Jestem nie po to, aby mnie kochali i podziwiali, ale po to, abym ja działał i kochał. Nie obowiązkiem otoczenia pomagać mnie, ale ja mam obowiązek troszczenia się o świat, o człowieka. SYLWETKA JANUSZA KORCZAKA.
DANE BIOGRAFICZNE: Janusz Korczak (prawdziwe nazwisko Henryk Goldszmit) urodził się 22 lipca 1878 lub 1879 roku. Korczak wymieniał obie daty, wspominając w Pamiętniku, że przyczyną niepewności jest to, iż ojciec dłuższy czas nie wyrabiał synowi metryki.
CZAS EDUKACJI SZKOLNEJ I STUDIA: Lata 1891-1898 nauka w VII Rządowym Gimnazjum Męskim na Pradze, które mieściło się przy zbiegu ówczesnych ulic Brukowej i Namiestnikowskiej. Lata 1898-1904 studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (wydział mieścił się w Pałacu Kazimierzowskim przy ul. Krakowskie Przedmieście), zakończone dyplomem lekarza 17 marca 1905 r. W 1900 r. Korczak był słuchaczem tajnego Uniwersytetu Latającego, nielegalnej wyższej uczelni, na której wykładali wybitni uczeni polscy, profesorowie bez katedr, zapewniający wiedzę na wyższym poziomie niż pozostający pod kuratelą władz carskich uniwersytet.
DEBIUT PISARSKI: W Kolcach. Tygodniku Humorystycznym z 1896 r. (w numerze 39) ukazała się humoreska Węzeł gordyjski, podpisana kryptonimem Hen. Z tym pismem Henryk Goldszmit współpracuje do 1904 r., ogłaszając tam ok. 250 tekstów W 1898 r. dramat Którędy? nadesłany pod pseudonimem Janusz Korczak, otrzymał zaszczytne wyróżnienie w konkursie dramatycznym im. I. J. Paderewskiego, chociaż nie został wystawiony, nie przyniósł też honorarium.
DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA: Lata 1900-1915 członek Towarzystwa Kolonii Letnich, w roku 1904 i 1907 Goldszmit pracował bezpłatnie jako wychowawca na koloniach dla chłopców żydowskich ( Michałówka ), zaś w 1908 dla chłopców chrześcijańskich ( Wilhelmówka ). Od 1902 r. działa w bezpłatnych czytelniach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, skupiającego przedstawicieli liberalnej inteligencji warszawskiej. W 1902 r. staje się członkiem Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego, jednego z nielicznych, legalnych stowarzyszeń polskich prowadzących działalność społeczno-oświatową.
DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA CDN. Od 1908 r. jest Goldszmit członkiem Towarzystwa Pomoc dla Sierot a od 1909 jego zarządu, od 1910 r. pracuje w komisji budowy gmachu Domu Sierot. Od 1911 r. współpracuje z V Oddziałem Towarzystwa Kultury Polskiej, który po rewolucji 1905 r. prowadził działalność oświatową w środowiskach robotniczych 7 października 1912 r. Henryk Goldszmit rozpoczyna pracę jako dyrektor Domu Sierot w nowo wybudowanym gmachu przy ul. Krochmalnej 92, za pracę tę nie pobiera wynagrodzenia.
DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA CDN. 27 lutego 1913 r. następuje uroczyste otwarcie Domu nabożeństwem w Sali rekreacyjnej oraz przemówieniem kaznodziei Wielkiej Synagogi, Samuela Abrahama Poznańskiego. Henryk wygłasza programową wypowiedź Ku otwarciu Domu Sierot.
JANUSZ KORCZAK - LEKARZ Po otrzymaniu dyplomu, Korczak uzyskał posadę lekarza miejscowego w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Daumanów w Warszawie przy ul. Śliskiej 51. Szpital, obliczony na 20-25 łóżek przeznaczony był dla dzieci wyznania mojżeszowego, leczył bezpłatnie, a utrzymywał się z zapisów. Współpraca z pismami fachowymi: Krytyką Lekarską, Wiedzą, Medycyną i Kroniką Lekarską i Przeglądem Pediatrycznym.
PUBLIKACJE LITERACKIE I PEDAGOGICZNE: Dzieci ulicy (1901) Koszałki opałki (wybór felietonów z pisma Kolce -1905) Dziecko salonu (1906) Mośki, Jośki i Srule (1910) Józki, Jaśki i Franki (1911) Bobo (1914) zawiera: Bobo (studiumpowiastka);feralny tydzień (Z życia szkolnego), Spowiedź motyla. Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie (1919).
PUBLIKACJE LITERACKIE I PEDAGOGICZNE: Momenty wychowawcze (1919). Jak kochać dziecko. Internat. Kolonie letnie. Dom Sierot (1920). Prawo dziecka do szacunku (1928). Król Maciuś Pierwszy (1923) Król Maciuś na wyspie bezludnej (1923) Bankructwo Małego Dżeka (1924) Kiedy znów będę mały (1925) Bezwstydnie krótkie (1926)
PUBLIKACJE LITERACKIE I PEDAGOGICZNE CDN. Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i dorosłych (1930) 9.X. 1926 r. ukazuje się inauguracyjny numer Małego Przeglądu, pisma dla dzieci, pisanego przez same dzieci, drukowanego jako dodatek tygodniowy do wydawanej w języku polskim żydowskiej gazety Nasz Przegląd ; Korczak założył to pismo i prowadził je do 1930 r. (później redakcję przejął Igor Newerly). 15.I. 1935 r. odbyła się inauguracja audycji radiowych dla dzieci w Polskim Radiu, znanych jako gadaninki radiowe Starego Doktora (prowadził do 1939 r. z przerwami)
PUBLIKACJE LITERACKIE I PEDAGOGICZNE CDN. Uparty chłopiec. Życie Ludwika Pasteura 1938 (książka dla starszych dzieci); Ludzie są dobrzy 1938 Trzy wyprawy Herszka 1939 Pedagogika żartobliwa. Moje wakacje. Gadaninki radiowe Starego doktora 1939 (ostatni utwór pisarza) Dzieci Biblii, Mojżesz tłumaczenia hebrajskie w czasopiśmie Omer (Tel Awiw 1939)
ZAGRANICZNE PODRÓŻE: Lato 1899 pobyt w Szwajcarii, głównie w Zurychuśladami Pestalozziego, także w Bazylei na Kongresie Syjonistycznym. W roku akademickim 1907/1908 podjął studia w Berlinie z pediatrii u prywatnych uczonych, odbył praktykę w klinikach dziecięcych. W 1910 r. półroczny pobyt w Paryżu dla uzupełnienia studiów medycznych. W 1911 r. przez miesiąc przebywał w Londynie, zwiedzał szkołę i przytułek dla dzieci w Forest Hill. Przełom września i października 1934 r. pierwsza podróż do Palestyny, w lipcu-sierpniu 1936 druga;
UDZIAŁ W WOJNACH: W 1905 r. Henryk Goldszmit zostaje powołany na front dalekowschodni, jako podwładny rosyjski; dociera z wojskiem do Mandżurii, pełni służbę przy pociągach sanitarnych, nadsyła dwie korespondencje z frontu (zamieszcza je Głos ); do kraju wraca z frontu w marcu 1906 r. W 1909 r. Goldszmit został aresztowany z powodów politycznych; przebywa czas jakiś w jednej celi z Ludwikiem Krzywickim, socjologiem i działaczem socjalistycznym.
UDZIAŁ W WOJNACH CDN. W 1914 r. Henryk Goldszmit został powołany do wojska rosyjskiego, służył jako ordynator polowy szpitala wojskowego na Ukrainie. W latach 1919-1920 bierze udział w wojnie polsko-bolszewickiej w randze majora Pracuje w wojskowych szpitalach epidemicznych, zaraża się tyfusem. Chorego pielęgnuje matka, która zarażona umiera (11 lutego 1920).
DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNO OŚWIATOWA: W 1919 r. zaczyna współpracować z organizacjami, były to: Centralny Komitet Pomocy dla Dzieci (powołany w niepodległej Polsce dla pomocy dzieciomofiarom wojny); - Wydział Opieki nad Dzieckiem Robotniczym przy Centralnej Komisji Związków Zawodowych; - Fundacja Polsko-Amerykańska Komitetu Pomocy Dzieciom, gdzie reprezentuje żydowskie instytucje pomocy. W 1921 r. współinicjuje założenie Towarzystwa Nasz Dom, mającego na celu wspomaganie sierocińca dla polskich dzieci robotniczych Nasz Dom w Pruszkowie; - z sierocińcem tym, kierowanym przez Marię Falską, współpracuje do 15.XI.1919r.
NAUCZANIE: Lata 1919-1923 wykłady z psychologii w żydowskiej szkole pielęgniarek dla dzieci, której kierowniczką była Anna Braude Hellerowa; W roku 1921 wygłasza odczyt Wiosna i dziecko inaugurujący cykl odczytów o dziecku, organizowany przez Polsko - Amerykański Komitet Pomocy Dzieciom; Od 1922 r. współpracuje z Państwowym Instytutem Pedagogiki Specjalnej, którego dyrektorem była Maria Grzegorzewska;
NAUCZANIE CDN. W roku akademickim 1922/23 wykłada w seminarium dla freblanek, organizowanym przez żydowskie stowarzyszenia kulturalno-oświatowe Tarbut ; W roku akademickim 1925/26 wykłada psychologię dziecka w Państwowym Seminarium dla Nauczycieli Religii Mojżeszowej, W r. 1933 prowadzi zajęcia w Państwowym Instytucie Nauczycielskim, odchodzi w 1935 r. na znak protestu przeciw odwołaniu przez władze dyrektorki Marii Grzegorzewskiej.
CZASY II WOJNY ŚWIATOWEJ: W pierwszych dniach wojny Henryk Goldszmit zgłasza się do Służby Polskiego Radia, wygłasza pogadanki dla dzieci, nawołuje do spokoju. Jednocześnie zabiega niestrudzenie o społeczne wsparcie dla Domu Sierot, organizuje dla jego pensjonariuszy kolonię letnią (czerwiec-lipiec 1940). W czasie przesiedlenia Domu do getta zostaje aresztowany za nienoszenie nakazanej Żydom przez władze okupacyjne opaski z gwiazdą Dawida (listopad 1940 r.). W więzieniu przebywa przez miesiąc. Wraca do Domu Sierot znajdującego się już w obrębie getta przy ulicy Chłodnej 33.
CZASY II WOJNY ŚWIATOWEJ CDN. W lutym 1942 r. podejmuje się dodatkowej opieki nad zaniedbanym internatem dla sierot przy ulicy Dzielnej 39. 18 lipca odbywa się w Domu inscenizacja sztuki Rabindranatha Tagore Poczta, która w zamyśle Korczaka ma przygotować dzieci do godnej i świadomej śmierci. 22 lipca rozpoczyna się w getcie akcja zagłady; 5 lub 6 sierpnia Dom Sierot zostaje wyprowadzony na Umschlagplatz; Korczak wraz z dziećmi i personelem odjeżdża wagonami do obozu zagłady w Treblince.
SPUŚCIZNA: Korczak domagał się, by uznano, że dziecko jest pełnoprawnym człowiekiem od chwili narodzin, na każdym etapie swego istnienia i ma prawo być sobą, takim jakim jest. Był prekursorem walki o prawa dziecka; szczególną uwagę zwracał na nierównoprawną pozycję dzieci w społeczeństwie, ich niewolniczą zależność od dorosłych. Te idee znalazły odbicie i rozwinięcie w stworzonym przez Korczaka nowoczesnym, antyautorytarnym systemie wychowania, respektującym potrzeby i dążenia dziecka, a zarazem skłaniającym dziecko do pracy nad sobą i pobudzającym je do aktywności i samodzielności, opartym na różnych formach dziecięcego samorządu
ŚWIADECTWO: We wszystkich wypowiedziach Korczaka nieustannie przewijała się kwestia elementarnych norm moralnych obowiązujących w każdych warunkach, nawet najcięższych. Właśnie w takich warunkach należy zdaniem Korczaka stale pamiętać, że : wszystko na świecie chce być czyste; powinno nam zależeć na uczciwości, która nie jest wyrozumowana; musimy brać od innych, ale możemy i powinniśmy dawać; ludziom potrzeba trochę życzliwości; niezbędne są wzajemna tolerancja i wyrozumiałość.
LITERATURA: Mortkowicz-Olczakowa H., Janusz Korczak, Warszawa 1966. O Januszu Korczaku, pisarzu, który kochał dzieci, Poradnik Bibliotekarza 1962 nr 9. Olczak-Ronikier J., Janusz Korczak. Próba biografii, Kraków 2012. www.pskorczak.org.pl dostępne w Internecie Jaworski M., Janusz Korczak, Warszawa 1973. Lewin A., Ostatnie świadectwa, w: Janusz Korczak w getcie. Nowe źródła, Warszawa 1992, s. 5-23