Spis treści HISZPANIA RELIGIE I KULTURY...2 Andaluzja...3 Malaga...3 Granada...4 Katalonia...4 Girona...4 Tarragona...5 Costa Daurada...5 Barcelona...5 1
Hiszpania religie i kultury W 711 roku władca berebejski Tarik podbił Gibraltar i zaledwie trzy lata później większa część półwyspu była już pod wpływem islamu. Wcześniej panowali tu Wizygoci, w ich imperium rządziły intrygi i niezgoda, taka sytuacja pomogła bardzo podbojowi arabskiemu. Niełatwo byłoby bowiem Maurom podbić tak rozległe ziemie i wypędzić wcześniejszych władców, gdyby nie pomoc i sprzyjanie ludu, który dość miał już panowania Wizygotów, nikt nie chciał walczyć za królów wizygockich, wyglądało to, jakby lud witał wybawiciela, a nie kolejnego ciemięzcę. W społeczeństwie wizygockim istniała garstka arystokracji i lud, przy czym ten ostatni był wykorzystywany przez tych pierwszych. To dlatego lud nie zwrócił się przeciwko Arabom. Żydzi, którzy stanowili sporą część społeczeństwa hiszpańskiego, byli od lat uciskani przez Kościół katolicki, który stanowił dla Wizygotów wygodne narzędzie w sprawowaniu władzy. Tak więc obie te grupy prosty lud, i społeczność żydowska pomogły Arabom w opanowaniu półwyspu. Ci zaś, w odróżnieniu od Wizygotów, starali się zawsze znaleźć wspólny język ze wszystkimi mniejszościami i grupami etnicznymi, a ich traktowanie podbitych ziem odznaczało się zawsze dużą tolerancją. Zarówno Żydzi jak i chrześcijanie mogli bez przeszkód nadal wyznawać swe religie, stawiać synagogi i kościoły, o ile tylko uznawali władzę muzułmańską za najwyższą władzę świecką. Prócz płacenia podatku, który obowiązywał wszystkich, mogli też płacić, jeśli chcieli, podatek, który zwalniał ich z obowiązku wojennego, co oznaczało, że jeśli nie mieli ochoty, nie musieli walczyć w wojnach podejmowanych przez Arabów. Każda wspólnota religijna zachowywała swą własną organizację, władze sądownicze i miała swego przedstawiciela w arabskich władzach zwierzchnich. Dzięki takiej polityce i tolerancyjnemu nastawieniu Arabów, w Hiszpanii wykształciło się bardzo ciekawe społeczeństwo, w którym współżyli w pokoju wyznawcy różnych religii i światopoglądów. Składało się ono z: muzułmanów, czyli wyznawców islamu, chrześcijan, byłych chrześcijan, którzy dobrowolnie przyjęli islam, tzw. muladíes, chrześcijan, którzy zachowali swą religię, ale przyjęli zwyczaje arabskie, tzw. Mozarabów, oraz Żydów. Muzułmanie, którzy przybywszy na półwysep nie posiadali żon, mogli bez przeszkód żenić się z chrześcijankami czy Żydówkami, Żydzi i chrześcijanie mogli piastować wysokie stanowiska w rządzie. Tak więc społeczeństwo andaluzyjskie było bardzo zróżnicowane pod względem religijnym, ale też i rasowym. Ci, którzy przybyli na półwysep też przecież nie byli bardzo często czystej krwi Arabami, ale potomkami nie tylko Arabów, ale także Fenicjan, Syryjczyków, Afrykańczyków i Egipcjan. Powodem tego niesamowitego zjawiska, jakim było pokojowe współżycie w jednym państwie różnych mniejszości i trzech wspólnot wyznaniowych, jest ścisła relacja, w jakiej znajdują się chrześcijaństwo, judaizm i islam. Wszystkie te trzy religie wychodzą od nauk Abrahama, który głosił wiarę w istnienie jednego tylko Boga. Według islamu Żydzi zapomnieli albo zmienili częściowo nauki dane przez Boga. Chrześcijaństwo zarzuca Żydom zdradzenie Chrystusa, wysłannika Boga, i Świętej Dziewicy, natomiast chrześcijanom muzułmanie zarzucają, że zaczęli wierzyć, iż Bóg ma trzy wcielenia. Ta niezwykła tolerancja przygotowała drogę dla nowej kultury, głęboko naznaczonej wpływem kultury Morysków (Arabów, którzy po rekonkwiście pozostali w Hiszpanii i zmuszeni sytuacją przyjęli wiarę chrześcijańską). Arabowie nie tylko dbali bardzo o swe otoczenie, o pejzaże, drogi i gleby, dzięki nowym systemom nawadniania, jakie wprowadzili, ale zainicjowali uprawę i stosowanie w kuchni nowych roślin, warzyw i owoców. 2
Sprawili, że powstało wiele nowych zawodów i zapotrzebowanie na wyroby wytwarzane przez takich rzemieślników, jak snycerze, tkacze jedwabiu, glazurnicy zajmujący się wyrobem tzw. azulejos (płytek ceramicznych). Wznosili meczety, których struktura łączyła osiągnięcia klasycznej architektury z technikami typowymi dla Bliskiego Wschodu. W miastach brukowano ulice i oświetlano je za pomocą specjalnych łuczyw, budowano systemy kanalizacyjne, szkoły, biblioteki i łaźnie publiczne, a wszystko to w czasach, kiedy miasta reszty Europy znajdowały się w opłakanym stanie, były siedliskiem brudu, chorób i złodziejstwa. Z arabskimi najeźdźcami dotarł do Andaluzji nowy, bardziej wyrafinowany styl życia. Ubierano się w różne stroje zależnie od okazji, nie tylko z powodu święta czy niedzieli, dekorowano stoły do posiłków tak, jakby codziennie było święto, śpiewano pieśni i grano muzykę. Na południu państwa muzułmańskiego kwitł rozwój nauk ścisłych, a osiągnięcia arabskich uczonych miały olbrzymi wpływ na wszystkie europejskie uniwersytety. Bez lekarstw i lekarzy arabskich nie byłby możliwy postęp, jaki osiągnęła medycyna w ówczesnych czasach. To oni badali działanie lekarstw sporządzanych z ziół, robili pierwsze w Europie operacje chirurgiczne, wzbogacili naukę o anatomii odkryciami dokonanymi podczas przeprowadzanych bardzo często sekcji zwłok. Pisma arabskich medyków tłumaczono na łacinę i hebrajski. To w Andaluzji wreszcie założono pierwsze w Europie apteki. Arabski zaczął być językiem intelektualistów, językiem, w którym wszyscy tworzyli, nieważne, filozofowie, poeci czy teolodzy. Chrześcijanie odprawiali msze po łacinie, ale większość ludzi wykształconych znała też doskonale arabski. Znaczna część literatury, dzieł popularnych powstałych na południu Hiszpanii napisana była po arabsku. Nadszedł moment, kiedy zaczęto krytykować tę niesamowitą asymilację kulturalną chrześcijan i muzułmanów. W 1499 roku, na rozkaz kardynała Cisnerosa, prawej ręki króla, spalono ponad 80 000 książek napisanych po arabsku. Według kardynała arabski był językiem masy, ludzi pospolitych i gwałtownych. Jednakże mimo represji, które zaczęto stosować, proces asymilacji trwał w pełni, a niektóre jego skutki widoczne są i dziś. Kultura hiszpańska jest głęboko naznaczona wpływem świata islamu. Język też zachował bardzo wiele słów, które pochodzą z arabskiego. Są to wszystkie słowa zaczynające się na "al" oraz sporo innych. Wraz z Arabami przybyło na półwysep dużo nowych przedmiotów, roślin, zjawisk w końcu, które trzeba było nazwać, przejmowano więc nazwy arabskie. Dziś Andaluzja powraca do swych korzeni, po długim okresie zepchnięcia jej arabskiej historii na drugi plan, zaczyna się znów postrzegać na każdym kroku wpływy świata muzułmańskiego. Może też z tego powodu, że i ludzie teraz są jakby bardziej otwarci A więc nie tylko architektura, kuchnia, język, ale żywi ludzie, imigranci i studenci, tak jak niegdyś, tworzą różnobarwną kulturę współczesnej Andaluzji. Andaluzja W tym rozdziale zostaną przedstawione następujące miasta andaluzyjskie Malaga i Grenada. Malaga Malaga jest dziś nowoczesnym, wielkim miastem. Założyli ja Fenicjanie i nazwali Malaka. Na wschodnim krańcu miasta znajduje się rybacka dzielnica El Palo, z niskimi domkami i sztucznie usypanymi plażami. Można tam znaleźć wiele merenderos (barów przekąskowych), w których podają pyszne ryby (pescaito). Obok areny walki byków rozpoczyna się modernistyczna dzielnica mieszkaniowa, Limonal, pełna secesyjnych domów, otoczonych wspaniałymi ogrodami. Ogrodzenia toną w krzakach jaśminu i pokrytych kwiatami pnączach. Długi park z palmami, po których pomykają lekkie powoziki zaprzęgnięte w konie, ciągnie się od fortu z Alcazabą do centrum miasta i portu. 3
Granada Granada położona jest na łagodnych pagórkach u stóp wyniosłych i pokrytych śniegiem szczytów Sierra Nevada. Najstarsza część miasta to jego górna część, gdzie w XIV wieku budowali swe domy Arabowie. To właśnie tam czeka na gości jeden z najpiękniejszych zespołów pałacowych świata. Alhambra wznosi się na wzgórzu Sabica. Alhambra znaczy po arabsku czerwony, ale nie odnosi się to do koloru samej budowli, która została pomalowana na biało. Chodzi o czerwony kolor gliniastej, suchej ziemi otaczającej zespół miejski. Kompleks ten składa się z siedmiu pałaców i został zbudowany w wiekach XIV i XV jako siedziba dynastii Nasrydów. Otoczony jest wysokimi murami z ufortyfikowanymi wieżami. Wewnątrz murów znajduje się forteca Alkazaba (cytadela), pochodząca z okresu przednasrydzkiego. Można tam nadal oglądać fundamenty koszar wojskowych, łaźni, lochów i stajni. Dwiema najsłynniejszymi częściami Alhambry są budowle wokół Dziedzińca Comares, wzniesione za panowania Jusufa I (133354) i wokół Dziedzińca Lwów, wybudowane przez syna Jusufa, Muhammada V (135491). Pod kopułą Wieży Comares, wyobrażającą Siedem Niebiańskich Królestw, znajdował się tron. Tam król przyjmował ambasadorów, którzy wchodzili oszołomieni przepychem tego miejsca, co było zgodne z intencją architektów i ich królewskich zleceniodawców. Katalonia Celem tego rozdziału jest przybliżenie Czytelnikowi jednej z dwu północnych prowincji hiszpańskich Katalonii. Pokrótce omówimy najważniejsze miasta, a mianowicie: Girona, Tarragona, Costa Duarada, Barcelona. W następnym rozdziale zajmiemy się prowincją, słynącą z wysokich temperatur powietrza oraz gorącego temperamentu jej mieszkańców. Girona Girona, miasto czterech rzek, leży u zbiegu rzek Ter, Güell, Galligant i Onyar. Dawne municipium rzymskie, od V wieku siedziba biskupów, w ciągu długich swych dziejów było wielokrotnie oblegane. Opór, jaki stawiało armii napoleońskej przeszło do legendy. Największym skarbem miasta jest katedra z romańską dzwonnicą i krużgankiem, jednonawowa, z gotyckim sklepieniem o największej rozpiętości w całej średniowiecznej architekturze europejskiej (23 m) i barokową fasadą z szerokimi schodami. W muzeum znajduje się zdumiewający XI-wieczny gobelin przedstawiający Akt Stworzenia. Muzeum sztuki w pałacu biskupim posiada również skarby sztuki romańskiej i gotyckiej. Kościół Sant Feliu jest mieszaniną romańskich, gotyckich i barokowych elementów. W prezbiterium znajdują się wczesnochrześcijańskie groby. Wśród innych budowli wartych zobaczenia należy wymienić łaźnie arabskie z XII wieku, gotycki klasztor Sant Domenec, renesansowy pałac Aligues i barokowe seminarium jezuickie Sant Marti Sacosta. Rzeka Onyar dzieli Gironę na dwie części: na jej prawym brzegu leży stare miasto, na lewym nowe, ciągnące się do Parku Devesa. Wąskie uliczki biegną przez dawną dzielnicą żydowską, 4
gdzie w średniowieczu żyła jedna z największych wspólnot żydowskich, a tutejsza szkoła Kabały była szeroko znana. Tarragona W Tarragonie rzeka Francoli uchodzi do morza. Z wyjątkiem części przeciętej ulicą Rambla, stare miasto ciągle zamknięte jest w obrębie rzymskich murów miejskich. W Tarragonie nie brak śladów architektonicznych pierwotnych rzymskich mieszkańców. Pierwotne osiedle rzymskie, Terraco, odcisnęło na mieście swe piętno. W jego najwyższym punkcie znajduje się wielka katedra. Przedtem stała tu wczesnochrześcijańska bazylika i kościół wizygocki, który pod panowaniem Arabów przekształcono na meczet. Obecna budowla zaczęła powstawać w połowie XII wieku. Oryginalny projekt przewidywał pięć romańskich naw, jednak gdy obowiązujący styl zmienił się na gotycki zbudowano trzy. Główna fasada, z centralnym gotyckim portalem i dwoma bocznymi romańskimi, nigdy nie została ukończona. Wysokie retabulum, dzieło Pere Johana (XXw.), jest jednym z największych jej skarbów. Boczną kaplicę gotycką Santa Maria dels Sastres uznaje się za arcydzieło epoki. W centralnej absydzie znajduje się XIV?wieczna figura nagrobna arcybiskupa Juana de Aragon. Costa Daurada To złote plaże wybrzeża dały mu jego nazwę. Żyzne równiny schodzą aż do morza, gdzie wiele rybackich osiedli przekształciło się w miejscowości wypoczynkowe. Arenys de Mar ma za sobą długą tradycję skutnictwa. W XVI wieku posiadało co najmniej 4 doki, a w XVII dysponowało flotą 45 statków pełnomorskich. Nadszedł jednak czas upadku spowodowany utratą kolonii, wprowadzeniem napędu parowego i konkurencją portu barcelońskiego w XIX wieku. Jednak miasto jest nadal ważnym portem rybackim, a liczba zawijających doń jachtów i żaglówek stale rośnie. Nie należy lekceważyć znakomitych miejscowych restauracji, a koniecznie odwiedzić trzeba kantynę bractwa rybackiego (confradia). Podają tu najlepsze tapas, przygotowane ze świeżo złowionych ryb. Specjalności miejscowe to wielkie prażone migdały i likier pomarańczowy Calisay. Barcelona Duma Katalończyków Barcelona została założona na równinie pomiędzy rzekami Llobregat i Besos jako kolonia rzymska za panowania cesarza Augusta. Pierwotne osiedle rzymskie na wzgórzu Mont Taber miało plan prostokąta z forum leżącym w punkcie przecięcia się osi. Miejsce to w dalszym ciągu stanowi centrum miasta. Tu znajduje się siedziba władz miejskich. Barcelona od początku swego istnienia odgrywała znaczną rolę na kulturowej mapie Hiszpanii. Miasto słynie m.in. z potężnej trójnawowej gotyckiej katedry, będącej jak podkreślają historycy architektury interesującym przykładem katalońskiego eklektyzmu. W krypcie świątyni znajduje się alabastrowy sarkofag św. Eulalii. Gotycki chór zyskał nowy wygląd w 1519 po tym, jak umieszczono na nim herby jego fundatora Juana de BorgoÇna. Najbardziej dynamiczny rozwój miasta przypadł na lata 20 XX w. W Barcelonie powstaje wtedy wiele obiektów, będących wizytówką miasta. Zaliczyć do nich z pewnością należy dzieła Antonia Gaudiego. Pośród licznych eklektycznych, neogotyckich czy po prostu secesyjnych budowli wyróżnia się Casa Mila. Każde z mieszkań tego domu jest inne. Kwartał domów zamknięty ulicami Passeig de Gracia, Carrer de Aragó, Rambla de Catalunya i Carrer de Consell de Cent znany jest jako jabłko niezgody, na skutek wielkiej różnorodności stylów architektonicznych kamienic. 5
Dziś trudno sobie wyobrazić, że do połowy XIX w. Barcelona właściwie pozbawiona miejsc wypoczynku. Oblicze miasta nieodwracalnie zmienił jednak Parc Güel autorstwa Gaudiego. W zamierzeniu artysty ten różnobarwny i pełen dziwacznych form architektonicznych oraz rzeźb park miał być dzielnicąogrodem. UNESCO wpisało go na listę obiektów, będących Światowym Dziedzictwem Ludzkości. W okolicach dworca znajdujemy natomiast zaplanowany z wyobraźnią Parc Joan Miró, zwany Parkiem Rzeźni, jako że na tym miejscu znajdowała się wcześniej rzeźnia. Nad parkiem dominuje wznosząca się niespodziewanie z centrum stawu imponująca rzeźba Miró Kobieta i ptak. Palmy, plac zabaw dla dzieci, pergole, pinie i eukaliptusy czynią z parku miniaturową oazę. 6