UWAGA! Sieć Trakcyjna. BHP- podstawowe wiadomości WSTĘP Na zelektryfikowanych liniach PKP przewody sieci trakcyjnej, zawieszone nad torami, znajdują się pod wysokim napięciem. Dotykanie lub nadmierne zbliżenie się do tych przewodów, jak również do wysięgników, na których są zawieszone, jest niebezpieczne. Grozi to porażeniem i poparzeniem prądem elektrycznym, co może byd przyczyną śmierci lub trwałego kalectwa. W pewnych szczególnych okolicznościach pod napięciem mogą znaleźd się także konstrukcje wsporcze, na których zawieszone są przewody sieci trakcyjnej oraz semafory, tarcze ostrzegawcze, szafy przytorowe i inne konstrukcje metalowe (zlokalizowane w pobliżu torów zelektryfikowanych), na które mogą opaśd zerwane przewody. Dlatego też w czasie pracy i przebywania na torach zelektryfikowanych bezwzględnie należy zachowad szczególną ostrożnośd. OGÓLNE WIADOMOŚCI O URZĄDZENIACH SIECI l ZASILANIA Energia elektryczna dla kolejowej trakcji pobierana jest z elektrowni, pracujących dla szerokiego ogółu użytkowników. Rodzaj prądu i jego częstotliwośd są zwykle nieodpowiednie do bezpośredniego zasilania silników, napędzających elektryczne pojazdy trakcyjne. Dlatego też, niezależnie od urządzeo służących do przesyłania energii elektrycznej z elektrowni do pojazdów, muszą istnied również urządzenia do przekształcania prądu w taką postad, która potrzebna jest dla danego systemu trakcji elektrycznej. Elektrownie wraz z urządzeniami służącymi do przesyłania i do odpowiedniego przekształcania prądu stanowią układ zasilania trakcji elektrycznej. Układ zasilania zależy od systemu elektryfikacji linii kolejowych. Najbardziej rozpowszechnione są system prądu stałego oraz system prądu przemiennego jednofazowego o częstotliwości 50 lub 16 2/3Hz. W PKP wykorzystywany jest wyłącznie system prądu stałego. W układzie zasilania trakcji elektrycznej prądu stałego (rys. 1)
energia elektryczna dla trakcji płynie z elektrowni do podstacji trakcyjnej mieszczącej się w pobliżu toru kolejowego. Głównym zadaniem podstacji jest przekształcenie prądu przemiennego na prąd stały. Przekształcenie to odbywa się za pomocą urządzeo zwanych prostownikami. Z podstacji energia elektryczna prądu stałego o napięciu 3000 V dopływa do przewodów zawieszonych wzdłuż toru kolejowego. Doprowadzenie to wykonane jest krótkimi liniami napowietrznymi lub kablowymi, zwanymi zasilaczami. Z przewodu jezdnego energia elektryczna płynie przez odbierak (pantograf) do silników lokomotywy elektrycznej (zespołu trakcyjnego), gdzie zamieniając się na energię mechaniczną - wprawia w ruch pojazd trakcyjny. Od silników prąd elektryczny płynie przez zestawy kołowe, szyny i przyłączone do nich przewody powrotne z powrotem do podstacji trakcyjnej. Zespół przewodów zawieszonych nad torami oraz szyny toru kolejowego, którymi prąd powraca do podstacji trakcyjnej, nazywany jest siecią trakcyjną. Sied trakcyjna, stosowana w PKP (rys. 2), ma przewód jezdny zawieszony nad główką szyny na wysokości normalnej 5600 mm (wielkośd "h" na rys. 2). Pod wiaduktami, mostami, kładkami itp. wysokośd zawieszenia przewodu jezdnego jest mniejsza, z tym że wielkośd 4900 mm (wyjątkowo 4850 mm) jest wielkością graniczną. Wynika to z konieczności zachowania bezpiecznego odstępu, który wynosi 200 mm, pomiędzy przewodem pod napięciem a taborem. Nad niektórymi torami postojowymi i ładunkowymi oraz w obrębie elektrowozowni przewody jezdne zawiesza się na wysokości 6100 mm w celu ułatwienia prac na górnych częściach taboru i ładunków przy wyłączonej spod napięcia sieci. Konstrukcje wsporcze (słupy) sieci trakcyjnej ustawiane są w ściśle określonej odległości od toru. Odległośd na osi toru do krawędzi słupa na odcinkach prostych torów szlakowych wynosi 2500 mm (wielkośd "a" na rys. 2), a na odcinkach prostych na stacjach co najmniej 2200 mm. Na łukach odległości te są większe, zgodnie z tablicą zwiększania skrajni na łukach. Konstrukcje wsporcze posadowione w peronach ustawiane są, z uwagi na bezpieczeostwo podróżnych, w odległości co najmniej 3000 mm od osi toru. Sied trakcyjna wyposażona jest w odpowiednie środki ochronne, mające na celu zabezpieczenie przed porażeniem prądem elektrycznym w przypadku uszkodzenia izolacji. W tym celu stosuje się metaliczne łączenie przewodami o odpowiednio dobranym przekroju wszystkich konstrukcji wsporczych z szynami toru kolejowego. Te połączenia nazywane są uszynieniami. W przypadku uszkodzenia izolatora, oddzielającego od konstrukcji wsporczej przewody zawieszone na wysięgu,
prąd płynący z podstacji dostaje się poprzez sied jezdną, uszkodzony izolator, konstrukcję wsporczą i uszynienie ochronne do szyn, a nimi i przewodem powtórnym wraca do podstacji. Ponieważ w tym przypadku prąd jest bardzo duży (zwarcie elektryczne), urządzenia zabezpieczające w podstacji spowodują samoczynnie natychmiastowe przerwanie prądu. W razie braku uszynienia prąd musiałby płynąd częściowo przez ziemię i mógłby nie osiągnąd wielkości potrzebnej do zadziałania urządzeo zabezpieczających w podstacji. W przypadku dotknięcia przez kogokolwiek słupa trakcyjnego z uszkodzonym izolatorem, przechodzenia w jego pobliżu lub dotykania szyn toru kolejowego na przyległych odcinkach nastąpiłoby porażenie prądem elektrycznym. Z tych samych względów uszynianiu ochronnemu podlegają także inne metalowe konstrukcje znajdujące się w odległości mniejszej niż 5 m od osi toru zelektryfikowanego. Są to np. semafory, tarcze ostrzegawcze, szafy przytorowe, żurawie wodne oraz wiadukty, mosty i kładki, pod którymi przeprowadzona jest sied trakcyjna, jeśli mógłby upaśd na nie przewód sieci trakcyjnej w przypadku zerwania się. W celu zmniejszenia oporu elektrycznego, szyny w miejscach ich mechanicznego połączenia (na stykach) zaopatrzone są w specjalne łączniki szynowe. Koniecznośd stosowania łączników wynika z niedostatecznej przewodności śrubowych złączek szynowych. Łącznik szynowy wykonany jest z linki miedzianej, przyspawanej swymi koocami do główek szyn, z obu stron styku. Niezależnie od elektrycznego łączenia szyn na stykach, dla uzyskania równomiernego rozpływu prądu w obu tokach szyn, stosuje się elektryczne połączenia międzytokowe. Na liniach dwutorowych łączy się także łącznikami międzytorowymi szyny różnych torów. Na torach wyposażonych w urządzenia elektrycznej blokady liniowej łączniki międzytokowe i międzytorowe zastąpione są połączeniami dławików torowych. Niezależnie od uszynieo ochronnych na liniach zelektryfikowanych stosowane są także inne dodatkowe środki zapobiegające porażeniu prądem elektrycznym, do których zalicza się: - tablice i znaki przeznaczone do ostrzegania ludzi o grożącym niebezpieczeostwie. Tablice i znaki rozmieszczone są w miejscach dostępnych dla osób postronnych, - osłony stosowane na mostach, wiaduktach i kładkach, pod którymi przechodzi sied trakcyjna. Zadaniem osłon jest ochrona ludzi przebywających na budowlach od przypadkowego dotknięcia się do części sieci trakcyjnej będących pod napięciem. PODSTAWOWE ZASADY BEZPIECZEOSTWA PRACY NA TORACH Przewody sieci trakcyjnej, zawieszone nad torami kolejowymi oraz wysięgniki, na których są one zamocowane, należy traktowad zawsze jak urządzenia czynne, tj. znajdujące się pod wysokim napięciem. Dlatego też do czasu wyłączenia napięcia i uzyskania zgody służby elektroenergetycznej PKP na prowadzenie robót na torze zelektryfikowanym należy przestrzegad następujących zasad bezpieczeostwa: * Nie wolno dotykad przewodów trakcyjnej sieci jezdnej, wysięgników, izolatorów i różnych urządzeo połączonych elektrycznie z tymi przewodami oraz nadmiernie zbliżad się do tych części. Nie wolno również dotykad przewodów, izolatorów, wysięgników itp. jakimikolwiek przedmiotami i narzędziami nie przystosowanymi do posługiwania się nimi przy elektrycznych urządzeniach wysokiego napięcia. Przedmiotów tych nie wolno też zbytnio zbliżad do przewodów, wysięgników itp. Odległośd bezpieczna wynosi 1,5 m (rys. 3), przekroczenie jej jest wysoce niebezpieczne z uwagi na możliwośd zaistnienia nieprzewidzianych okoliczności, jak na przykład utrata równowagi, nagłe opuszczenie się
przewodu jezdnego wskutek zerwania się wieszaka, przesunięcie się przedmiotu trzymanego przez osobę pracującą itp. *Zabrania się wchodzid na konstrukcje wsporcze (słupy), na których zawieszone są przewody trakcyjnej sieci jezdnej. * Niedozwolone jest kierowanie na części trakcyjnej sieci jezdnej pod napięciem strumienia wody i innych płynów przewodzących prąd elektryczny. * Nie wolno dotykad bez potrzeby konstrukcji wsporczych sieci trakcyjnej (słupów) i przewodów, za pomocą których te konstrukcje są uszynione. Przy wykonywaniu czynności związanych z obsługą i naprawami pojazdów trakcyjnych, ciężkich pojazdów pomocniczych, wagonów, maszyn do utrzymania nawierzchni kolejowej, dźwigów kolejowych oraz przy załadunku i wyładunku wagonów odkrytych, podczas konwojowania wagonów, pociągów należy przestrzegad zasad bezpieczeostwa, mających na celu zapobieżenie zbytniemu zbliżaniu się do sieci trakcyjnej. * Nie wolno wchodzid na dach pojazdu, budkę maszynisty (operatora maszyny), przedział silnikowy, kocioł i tender (rys. 4) oraz na inne części pojazdu lub maszyny znajdującej się powyżej 2 m, licząc od powierzchni tocznej szyn jezdnych, z wyjątkiem miejsc osłoniętych, specjalnie wyznaczonych do przebywania ludzi - np. kabina maszynisty lub operatora.
* Niedozwolone jest posługiwanie się długimi narzędziami w sposób umożliwiający dotknięcie przewodów trakcyjnej sieci jezdnej i wysięgników lub zbliżanie do nich narzędzi na odległośd mniejszą niż 1,5 m. * Niedopuszczalne jest zatrzymywanie parowozu kominem a pojazdu spalinowego dyszą wylotową bezpośrednio przy słupie, na którym zawieszone są przewody sieci trakcyjnej oraz pod izolatorami znajdującymi się w tych przewodach (rys. 5). Gazy spalinowe powodują szybkie zanieczyszczenie powierzchni izolatorów, co może doprowadzid do ich zniszczenia i opadnięcia przewodów na tabor. Również ujemny wpływ na izolatory ma wysoka temperatura gazów spalinowych. *Nie wolno wchodzid na dachy wagonów towarowych i osobowych, cysterny, pojemniki przewożone na odkrytych wagonach, ładunki o wysokości całkowitej przekraczającej l m, licząc od podłogi wagonu, oraz wchodzid i przebywad na pomoście budki hamulcowej, jeśli jest on wyniesiony na wysokośd większą niż l m ponad poziom podłogi wagonu (rys. 6). Jeżeli rodzaj robót wymaga zbliżenia się-na odległośd poniżej 1,5 m - do części sieci będących pod napięciem, wówczas napięcie musi byd bezwzględnie wyłączone, a sied uszyniona za pomocą specjalnych uszyniaczy ochronnych z obu stron miejsca pracy. Wyłączenia napięcia i uszynienia sieci w miejscu pracy wymagają zwłaszcza następujące roboty: * Ustawianie lub demontaż bezpośredniego przy zelektryfikowanym torze wszelkiego rodzaju słupów, gdy całkowita ich wysokośd, zwiększona jest o 1,5 m, przekracza odległośd pomiędzy poziomem toru a przewodem jezdnym sieci trakcyjnej (rys. 7). Ma to na celu zabezpieczenie pracownika od porażenia prądem w przypadku, gdy słup w czasie ustawiania lub demontażu osunie się na ziemię.
* Montaż lub demontaż nad siecią trakcyjną mostów, bramek (np. semaforów), konstrukcji kładek i wiaduktów, jeśli pomiędzy tymi częściami a siecią nie zostały wcześniej zbudowane specjalne szczelne i uszynione osłony. * Naprawa i konserwacja - np. malowanie dolnych części wiaduktów i kładek, pod którymi przebiega sied trakcyjna. * Budowa i demontaż nad siecią trakcyjną elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych linii napowietrznych (rys. 8). * Praca dźwigu ustawionego na zelektryfikowanym torze (rys. 9). Jeśli dźwigiem podnoszone są przedmioty znajdujące się na torze sąsiednim lub w jego pobliżu, to wówczas sied trakcyjna, zawieszona nad tym torem, również musi byd wyłączona spod napięcia i uszyniona z obu stron.
* Praca na górnych częściach pojazdów trakcyjnych i pomocniczych, ciężkich maszyn, wagonów, cystern i ładunków przewożonych na wagonach (rys. 10). * Gaszenie pożarów pod siecią trakcyjną i w jej pobliżu (rys. 11), jeżeli do tłumienia pożaru stosuje się wodę lub inne środki nie przeznaczone do gaszenia urządzeo elektrycznych. Należy także zwracad uwagę na to, aby strumieo wody lub innego czynnika gaszącego nie był skierowany na sied trakcyjną torów sąsiednich, która jest pod napięciem. W przeciwnym wypadku sied trakcyjna toru sąsiedniego także powinna byd wyłączona spod napięcia i uszyniona. POSTĘPOWANIE W CELU UZYSKANIA WYŁĄCZENIA NAPIĘCIA W przypadku konieczności wyłączenia napięcia z sieci trakcyjnej dla bezpiecznego wykonania robót jednostka służbowa (przedsiębiorstwo), a w wypadkach nagłych pracownik kierujący robotami, maszynista, kierownik pociągu lub inny odpowiedzialny pracownik, powinni fakt ten zgłosid właściwemu terytorialnie oddziałowi zasilania elektroenergetycznego. W przypadkach nagłych - uszkodzenie, pożar lub wypadek - żądanie wyłączenia napięcia może byd skierowane bezpośrednio do dyżurnego elektromontera najbliższej podstacji trakcyjnej. W tych przypadkach oddział zasilania elektroenergetycznego (dyspozytor zasilania elektroenergetycznego) spowoduje wyłączenie napięcia z sieci i przydzieli pracownika, który zastosuje odpowiednie środki zabezpieczające (założy na przewody uszynienia ochronne z obu stron zamierzonego miejsca pracy i osygnalizuje miejsce pracy wskaźnikami "We") i wskaże miejsca w sieci, do których zbliżad się nie wolno.
POSTĘPOWANIE W RAZIE ZERWANIA I OPADNIĘCIA PRZEWODU W wypadku zerwania się przewodu sieci trakcyjnej miejsce takie należy osłonid zgodnie z przepisami sygnalizacji na PKP i niezwłocznie powiadomid o tym właściwego dyżurnego ruchu lub dyspozytora. Nie wolno dotykad zerwanego przewodu zwisającego nad torem lub leżącego na ziemi, albo na taborze oraz zbliżyd się do niego na odległośd mniejszą niż 10 metrów (rys. 12). Należy pamiętad, że pomimo zerwania się przewodu sied trakcyjna może byd pod napięciem, nawet wtedy, gdy zerwany przewód leży na torowisku. Do czasu przybycia pogotowia sieci trakcyjnej należy ostrzegad innych pracowników oraz osoby postronne o niebezpieczeostwie grożącym w razie zbliżenia się do miejsca, w którym nastąpiło zerwanie przewodu. Jeżeli przewód opadł na ziemię, wówczas należy oddalid się od tego miejsca na bezpieczną odległośd - 10 metrów - idąc drobnymi krokami lub posuwając się skokami na złączonych stopach. Zabezpiecza to przed porażeniem prądem, wywołanym zjawiskiem tzw. napięcia krokowego. POSTĘPOWANIE PRZY PRZEWOŻENIU ŁADUNKÓW Przy przewożeniu ładunków odkrytymi wagonami po torach zelektryfikowanych powinny byd spełnione następujące warunki: * Pomiędzy przewodami trakcyjnej sieci jezdnej pod napięciem a górną powierzchnią przesyłki powinien byd zachowany odstęp ochronny co najmniej 200 mm (rys. 13).
* Dopuszczalne jest zmniejszenie tego odstępu do 150 mm pod warunkiem ograniczeniaprędkości jazdy do 30 km/h. * Przewożenie przesyłki przy odstępie niniejszym niż 150 mm wymaga wyłączenia napięcia z sieci trakcyjnej. *Ładunki, których wysokośd jest większa niż 4650 mm licząc od główki szyny, powinny byd uszynione. * Przedmioty metalowe, przewożone bez opakowania zabezpieczającego przed uszkodzeniem lub wpływami atmosferycznymi oraz metalowe opakowania ładunków, powinny byd uszynione przez bezpośrednie metaliczne połączenie z wagonem (z ostojnicą, mostem nośnym, dźwigarem). Uszynienie wykonuje się z miedzianego przewodu o przekroju co najmniej 35 mm2, zaopatrzonego na koocach w zaciski śrubowe do połączenia z ładunkiem i z wagonem (rys. 14). * Ładunki przewożone w opakowaniu z materiału innego niż metal powinny byd uszynione przez nałożenie na ich górną powierzchnię osłony metalowej, np. siatki, połączonej przewodem miedzianym, o przekroju co najmniej 35 mm2, z ostojnicą, mostem nośnym lub dźwigarem wagonu (rys. 14). Uszynianie ochronne ma na celu zapewnienie bezpieczeostwa przewozu ładunków, jak również bezpieczeostwa ludzi. Zabezpiecza przed porażeniem w razie dotknięcia do ładunku stykającego się z zerwanym przewodem sieci trakcyjnej. Należy pamiętad o tym, że na liniach zelektryfikowanych przewody jezdne sieci trakcyjnej zawieszone są na różnych wysokościach ponad powierzchnią toczną szyn. Dlatego też przed wyekspediowaniem ładunku o przekroczonej skrajni wysokościowej należy każdorazowo porozumied się z właściwą jednostką służby elektroenergetycznej, która poda dane i ustali warunki, jakie powinny byd spełnione dla bezpiecznego przejazdu przesyłki. POSTĘPOWANIE PRZY WYKONYWANIU ROBÓT TOROWYCH Szyny toru zelektryfikowanego wykorzystane są do przepływu prądu trakcyjnego (tradycyjna sied powrotna). Równocześnie z szynami połączone są elektrycznie wszystkie konstrukcje wsporcze, służące do zawieszania przewodów trakcyjnej sieci jezdnej. Dlatego też przy wykonywaniu robót związanych z utrzymaniem nawierzchni kolejowej, a zwłaszcza przy wymianie szyn, muszą byd zastosowane środki, które podczas tych prac zapewnią przepływ prądu trakcyjnego. Najważniejszym środkiem jest stosowanie w czasie robót zastępczych połączeo obejściowych. Są to tymczasowe łączniki międzytokowe i obejściowe. Połączenia zastępcze w rozebranym torze chronią przed ewentualnym wystąpieniem znacznych potencjałów elektrycznych miedzy ziemią a koocami szyn, co mogłoby zagrozid bezpieczeostwu pracujących ludzi.
Zakładanie tych połączeo potrzebne jest także do zabezpieczenia ludzi przed poparzeniem łukiem elektrycznym, który mógłby powstad podczas rozłączania toku szyn. Założenie połączeo zastępczych jest szczególnie potrzebne na odcinku, gdzie prąd trakcyjny płynie tylko przez jeden tok szyn - np. w sąsiedztwie zwrotnic. Tymczasowe łączniki międzytokowe i obejściowe wykonuje się z przewodu miedzianego (linki) o przekroju nie mniejszym niż 95 mm2 i powinien mied na obu koocach zaciski śrubowe do łączenia ze stopkami szyn kolejowych. Połączenia zastępcze, założone na czas robót, mogą byd usunięte dopiero po ułożeniu nowej szyny i połączeniu jej złączkami z szynami sąsiednimi. Zasady stosowania połączeo zastępczych w czasie robót związanych z utrzymaniem nawierzchni kolejowej są następujące: * Przy wymianie pojedynczej szyny powinny byd założone dwa tymczasowe łączniki miedzytokowe, łączące dwa toki szyn danego toru z obu stron wymienianej szyny (rys. 15). * Przy wymianie szyny w toku, który sąsiaduje z tokiem izolowanym, nie przewodzącym prądu trakcyjnego, powinien byd założony łącznik obejściowy, przyłączony z obu stron szyny, która ma byd wymieniana (rys. 16).
* Przy jednoczesnym wymienianiu pojedynczych szyn w dwóch tokach, należy z obu stron wymienianych szyn założyd tymczasowe łączniki miedzytokowe. Tor należy połączyd łącznikiem obejściowym, przyłączonym do szyn jednego z toków po obu stronach odcinka wymienianych szyn (rys. 17). * Przy ciągłej wymianie nawierzchni sied trakcyjna danego toru powinna byd wyłączona spod napięcia. Z obu stron wymienianego odcinka nawierzchni powinny byd założone tymczasowe łączniki międzytokowe. W tych miejscach sied trakcyjna powinna byd też uszyniona za pomocą przenośnych uszyniaczy ochronnych (rys. 18). Niekiedy do wymienianej szyny dołączony jest przewód uszyniający konstrukcję wsporczą sieci trakcyjnej lub konstrukcję zawieszenia sieci pod wiaduktem czy w tunelu. Wówczas przed rozpoczęciem wymiany szyn bezwzględnie należy zmontowad tymczasowy przewód -uszyniający, jednym koocem dołączony do tej konstrukcji, drugim zaś do szyny poza odcinkiem wymienianym lub do szyny drugiego toku tego toru. Przewód uszyniający powinien byd wykonany z linki miedzianej o przekroju co najmniej 50 mm2 (rys. 19).
Tymczasowego uszynienia nie wolno przyłączyd do toku izolowanego. Uszynienia tymczasowego nie trzeba zakładad wtedy, gdy na czas robót sied trakcyjna została wyłączona spod napięcia - np. ciągła wymiana nawierzchni. * Jeżeli do wymienianej szyny dołączony jest kabel powrotny podstacji trakcyjnej lub kabel uszyniający kabinę sekcyjną - szyny nie wolno wymienid bez zgody oddziału zasilania elektroenergetycznego oraz bez jego nadzoru. Wszystkie urządzenia, maszyny i sprzęt, jak kafary, palownice, betoniarki itp., ustawione na czas pracy w odległości mniejszej niż 5 m od części sieci trakcyjnej będących pod napięciem., muszą byd trwale uszynione (połączone z szynami toru zelektryfikowanego) za pomocą przewodów miedzianych o przekroju 70 mm2. Połączenia uszyniające powinny byd przed przystąpieniem do pracy każdorazowo sprawdzane. Pracownikom obsługującym maszyny nie wolno zbliżad się do części sieci będących pod napięciem na odległośd mniejszą niż 1,5 m. W razie potrzeby powinny byd stosowane osłony i ogrodzenia uniemożliwiające pracownikom zbliżenie się do sieci trakcyjnej na niebezpieczną odległośd. PIERWSZA POMOC W każdym wypadku porażenia prądem elektrycznym należy jak najszybciej wezwad lekarskie pogotowie ratunkowe. Trzeba pamiętad, że każda minuta opóźnienia pomocy zmniejsza szansę uratowania życia ludzkiego. Opóźnienie w rozpoczęciu ratowania lub nieumiejętne niesienie pomocy mogą spowodowad śmierd porażonego. Dlatego też, do czasu przybycia lekarza, poszkodowanemu musi byd udzielona pierwsza pomoc przez osoby obecne w miejscu wypadku. Podstawowe czynności ratownictwa porażonych polegają na: * uwolnieniu porażonego spod działania prądu, jeśli zachodzi tego potrzeba, * zastosowaniu natychmiast sztucznego oddychania, najlepiej metodą usta-usta, jeżeli porażony jest nieprzytomny, ma słaby albo nieregularny oddech lub gdy nie oddycha. Jak najszybsze uwolnienie porażonego spod działania prądu jest pierwszą, niezwykle ważną czynnością. Im dłużej bowiem prąd przepływa przez ciało człowieka, tym porażenie będzie cięższe. Sztuczne oddychanie należy stosowad jak najszybciej po uwolnieniu porażonego spod działania prądu, dlatego że ciężkie omdlenie, mające charakter śmierci pozornej, szybko przechodzi w stan śmierci rzeczywistej.
W celu uwolnienia porażonego, który styka się z przewodem itp. będącym pod napięciem, trzeba natychmiast o zaistniałym wypadku poinformowad dyspozytora zasilania elektroenergetycznego lub elektromontera dyżurnego najbliższej podstacji trakcyjnej, korzystając z wszelkich dostępnych środków łączności. Należy bezwzględnie określid miejsce wypadku, tj. numer toru, nazwę szlaku, stacji lub łącznicy oraz kilometr linii kolejowej. Do czasu uzyskania potwierdzenia o wyłączeniu sieci spod napięcia, w żadnym wypadku nie wolno dotykad się i nadmiernie zbliżad się do porażonego, którego ciało styka się z częściami sieci trakcyjnej, będącymi normalnie pod wysokim napięciem. Dotykając porażonego pozostającego pod napięciem, ratownik sam może ulec śmiertelnemu porażeniu. Jeżeli porażony znajduje się w odległości mniejszej niż 1,5 m od części będącej pod napięciem, lecz nie dotyka się do niej, to zbliżenie się do niego w celu udzielenia pomocy również wymaga wyłączenia napięcia z uwagi na bezpieczeostwo ratownika. Tylko osoby o odpowiednich kwalifikacjach i dysponujące specjalnym sprzętem ochronnym mogą uwalniad porażonego spod napięcia innymi sposobami (np. oddzielenie za pomocą narzędzi izolowanych lub wyłączenie napięcia przez spowodowanie zwarcia). Wyłączenie napięcia nie jest konieczne wtedy, gdy porażony znajduje się w odległości większej niż 1,5 m od sieci trakcyjnej, przewodów i ich osprzętu. Przy ewakuacji poszkodowanego poza obszar zagrożenia, w celu udzielenia pierwszej pomocy, ratownik musi akcję tę przeprowadzid w taki sposób, aby nie dotknął się lub nie zbliżył nadmiernie do części będącej pod napięciem (rys. 20). Jeżeli przewód sieci trakcyjnej jest zerwany i dotyka ziemi, a porażony znajduje się w odległości mniejszej niż 10 m od miejsca zerwania, należy pamiętad, aby przy zbliżaniu się do poszkodowanego, a następnie przy wynoszeniu go z miejsca zagrożenia, stąpad drobnymi krokami, tak aby stopy były stale jedna tuż przy drugiej. Zapobiega to porażeniu "napięciem krokowym" (rys. 21).
Po przeniesieniu porażonego w miejsce bezpieczne, należy natychmiast przystąpid do stosowania sztucznego oddychania, jeśli poszkodowany wykazuje uprzednio omówione objawy. Sztuczne oddychanie daje rezultat niekiedy dopiero po kilku godzinach stosowania. Nie należy więc zrażad się nawet długim brakiem rezultatu i kontynuowad sztuczne oddychanie aż do przybycia lekarza. Rzeczywistą śmierd porażonego może stwierdzid tylko lekarz. Znane są wypadki, że porażonych nie dających oznak życia, uratowano dopiero po kilku godzinach sztucznego oddychania. Podczas wykonywania zabiegu sztucznego oddychania trzeba obserwowad twarz poszkodowanego. Jeżeli zacznie on poruszad wargami lub powiekami albo wykonuje krtanią ruch połykania, to wtedy należy przekonad się, czy może on już samodzielnie oddychad. Nie wolno stosowad sztucznego oddychania od chwili, gdy poszkodowany zaczyna oddychad samodzielnie i równomiernie. Nie wolno podawad porażonemu do wąchania żadnych środków cucących. Gdy porażony jest już zupełnie przytomny, wskazane jest podawad mu łyżeczką ciepłą herbatę lub kawę. Należy prowizorycznie opatrzyd ewentualne uszkodzenia ciała porażonego (oparzenia, rany, złamania). Na miejsca poparzone łukiem elektrycznym lub przepływem prądu elektrycznego - z wyjątkiem oparzeo oczu - należy jako prowizoryczny opatrunek nałożyd suchą gazę sterylizowaną lub czystą płócienną chusteczkę i po nałożeniu na wierzch waty miejsce to zabandażowad - nie za mocno. Rany spowodowane oparzeniem nie wolno dotykad rękami, przemywad, smarowad maściami lub zasypywad zasypkami. Właściwe leczenie poparzeo powinno byd przeprowadzane w szpitalu. Przy oparzeniu oczu łukiem elektrycznym należy nałożyd kompres z roztworu kwasu borowego i jak najprędzej przewieźd poszkodowanego do lekarza. sterylizowaną lub czystą płócienną chusteczkę i po nałożeniu na wierzch waty miejsce to zabandażowad - nie za mocno. Rany spowodowane oparzeniem nie wolno dotykad rękami, przemywad, smarowad maściami lub zasypywad zasypkami. Właściwe leczenie poparzeo powinno byd przeprowadzane w szpitalu. Przy oparzeniu oczu łukiem elektrycznym należy nałożyd kompres z roztworu kwasu borowego i jak najprędzej przewieźd poszkodowanego do lekarza.