WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE OBORY WOLNOSTANOWISKOWE

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO W OLSZTYNIE OBORY WOLNOSTANOWISKOWE Olsztyn, 2011 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie Józef Żyliński Obory wolnostanowiskowe dla bydła Olsztyn, 2011 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax (89) 535 76 84, 526 44 39, 526 82 29 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl W-MODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. (87) 520 30 31, 520 30 32, fax (87) 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor W-MODR mgr inż. Zygmunt Kiersz Zastępca Dyrektora W-MODR inż. Antoni Parfinowicz Zastępca Dyrektora W-MODR mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 600 egz. Wydanie I

Spis treści strona 1. Wstęp... 5 2. Dobrostan zwierząt... 5 3. Zalety obory wolnostanowiskowej... 6 4. Podstawa prawna... 6 5. Warunki utrzymania bydła... 7 6. Obora wolnostanowiskowa na głębokiej ściółce... 8 7. Obora wolnostanowiskowa płytka na ruszcie... 10 8. Przykład projektu obory wolnostanowiskowej na głębokiej ściółce dla 38 krów mlecznych... 11 9. Przykład projektu obory wolnostanowiskowej płytkiej na ruszcie dla 48 krów mlecznych... 12 10. Pojenie... 12 11. Poczekalnia... 13 12. Dój... 15 13. Przechowalnia mleka... 17 14. Mikroklimat w oborze... 18 15. Rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne... 21 16. Literatura... 23 4 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

W-MODR w Olsztynie 2011 r. 5

1. WSTĘP Obecnie stawiane są wysokie wymagania dla produkcji mleka na Wspólny Rynek UE m.in. wysoką jakość higieniczną i zdrowotną przetworów mleczarskich, sprostanie wymogom efektywności i konkurencyjności produkcji oraz stosowanie technologii produkcji przyjaznej dla środowiska naturalnego. Zaprojektowane dla wygody człowieka systemy utrzymania zwierząt zasadniczo modyfikują nie tylko zachowanie się (behawior), ale i fizjologię organizmu zwierząt. Nowe normy prawne oraz wzrastające oczekiwania rynkowe zmuszają hodowców do uwzględnienia potrzeb zwierząt. Hodowca oczekuje od systemu utrzymania zwierząt: wysokiej produkcyjności zwierząt, małego nakładu pracy, łatwości zarządzania, niskich kosztów ogólnych, wysokiego zysku końcowego. System utrzymania bydła określa: zakres swobody ruchu (obory uwięziowe lub wolnostanowiskowe), system usuwania i magazynowania obornika, technologię produkcji oraz elementy stałego wyposażenia budynku, budowle towarzyszące: płyta obornikowa, zbiornik na gnojówkę i gnojowicę. Wymagania zwierząt można ująć w postaci pięciu wolności od: niedożywienia, termicznego i fizycznego dyskomfortu, chorób i zranień, strachu i stresu, oraz do swobodnego manifestowania naturalnych zachowań. 2. DOBROSTAN ZWIERZĄT Dobrostan zwierząt to: spełnienie wymagań dotyczących ewakuacji zwierząt, zapewnienie stałego dostępu zwierząt do wody (w kojcu, na stanowisku, na wybiegu, na pastwisku), właściwe oświetlenie w budynku światłem dziennym lub sztucznym, zapewnienie minimalnych wymiarów stanowisk, zapewnienie minimalnych powierzchni kojców, odpowiednie powierzchnie wybiegów, zapewnienie odpowiednich rusztów, podłóg i posadzek, 6 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

spełnienie wymagań dotyczących przegród technologicznych, ciągów i otworów komunikacyjnych, utrzymanie w budynku właściwego mikroklimatu, na który składają się: temperatura i wilgotność względna powietrza, koncentracja szkodliwych gazów, poziom oświetlenia, właściwa wentylacja i prędkość ruchu powietrza, zabezpieczenie przed wpływami atmosferycznymi i wilgocią z podłoża, odprowadzenie odchodów i ścieków za stanowisk dla zwierząt, wyposażenie pomieszczeń w odpowiednie instalacje i urządzenia, stworzenie odpowiednich warunków do pracy obsługi. 3. ZALETY OBORY WOLNOSTANOWISKOWEJ Za budową obory wolnostanowiskowej przemawiają następujące względy: niższy koszt budowy, modernizacji i rozbudowy (lekka konstrukcja budynku, bez poddasza użytkowego), niższy koszt instalacji wodnej (1 poidło grupowe może obsłużyć 50 i więcej krów), niski koszt wygrodzeń szczególnie w oborach na głębokiej ściółce, niższy koszt wentylacji grawitacyjnej w porównaniu z wentylacją mechaniczną, tańsze i lepsze oświetlenie naturalne obór wolnostanowiskowych za pomocą przezroczystych płyt w połaci dachu w porównaniu z budową tradycyjnych okien, korzystniejsze warunki środowiskowe dla krów; swoboda ruchu oraz czyste powietrze korzystnie wpływają na zdrowotność i wydajność mleczną krów, mniejsze nakłady pracy związane z obsługą bydła, wyeliminowanie uciążliwego i niebezpiecznego wiązania i zwalniania krów z uwięzi, dój krów w hali udojowej nie wymaga dużego wysiłku fizycznego i jest bardziej bezpieczny, zapewnienie wyższej higieny podczas doju w hali udojowej. 4. PODSTAWA PRAWNA Wymagania, warunki utrzymania i sposób postępowania przy utrzymaniu bydła regulują m.in. następujące Przepisy prawne: 1. Ustawa Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, art. 29, ze zm.). 2. Ustawa (weterynaryjna) z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. 2004, 69, 625, ze zm.). 3. Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. Nr 147/2007 poz. 1033, ze zm.). W-MODR w Olsztynie 2011 r. 7

4. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. 2010, nr 56, poz. 344), (obowiązuje od 30 czerwca 2010 r.). Rozporządzenie określa wymagania i sposób postępowania przy utrzymywaniu między innymi cieląt z gatunku bydło domowe. 5. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 z 2010 r., poz. 778), (obowiązuje od 30 czerwca 2010 r.). Rozporządzenie określa minimalne warunki utrzymywania między innymi bydła, z wyjątkiem cieląt. To co czytamy w Dyrektywach, czy regulacjach krajowych, to jedynie zbiory minimalnych warunków, jakie należy zapewnić zwierzętom. 5. WARUNKI UTRZYMANIA BYDŁA Bydło powinno utrzymywać się w warunkach: nieszkodliwych dla ich zdrowia oraz niepowodujących urazów, uszkodzeń ciała lub cierpień, zapewniających im swobodę ruchu a w szczególności możliwość kładzenia się, wstawania oraz leżenia, umożliwiających kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. Podłoga w pomieszczeniach, w których utrzymuje się zwierzęta, powinna być twarda, równa i stabilna, a jej powierzchnia gładka i nieśliska. Obory wolnostanowiskowe w zależności od systemów utrzymania można podzielić na: na głębokiej ściółce, obory płytkie (na ruszcie), kombiboksowe, boksowe. Każda obora wolnostanowiskowa powinna posiadać wydzielone pomieszczenia takie jak: legowisko, stół paszowy, pomost żywieniowy przy stole paszowym, poczekalnię, halę udojową (wydajalnię), przechowalnię mleka, maszynownię, dyżurkę i pomieszczenie sanitarne. 8 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

Obory wolnostanowiskowe dla bydła Obory wolnostanowiskowe możemy budować w konstrukcji stalowej lub drewnianej: Konstrukcja stalowa Konstrukcja drewniana 6. OBORA WOLNOSTANOWISKOWA NA GŁĘBOKIEJ ŚCIÓŁCE Zagłębienie sektora wypoczynkowego na głębokiej ściółce w stosunku do korytarza paszowo-gnojowego powinno wynosić 110-120 cm. Do okresowego usuwania obornika i dowożenia słomy (ściołów) należy przewidzieć odpowiedniej szerokości drzwi wjazdowe, których szerokość powinna wynosić 3,5-4,5 m. Drzwi powinny być otwierane na zewnątrz budynku, ale najlepiej jak są przesuwne. Pochylnie wjazdowe do pomieszczeń z głęboką ściółką powinny mieć maksymalne nachylenie nieprzekraczające 15% a ich powierzchnia szorstka i nie śliska. Dla wejścia krów z legowiska na pomost paszowo-gnojowy należy wykonać bezpieczne schody o szerokości min. 3 m zabezpieczone barierką ochronną lub schody zabiegowe. Szerokość stopnia schodów powinna wynosić min. 60 cm a ich wysokość 17-18 cm. Słoma do ścielenia legowisk powinna być dobrej jakości (sucha i nie zapleśniała). Na głębokiej ściółce przyjmuje się zużycie słomy w ilości 6-8 kg/1 krowę/dobę. W-MODR w Olsztynie 2011 r. 9

Sektor wypoczynkowy bez wydzielonych legowisk Schody do wejścia na pomost żywieniowy Tab. 1. Minimalna powierzchnia na 1 sztukę bez wydzielonych legowisk na głębokiej ściółce Zwierzęta Powierzchnia (m 2 ) Krowy o wadze powyżej 500 kg 5,0 Krowy i jałówki powyżej 7 miesiąca ciąży (do 500 kg) 4,5 Jałówki powyżej 6 miesiąca życia do 7 miesiąca ciąży 2,2 Buhaje 9,0 Bydło opasowe o masie ciała do 300 kg 1,6 Bydło opasowe o masie ciała powyżej 300 kg 2,2 10 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

7. OBORA WOLNOSTANOWISKOWA PŁYTKA NA RUSZCIE Korytarz spacerowo-gnojowy na ruszcie i legowiska dla krów Tab. 2. Minimalne wymiary wydzielonych legowisk dla bydła w oborze wolnostanowiskowej Zwierzęta Wymiary legowiska (cm) długość szerokość Krowy i jałówki powyżej 7 miesiąca ciąży i masie ciała powyżej 500 kg 220 115 Krowy i jałówki powyżej 7 miesiąca ciąży i masie ciała do 500 kg 210 110 Jałówki powyżej 6 miesiąca życia do 7 miesiąca ciąży 190 90 Obory wolnostanowiskowe na ruszcie polecane są dla gospodarstw, które nie posiadają dostatecznej ilości słomy do ścielenia (mały areał produkcji zbóż). W każdej oborze wolnostanowiskowej, bez względu na system utrzymania, poza legowiskiem dla krów dojnych, należy wydzielić miejsce dla krów zasuszonych, jałówek, cieląt, porodówkę oraz izolatkę chyba, że te grupy technologiczne zwierząt są utrzymywane w innym budynku inwentarskim. Legowiska dla krów w takiej oborze należy ocieplić i wypełnić sieczką ze słomy, trocinami a najlepiej wyłożyć materacami gumowymi. Pojemność zbiorników podrusztowych na gnojowicę powinna zapewnić jej magazynowanie przez okres zimowy zgodnie z obowiązującymi normami. W zależności od technologii żywienia i obsady krów w oborze z jednego stanowiska żywieniowego przy stole paszowym może korzystać do 3 krów. Szerokość jednego stanowiska żywieniowego dla krowy przy stole paszowym wynosi ok. 70 cm. Szerokość stołu paszowego, w zależności od technologii żywienia i utrzymania krów, powinna wynosić 350-500 cm. Posadzka stołu paszowego powinna znajdować się o ok. 15 cm wyżej jak korytarz z którego zwierzęta pobierają pasze. Pomiędzy stołem paszowym a pomostem żywieniowym powinny być zainstalowane odpowiednie przegrody paszowe (drabiny paszowe) uzależnione od systemu żywienia. Przy żywieniu TMR może to być pozioma rura zamontowana na wysokości 90-100 cm i wysunięta ok. 20 cm w stronę stołu paszowego. Tak zamontowana przegroda ogranicza nacisk na nią zwierząt oraz zwiększa zasięg krów przy pobieraniu paszy. Natomiast przy żywieniu sianokiszonką z bel i kiszonką z kukurydzy należy stosować drabiny ukośne lub drabiny samoblokujące. Drabinę taką montuje się pod W-MODR w Olsztynie 2011 r. 11

Obory wolnostanowiskowe dla bydła kątem 200 z nachyleniem w stronę stołu paszowego. Przednia krawędź żłobu pod drabiną paszową powinna być wykonana do wysokości 50-60 cm. Drabina paszowa rurowa Drabina paszowa ukośna 8. PRZYKŁAD PROJEKTU OBORY WOLNOSTANOWISKOWEJ NA GŁĘBOKIEJ ŚCIÓŁCE DLA 38 KRÓW MLECZNYCH 1 - sektor wypoczynkowy na głębokiej ściółce, 2 - korytarz paszowo-gnojowy, 3 - stół paszowy, 4 - poczekalnia, 5 - hala udojowa, 6 - przechowalnia mleka, 7 - pomieszczenie sanitarne 12 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

9. PRZYKŁAD PROJEKTU OBORY WOLNOSTANOWISKOWEJ PŁYTKIEJ NA RUSZCIE DLA 48 KRÓW MLECZNYCH 1 - boksy dla krów dojnych, 2 - boksy dla krów zasuszonych, 3 - boksy dla jałówek, 4 - kojce dla cieląt, 5 - porodówka, 6 - korytarz, 7 - korytarz spacerowo-gnojowy, 8 - stół paszowy, 9 - stacja paszowa, 10 - hala udojowa, 11 - przechowalnia mleka, 12 - korytarz, 13 - pomieszczenie biurowe, 14 - maszynownia, 15 - pomieszczenie gospodarcze, 16 - pomieszczenie magazynowe, 17 - łazienka. 10. POJENIE Wszystkim zwierzętom należy zapewnić stały dostęp do wody pitnej. Wyposażenie i sprzęt stosowany do żywienia i pojenia powinien być skonstruowany i umieszczony w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko zanieczyszczenia paszy lub wody oraz ułatwić bezkonfliktowy dostęp tych zwierząt do paszy i wody. Sprzęt ten powinien być wykonany z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt oraz nadających się do czyszczenia i odkażania. W oborach wolnostanowiskowych stosuje się poidła grupowe miskowe lub komorowe (korytkowe) o pojemności od 100 do 300 l wody. Jedno poidło może obsłużyć 50 i więcej krów. Zaleca się jednak, bez względu na obsadę krów, zainstalowanie 2 poideł. Zapewnia to dobry dostęp do wody także dla krów o niższej pozycji w hierarchii stada. Poidła należy tak umieścić, aby nie powodować urazów ciała u krów a jednocześnie zapewnić dogodny do nich dostęp. Maksymalna wysokość górnej krawędzi poidła od poziomu stanowiska powinna wynosić 90 cm. Temperatura wody ma wpływ na jej spożycie oraz produkcję mleka. W okresie zimowym zaleca się utrzymanie temperatury wody w granicach min. 8-10 o C. La- W-MODR w Olsztynie 2011 r. 13

tem krowy otrzymujące wodę o temperaturze 10-12 o C spożywają więcej paszy i dają więcej mleka. Zapotrzebowanie na wodę na 1 krowę wynosi ok. 70-90 litrów na dobę. Poidło miskowe Poidło korytowe (komorowe) 11. POCZEKALNIA Poczekalnia jest miejscem, gdzie krowy oczekują na dój przed wejściem do hali udojowej. Usytuowanie poczekalni uzależnione jest od typu obory wolnostanowiskowej. Kształt poczekalni może być różny, ale długa i wąska jest korzystniejsza. Wymiary poczekalni powinny być dostosowane do liczebności krów dojnych. Zalecana powierzchnia poczekalni powinna wynosić co najmniej 1,5 m 2 /1krowę. Poczekalnia powinna być dobrze oświetlona, wentylowana i skanalizowana. Obszar z głęboką ściółką nie powinien stanowić poczekalni. Posadzki w poczekalni mogą być betonowe lub rusztowe. Zaleca się wykonanie 4-6% spadku tych posadzek od wejścia do hali udojowej w kierunku do kratek kanalizacyjnych znaj- 14 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

dujących się na końcu poczekalni. Spadek ten umożliwia łatwe czyszczenie (spłukiwanie) posadzki jak również dzięki niemu krowy ustawiają się przodem w kierunku hali udojowej i chętnie do niej wchodzą. Aby zmniejszyć nakład pracy związany z utrzymaniem posadzki w czystości zaleca się posadzki rusztowe ze zbiornikiem gnojowicy podrusztowym. Aby uchronić krowy przed urazami, przy wejściu na wydajalnię i na korytarzach wyjściowych z wydajalni zaleca się zamontowanie gładkich barierek ochronnych, mocowanych na wysokości ok. 90 cm od posadzki i min. 10 cm odstających od ściany. Poprawnie wykonana poczekalnia dla krów Barierka ochronna przy wejściu i na korytarzach wyjściowych z hali udojowej W-MODR w Olsztynie 2011 r. 15

12. DÓJ W oborach wolnostanowiskowych dój odbywa się w wydzielonych pomieszczeniach zwanych halami udojowymi, dojarniami lub wydajalniami. Każde pomieszczenie do doju musi spełniać następujące warunki: posiadać posadzki trwałe, równe, stabilne i nie śliskie, łatwo zmywalne, z odpowiednim spadkiem, skanalizowane, ściany gładkie i łatwo zmywalne, dobre oświetlenie i wentylację, bezpieczne wejścia i wyjścia, zabezpieczenie przed innymi zwierzętami, odizolowanie od innych źródeł zanieczyszczeń (np. obornika, gnojówki, gnojowicy). Zalety doju w hali udojowej w porównaniu z dojem na stanowiskach dojarką przewodową: wyższa wydajność (Rybia Ość 2x3 to około 37 krów/godz.), poprawa komfortu i higieny pracy (wyprostowania pozycja robocza dojarza), dój przy obniżonym i stabilnym podciśnieniu roboczym, możliwość późniejszego doposażenia systemu, wyższa higiena udoju mleka, poprawa jakości mleka, krótki rurociąg mleczny, niższe jednostkowe koszty eksploatacji. W oborach wolnostanowiskowych stosujemy następujące systemy udojowe: 1. Hala udojowa Rybia ość - dój grupowy - wymiana krów podczas doju - grupowa - najczęściej stosowana hala 16 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

Obory wolnostanowiskowe dla bydła 2. Hala udojowa Tandem lub Autotandem - indywidualne traktowanie krowy - wymiana krów podczas doju - indywidualna 3. Hala udojowa Bok w bok - dój grupowy - wymiana krów podczas doju - grupowa - ograniczony kontakt dojarza z krowami - aparat zakładany pomiędzy tylnymi nogami krowy 4. Dojarnia Karuzelowa - dój grupowy - wymiana krów podczas doju - ciągła - dla dużych stad 5. Robot Udojowy - dój automatyczny bez udziału dojarza - automatyczna identyfikacja krowy oraz czynności przedi poudojowe - wymiana krów podczas doju - indywidualna, tzw. wyjście kierowane selekcyjne lub swobodne wyjście - dla dużych stad W-MODR w Olsztynie 2011 r. 17

System organizacji ruchu krów w oborze wolnostanowiskowej wyposażonej w roboty udojowe wyjście kierowane selekcyjne 13. PRZECHOWALNIA MLEKA Przechowalnię mleka należy zlokalizować możliwie jak najbliżej hali udojowej, aby rurociąg mleczny był krótki. Przechowalnia musi spełniać następujące warunki: posiadać odpowiednią powierzchnię i wysokość dostosowaną do gabarytów schładzalnika mleka, zapewnić wygodny dostęp do zbiornika mleka przez odbiorcę, zapewnić ochronę mleka podczas całego okresu przechowywania, odpowiednio odizolować od wszelkich źródeł zanieczyszczeń jak np. toalety, obornik, gnojowica, gnojówka, nawozy, magazyny, w przechowalni mleka nie myje się sprzętu związanego z dojem, posiadać zamykane, szczelne drzwi pomiędzy przechowalnią mleka a pozostałymi pomieszczeniami budynku inwentarskiego, utrzymywać czystość i porządek, sprzęt i wyposażenie przechowalni powinno być łatwe do mycia, czyszczenia i dezynfekcji, ściany, podłogi i sufit powinny być równe, gładkie i łatwe do mycia i dezynfekcji, posiadać odpowiednią kanalizację, wentylację i oświetlenie, otwory wentylacyjne i otwierane okna powinny posiadać zabezpieczenie (np. siatki) przed dostaniem się owadów, ptaków i gryzoni, zapewnić dostateczne zaopatrzenie w wodę odpowiedniej jakości, odpowiadającej normom wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, nie przechowywać w przechowalni mleka leków, substancji chemicznych niebędących w ciągłym użyciu oraz produktów żywnościowych, 18 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

zachować odległość zbiornika na mleko od ścian wewnętrznych min. 60 cm a od drzwi, przez które odbiera się mleko min. 120 cm, drzwi zewnętrzne do przechowalni powinny mieć wymiary umożliwiające wstawienie zbiornika na mleko. Planując pojemność zbiornika mleka, należy zakładać odbiór mleka co drugi dzień oraz brać docelową dzienną produkcję mleka. Mleko powinno być szybko schłodzone. Polecany jest system dwuetapowego schładzania. Pierwszym etapem jest wstępne schładzanie mleka w wymienniku ciepła a drugim schładzanie do pożądanej temperatury (4-6 o C) w zbiorniku mleka. Zaletą tego systemu jest szybkie wstępne schłodzenie mleka, zminimalizowanie rozwoju bakterii oraz wykorzystanie ciepła z mleka do ogrzewania wody. Ograniczone jest również zużycie energii na schładzanie mleka w zbiorniku. Przykład przechowalni mleka z wymiennikiem ciepła i ze zbiornikiem chłodzącym 14. MIKROKLIMAT W OBORZE Mikroklimat to jeden z podstawowych warunków właściwego chowu i hodowli bydła, na które składają się: temperatura, wilgotność względna powietrza, wentylacja i prędkość ruchu powietrza, koncentracja szkodliwych gazów, oświetlenie, stopień zapylenia. Parametry tych czynników powinny być utrzymane na poziomie nieszkodliwym dla zwierząt. Prawidłowo działająca wentylacja powinna zapewnić: właściwą wymianę powietrza, usunięcie nadmiaru pary wodnej (wilgoci), usunięcie szkodliwych gazów i nieprzyjemnych zapachów, W-MODR w Olsztynie 2011 r. 19

usunięcie zanieczyszczeń z budynku (pyłu), zapobiec skraplaniu się pary wodnej na ścianach wewnątrz budynku. Dopuszczalne stężenie szkodliwych gazów w oborze wynosi: dwutlenku węgla CO 2 - (do 5 930 mg/m 3 ) - do 3 000 ppm siarkowodoru H 2 S - (do 7,5 mg/m 3 ) - do 5 ppm amoniaku NH 3 - (do 15,4 mg/m 3 ) - do 20 ppm W przypadku wyposażenia obory w mechaniczny lub automatyczny system wentylacji, system ten łączy się z systemem alarmowym sygnalizującym awarię systemu wentylacyjnego oraz z systemem wentylacji awaryjnej. Najczęściej w oborach wolnostanowiskowych stosuje się wentylację grawitacyjną kalenicową, która jest najtańsza, niezawodna i dobrze wykonana zapewnia właściwy mikroklimat w budynku. Nawiew świeżego powietrza następuje przez regulowane okna lub otwory w bocznych ścianach budynku, natomiast wywiew zanieczyszczonego powietrza następuje przez regulowaną szczelinę w kalenicy dachu na całej długości budynku. Kalenica stanowi dodatkowo naturalne źródło światła w budynku. Przykład wentylacji grawitacyjnej okapowo-kalenicowej: Nawiew świeżego powietrza przez okna w bocznych ścianach Wywiew powietrza przez kalenicę w dachu 20 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

Tab. 3. Temperatura w oborach Zwierzęta minimalna Temperatura w 0 C optymalna Krowy w oborze 6 8-16 Krowy w porodówce 16 16-20 Cielęta w profilaktorium 16 16-20 Cielęta do 3 miesiąca 8 12-20 Cielęta powyżej 3 miesiąca 4 12-16 Jałówki powyżej 6 miesięcy 4 8-16 Jałówki cielne 4 10-18 Tab. 4. Wymiana powietrza w pomieszczeniach dla bydła Zwierzęta Wymiana powietrza w m 3 /szt. /godz. zima lato Krowy 90 350-400 Cielęta do 2 tygodni 20 80 Cielęta do 6 miesiąca 30 90-120 Jałówki i młode bydło opasowe do 18 miesiąca 60 250 Jałówki powyżej 18 miesiąca 70 280-300 Tab. 5. Wymagane oświetlenie w oborach Zwierzęta Oświetlenie dzienne okno/ podłoga natężenie w lux Oświetlenie sztuczne jarzeniowe W/m 2 żarowe W/m 2 Porodówka 1:15 20-30 4 16 Krowy, jałówki, cielęta powyżej 2 tygodni 1:18 20-30 4 16 Bukaty 1:25 10-20 4 8 Stanowisko zabiegowe 1:18 20-30 4 12 Paszarnia 1:20 50 5 20 Oświetlenie nocą - 3-5 - - Tab. 6. Wymagana pojemność urządzeń do przechowywania nawozów naturalnych (dla 1 DJP) System utrzymania zwierząt System ściółkowy Wymagana pojemność na OSN (6 miesięcy) 3,5 m 2 (obornik) 3,0 m 3 (nawozy płynne) Wymagana pojemność na pozostałych obszarach (4 miesiące) 2,5 m 2 (obornik) 2,0 m 3 (nawozy płynne) System bezściółkowy 10 m 3 (gnojowica) 7 m 3 (gnojowica) W-MODR w Olsztynie 2011 r. 21

Obory wolnostanowiskowe dla bydła 15. ROZWIĄZANIA MATERIAŁOWO-KONSTRUKCYJNE Obory wolnostanowiskowe w przeważającej części są to obiekty bez poddaszy użytkowych, o lekkich konstrukcjach stalowych lub drewnianych, znacznych kubaturach, z dachami dwuspadowymi o nachyleniu połaci 200 do 250. Mogą to być konstrukcje bezpodporowe lub z podporami. Instalowane kurtyny powietrzne w bocznych ścianach obory powinny być montowane na stałe u dołu i podnoszone do góry, by w okresie zimowym ograniczyć wlot zimnego powietrza na zwierzęta a ukierunkować je pod połać dachową. Kurtyny te nie mogą całkowicie zamknąć wlotu świeżego powietrza do obory. Dachy o nachyleniu połaci 250 korzystnie wpływają na mikroklimat obory usprawniając wentylację grawitacyjną. Do krycia dachu stosuje się płyty bitumiczne typu Gutanit, Onduline, płyty włóknocementowe Eurofala czy też blachę trapezową. Zalecane jest ocieplenie połaci dachowej izolacyjnymi płytami warstwowymi poliuretanowymi lub styropianowymi. Możemy też wykonać termoizolację z pianki poliuretanowej PUR naniesionej w postaci płynnej na wewnętrzną stronę pokrycia dachowego. Poniżej okna wentylacyjne JFC wykonane z poliwęglanu komorowego (lekka aluminiowa konstrukcja, brak efektu skraplania pary wodnej, przepuszczalność światła 80%) Przesuwne Uchylane 22 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

obory wolnostanowiskowe dla bydła Połać dachowa ocieplona izolacyjnymi płytami warstwowymi z rdzeniem poliuretanowym Termoizolacja z pianki poliuretanowej PUR naniesionej w postaci płynnej na wewnętrzną stronę pokrycia dachowego dach w oborach wolnostanowiskowych to nie tylko pokrycie, ale i kalenica wentylacyjna wyciągowa i oświetlenie budynku. oświetlenie naturalne przez kalenicę i połać dachową wykonane z przezroczystych płyt poliestrowych tzw. świetlików, jest znacznie efektywniejsze niż oświetlenie oknami zamontowanymi w bocznych ścianach budynku. drzwi w oborze posiadają dużą powierzchnię i przy otwieraniu przy wietrznej pogodzie stanowią duże zagrożenie dla ludzi i zwierząt. dlatego zaleca się montowanie drzwi rozsuwanych. drzwi powinny być izolowane i zabezpieczone przed korozją. W oborze zaleca się instalować okna wykonane z PcV z uwagi na łatwość ich mycia i konserwacji. W-modr w olsztynie 2011 r. 23

16. LITERATURA 1. Poradnik Systemy utrzymania bydła - Instytut Budownictwa Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa, Duńskie Służby Doradztwa Rolniczego, Warszawa - 2004 r. 2. Broszura Obory wolnostanowiskowe - inż. Jan Lewarowski - Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie - Olsztyn - 2005 r. 3. Ustawa Prawo budowlane (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118, art. 29, ze zm.). 4. Ustawa (weterynaryjna) z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. 2004, 69, 625, ze zm.). 5. Ustawa z dnia 10 lipca 2007 roku o nawozach i nawożeniu (Dz.U. Nr 147/2007 poz. 1033, ze zm.). 6. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań i sposobu postępowania przy utrzymywaniu gatunków zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. 2010, nr 56, poz. 344). 7. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz.U. nr 116 z 2010 r., poz. 778). 24 W-MODR w Olsztynie 2011 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39, 89 526 82 29 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl