SPIS TREŚCI Wykaz skrótów.................................................... 15 Słowo wstępne.................................................... 17 ROZDZIAŁ I. Zaskarżalność apelacją.................................. 19 Art. 367. [Dopuszczalność apelacji].................................. 19 Przepisy powiązane............................................ 20 1. Zaskarżalność apelacją............................................. 20 1.1. Zasada...................................................... 20 1.2. Wyjątek..................................................... 20 1.3. Rozróżnienie zaoczności........................................ 21 Orzecznictwo................................................. 21 2. Apelacja a rozstrzygnięcie o kosztach procesu za pierwszą instancję......... 21 2.1. Kwestie praktyczne............................................ 22 2.1.1. Sposób zaskarżania wyroku w części odnoszącej się do rozstrzygnięcia o kosztach procesu........................ 22 3. Apelacja a przedmiot zaskarżenia.................................... 23 Orzecznictwo................................................. 24 4. Apelacja a legitymacja i interes prawny w zaskarżeniu.................... 25 Orzecznictwo................................................. 26 5. Umocowanie do wniesienia apelacji.................................. 28 5.1. Zakres pełnomocnictwa........................................ 28 5.2. Kwestie praktyczne............................................ 29 5.3. Apelacja a udział w postępowaniu aplikantów....................... 30 Orzecznictwo................................................. 31 6. Skład sądu drugiej instancji......................................... 34 6.1. Zasada...................................................... 34 6.2. Wyjątki..................................................... 34 Orzecznictwo................................................. 34 5
ROZDZIAŁ II. Wymagania apelacji jako pisma procesowego.............. 35 Art. 368. [Wymagania formalne apelacji]............................. 35 Przepisy powiązane............................................ 36 A. Apelacja jako pismo procesowe.................................... 36 1. Oznaczenie sądu.................................................. 36 Orzecznictwo................................................. 36 2. Oznaczenie stron................................................. 36 3. Oznaczenie pisma procesowego...................................... 37 3.1. Zasada...................................................... 37 3.2. Wyjątek..................................................... 37 Orzecznictwo................................................. 38 4. Oznaczenie wartości przedmiotu zaskarżenia........................... 39 4.1. Obowiązek oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia.............. 39 4.1.1. Zasada................................................. 39 4.1.2. Wyjątek 1............................................... 39 4.1.3. Kwestie praktyczne....................................... 40 4.1.4. Wyjątek 2............................................... 40 4.1.5. Kwestie praktyczne....................................... 40 4.2. Sprawdzenie wartości przedmiotu zaskarżenia...................... 41 Orzecznictwo................................................. 42 5. Zasady określania wartości przedmiotu zaskarżenia w zakresie odsetek...... 45 5.1. Kwestie praktyczne............................................ 45 6. Zasady określania wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o prawo do świadczeń powtarzających się.................................... 46 6.1. Kwestie praktyczne............................................ 47 7. Zasady określania wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach dotyczących umowy najmu lub dzierżawy oraz w sprawach o wydanie rzeczy............ 48 7.1. Kwestie praktyczne............................................ 49 8. Kumulacja roszczeń w postępowaniu apelacyjnym....................... 50 8.1. Kwestie praktyczne............................................ 50 8.2. Określenie wartości przedmiotu zaskarżenia wyroków łącznych, częściowych i wstępnych oraz wyroków rozstrzygających o powództwie głównym i wzajemnym................................................. 51 8.3. Określanie wartości przedmiotu zaskarżenia przy sformułowaniu żądania pozwu w sposób alternatywny, przemienny, ewentualny.............. 52 Orzecznictwo................................................. 52 9. Podpis i załączniki................................................ 62 9.1. Obowiązek podpisania apelacji................................... 62 9.2. Kwestie praktyczne............................................ 62 Orzecznictwo................................................. 63 9.3. Obowiązek dołączenia załączników............................... 65 9.4. Kwestie praktyczne............................................ 66 Orzecznictwo................................................. 67 10. Opłata od apelacji................................................ 69 10.1. Zasada..................................................... 69 10.2. Wyjątki.................................................... 70 Orzecznictwo................................................. 71 6
B. Apelacja jako środek odwoławczy.................................. 73 1. Oznaczenie wyroku............................................... 73 2. Zakres zaskarżenia................................................ 74 Przepisy powiązane............................................ 74 3. Zarzuty i podstawy apelacji......................................... 74 Przepisy powiązane............................................ 74 3.1. Zasada...................................................... 74 3.2. Wyjątek..................................................... 75 Orzecznictwo................................................. 76 4. Zarzuty naruszenia prawa procesowego............................... 77 Przepisy powiązane............................................ 77 4.1. Kwestie praktyczne............................................ 77 4.2. Uchybienia prowadzące do nieważności postępowania................ 77 4.3. Inne uchybienia procesowe a wpływ na rozstrzygnięcie..................................... 78 4.4. Uchybienie procesowe błędna ocena dowodów i błędów w postępowaniu dowodowym................................................. 78 4.5. Kwestie praktyczne............................................ 79 4.6. Zasada...................................................... 80 4.7. Kwestie praktyczne............................................ 80 4.8. Wyjątek 1.................................................... 81 4.9. Wyjątek 2.................................................... 82 4.10. Kwestie praktyczne........................................... 83 4.11. Wyjątek 3................................................... 84 4.12. Kwestie praktyczne........................................... 85 4.13. Naruszenia procesowe mające wpływ na ustalenie stanu faktycznego, niezwiązane wprost z postępowaniem dowodowym................. 86 4.14. Kwestie praktyczne........................................... 88 4.15. Zarzuty apelacji a zastrzeżenie do protokołu....................... 88 Orzecznictwo................................................. 89 C. Zarzuty naruszenia prawa materialnego............................ 102 Przepisy powiązane............................................ 102 1. Pojęcie prawa materialnego......................................... 103 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 103 2. Postacie naruszenia prawa materialnego............................... 103 2.1. Błędna interpretacja przepisu.................................... 104 2.2. Kwestie praktyczne............................................ 104 2.3. Niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego...................... 105 2.4. Kwestie praktyczne............................................ 105 2.5. Błędne ustalenie stanu faktycznego przez sąd a błąd w stosowaniu prawa materialnego................................................. 107 2.6. Kwestie praktyczne............................................ 108 Orzecznictwo................................................. 109 D. Wnioski apelacji................................................ 121 Przepisy powiązane............................................ 121 1. Obowiązek formułowania wniosków apelacji........................... 121 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 122 7
2. Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku............................. 124 2.1. Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku z powodu nieważności postępowania prowadzącej do odrzucenia pozwu lub umorzenia postępowania.................................... 124 2.2. Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku z powodu nieważności postępowania prowadzącej do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.................... 125 2.3. Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z innych przyczyn....... 125 3. Wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku.............................. 126 4. Powołanie nowych faktów i dowodów w apelacji........................ 126 5. Wniosek o zasądzenie kosztów procesu................................ 127 5.1. Sposób formułowania wniosku apelacji o zasądzenie kosztów procesu za pierwszą instancję.......................................... 127 5.2. Wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego............ 128 Orzecznictwo................................................. 128 ROZDZIAŁ III. Wniesienie apelacji................................... 133 Art. 369. [Właściwość sądu]......................................... 133 Przepisy powiązane............................................ 133 1. Sąd właściwy do wniesienia apelacji.................................. 134 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 134 Orzecznictwo................................................. 135 2. Właściwość sądu do wniesienia opłaty sądowej od apelacji................ 135 2.1. Kwestie praktyczne............................................ 136 Orzecznictwo................................................. 138 3. Termin do wniesienia apelacji....................................... 139 3.1. Zasada...................................................... 139 3.2. Wyjątek..................................................... 139 3.3. Kwestie praktyczne............................................ 139 Orzecznictwo................................................. 140 4. Termin do wniesienia apelacji a reprezentacja przez pełnomocnika.......... 141 4.1. Kwestie praktyczne............................................ 141 Orzecznictwo................................................. 142 5. Termin do wniesienia apelacji a współuczestnictwo procesowe............. 143 5.1. Kwestie praktyczne............................................ 144 Orzecznictwo................................................. 145 6. Przerwa biegu terminu do wniesienia apelacji.......................... 147 6.1. Zasada...................................................... 147 6.2. Wyjątki..................................................... 147 6.3. Kwestie praktyczne............................................ 149 Orzecznictwo................................................. 150 7. Bieg terminu do wniesienia apelacji a powtórne doręczenie odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem............................................. 153 Orzecznictwo................................................. 153 8
ROZDZIAŁ IV. Odrzucenie apelacji przez sąd pierwszej instancji.......... 154 Art. 370. [Przesłanki odrzucenia apelacji]............................. 154 Przepisy powiązane............................................ 154 1. Odrzucenie apelacji z powodu uchybienia terminowi do jej wniesienia....... 154 Orzecznictwo................................................. 155 2. Odrzucenie apelacji z powodu braków formalnych i fiskalnych............. 157 2.1. Kwestie praktyczne............................................ 157 Orzecznictwo................................................. 160 3. Odrzucenie apelacji z innych przyczyn................................ 167 ROZDZIAŁ V. Przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji............... 168 Art. 371. [Przedstawienie akt sądowi drugiej instancji].................. 168 Przepisy powiązane............................................ 168 1. Doręczanie odpisów apelacji stronie przeciwnej......................... 168 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 169 2. Doręczanie odpisów apelacji po stronie wnoszącej apelację................ 169 Orzecznictwo................................................. 170 Art. 372. [Odpowiedź na apelację]................................... 171 Przepisy powiązane............................................ 171 1. Uwagi ogólne.................................................... 171 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 171 Orzecznictwo................................................. 173 ROZDZIAŁ VI. Postępowanie przed sądem drugiej instancji.............. 175 Art. 373. [Odrzucenie apelacji]...................................... 175 Przepisy powiązane............................................ 175 1. Zakres wstępnej kontroli apelacji przez sąd drugiej instancji............... 175 2. Konsekwencje wstępnej kontroli apelacji przez sąd drugiej instancji......... 176 Orzecznictwo................................................. 177 Art. 374. [Posiedzenie niejawne]..................................... 178 Art. 375. [Wyznaczenie rozprawy]................................... 178 Przepisy powiązane............................................ 178 1. Zasada......................................................... 178 2. Wyjątki......................................................... 178 3. Kwestie praktyczne............................................... 180 Orzecznictwo................................................. 181 Art. 376. [Rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym w nieobecności stron]...................................... 182 Przepisy powiązane............................................ 182 1. Zasada......................................................... 183 2. Wyjątek........................................................ 183 Orzecznictwo................................................. 183 9
Art. 377. [Sprawozdanie]........................................... 183 Przepisy powiązane............................................ 184 1. Odrębności rozprawy apelacyjnej.................................... 184 Art. 378. [Granice zaskarżenia]...................................... 184 Przepisy powiązane............................................ 184 1. Granice apelacji.................................................. 184 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 185 Orzecznictwo................................................. 186 2. Granice podmiotowe apelacji........................................ 189 2.1. Uwaga wstępna............................................... 189 2.2. Rodzaje współuczestnictwa procesowego.......................... 189 2.2.1. Podział ogólny wielopodmiotowości......................... 189 2.2.2. Współuczestnictwo materialne.............................. 190 2.2.3. Zobowiązanie solidarne................................... 191 2.2.4. Współuczestnictwo formalne............................... 191 2.2.4.1. Kwestie praktyczne................................ 192 2.2.5. Współuczestnictwo konieczne.............................. 192 2.2.5.1. Zasada......................................... 192 2.2.5.2. Wyjątek 1........................................ 193 2.2.5.3. Kwestie praktyczne................................ 193 2.2.5.4. Wyjątek 2....................................... 193 2.2.5.5. Kwestie praktyczne................................ 193 2.2.5.6. Wyjątek 3........................................ 194 2.2.5.7. Wyjątek 4........................................ 195 2.2.6. Współuczestnictwo jednolite............................... 195 2.2.6.1. Kwestie praktyczne................................ 195 2.2.7. Przykładowe sytuacje wspólnoty praw i obowiązków na tle współuczestnictwa jednolitego i koniecznego............. 196 Orzecznictwo................................................. 197 2.3. Granice podmiotowe apelacji w przypadku współuczestnictwa......... 204 3. Stosowanie art. 378 2 w postępowaniu apelacyjnym.................... 205 Orzecznictwo................................................. 206 Art. 379. [Nieważność]............................................. 209 Przepisy powiązane............................................ 209 1. Przyczyny nieważności postępowania jako zarzut apelacji................. 209 1.1. Zasada...................................................... 210 1.2. Wyjątek..................................................... 210 1.3. Kwestie praktyczne............................................ 210 Orzecznictwo................................................. 210 2. Niedopuszczalność drogi sądowej jako przyczyna nieważności postępowania... 214 3. Brak zdolności sądowej i procesowej oraz brak w składzie organów jako przyczyna nieważności postępowania............................. 215 3.1. Decyzja sądu drugiej instancji w przypadku braku zdolności sądowej osoby fizycznej............................................... 215 3.2. Decyzja sądu drugiej instancji w przypadku braku zdolności sądowej jednostki organizacyjnej........................................ 215 3.3. Decyzja sądu drugiej instancji w przypadku braku zdolności procesowej... 216 10
3.4. Decyzja sądu drugiej instancji w przypadku braku w składzie organów jednostki organizacyjnej................................ 218 3.4.1. Kwestie praktyczne....................................... 219 3.5. Decyzja sądu drugiej instancji w przypadku utraty zdolności sądowej lub procesowej, braku organu powołanego do reprezentowania strony lub przedstawiciela ustawowego w toku postępowania................ 220 3.5.1. Kwestie praktyczne....................................... 221 Orzecznictwo................................................. 222 4. Nienależyte pełnomocnictwo jako przyczyna nieważności postępowania..... 223 4.1. Kwestie praktyczne............................................ 224 Orzecznictwo................................................. 226 5. Powaga rzeczy osądzonej i zawisłość sporu jako przesłanka nieważności postępowania...................................................... 229 Orzecznictwo................................................. 230 6. Wadliwy skład sądu jako przyczyna nieważności postępowania............. 232 Orzecznictwo................................................. 233 7. Wyłączenie sędziego z mocy ustawy jako przesłanka nieważności postępowania.. 234 8. Pozbawienie możności obrony jako przyczyna nieważności postępowania.... 234 Orzecznictwo................................................. 235 Art. 380. [Kontrola niezaskarżalnych postanowień]..................... 239 1. Uwagi ogólne.................................................... 239 1.1. Kwestie praktyczne............................................ 239 Orzecznictwo................................................. 240 Art. 381. [Ograniczenie w prezentowaniu nowych faktów i dowodów]..... 242 Art. 382. [Podstawa orzeczenia sądu drugiej instancji].................. 242 Przepisy powiązane............................................ 242 1. Zasada......................................................... 242 2. Wyjątki......................................................... 243 3. Kwestie praktyczne............................................... 244 Orzecznictwo................................................. 245 Art. 383. [Rozszerzenie żądania]..................................... 251 Przepisy powiązane............................................ 252 1. Pojęcie zmian przedmiotowych...................................... 252 Orzecznictwo................................................. 252 2. Zmiany ilościowe w postępowaniu apelacyjnym......................... 253 2.1. Zasada...................................................... 253 2.2. Wyjątek..................................................... 253 Orzecznictwo................................................. 254 3. Zmiany jakościowe w postępowaniu apelacyjnym....................... 254 3.1. Zasada...................................................... 254 3.2. Wyjątek..................................................... 254 Orzecznictwo................................................. 255 4. Tryb dokonania zmian przedmiotowych w postępowaniu apelacyjnym....... 257 5. Skutki niedozwolonej zmiany powództwa w postępowaniu apelacyjnym..... 257 Orzecznictwo................................................. 258 11
Art. 384. [Zakaz reformationis in peius]............................... 259 1. Zasada......................................................... 259 2. Wyjątki......................................................... 259 Orzecznictwo................................................. 260 Art. 385. [Przyczyny oddalenia apelacji].............................. 263 Art. 386. [Inne rozstrzygnięcia]..................................... 264 Przepisy powiązane............................................ 264 1. Rodzaje orzeczeń sądu drugiej instancji............................... 264 2. Wyroki reformatoryjne............................................. 265 3. Postanowienia sądu drugiej instancji w kwestiach formalnych.............. 266 4. Wyrok (postanowienie co do istoty sprawy) uchylający wyrok (postanowienie co do istoty sprawy) sądu pierwszej instancji i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania....................... 267 5. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu za pierwszą instancję................. 269 Orzecznictwo................................................. 270 6. Postępowanie po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania.......... 272 Orzecznictwo................................................. 274 Art. 387. [Uzasadnienie]............................................ 276 Przepisy powiązane............................................ 277 1. Uzasadnianie orzeczeń w postępowaniu apelacyjnym.................... 277 1.1. Zasada...................................................... 277 1.2. Wyjątki..................................................... 277 1.3. Kwestie praktyczne............................................ 277 Orzecznictwo................................................. 279 2. Konstrukcja uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji.................. 281 Orzecznictwo................................................. 282 Art. 387 1. [Obowiązek zawiadamiania o zmianie miejsca zamieszkania]... 284 Przepisy powiązane............................................ 284 Art. 388. [Wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia]............ 284 Przepisy powiązane............................................ 285 1. Wykonalność wyroku sądu drugiej instancji............................ 285 1.1. Zasada...................................................... 285 1.2. Wyjątki..................................................... 285 2. Wstrzymanie wykonania wyroku sądu drugiej instancji................... 285 3. Wstrzymanie skuteczności wyroku sądu drugiej instancji.................. 287 Orzecznictwo................................................. 287 Art. 389. [Zwrot akt sądowi pierwszej instancji]........................ 287 Art. 390. [Przedstawienie zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu]... 288 1. Przesłanki przedstawienia zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu przez sąd drugiej instancji........................ 288 Orzecznictwo................................................. 289 2. Moc wiążąca uchwały Sądu Najwyższego rozstrzygającego zagadnienie prawne.. 292 Orzecznictwo................................................. 292 12
Art. 391. [Odpowiednie stosowanie].................................. 292 Przepisy powiązane............................................ 293 1. Ogólne zasady stosowania przepisów regulujących postępowanie przed sądem pierwszej instancji do postępowania apelacyjnego....................... 293 Orzecznictwo................................................. 293 2. Zmiany podmiotowe w postępowaniu apelacyjnym...................... 294 Orzecznictwo................................................. 295 3. Cofnięcie apelacji................................................. 297 Orzecznictwo................................................. 299 ROZDZIAŁ VII. Apelacja uproszczona................................. 301 Art. 505 8. [Apelacja w postępowaniu uproszczonym].................... 301 Przepisy powiązane............................................ 301 1. Termin do wniesienia apelacji w postępowaniu uproszczonym............. 302 1.1. Zasada...................................................... 302 1.2. Wyjątek..................................................... 302 2. Zrzeczenie się prawa do wniesienia apelacji............................ 302 2.1. Kwestie praktyczne............................................ 303 Art. 505 9. [Zarzuty apelacji]......................................... 304 1. Podstawy apelacji uproszczonej...................................... 304 2. Dopuszczalność podnoszenia dalszych zarzutów apelacji.................. 305 3. Ograniczony charakter apelacji uproszczonej........................... 305 Orzecznictwo................................................. 306 Art. 505 10. [Rozpoznanie apelacji].................................... 307 1. Skład sądu w postępowaniu apelacyjnym uproszczonym.................. 307 2. Posiedzenie przewidziane do rozpoznania apelacji w postępowaniu uproszczonym...................................................... 307 2.1. Zasada...................................................... 307 2.2. Wyjątek..................................................... 307 2.3. Kwestie praktyczne............................................ 308 Orzecznictwo................................................. 309 Art. 505 11. [Prowadzenie postępowania dowodowego w postępowaniu uproszczonym]............................ 313 1. Zasada......................................................... 313 2. Wyjątek........................................................ 313 Art. 505 12. [Rozstrzygnięcia]........................................ 314 1. Wyrok sądu drugiej instancji w postępowaniu uproszczonym.............. 314 1.1. Zasada...................................................... 314 1.2. Wyjątek..................................................... 315 2. Wskazania sądu drugiej instancji co do dalszego postępowania............. 315 Art. 505 13. [Uproszczenia dotyczące uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji]............................. 316 13
Schematy......................................................... 319 1. Apelacja (art. 368)................................................ 321 2. Wielopodmiotowość w procesie cywilnym.............................. 322 3. Rodzaje współuczestnictwa procesowego a dokonywanie czynności procesowych w postępowaniu apelacyjnym....................................... 324 4. Apelacja jako pismo procesowe...................................... 325 5. Działalność jurysdykcyjna sądu a zarzuty i wnioski apelacji................ 326 6. Orzeczenia sądu apelacyjnego....................................... 327 * * * Suplement. Przykłady........................................... I LVIII