliby w stanie samodzielnie uzyskaæ informacji niezbêdnych do podjêcia decyzji inwestycyjnych. 15
EUROPEJSKI RYNEK KAPITA OWY Wraz z przyst¹pieniem Polski do Unii Europejskiej przed polskimi inwestorami otworzy³y siê zagraniczne rynki papierów wartoœciowych. Mog¹ wiêc oni inwestowaæ równie w papiery wartoœciowe notowane na tych rynkach miêdzy innymi za poœrednictwem polskich domów maklerskich. Inwestor mo e równie kontaktowaæ siê bezpoœrednio z oddzia³em zagranicznej firmy inwestycyjnej (czyli zagranicznego domu maklerskiego) albo jego przedstawicielstwem, dzia³aj¹cym w Polsce. Niektóre zagraniczne firmy inwestycyjne kontaktuj¹ siê bezpoœrednio z polskimi inwestorami za pomoc¹ œrodków porozumiewania siê na odleg³oœæ, np. przez internet. Dom maklerski (zagraniczna firma inwestycyjna), który oferuje poœredniczenie w zawieraniu transakcji na zagranicznych gie³dach, powinien udzieliæ inwestorowi wszelkich informacji o zasadach inwestowania oraz prowizjach i op³atach z tym zwi¹zanych. Dostêp do informacji o kursach papierów wartoœciowych notowanych na rynkach zagranicznych, nie jest tak ³atwy jak w przypadku Gie³dy lub rynku pozagie³dowego. Najpewniejszym i naj³atwiej dostêpnym Ÿród³em informacji w tym przypadku s¹ strony internetowe tych rynków. Ponadto wartoœæ indeksów gie³dowych najwiêkszych gie³d publikowana jest przez prasê codzienn¹. Z dniem uzyskania cz³onkostwa w Unii Europejskiej na terytorium Polski mog¹ tak e prowadziæ dzia³alnoœæ zagraniczne fundusze inwestycyjne. Tytu³y uczestnictwa tych funduszy mo na bêdzie nabyæ w tych samych miejscach co polskich funduszy inwestycyjnych np. w bankach, domach maklerskich. Inwestor który chcia³by uzyskaæ dok³adne informacje na temat funduszu zagranicznego powinien wiêc udaæ siê do banku lub domu maklerskiego, który prowadzi ich sprzeda. W miejscach tych uzyska dokumenty okreœlaj¹ce sposób prowadzenia przez fundusz dzia³alnoœci, cel i zasady jego polityki inwestycyjnej tj. prospekt informacyjny funduszu i jego skrót, a ponadto pó³roczne i roczne sprawozdania funduszu. Osoby które naby³y tytu³y uczestnictwa maj¹ ponadto prawo za ¹daæ udzielenia przez fundusz zagraniczny, w jêzyku polskim, dodatkowych informacji na temat jego polityki inwestycyjnej oraz zmian wartoœci posiadanych przez niego aktywów. Dodatkowo fundusz zagraniczny ma obowi¹zek ustanowienia To co, zaryzykujemy? na 16
terytorium Polski swojego przedstawiciela oraz agenta p³atnoœci. Przedstawiciel funduszu ma za zadanie m.in. przyjmowaæ reklamacje uczestników funduszu, zapewniaæ uczestnikom dostêp do informacji na temat funduszu, reprezentowaæ fundusz wobec jego uczestników. Uczestnicy funduszu zagranicznego, którzy s¹ niezadowoleni z prowadzonej przez fundusz dzia³alnoœci lub chcieliby uzyskaæ dodatkowe informacje na jego temat, bêd¹ wiêc mogli zawsze zwróciæ siê do przedstawiciela funduszu. Natomiast agent p³atnoœci, którym mo e byæ jedynie bank krajowy lub oddzia³ banku zagranicznego, bêdzie m.in. przyjmowa³ wp³aty na nabycie tytu³ów uczestnictwa, dokonywa³ wyp³at œrodków pieniê nych z tytu³u odkupienia tytu³ów uczestnictwa oraz dokonywa³ wyp³at dochodów lub innych œwiadczeñ nale nych uczestnikowi funduszu. 17
SPÓ KI AKCYJNE Spó³ka akcyjna jest jedn¹ z wielu form prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej, które przewiduje prawo polskie. Jak wiadomo, dzia³alnoœæ gospodarcza mo e byæ prowadzona tak- e np. w formie spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, spó³ki komandytowej, spó³ki jawnej. Jednak e, ze wzglêdu na mo liwoœæ zgromadzenia du ej iloœci kapita³u, najwiêksze przedsiêwziêcia gospodarcze prowadzone s¹ w formie spó³ki akcyjnej. Kapita³ tej spó³ki gromadzony jest w wyniku wnoszenia przez wspólników wk³adów w zamian za wydawane przez ni¹ papiery wartoœciowe (akcje). Akcje daj¹ jej posiadaczowi (akcjonariuszowi) szereg uprawnieñ. Akcjonariusz ma m.in. prawo do udzia³u w zysku wypracowanym przez spó³kê, prawo do czêœci maj¹tku spó³ki w przypadku jej likwidacji, prawo pierwszeñstwa do nabycia akcji kolejnej emisji. Przys³uguje mu tak e prawo do udzia³u w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spó³ki (i wykonywanie na nim prawa g³osu) i w zwi¹zku z tym wspó³decydowania o sposobie prowadzenia przez ni¹ dzia³alnoœci. Spó³ki akcyjne mog¹ zbieraæ potrzebny im do prowadzenia dzia³alnoœci kapita³ b¹dÿ kieruj¹c propozycjê nabycia akcji jedynie do wybranych osób, b¹dÿ oferuj¹c akcje nieograniczonej liczbie adresatów. Ten drugi sposób zbierania kapita³u wymaga zezwolenia KPWiG. Po jego uzyskaniu spó³ka akcyjna otrzymuje status spó³ki publicznej. Od tego momentu ma obowi¹zek publikowaæ informacje na temat swojej sytuacji finansowej, bie ¹cej dzia- ³alnoœci oraz informacji o wszelkich zdarzeniach zachodz¹cych w spó³ce mog¹cych mieæ wp³yw na jej sytuacjê finansow¹ np. wygraniu du ego przetargu. Dziêki tym informacjom inwestorzy mog¹ oceniæ czy op³aca siê kupiæ lub sprzedaæ akcje spó³ki. Kszta³towanie siê na rynku ceny akcji zale y bowiem oprócz oczywiœcie takich czynników jak sytuacja gospodarcza kraju, sytuacja w bran y, w której dzia³a spó³ka oraz sytuacja na gie³dzie przede wszystkim od sytuacji finansowej spó³ki. Inwestorzy, w zale noœci od tego, czy chc¹ kupiæ akcje bezpoœrednio od spó³ki (czyli na tzw. rynku pierwotnym), czy na Gie³dzie lub MTS-CeTO S.A. (czyli na tzw. rynku wtórnym), w celu zapoznania siê z sytuacj¹ finansow¹ spó³ki, która wyemitowa³a interesuj¹ce ich akcje, mog¹ skorzystaæ z ró nych Ÿróde³ informacji. W tym pierwszym przypadku mog¹ zawsze siêgn¹æ do prospektu emisyjnego spó³ki, w drugim zaœ mog¹ zapoznaæ siê z przekazywanymi przez spó³kê tzw. informacjami bie ¹cymi i okresowymi. Prospekt emisyjny Inwestorzy zamierzaj¹cy kupiæ akcje na rynku pierwotnym maj¹ mo liwoœæ dokonania oceny czy nabycie akcji jest op³acalne, zapoznaj¹c siê z opublikowanym przez spó³kê dokumentem (prospektem emisyjnym), przedstawiaj¹cym przede wszystkim jaka jest jej sytuacja finansowa i jaki rodzaj dzia³alnoœci gospodarczej prowadzi. Ka da bowiem spó³ka akcyjna, która chce zaoferowaæ nieograniczonej liczbie inwestorów nabycie wyemitowanych przez ni¹ akcji (przeprowadziæ publiczn¹ emisjê akcji), obowi¹zana jest sporz¹dziæ i opublikowaæ tego rodzaju dokument. 18
Prospekt emisyjny dostêpny jest bezp³atnie w siedzibie spó³ki oraz na jej stronie internetowej. Ponadto mo na go otrzymaæ w miejscach, w których prowadzona jest sprzeda akcji: (a) siedzibie domu maklerskiego, (b) siedzibie banku prowadz¹cego dzia³alnoœæ maklersk¹, (c) punktach obs³ugi klienta ww. podmiotów, (d) Centrum Informacyjnym Komisji, (e) siedzibie Gie³dy lub MTS CeTO S.A. Zakres informacji zawartych w prospekcie emisyjnym uzale niony jest od tego, czy akcje bêd¹ nastêpnie notowane na Gie³dzie czy rynku pozagie³dowym. W tym drugim przypadku zakres wymaganych informacji jest mniejszy. Najczêœciej prospekt sk³ada siê z nastêpuj¹cych czêœci, zawieraj¹cych najwa niejsze informacje o spó³ce i oferowanych przez ni¹ akcjach: wstêpu zawieraj¹cego podstawowe informacje na temat oferty akcji, m.in. ich liczbê i cenê, rozdz. podsumowanie i czynniki ryzyka zawieraj¹cego najwa niejsze informacje o spó³ce, wybrane dane finansowe spó³ki, wskaÿniki finansowe spó³ki, czynniki ryzyka zwi¹zane z prowadzon¹ przez spó³kê dzia³alnoœci¹ i emitowanymi przez ni¹ akcjami, cel wyemitowania akcji, czynniki maj¹ce wp³yw na cenê akcji oraz zasady jej ustalenia, rozdz. osoby odpowiedzialne za informacje zawarte w prospekcie wskazuj¹cego osoby, które bra³y udzia³ w sporz¹dzeniu prospektu wraz z okreœleniem za jakie informacje bior¹ one odpowiedzialnoœæ np. cz³onkowie zarz¹du spó³ki, dom maklerski, bieg³y rewident, doradca prawny, Przeczytam prospekt emisyjny i zapoznam siê z sytuacj¹ finansow¹ spó³ki. rozdz. dane o emisji zawieraj¹cego informacje dotycz¹ce oferowanych akcji m.in. szczegó³owe okreœlenie rodzajów, liczby oraz ³¹cznej wartoœci akcji, szacunkowe koszty emisji, podstawê prawn¹ emisji, zasady sprzeda y akcji, wskazanie rynku regulowanego na którym ma byæ prowadzony obrót akcjami, rozdz. dane o emitencie zawieraj¹cego szczegó³owe informacje na temat spó³ki m.in. wskazanie w jakich formach prawnych spó³ka prowadzi³a poprzednio dzia³alnoœæ, opis zmian w posiadanym przez ni¹ kapitale, opis powi¹zañ organizacyjnych emitenta, rozdz. dane o dzia³alnoœci emitenta zawieraj¹cego informacje o prowadzonej przez spó³kê dzia³alnoœci gospodarczej, rynkach zbytu, znacz¹cych umowach których stron¹ jest spó³ka, prowadzonych inwestycjach, posiadanych przez spó³kê nieruchomoœciach, postêpowaniach s¹dowych i administracyjnych, których stron¹ jest lub by³a spó³ka, rozdz. oceny i perspektywy rozwoju emitenta zawieraj¹cego informacje na temat prowadzenia dzia³alnoœci przez spó³kê w przysz³oœci, strategii jej rozwoju i zamierzeñ inwestycyjnych, rozdz. dane o organizacji emitenta, osobach zarz¹dzaj¹cych, osobach nadzoruj¹cych oraz znacz¹cych akcjonariuszach zawieraj¹cego informacje na temat sposobu zarz¹dzania 19
spó³k¹, struktury zatrudnienia, osób wchodz¹cych w sk³ad zarz¹du i rady nadzorczej spó³ki, akcjonariuszy posiadaj¹cych co najmniej 5% g³osów na walnym zgromadzeniu spó³ki, rozdz. sprawozdania finansowe, rozdz. informacje dodatkowe zawieraj¹cego m.in. informacje finansowe w formie raportów kwartalnych oraz inne informacje, które mog¹ mieæ znaczenie dla wprowadzenia akcji do publicznego obrotu, za³¹czników zawieraj¹cych statut spó³ki, odpis z Krajowego Rejestr S¹dowego, uchwa³ê Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy o emisji akcji i ich wprowadzeniu do publicznego obrotu, definicje i objaœnienia skrótów, rozdz. informacje objête wnioskiem o niepublikowanie zawieraj¹cego wskazanie jakie informacje za zezwoleniem Komisji nie zosta³y zamieszczone w prospekcie np. dane osobowe osób fizycznych wymienionych w treœci prospektu. Inwestorzy, którzy nie chc¹ siêgaæ do bardzo obszernego dokumentu, jakim jest prospekt emisyjny, mog¹ zapoznaæ siê z jego skrótem. Stanowi on wyci¹g najwa niejszych informacji na temat spó³ki i oferowanych przez ni¹ akcji. Dostêp do niego jest ³atwiejszy ni do prospektu, publikowany jest on bowiem zawsze przed rozpoczêciem sprzeda y akcji w jednym z dzienników ogólnopolskich. Od dnia udostêpnienia prospektu emisyjnego do publicznej wiadomoœci spó³ka ma obowi¹zek informowania o wszelkich zmianach w jego treœci. Je eli s¹ one na tyle istotne, e mog³yby w znacz¹cy sposób wp³yn¹æ na cenê akcji, ma ona tak e obowi¹zek opublikowania ich w co najmniej jednym z dzienników ogólnopolskich, w których opublikowany zosta³ skrót prospektu emisyjnego. Informacje bie ¹ce i okresowe Jak ju by³a mowa o tym wy ej, dostêp do informacji na temat sytuacji finansowej spó³ki publicznej maj¹ nie tylko inwestorzy, którzy nabywaj¹ jej akcje na rynku pierwotnym. Tak e inwestorzy, którzy chc¹ je kupiæ na Gie³dzie lub rynku pozagie³dowym czyli na rynku wtórnym mog¹ uzyskaæ informacje na temat sytuacji finansowej spó³ki publicznej i na tej podstawie podj¹æ decyzjê, czy nabycie lub sprzeda jej akcji w danym momencie jest op³acalne. Po uzyskaniu przez spó³kê akcyjn¹ statusu spó³ki publicznej ma ona bowiem obowi¹zek nie tylko publikowaæ prospekt emisyjny przy ka dej kolejnej emisji swoich akcji, ale tak e obowi¹zek bie ¹cego informowania inwestorów o swojej sytuacji finansowej, prowadzonej dzia- ³alnoœci i wszelkich zdarzeniach, które mog¹ mieæ wp³yw na t¹ dzia³alnoœæ np. zawarciu umowy o znacznej wartoœci. Informacje te przekazywane s¹ przez spó³kê w pierwszej kolejnoœci do KPWiG oraz Gie³dy lub MTS CeTO S.A., w zale noœci od tego, gdzie prowadzony jest obrót wyemitowanymi przez spó³kê akcjami. Po up³ywie 20 minut od przekazywania ich powy szym podmiotom spó³ka przekazuje je do publicznej wiadomoœci za poœrednictwem agencji informacyjnej (wskazanej przez Komisjê Papierów Wartoœciowych i Gie³d i podanej na stronie Komisji pod adresem www.kpwig.gov.pl), której zadaniem jest upowszechnianie otrzymanych informacji. Inwestorzy, którzy chc¹ siê zapoznaæ z udostêpnianymi przez spó³ki publiczne informacjami, mog¹ je uzyskaæ przede wszystkim na stronie internetowej ww. agencji 20
informacyjnej oraz w Centrum Informacyjnym Komisji. Informacje te publikowane s¹ tak e, aczkolwiek z pewnym opóÿnieniem, przez wiêkszoœæ portali internetowych. Szczegó³owy zakres obowi¹zków informacyjnych spó³ek publicznych okreœlony jest w ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartoœciowymi, aktach wykonawczych do tej ustawy a dla rynków nieurzêdowych odpowiednio w regulaminie gie³dy obowi¹zuj¹cym na nieurzêdowym rynku gie³dowym oraz regulaminie obrotu na rynku pozagie³dowym. Spó³ki publiczne zobowi¹zane s¹ przede wszystkim do przekazywania informacji o wszystkich zdarzeniach, które mog³yby w sposób znacz¹cy wp³yn¹æ na cenê lub wartoœæ wyemitowanych przez nich akcji oraz tzw. informacji bie ¹cych i okresowych w formie raportów bie ¹cych i okresowych. Raporty bie ¹ce i tzw. informacje maj¹ce wp³yw na cenê akcji s¹ zasadniczo przekazywane do publicznej wiadomoœci nie póÿniej ni w terminie 24 godzin od zaistnienia zdarzenia lub powziêcia o nim informacji przez spó³kê. Zakres i rodzaj informacji, które musz¹ byæ upublicznione uzale niony jest od tego, na jakim rynku notowane s¹ akcje spó³ki (wê szy zakres obowi¹zków informacyjnych dotyczy spó³ek, których akcje notowane s¹ na rynku pozagie³dowym). Spó³ki publiczne maj¹ obowi¹zek informowania m.in. o nabyciu lub zbyciu maj¹tku znacznej wartoœci, zawarciu, zmianie, wypowiedzeniu, rozwi¹zaniu przez spó³kê znacz¹cej umowy, emisji obligacji, których wartoœæ przekracza okreœlony próg, emisji obligacji, które daj¹ prawo do ich zamiany na akcje spó³ki lub prawo pierwszeñstwa do nabycia akcji spó³ki, wynikach sprzeda y akcji wyemitowanych przez spó³kê, zmianach w sk³adzie zarz¹du i rady nadzorczej, podjêciu decyzji o podziale lub po³¹czeniu spó³ki z inn¹ spó³k¹, otrzymaniu przez spó³kê informacji o nabyciu znacznej liczby jej akcji. W ramach raportów bie ¹cych spó³ki publiczne maj¹ równie obowi¹zek informowaæ o zdarzeniach, które s¹ istotne dla wykonywania przez ich akcjonariuszy przys³uguj¹cych im uprawnieñ. Do publicznej wiadomoœci przekazywane s¹ wiêc m.in. informacje o terminie i miejscu odbycia walnego zgromadzenia akcjonariuszy, porz¹dku obrad, proponowanych zmianach w statucie spó³ki, treœci projektów uchwa³, które maj¹ byæ przedmiotem obrad walnego zgromadzenia, treœci uchwa³ podjêtych przez walne zgromadzenie, wniesieniu powództwa o uchylenie lub stwierdzenie niewa noœci przez s¹d uchwa³y walnego zgromadzenia, wszelkich decyzji dotycz¹cych wyp³aty lub wstrzymania wyp³aty dywidendy, opinii zarz¹du spó³ki na temat og³oszonego wezwania do sprzeda y akcji spó³ki. Akcjonariusz mo e siê dowiedzieæ o zwo³aniu walnego zgromadzenia i jego terminie nie tylko z raportu bie ¹cego, ale równie ze wskazanego w statucie spó³ki pisma, w którym spó³ka dokonuje wymaganych przez prawo og³oszeñ. Co do zasady s¹ one zamieszczane w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym (statut spó³ki mo e jednak przewidywaæ, e og³oszeñ dokonuje siê tak e w innym piœmie). W og³oszeniu o zwo³aniu walnego zgromadzenia akcjonariuszy zarz¹d spó³ki ma obowi¹zek wskazaæ termin i miejsce jego zwo³ania oraz planowany porz¹dek obrad. W przypadku gdy planowane s¹ zmiany statutu spó³ki, w og³oszeniu znajdzie siê tak e treœæ proponowanych zmian. Raport roczny obowi¹zkowe roczne sprawozdanie finansowe spó³ki. 21
Spó³ka obowi¹zana jest tak e przekazywaæ do publicznej wiadomoœci tzw. raporty okresowe. Ich zakres, podobnie jak informacji bie ¹cych, jest ró ny w zale noœci od rynku, na którym notowane s¹ jej akcje. Do przekazywania najszerszego zakresu informacji okresowych zobowi¹zane s¹ spó³ki, których akcje notowane s¹ na Gie³dzie. Przekazuj¹ one do publicznej wiadomoœci raporty kwartalne, pó³roczne i roczne, w których zawarte s¹ odpowiednio kwartalne, pó³roczne i roczne sprawozdania finansowe spó³ki. Spó³ki, których akcje s¹ notowane na MTS-CeTO S.A. przekazuj¹ natomiast co do zasady jedynie raporty kwartalne i roczne. Spó³ki bêd¹ce jednostkami dominuj¹cymi grupy kapita³owej przekazuj¹ dodatkowo skonsolidowane raporty kwartalne, skonsolidowane raporty pó³roczne i skonsolidowane raporty roczne. Informacje o zaanga owaniu w spó³ce akcyjnej Naby³em znaczny pakiet akcji, teraz powiadomiê o tym spó³kê. Obowi¹zki informacyjne ci¹ ¹ nie tylko na spó³kach publicznych. W pewnych przypadkach okreœlone informacje obowi¹zani s¹ tak e przekazaæ jej akcjonariusze. Zwi¹zane jest to z nabywaniem znacznej liczby akcji tzw. znacznych pakietów akcji. Dla pozosta³ych akcjonariuszy oraz osób zamierzaj¹cych nabyæ akcje, wa ne jest bowiem nie tylko jaka jest sytuacja finansowa spó³ki, lecz tak e kto posiada znaczn¹ liczbê jej akcji i w zwi¹zku z tym mo e wp³ywaæ, wykonuj¹c prawo g³osu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, na sposób prowadzenia przez spó³kê dzia³alnoœci. Ten bowiem, kto uzyska³ kontrolê nad spó³k¹, ma wp³yw na obsadê rady nadzorczej spó³ki, zarz¹du, a zatem jego g³os ma znaczenie dla ustalania strategii spó³ki, dla sposobu kontrolowania jej spraw, czy dla podzia³u zysku na dywidendy dla akcjonariuszy. W przypadku nabycia przez akcjonariusza znacznego pakietu akcji obowi¹zany jest on poinformowaæ o tym m.in. spó³kê, której akcje naby³. Spó³ka ta ma z kolei obowi¹zek przekazania tej informacji do publicznej wiadomoœci za poœrednictwem agencji informacyjnej. Ponadto spó³ki publiczne maj¹ obowi¹zek upubliczniæ w tym samym trybie, w terminie 14 dni od odbycia walnego zgromadzenia akcjonariuszy, wykazu akcjonariuszy posiadaj¹cych co najmniej 5% g³osów na walnym zgromadzeniu, ze wskazaniem liczby g³osów przys³uguj¹cych ka demu z nich. Warto ponadto wiedzieæ, e w pewnych przypadkach np. w zwi¹zku z nabyciem bardzo du ej liczby akcji spó³ki publicznej, akcjonariusz bêdzie musia³ zaproponowaæ pozosta- ³ym akcjonariuszom odkupienie posiadanych przez nich akcji, po okreœlonej cenie minimalnej. Pozostali inwestorzy bêd¹ mieli w ten sposób mo liwoœæ likwidacji swoich inwestycji w takiej spó³ce poprzez sprzeda swoich akcji. Obowi¹zek ten realizowany jest poprzez og³oszenia tzw. wezwania do sprzeda y akcji. W razie jego og³oszenia informacja o tym przekazywana jest do agencji informacyjnej, a nastêpnie publikowana w dzienniku ogólnopolskim oraz miejscach gdzie bêd¹ skupowane akcje objête wezwaniem. 22
OBLIGACJE Obowi¹zki informacyjne ci¹ ¹ nie tylko na spó³kach akcyjnych, które posiadaj¹ status spó³ki publicznej, ale podlegaj¹ im równie podmioty (np. spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹, jednostki samorz¹du terytorialnego), które emituj¹ obligacje w sposób publiczny tzn. sk³adaj¹ publicznie propozycje ich nabycia. Obligacja jest papierem wartoœciowym, który zawiera zobowi¹zanie jej emitenta wobec nabywcy obligacji. Po up³ywie okreœlonego czasu obligacje podlegaj¹ wykupowi nabywca mo e odzyskaæ cenê uiszczon¹ przy jej nabyciu, powiêkszon¹ najczêœciej o odsetki (sta³e lub zmienne). Obligacja mo e dawaæ tak e inne prawa np. prawo do udzia³u w zyskach podmiotu, który je wyemitowa³. Ponadto spó³ki akcyjne mog¹ emitowaæ obligacje, które daj¹ prawo jej posiadaczowi do zamiany obligacji na akcje (obligacje zamienne) lub prawo pierwszeñstwa do objêcia emitowanych przez spó³kê akcji. Obligacje, podobnie jak akcje, mog¹ byæ sprzedawane na Gie³dzie lub rynku pozagie³dowym. Na temat obligacji wiêcej informacji mo na znaleÿæ m.in. na stronach internetowych Gie³dy oraz stronach KPWiG. Podobnie jak w przypadku nabywania akcji, osoby nabywaj¹ce obligacje od ich emitenta, tzn. na rynku pierwotnym, wszelkie informacje o ich emitencie oraz uprawnieniach przys³uguj¹cych ich posiadaczom znajd¹ w prospekcie emisyjnym obligacji. Prospekt emisyjny obligacji udostêpniany jest w tych samych miejscach co prospekt emisyjny akcji (por. wy ej). Skrót prospektu, stanowi¹cy wyci¹g najwa niejszych informacji zawartych w prospekcie, publikowany jest w co najmniej jednym dzienniku o zasiêgu ogólnopolskim. Prospekt emisyjny obligacji zawiera podobny zakres informacji jak prospekt emisyjny akcji (zakres informacji uzale niony jest on jednak e od rodzaju obligacji i podmiotu, który je emituje). Przedstawione s¹ w nim zatem informacje na temat sytuacji gospodarczej, maj¹tkowej i finansowej emitenta, prowadzonej przez niego dzia³alnoœci, osobach zarz¹dzaj¹cych i nadzoruj¹cych jego dzia³alnoœæ, ryzyku zwi¹zanym z nabyciem obligacji. Zamieszczane s¹ w nim tak e sprawozdania finansowe emitenta obligacji. Prospekt emisyjny zawiera tak e cenê obligacji oraz opisuje szczegó³owo, jakie uprawnienia bêd¹ przys³ugiwa³y nabywcom obligacji, w szczególnoœci jaki rodzaj obligacji jest emitowany (np. zwyk³e o sta³ym lub zmiennym oprocentowaniu, przychodowe, zamienne na akcje, z prawem pierwszeñstwa do akcji emitenta), jaki jest termin ich wykupu, czy obligacje s¹ zabezpieczone tzn. czy jakiœ inny podmiot gwarantuje ich odkupienie. Za³¹cznikiem do prospektu jest m.in. odpis z Krajowego Rejestru S¹dowego emitenta obligacji, jego statut, uchwa³a o emisji obligacji. W przypadku wyst¹pienia zdarzenia poci¹gaj¹cego za sob¹ koniecznoœæ zmiany treœci prospektu, emitent obligacji powinien przekazaæ o tym informacjê za poœrednictwem agencji informacyjnej. Natomiast je eli zmiana informacji zawartych w prospekcie mo- 23
g³aby w sposób istotny wp³yn¹æ na cenê obligacji, ma obowi¹zek opublikowaæ t¹ informacjê w co najmniej jednym z dzienników ogólnopolskich, w którym opublikowany by³ skrót prospektu. Podmiot, który wyemitowa³ w sposób publiczny obligacje podlega podobnie jak spó³ka publiczna obowi¹zkom informacyjnym. Ma on zatem obowi¹zek przekazywaæ informacje bie ¹ce i okresowe. Zakres informacji bie ¹cych jest jednak znacznie wê szy ni w przypadku spó³ek publicznych. Generalnie ma on na celu umo liwienie posiadaczom obligacji dokonanie oceny co do mo liwoœci zaspokojenia uprawnieñ przys³uguj¹cych im z tytu³u posiadania obligacji. Emitent obligacji ma wiêc obowi¹zek przekazywaæ do agencji informacyjnej m.in. informacje o zdarzeniach, które maj¹ znaczny wp³yw na jego sytuacje finansow¹, zmianach w jego statucie maj¹cych wp³yw na uprawnienia posiadaczy obligacji, zmianie przedmiotu zabezpieczenia obligacji. Na emitencie obligacji ci¹ y tak e obowi¹zek przekazywania informacji okresowych (tzw. raporty okresowe). Obligacje wyemitowane w sposób publiczny mog¹ byæ sprzedawane i kupowane na GPW lub rynku pozagie³dowym. Inwestor, który chce siê dowiedzieæ jaki jest aktualny kurs obligacji mo e zasiêgn¹æ informacji na ten temat w tych samych miejscach, w których publikowane s¹ kursy akcji (por. wy ej). Informacji na temat obligacji mog¹ Pañstwo znaleÿæ równie w broszurach pt. Poradnik inwestora oraz Poradnik inwestora w co inwestowaæ czyli ABC inwestycji, które s¹ dostêpne na stronie internetowej Komisji www.kpwig.gov.pl. 24
UNDUSZE INWESTYCYJNE undusz inwestycyjny jest podmiotem, dziêki któremu inwestorzy nie posiadaj¹cy odpowiedniej wiedzy lub czasu aby œledziæ na bie ¹co sytuacjê na rynku kapita³owym mog¹ w sposób bezpieczny inwestowaæ posiadane pieni¹dze. undusz zbiera pieni¹dze od szerokiej rzeszy inwestorów i inwestuje je w akcje, obligacje lub inne aktywa (np. nieruchomoœci). Wp³acaj¹c pieni¹dze do funduszu nie musimy wiêc na bie ¹co œledziæ, jakie s¹ np. kursy akcji lub obligacji, gdy zajmuj¹ siê tym za nas specjaliœci. Specjaliœci ci s¹ zatrudniani przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych tj. spó³kê akcyjn¹, która zarz¹dza zebranymi przez fundusz pieniêdzmi. W zamian za wp³acone do funduszu pieni¹dze w zale noœci od rodzaju funduszu otrzymamy jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne. Jednostki uczestnictwa otrzymamy, gdy wp³acimy pieni¹dze do funduszu inwestycyjnego otwartego, certyfikaty natomiast gdy wp³acimy je do bardziej ryzykownego, ale daj¹cego za to mo liwoœæ osi¹gniêcia wiêkszych zysków, funduszu inwestycyjnego zamkniêtego. Mo e i ja wp³acê pieni¹dze do funduszu inwestycyjnego? Jednostek uczestnictwa nie bêdziemy mogli odsprzedaæ komuœ innemu, ale mo emy zwróciæ siê do funduszu o ich odkupienie. Natomiast je eli fundusz wydaje certyfikaty inwestycyjne (fundusz zamkniêty) pieni¹dze mo emy odzyskaæ sprzedaj¹c je na gie³dzie (o ile s¹ na niej notowane) lub je eli fundusz mo e je odkupywaæ zwracaj¹c siê do niego z ¹daniem odkupienia certyfikatów. Oprócz powy szego podzia³u funduszy na otwarte i zamkniête, fundusze mo emy tak e podzieliæ wed³ug prowadzonej przez nie polityki inwestycyjnej, okreœlaj¹cej w co fundusz bêdzie inwestowa³ zebrane pieni¹dze. Wed³ug tego kryterium fundusze dziel¹ siê m.in. na fundusze rynku pieniê nego, fundusze obligacyjne, fundusze akcyjne, fundusze zrównowa one. Wiêcej informacji na temat sposobu prowadzenia dzia³alnoœci przez fundusze, uprawnieñ ich uczestników oraz rodzajów funduszy mo emy znaleÿæ w broszurze Poradnik inwestora undusze inwestycyjne, na stronach internetowych Stowarzyszenia Towarzystw unduszy Inwestycyjnych w Polsce (www.stfi.pl) oraz KPWiG. Je eli zamierzamy wp³aciæ pieni¹dze do funduszu inwestycyjnego, powinniœmy przede wszystkim dowiedzieæ siê, jakie fundusze inwestycyjne dzia³aj¹ na rynku i jaki sposób inwestowania pieniêdzy mog¹ nam one zaoferowaæ. Poniewa fundusze s¹ tworzone 25