P u s t e l n i a O. Archimandryty Gabriela w Odrynkach
Antoni Mironowicz P u s t e l n i a O. Archimandryty Gabriela w Odrynkach Pustelnia św.św. Antoniego i Teodozego Pieczerskich Odrynki 2015
Pustelnia św.św. Antoniego i Teodozego Pieczerskich w Odrynkach fotografie: Wiktor Wołkow, Andrzej Rusaczyj, Mariusz Wideryński, Natalia Dorosz skład: EkoPress Andrzej Poskrobko / 601 311 838 Projekt okładki i druk z oprawą: Wydawnictwo i Drukarnia Libra s.c. ul. Mickiewicza 82/1, 15-232 Białystok tel. 85 732 73 20, 85 732 22 71 e-mail: biuro@libradruk.pl / www.libradruk.pl ISBN 978-83-64811-04-3 4
Wprowadzenie Życie duchowe Cerkwi prawosławnej cechuje wielkie bogactwo form, wśród których najbardziej doskonałą jest monastycyzm. W przeciwieństwie jednak do życia zakonnego na Zachodzie, w monastycyzmie wschodnim nie ma wielu różnych reguł. Brak różnych reguł wynika z samej koncepcji życia monastycznego, którego jedynym celem jest zjednoczenie z Bogiem w całkowitym wyrzeczeniu się życia świeckiego. Mnisi wkładają habit, aby w monasterze albo w pustelni oddawać się modlitwie, pracy wewnętrznej. Między monasterem, w którym prowadzi się życie wspólnotowe i samotnością anachorety 1, kontynuującego tradycję 1 Anachoreta pustelnik, eremita, który stale lub okresowo żyje na pustyni albo w innym odosobnionym miejscu. Praktykuje ubóstwo, pokutę i modlitwę w celu ściślejszego zjednoczenia z Bogiem (kontemplacja). 5
ojców pustyni, jest wiele pośrednich form monastycyzmu. Monastycyzm jest wyłącznie kontemplacyjny 2. Teksty liturgiczne zwą mnichów ziemskimi aniołami i niebiańskimi ludźmi. Monastyczna świętość stwarza typ bardzo podobnego do obrazu świętego ( priepodobnyj ), żywej ikony Boga. Św. Jan Chryzostom przyznawał, że klasztory są niezbędne, gdyż świat nie jest w pełni chrześcijański 3. Monastycyzm zachowuje stałą wartość i z pewnością przechowa swoje wyjątkowe świadectwo. W ciągu całego okresu dziejów chrześcijaństwa życie monastyczne stawiało sobie dwa cele. Życie monastyczne oznacza całkowite oddzielenie się od społeczeństwa, które żyje ze swymi problemami politycznymi i ekonomicznymi. Jest to ucieczka na pustynię, a później autonomiczna egzystencja wspólnot, odpowiadających na wszystkie potrzeby swoich członków. Mnisi ze Świętej Góry Athos dają przykład takiej formy życia wspólnotowego i samowystarczalnego, odseparowanego od świata. Nie wszyscy są powołani do tego życia. Monastycyzm nie jest rozwiązaniem dla wszystkich. Drugim celem życia monastycznego jest dążenie do schrystianizowania świata. To wymaga od mnichów tworzenia wspólnot chrześcijańskich, ich ewangelizacji i pomocy bliźnim. Według św. Paisjusza Wieliczkowskiego mnich jest wykonawcą Chrystusowych przykazań. To doskonały chrześcijanin, na co dzień, z własnego wyboru przyjmuje śmierć i stale dobrowolnie umiera wśród trudów duchowych. Mnich jest kolumną wytrwałości, głębią pokory, źródłem łez, skarbnicą czystości. (...) To człowiek naśmiewający się z wszystkiego, co w tym świecie uznawane jest za piękne, rozkoszne, chwalebne i pociągające. (...) Mnich to 2 W. Łosski, Teologia Mistyczna Kościoła Wschodniego, Warszawa 1989, s. 14-15. 3 P. Evdokimov, Wieki życia duchowego, Kraków 1996, s. 156 157. 6
ten, który stale przymusza własną naturę i nie słabnie w strzeżeniu zmysłów 4. Życie monastyczne odgrywało i odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu Kościoła wschodniego. Klasztory zawsze były źródłem życia duchowego, stając się w ten sposób fundamentem chrześcijaństwa. Ośrodki klasztorne wpływały na kształt prowadzonej przez państwo polityki. Władcy traktowali mnichów jako osoby o niekwestionowanym autorytecie, których głos był zwykle brany pod uwagę w polityce państwowej. Głęboka tradycja życia monastycznego, tkwiąca swymi korzeniami w czasach Rusi Kijowskiej, swoją kontynuację znalazła w prawosławnych ośrodkach klasztornych w Rzeczypospolitej. W drugiej połowie XV stulecia można zaobserwować powstanie nowych centrów zakonnych. Proces ten nasilił się za panowania dwóch ostatnich Jagiellonów. Rozwój życia zakonnego był efektem wielu czynników. Jednym z nich było przybycie z terenów byłego Cesarstwa Bizantyjskiego i z Bałkan znacznej grupy mnichów, głównie pochodzenia greckiego, bułgarskiego i serbskiego. Po upadku Konstantynopola, Turcja zaczęła zagrażać południowym ziemiom Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pod wpływem zagrożenia tureckiego wielu mnichów z prawosławnych ośrodków klasztornych Bracławszczyzny i Kijowszczyzny przeniosła się na północ, dając początek licznym monasterom na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, Wołynia i Podlasia. Życie monastyczne odgrywało ważną rolę w życiu społeczności prawosławnej. Wierni często pielgrzymowali do monasterów, duchowych centrów swego Kościoła. Szczególnego znaczenia nabierały te ośrodki zakonne, w których znajdowały się cudowne 4 Św. Paisjusz Wieliczkowski, O modlitwie umysłu albo modlitwie wewnętrznej, Białystok 1995, s. 126. 7
ikony lub relikwie świętych. Monastery w dawnej Rzeczypospolitej były centrami życia kulturowego i oświatowego. Bogate zbiory biblioteczne w monasterze supraskim czy ławryszowskim znane były poza granicami Rzeczypospolitej. Szkoły przyklasztorne zajmowały istotne miejsce w systemie edukacji religijnej młodego pokolenia. Na terenie miast Wielkiego Księstwa Litewskiego monastery w XVIII wieku stały się główną ostoją prawosławia i centrami opozycji antyunijnej. Klasztory wiernym Kościoła prawosławnego utożsamiane były jako ich ośrodki duchowe. Tak był postrzegany największy zespół klasztorny w Kijowie. Ławra Kijowsko-Pieczerska kształtowała obraz życia religijnego na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej. Ławra promieniowała na cały świat chrześcijański swoją duchowością i historią. Podobną rolę pełniła Ławra Supraska, Poczajowska czy Żyrowicka. Równie istotną funkcję w wymiarze lokalnym miały mniejsze ośrodki zakonne. Monastery prawosławne były niewyczerpanym źródłem duchowości i kultury. Na terytorium naszego państwa na trwale wpisali się w dzieje Cerkwi prawosławnej dwa wielkie ośrodki zakonne powstałe w końcu XV stulecia: monaster Zwiastowania NMP w Supraślu i św. Onufrego w Jabłecznej. Dzieje podlaskich ośrodków klasztornych są odbiciem losów całego Kościoła prawosławnego w dawnej Rzeczypospolitej. Na Podlasiu prawosławie przetrwało dzięki monasterom. Historia prawosławnych ośrodków zakonnych w Jabłecznej, Bielsku, Drohiczynie czy Zabłudowie jest tego najlepszym dowodem. Obok wymienionych monasterów funkcjonowały i powstają nadal nowe ośrodki i domy zakonne. W życiu monastycznym najdoskonalszą jego formą jest życie pustelnicze. Próbę taką podjął wieloletni przełożony monasteru supraskiego ks. dr archimandryta Gabriel (Giba). Nad rzeką Narwią, w pobliżu wsi Odrynki, gdzie funkcjonował niegdyś 8
klasztor Wniebowstąpienia Pańskiego archimandryta Gabriel zakłada pierwszą w naszej Cerkwi pustelnię. Pustelnia, jak niegdyś monaster Wniebowstąpienia Pańskiego, stała się ośrodkiem propagującym kult św. Antoniego Pieczerskiego. Prezentując dzieje monasteru pustelni świętych Antoniego i Teodozego Pieczerskich oraz monasteru Wniebowstąpienia Pańskiego w Puszczy Błudowskiej autor tego opracowania mam nadzieję na odbudowanie pamięci historycznej tego znakomitego ośrodka zakonnego, jakże mało znanego wśród naszych wiernych. Poznanie jego losów wzbogaci naszą wiedzę o monasterach podlaskich i przyczyni się do odbudowy świadomości historycznej mieszkańców Podlasia. Fakt ten nabiera szczególnego znaczenia w obliczu podjęcia wysiłków odbudowy życia monastycznego nad rzeką Narew dzięki staraniom ks. dr archimandryty Gabriela. Niniejsza publikacja jest również wyrazem podziękowania tym wszystkim, którzy modlitwą i materialnie wsparli to przedsięwzięcie na chwałę Boga i Cerkwi prawosławnej. 9