Jak budować lokalny system. profilaktyki krzywdzenia małych dzieci

A. Izdebska, K. Lewandowska jak budować lokalny system profilaktyki krzywdzenia Małych dzieci? doświadczenia Fundacji Dzieci NIczyje w realizacji programu Dobry rodzic Dobry start Agnieszka Izdebska, Karolina Lewandowska Fundacja Dzieci Niczyje Jak budować lokalny system profilaktyki krzywdzenia małych dzieci? Doświadczenia Fundacji Dzieci Niczyje z realizacji programu Dobry Rodzic Dobry Start Wprowadzenie okalny system profilaktyki krzywdzenia małych dzieci bazuje na współpracy pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz rodziców i dzieci w środowisku lokalnym (gminie, mieście, dzielnicy), polegającej na identyfikacji i wsparciu rodzin z grup ryzyka krzywdzenia małych dzieci. Podstawą do tworzenia lokalnego systemu profilaktyki krzywdzenia małych dzieci mogą być programy krajowe i dokumenty samorządowe. Założenia i ramowe zadania związane z zapobieganiem przemocy wobec dzieci zapisane zostały m.in. w Krajowym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Strategii Polityki Społecznej 2007 2013, Narodowym Planie Działań na rzecz Dzieci oraz Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Art. 17 ust. 1 pkt 1 Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (DzU nr 64, poz. 593 z późn. zm.) wskazuje, że do zadań własnych gminy/powiatu o charakterze obowiązkowym należy opracowanie i realizacja gminnej/powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Strategia ta musi być spójna zarówno ze Strategią Polityki Społecznej, jak i wojewódzką strategią rozwiązywania problemów społecznych. Jednym z zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej jest tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną oraz realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, której celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Do takich zadań należy także praca socjalna (art. 17 ust. 1 ustawy). W zakresie tych zadań OPS kieruje się ustaleniami wójta (burmistrza, prezydenta miasta). jak_budowac_lokalny_system_profi1 1 2009-07-28 23:56:51

A. Izdebska, K. Lewandowska jak budować lokalny system profilaktyki krzywdzenia Małych dzieci? doświadczenia Fundacji Dzieci NIczyje w realizacji programu Dobry rodzic Dobry start Ochrona małych dzieci przed krzywdzeniem jest zagadnieniem bardzo szerokim. Obejmuje wiele możliwych rodzajów działań od edukacji społeczeństwa po oddziaływania terapeutyczno-korekcyjne adresowane do ofiar i sprawców. Działania profilaktyczne powinny być realizowane z uwzględnieniem trzech poziomów oddziaływania: 1) profilaktyki pierwszorzędowej obejmującej wszystkie rodziny z małymi dziećmi; 2) profilaktyki drugorzędowej adresowanej do tych rodzin, w których występują czynniki ryzyka krzywdzenia dziecka, ale w których nie doszło jeszcze do przemocy wobec dziecka; 3) profilaktyki trzeciorzędowej skierowanej do tych rodzin, w których doszło do krzywdzenia dziecka, a celem podejmowanych działań jest łagodzenie jego skutków i zapobieganie w przyszłości. Różnorodność możliwości i obszarów działania stanowi ogromne wyzwanie i wymaga gruntownego przemyślenia projektowanych działań. Fundacja Dzieci Niczyje od 2007 r. realizuje program Dobry Rodzic Dobry Start: Profilaktyka krzywdzenia małych dzieci. U podstaw realizacji tego programu leży przekonanie, że najlepszym i najskuteczniejszym sposobem ochrony dzieci przed przemocą, jest praca z rodzicami najmłodszych dzieci, zapewniająca im edukację dotyczącą opieki i wychowania potomstwa oraz gdy jest to potrzebne wsparcie i pomoc. Założeniem programu jest wpisanie działań profilaktycznych w zadania lokalnych instytucji, które ze względu na terytorialną bliskość i bezpośredni kontakt mogą najefektywniej wspierać rodzinę. Doświadczenie Fundacji Dzieci Niczyje związane z planowaniem, organizacją oraz realizacją programu Dobry Rodzic Dobry Start pozwoliło na ustalenie standardów działań na rzecz profilaktyki krzywdzenia małych dzieci, które prezentuje ten poradnik. Celem opracowania standardów jest wskazanie i scharakteryzowanie najważniejszych obszarów, które trzeba wziąć pod uwagę, opracowując lokalny program profilaktyki krzywdzenia małych dzieci. Niniejszy poradnik charakteryzuje założenia i treść sześciu głównych standardów lokalnych działań profilaktycznych oraz przedstawia praktyczne działania pomocne w ich wdrożeniu. Standardy lokalnych działań na rzecz ochrony małych dzieci przed krzywdzeniem Standard 1 Oferta wsparcia dla rodziców małych dzieci Standard 2 Systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Standard 3 Różne poziomy działań profilaktycznych Standard 4 Organizacja pracy profesjonalistów wspierających rodzinę Standard 5 Podmiotowa relacja pomiędzy profesjonalistami a rodziną Standard 6 Kompetencje profesjonalistów wspierających rodzinę Standard 7 Informacja i promocja jak_budowac_lokalny_system_profi2 2 2009-07-28 23:56:52

STANDARD 1. OFERTA WSPARCIA DLA RODZICÓW Standard 1. Oferta wsparcia dla rodziców małych dzieci 1. Lokalne instytucje świadczą pomoc i wsparcie rodzicom małych dzieci. 2. poszczególne instytucje zaangażowane w działania profilaktyczne tworzą i rozwijają własną ofertę skierowaną do rodziców małych dzieci. 3. rodzice oczekujący na dziecko i rodzice małych dzieci są informowani o lokalnej ofercie edukacji, wsparcia i pomocy. 4. publikacje i materiały edukacyjne na temat dobrego rodzicielstwa są dostępne dla wszystkich rodziców małych dzieci. 5. Oferta wsparcia i edukacji rodziców jest bezpłatna. Podstawą programów profilaktyki krzywdzenia małych dzieci powinna być zaprojektowana i wprowadzona na danym obszarze oferta wsparcia, z której mogą korzystać rodzice oczekujący na dziecko i rodzice małych dzieci (0 3 lata). Oferta ta powinna być szeroka i komplementarna oraz obejmować różnego typu świadczenia na rzecz rodziny od edukacji, poprzez diagnozę i interwencję, po wsparcie i pomoc terapeutyczną. Warto by w tworzenie tej oferty zostały zaangażowane różne instytucje: opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, organizacji pozarządowych. Przed przystąpieniem do organizacji takiej oferty istotne jest zgromadzenie informacji, które pomogą nam oszacować skalę potrzebnych działań oraz wskażą, jakie instytucje zaprosimy do współtworzenia systemu. Informacje te powinny dotyczyć następujących kwestii: Ile na naszym obszarze (dzielnicy, mieście, gminie, powiecie) mieszka rodzin z dziećmi w wieku 0 3 lata? Czy lokalne instytucje mają ofertę wsparcia i pomocy rodzicom małych dzieci? Jaka jest to oferta? Taka podstawowa analiza pokaże nam jakimi lokalnymi zasobami dysponujemy. Będzie też podstawą do projektowania dalszych działań. Najkorzystniej jest, gdy na danym terenie (np. w gminie, dzielnicy miasta) działa instytucja wyspecjalizowana w świadczeniu pomocy rodzicom oczekującym na dziecko oraz rodzicom małych dzieci. Instytucja taka powinna świadczyć usługi sprofilowane na potrzeby rodzin z małymi dziećmi, np. warsztaty umiejętności rodzicielskich; konsultacje indywidualne z położną, psychologiem, logopedą, psychiatrą, prawnikiem; spotkania edukacyjne dla rodziców. W tej instytucji rodzice powinni otrzymywać informacje o innych dostępnych na danym terenie placówkach i instytucjach (np. żłobkach, agencjach pośrednictwa pracy, domach samotnej matki, ośrodkach pomocy społecznej), a także doradztwo w zakresie tego, które z nich mają ofertę adekwatną do ich indywidualnych potrzeb i sytuacji życiowej. Ośrodek taki powinien zatem zarówno bezpośrednio oferować rodzicom wsparcie oraz pełnić rolę pośrednika w kontaktach z innymi instytucjami. Jeśli jednak na danym terenie nie istnieje placówka, która specjalizuje się w pracy z rodzicami małych dzieci i nie ma możliwości jej utworzenia, należy rozważyć organizację oferty wsparcia dla rodziców małych dzieci w istniejącej już instytucji pracującej z rodzicami, np. poradni psychologiczno-pedagogicznej, ośrodku pomocy społecznej, żłobku, czy domu kultury. Warto pamiętać o ograniczeniach, które mogą się wiązać z instytucjonalną lokalizacją oferty wsparcia dla rodziców. Nie każdy rodzic będzie skłonny do korzystania z jak_budowac_lokalny_system_profi3 3 2009-07-28 23:56:52

STANDARD 1. OFERTA WSPARCIA DLA RODZICÓW oferty wsparcia w ośrodku pomocy społecznej, czy w placówce świadczącej pomoc ofiarom przemocy. Nie przekreśla to możliwości tworzenia oferty adresowanej do rodziców w tego typu instytucjach. Trzeba jednak zwrócić szczególną uwagę na potencjalne ograniczenia i przygotować strategię ich minimalizowania, np. poprzez pozytywną nazwę programu, wydzielone pomieszczenie, które będzie bazą programu profilaktycznego etc. Poza główną instytucją świadczącą pomoc rodzinom z małym dzieckiem, także inne placówki zaangażowane w projekt działające na danym obszarze (np. zakłady opieki zdrowotnej, ośrodki pomocy społecznej, agencje pośrednictwa pracy) powinny rozwijać własną, specyficzną dla swojej branży ofertę dla rodziców. Oferta każdej instytucji determinuje zakres oraz charakter jej udziału w programie profilaktycznym. Powinna być precyzyjnie określona i podana do wiadomości innym realizatorom programu, tak by mieli oni jasność, w jakim zakresie mogą liczyć na wsparcie danego partnera i w jakich sytuacjach można kierować do niego rodziców. Projektując ofertę, z której mogą skorzystać rodzice, warto pamiętać o kilku istotnych kwestiach. Przede wszystkim należy zadbać, by o możliwości skorzystania z niej nie decydowały względy finansowe. Oferta powinna być bezpłatna, lub też gdy nie jest to w pełni możliwe oferować możliwość starania się o dofinansowanie dla wymagających takiego wsparcia rodziców. Poza propozycją udziału w zajęciach edukacyjnych czy konsultacji ze specjalistami, warto zapewniać rodzicom dostęp do materiałów edukacyjnych na temat dobrego rodzicielstwa, z których będą mogli korzystać samodzielnie, np. broszur, ulotek, artykułów. Takie publikacje powinny być dostępne dla szerokiego grona odbiorców - rodzice mogą je otrzymywać w poradniach lekarskich czy żłobkach. Ich forma powinna być atrakcyjna i przystępna dla rodziców o różnym poziomie wykształcenia. Informacja o ofercie edukacji i wsparcia dla rodziców powinna być dostępna w lokalnych instytucjach pracujących z dziećmi i rodzicami żłobkach, poradniach zdrowia, ośrodkach pomocy społecznej. Powinni ją znać profesjonaliści kontaktujący się z rodzicami małych dzieci, by zachęcać ich do inwestowania w siebie jako rodzica. Szczególnie istotna jest dostępność takich informacji dla rodzin ryzyka. Praskie Centrum Dziecka i Rodziny Praskie Centrum Dziecka i Rodziny jest placówką należącą do Fundacji Dzieci Niczyje, realizującą program Dobry Rodzic Dobry Start. Odwiedzający ją rodzice małych dzieci w ramach tego mogą skorzystać z: 1) konsultacji indywidualnych z położną, psychologiem, psychiatrą; 2) warsztatów umiejętności rodzicielskich; 3) grupy wsparcia dla rodziców małych dzieci; 4) spotkań edukacyjnych; 5) Placu zabaw dla małych dzieci Ponadto dostępne dla rodziców są: konsultacje telefoniczne i poradnia internetowa jak_budowac_lokalny_system_profi4 4 2009-07-28 23:56:54

STANDARD 1. OFERTA WSPARCIA DLA RODZICÓW FORMY PRACY Z RODZICAMI MAŁYCH DZIECI GRUPOWE FORMY PRACY Z RODZICAMI Grupy psychoedukacyjne (tzw. warsztaty) Praca z rodzicami w takiej grupie ma na celu zwiększenie ich kompetencji rodzicielskich. Spotkania mają formę warsztatową. Poruszane podczas nich tematy formułowane są na podstawie potrzeb i oczekiwań uczestników grupy. Mogą dotyczyć rozwoju dziecka, rozpoznawania emocji i sposobów reagowania na stres, sposobów komunikacji, stawiania granic, konstruktywnego rozwiązywania konfliktów. Warto podczas takich zajęć pamiętać, że rodzice oprócz zdobycia nowych umiejętności, które pomogą poprawić ich relację z dziećmi potrzebują uważnego i życzliwego wysłuchania, okazania zrozumienia dla ich trudności oraz docenienia wysiłku, jaki wkładają w wychowanie dzieci. Grupy wsparcia Grupę wsparcia mogą tworzyć rodzice lub samotne matki, czy ojcowie wszyscy ci, którzy potrzebują pomocy w swoich zmaganiach z codziennymi trudnościami. Jej główną funkcją jest zapewnienie uczestnikom możliwości dzielenia się swoimi uczuciami, doświadczeniami, problemami. Główną i największą wartością takiej grupy są sami jej uczestnicy. Dzięki dzieleniu się swoim doświadczeniem, sposobami radzenia sobie w różnych sytuacjach mogą czerpać z siebie nawzajem, pokazując sobie, na co w życiu mają wpływ i co mogą zmienić oraz od kogo to zależy. U podstawy tej formy wsparcia leży założenie, że człowiekowi najlepiej mogą pomóc ludzie znajdujący się w podobnej sytuacji. Grupy terapeutyczne Grupy terapeutyczne mają funkcję leczniczą. Ich głównym celem jest złagodzenie objawów, przywrócenie lub poprawa poziomu codziennego funkcjonowania jej uczestników. Terapia skupiona jest na zaburzeniach komunikacji, nieprawidłowych procesach psychicznych lub dolegliwościach somatycznych i poprawie przystosowania społecznego. Warsztaty rodzinne Warsztaty mogą stanowić odrębną propozycję dla rodziców i ich dzieci lub być elementem szerszej oferty skierowanej do rodzin. Zajęcia mają wpłynąć na poprawę kontaktu i komunikacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem. Są okazją do lepszego poznania siebie nawzajem, ćwiczenia nowych umiejętności, badania swoich mocnych i słabych stron w rodzicielstwie, przekraczania swoich trudności i ograniczeń. Spotkania edukacyjne Ta forma pracy to jednorazowe, stosunkowo krótkie (około 2 3-godzinne) spotkania z rodzicami na zaplanowany temat. W trakcie spotkania profesjonalista przekazuje rodzicom wiedzę w formie mini wykładów. W zależności od liczby osób, warto zachęcać grupę do aktywnego włączania się w pracę. Pomocne w tym mogą być metody pracy warsztatowej, np. zachęcanie grupy do burzy mózgów, inicjowanie pracy w podgrupach. Można zadbać również, by rodzice na spotkaniu mieli czas na zadawanie pytań. jak_budowac_lokalny_system_profi5 5 2009-07-28 23:56:55

STANDARD 1. OFERTA WSPARCIA DLA RODZICÓW INDYWIDUALNE FORMY PRACY Z RODZICAMI Konsultacja psychologiczna Ta forma pracy może być realizowana w postaci jednego lub kilku spotkań, które mają służyć wstępnej identyfikacji problemu i potrzeb rodziny lub jednostki. Podstawą do zdiagnozowania problemu powinno być przeprowadzenie wywiadu psychologicznego, który pozwoli odpowiedzieć na pytania dotyczące przyczyn przeżywanych trudności i lepiej je zrozumieć. Po tym etapie można zaproponować rodzicom adekwatną ofertę pomocy, np. grupa psychoedukacyjna, grupa wsparcia, terapia indywidualna, rodzinna, konsultacja z psychiatrą lub jeśli to konieczne podjęcie interwencji. Zdarza się również, że kilka konsultacji, które pomogą rodzicom lepiej zrozumieć przyczyny ich trudności lub rozwiać ich wątpliwości, jest już wystarczającą pomocą i wsparciem i nie ma potrzeby dalszej pracy z rodziną. Dotyczy to rodzin, w których nie zidentyfikowano czynników ryzyka wymagających dalszej pracy. Poradnictwo Ta forma pracy przejawia się w postaci jednego lub kilku spotkań o charakterze doradczym. Celem spotkań jest przekazanie informacji i wskazówek niezbędnych do rozwiązania konkretnej, bieżącej sytuacji problemowej. Profesjonalista w trakcie spotkania dzieli się swoją wiedzą i doświadczeniem z osobą wymagającą pomocy. Spotkania terapeutyczne (indywidualne, małżeńskie, rodzinne) Spotkania terapeutyczne są specjalistyczną formą pomocy psychologicznej. Jest to proces, którego celem jest wychodzenie z trudności, lepsze zrozumienie siebie, swoich emocji, potrzeb, a także relacji z innymi ludźmi. Ich celem jest wprowadzenie zmian w dotychczasowe życie, by wyeliminować objawy, które powodują cierpienie, dyskomfort lub niepowodzenia osoby. Spotkania terapeutyczne mogą przybierać formę: 1) terapii indywidualnej nastawionej na pracę z jednostką; 2) terapii małżeńskiej (par) zakładającej pracę, której celem jest poprawa relacji pomiędzy dwoma osobami; 3) terapii rodzinnej zakładającej, że rodzina jest systemem, całością, w której poszczególne osoby wzajemnie na siebie oddziałują. Problemy jednej osoby w rodzinie wpływają na całą rodzinę, ale system rodzinny może również powodować różne trudności poszczególnych jej członków. Praca z rodzina zakłada uwzględnienie potrzeb wszystkich osób z rodziny i bazuje na relacjach, które pomiędzy nimi zachodzą. Interwencja kryzysowa Interwencja kryzysowa to konkretne, dyrektywne oddziaływania mające na celu udzielenie pomocy osobie, która znalazła się w kryzysie. Powinna ona uwzględniać wsparcie emocjonalne i próby przywrócenia poczucia bezpieczeństwa oraz stworzenie warunków do odreagowania emocjonalnego, a także konkretne działania mające poprawić sytuację osoby zmagającej się kryzysem. Szczególną sytuacją wymagającą jak najszybszej interwencji specjalisty jest podejrzenie lub wiedza na temat krzywdzenia dziecka. Sytuacja taka wymaga interwencji, której celem jest przede wszystkim zabezpieczenie dobra dziecka, ale także praca specjalistów z rodziną skrzywdzonego dziecka. Planując pracę z rodzicami, warto pamiętać, że rodzice oprócz specjalistycznej wiedzy bardzo potrzebują życzliwości oraz zrozumienia dla wysiłków, jakie podejmują, by jak najlepiej spełniać swoją rolę. Każdy rodzic chce, aby jego dziecko było szczęśliwe i dobrze się rozwijało. Dlatego też, gdy szuka pomocy, może to oznaczać, że nie chce już powielać błędów i jest gotowy na zmiany. Istotne jest, by docenić te wysiłki i pomóc rodzicowi w tych dokonaniach. jak_budowac_lokalny_system_profi6 6 2009-07-28 23:56:55

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Standard 2. Systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Współpraca profesjonalistów z różnych instytucji 1. Organizacja współpracy instytucji istotnych ze względu na podejmowane działania: placówek ochrony zdrowia, ośrodków pomocy społecznej, policji, kuratorów, żłobków, oddziałów położniczych, wybranych organizacji pozarządowych. 2. Opracowanie podziału zadań i odpowiedzialności poszczególnych instytucji w ramach podejmowanych działań; przygotowanie schematu współpracy. 3. Opracowanie zasad przepływu informacji o rodzinach potrzebujących wsparcia. 4. Wyznaczenie osoby koordynującej działania w każdej z zaangażowanych instytucji. 5. przygotowanie i podpisanie porozumienia w zakresie współpracy pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w działania. 6. Wyznaczenie osoby koordynującej działania w danej społeczności (np. dzielnicy). 7. Przygotowanie oraz dystrybucja narzędzi i materiałów potrzebnych do realizacji działań. 8. Organizacja szkoleń dla pracowników poszczególnych instytucji w zakresie problemu krzywdzenia małych dzieci, zakresu działania i kompetencji pracowników poszczególnych instytucji. 9. Regularne wspólne spotkania osób realizujących działania w różnych placówkach. 10. Wzajemne promowanie swoich działań i oferty. 11. regularne spotkania osób koordynujących działania w poszczególnych placówkach z koordynatorem programu w społeczności. Współpraca profesjonalistów w ramach jednej instytucji 1. zaangażowanie w działania profilaktyczne wszystkich członków zespołu, którzy mogą mieć wpływ na zapewnienie małym dzieciom bezpieczeństwa i prawidłowego rozwoju. 2. Wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za koordynację działań w placówce. 3. dostarczenie wszystkim osobom zaangażowanym w działania wiedzy na temat profilaktyki krzywdzenia małych dzieci, związanych z nią procedur i obowiązków. 4. Wyposażenie wszystkich osób zaangażowanych w działania w potrzebne narzędzia i materiały. 5. Dzielenie się doświadczeniami w zespole. Kwestia współpracy profesjonalistów zaangażowanych w program profilaktyki krzywdzenia małych dzieci jest kluczowa dla efektywności podejmowanych działań. Współpraca ta powinna objąć profesjonalistów w ramach poszczególnych instytucji zaangażowanych w program ora z instytucje świadczące różnego rodzaju wsparcie rodzinom z małymi dziećmi (np. ośrodek pomocy społecznej, ośrodek zdrowia, organizacja pozarządowa). Celem lokalnego systemu profilaktyki jest stworzenie współpracy między instytucjami pracującymi z dziećmi do lat trzech i/lub ich rodzicami, pozwalającej na szybką identyfikację i wsparcie rodziców, którzy przeżywają problemy i trudności. jak_budowac_lokalny_system_profi7 7 2009-07-28 23:56:56

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Budowanie współpracy profesjonalistów między różnymi instytucjami Program profilaktyki krzywdzenia małych dzieci włączone powinny realizować różne instytucje, które kontaktują się z małymi dziećmi oraz ich rodzicami. Zadaniem ośrodka wdrażającego program profilaktyczny jest zatem identyfikacja takich podmiotów na danym obszarze oraz zaangażowanie ich do współpracy. Do instytucji, które należy wziąć pod uwagę, należą: placówki ochrony zdrowia (zarówno przychodnie lekarskie, jak i szpitale z oddziałami położniczymi i ginekologicznopołożniczym), żłobki, szkoły rodzenia, ośrodki pomocy społecznej, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, komisariaty (przede wszystkim policjanci sprawujący funkcję dzielnicowych, ale także funkcjonariusze z Wydziałów ds. Nieletnich, Patologii i Profilaktyki), sądy (przede wszystkim kuratorzy). Każda z tych instytucji ma potencjał, a często także obowiązek angażowania się w działania profilaktyczne. Rola i zakres działań poszczególnych podmiotów będą się oczywiście różnić, ale do współpracy zaproszone powinny być wszystkie ośrodki, których pracownicy mogą przyczynić się do większej efektywności podejmowanych działań. Najbardziej znaczącą rolę w systemie działań profilaktycznych odgrywają zakłady opieki zdrowotnej. To ich pracownicy jako pierwsi a czasem jedyni mają kontakt z rodziną oczekującą na dziecko i rodziną z małym dzieckiem. Tym samym mają największą możliwość identyfikacji rodzin wymagających wsparcia, oceny poziomu ryzyka krzywdzenia dzieci, a także zapoczątkowania ewentualnych interwencji. Opracowanie zakresu zadań poszczególnych instytucji włączanych w program oraz opracowanie zasad współpracy między nimi może zostać zrealizowane podczas wspólnego spotkania przedstawicieli wszystkich tych podmiotów z danego obszaru. Możliwe jest także ustalanie wymienionych kwestii stopniowo podczas spotkań ośrodka wdrażającego program z przedstawicielami kolejnych instytucji. Niezależnie od sposobu nawiązywania współpracy i ustalania jej ram, etap ten powinien zakończyć się pisemnym porozumieniem, które będzie w jednoznaczny sposób określało podział zadań i odpowiedzialności poszczególnych instytucji w ramach podejmowanych działań. Efektem opracowywania zasad współpracy powinno być wyznaczenie konkretnej osoby koordynującej działania w każdej z zaangażowanych w program instytucji, a także wytypowanie głównej osoby koordynującej działania w danej społeczności (np. dzielnicy). Pomocne i porządkujące jest ustalenie i spisanie zakresu kompetencji i odpowiedzialności poszczególnych koordynatorów. Tak opracowane pisemne porozumienie określające zasady współpracy powinno zostać zaakceptowane i podpisane przez osoby reprezentujące każdą z instytucji włączających się w działania programu. Ponadto, na bazie poczynionych ustaleń, powinien zostać przygotowany schemat obrazujący charakter współpracy między instytucjami oraz opracowane zasady określające kierunki przepływu informacji dotyczących rodzin objętych programem. Schematy te, a także dane kontaktowe poszczególnych koordynatorów, winny być dostępne każdej osobie realizującej program. jak_budowac_lokalny_system_profi8 8 2009-07-28 23:56:56

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Kolejnym, ważnym zadaniem związanym z fazą przygotowywania programu profilaktyki krzywdzenia małych dzieci, jest opracowanie narzędzi i materiałów potrzebnych do wykonania planowanych działań. Są to wzory dokumentów potrzebnych do realizacji programu, np. karty czynników ryzyka zakładane dla dzieci objętych programem, formularze zgłoszeniowe, ewaluacyjne itp. O sposobie korzystania z tych materiałów wszyscy realizatorzy programu z każdej instytucji powinni zostać poinformowani podczas szkoleń i spotkań informacyjnych. Niezwykle istotnym elementem związanym z etapem projektowania zasad współpracy i modelu wymiany informacji jest jak już wspomniano podpisanie porozumienia między instytucjami współpracującymi, które jasno będzie określało zadania i podział obowiązków, a także regulacje prawne, jakie leżą u podstaw realizowanego programu. Instytucje współpracujące w ramach programu Dobry Rodzic Dobry Start Główni partnerzy Trzon programu Dobry Rodzic Dobry Start tworzy współpraca ośrodków pomocy społecznej, zakładów ochrony zdrowia oraz Fundacji Dzieci Niczyje lub innych instytucji i organizacji posiadających ofertę wsparcia i pomocy dla rodziców małych dzieci. Działania zakładów opieki zdrowotnej określa Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej 1. Artykuł 1 ust. 1 ustawy o ZOZ określa, że zakłady te działają w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia. Świadczeniem zdrowotnym są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub odrębnych przepisów, regulujących zasady ich wykonywania. W szczególności są to świadczenia polegające na: opiece nad kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem, opiece nad zdrowym dzieckiem, zapobieganiu powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne oraz szczepienia ochronne. Promocja zdrowia, zdefiniowana w art. 18d ust. 1 pkt 2 Ustawy o ZOZ, oznacza natomiast działania umożliwiające poszczególnym osobom i społeczności zwiększenie kontroli nad czynnikami warunkującymi stan zdrowia i przez to jego poprawę, promowanie zdrowego stylu życia oraz środowiskowych i indywidualnych czynników sprzyjających zdrowiu. Nie ma więc wątpliwości, że cel programu Dobry Rodzic Dobry Start, którym jest m.in. wykrywanie czynników ryzyka krzywdzenia dzieci i szybka reakcja na to zagrożenie, wpisuje się w ustawowe działania zakładów opieki zdrowotnej. 1 DzU nr 91, poz. 408 ze zm. jak_budowac_lokalny_system_profi9 9 2009-07-28 23:56:57

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Pomocą społeczną na poziomie gminy zajmują się ośrodki pomocy społecznej (art. 110 ust. 1 Ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej 2 ). Jednym z zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej jest tworzenie gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną oraz realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, której celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Do takich zadań należy także praca socjalna (art. 17 ust. 1 ustawy). Jednym z najistotniejszych zadań pomocy społecznej jest opieka nad rodziną i dzieckiem (rozdział 4 Ustawy o pomocy społecznej). Ta opieka może przybrać różne formy poradnictwa rodzinnego, terapii rodzinnej, pracy socjalnej oraz zapewnienia dzieciom opieki i wychowania poza rodziną. Praca socjalna, poradnictwo specjalistyczne i interwencja kryzysowa prowadzone są bez względu na uzyskiwany przez beneficjenta dochód. Podstawą udzielenia pomocy społecznej może być zarówno istniejąca już w rodzinie przemoc, jak i bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych (art. 7 Ustawy o pomocy społecznej). Mimo że zasadą jest, iż udzielenie świadczeń z pomocy społecznej następuje na wniosek osoby zainteresowanej, to art. 102 ust. 2 Ustawy o pomocy społecznej dopuszcza wyjątek od tej zasady. Pomoc społeczna może być więc udzielona także z urzędu. Taka regulacja otwiera drzwi dla udziału ośrodków pomocy społecznej w programie Dobry Rodzic Dobry Start. Wystarczy bowiem informacja, że dane dziecko jest zagrożone krzywdzeniem lub jego rodzina potrzebuje pomocy/wsparcia, żeby ośrodek mógł podjąć działania w ramach swoich kompetencji. Ofertę ośrodków pomocy społecznej w tym zakresie wspiera Fundacja Dzieci Niczyje poprzez organizację warsztatów dla dzieci i rodziców, poradnictwo specjalistyczne. O ile jednak pomoc społeczna jest udzielana z urzędu, o tyle wsparcie organizacji pozarządowej następuje wyłącznie wtedy, gdy beneficjent pomocy sam zgłosi się do organizacji. Sojusznicy programu Zgodnie z art. 121 ust. 1 Ustawy o pomocy społecznej pracownikowi socjalnemu przysługuje pomoc w zakresie wykonywania jego czynności ze strony urzędów i instytucji. Na ten przepis można powołać się w organizowaniu współpracy z innymi organami samorządowymi czy państwowymi, np. z policją, służbą kuratorską, szkołami itp. Policja Głównym zadaniem policji jest ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku publicznego 3. Służba ta będzie wkraczać 2 Tekst jednolity: DzU z 2008 r., nr 115, poz. 728 ze zm. 3 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o policji (tekst jednolity: DzU z 2007 r., nr 43, poz. 277). jak_budowac_lokalny_system_profi10 10 2009-07-28 23:56:57

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami w sprawę danej rodziny, gdy dojdzie do podejrzenia krzywdzenia spełniającego znamiona przestępstwa lub wykroczenia. Wcześniej zaś jest miejsce na intensywną pracę z rodziną (OPS i kurator). Sądy Sądy rodzinne mają prawny obowiązek podejmowania współpracy z instytucjami i organizacjami zajmującymi się na danym terenie problematyką rodziny, dzieci i młodzieży, sprawami oświaty i wychowania, zdrowia, a także sprawami ładu i porządku publicznego. Ten obowiązek spoczywa na sędziach rodzinnych na podstawie 205 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych 4. Kuratorzy Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych 5 określa zadania kuratora jako zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Zatem w zakresie działań profilaktycznych kurator także znajduje swoje miejsce w programie. Współpraca w ramach programu Początkowe ustalenia dotyczące charakteru współpracy pomiędzy poszczególnymi instytucjami stanowią punkt wyjścia dla dalszego jej rozwoju. Konieczne jest ciągle aktualizowanie przez wszystkich realizatorów programu posiadanej wiedzy na temat zakresu działania i kompetencji pracowników innych instytucji, a także wiedzy dotyczącej oferty dla rodzin z małymi dziećmi przygotowanej przez inne podmioty. Zarówno zakres realizacji programu poprzez poszczególne instytucje, jak i ich oferta mogą się z czasem zmieniać. Istotne zmiany w tym zakresie mogą wymagać wprowadzenia modyfikacji w zawartym początkowo porozumieniu, określającym zasady współpracy realizatorów programu. Dobrą okazją do wymiany informacji w tym zakresie są regularne (np. comiesięczne) spotkania osób realizujących działania w poszczególnych placówkach, a także spotkania osób koordynujących program z tych placówek z głównym koordynatorem programu. Spotkania takie, poza wymianą informacji, skutkują umacnianiem współpracy, dają bowiem możliwość udzielania sobie informacji zwrotnych, omawiania trudnych sytuacji napotykanych podczas realizacji programu i wspólnego poszukiwania rozwiązań dla nich. Ponadto znajomość aktualnej oferty współrealizatorów programu umożliwia wzajemne promowanie przez nich swoich działań. 4 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (DzU nr 38, poz. 249). 5 DzU z 2001 r., nr 98, poz. 1071 ze zm. jak_budowac_lokalny_system_profi11 11 2009-07-28 23:56:58

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami Szkolenia profesjonalistów Pierwszym krokiem do nawiązania współpracy może być szkolenie wprowadzające. Powinni wziąć w nim udział przedstawiciele instytucji współpracujących, w szczególności te osoby, które w przyszłości mają pełnić funkcje osoby odpowiedzialnej za realizację programu w ramach instytucji, w której pracują. Szkolenie jest ważne nie tylko z perspektywy przekazania wiedzy na temat rozpoznawania czynników ryzyka i wspierania rodziny, ale przede wszystkim z powodu możliwości wypracowania modelu współpracy między tymi instytucjami, jak i możliwości osobistego poznania się profesjonalistów, którzy w przyszłości mają ze sobą współpracować. ZAKRES TEMATYCZNY SZKOLENIA PODSTAWOWEGO DLA PRZYSZŁYCH REALIZATORÓW PROGRAMU PROFILAKTYKI KRZYWDZENIA MAŁYCH DZIECI DOBRY RODZIC DOBRY START. PROFILAKTYKA KRZYWDZENIA MAŁYCH DZIECI 1. Rodzina z małym dzieckiem czynniki wpływające na postawy rodzicielskie, zmiany w rodzinie w związku z pojawieniem się dziecka. 2. Rozwój psychofizyczny dziecka w okresie 0-3 roku życia, czynniki wspierające i zaburzające rozwój 3. Specyficzne formy krzywdzenia małych dzieci: FAS, potrząsanie, znaczenie depresji okołoporodowej (film o FAS) 4. Psychologiczne skutki krzywdzenia małych dzieci (teoria więzi, kryzysy Eriksona, ogólne prawidłowości) 5. Czynniki ryzyka krzywdzenia małych dzieci 6. Objawy krzywdzenia małych dzieci 7. Podejmowanie interwencji w sprawach krzywdzenia dzieci 8. Specyfika kontaktu z rodzicami w przypadku podejrzenia krzywdzenia dziecka. 9. Prezentacja programu Dobry Rodzic Dobry Start 10. Praca interdyscyplinarna na rzecz profilaktyki krzywdzenia małych dzieci: Lokalny System Profilaktyki Krzywdzenia Małych Dzieci (omówienie podziału zadań, przepływu informacji, narzędzi). Budowanie współpracy profesjonalistów w ramach jednej instytucji Każda instytucja podejmująca decyzję o włączeniu się do programu profilaktyki krzywdzenia małych dzieci powinna rozpocząć swój udział w nim od określenia swojej oferty dla rodziców lub/i profesjonalistów - oraz wyznaczenia konkretnych osób angażujących się w podejmowane działania. Rola i kompetencje tych osób powinny być jednoznacznie określone. Bez względu na wielkość swojego udziału w programie, wszyscy realizujący go pracownicy danej instytucji powinni dokładnie znać swoje role i czuć się odpowiedzialni za wykonanie wynikających z nich zadań. Niezwykle istotne jest ponadto wyznaczenie jednej osoby odpowiedzialnej za koor- jak_budowac_lokalny_system_profi12 12 2009-07-28 23:56:58

STANDARD 2. systemowa współpraca pomiędzy profesjonalistami dynacje całości działań w ramach programu w danej placówce. Rozpoczynając realizację programu w danej placówce, należy zadbać, by wszystkie zaangażowane osoby zdobyły przynajmniej podstawową wiedzę na temat profilaktyki krzywdzenia małych dzieci oraz związanych z nią procedur i obowiązków. Najlepiej, jeśli osoby te wzięłyby udział w szkoleniu wprowadzającym. Ponieważ w praktyce często zdarza się, że uczestnictwo większej grupy pracowników instytucji w takim szkoleniu nie jest możliwe ze względu na ich codzienne obowiązki zawodowe, wskazane jest zaproszenie tylko pewnej wybranej grupy osób, które następnie będą przekazywać zdobytą wiedzę pozostałym członkom zespołu. Dla osób nieuczestniczących w szkoleniu warto w takiej sytuacji zaplanować także dodatkowe, krótkie np. godzinne spotkania informacyjne, na których przedstawione zostaną podstawowe założenia programu oraz wyjaśniona zostanie rola poszczególnych osób biorących w nim udział. Wszyscy realizatorzy programu zarówno osoby szkolone, jak i te uczestniczące w spotkaniach informacyjnych powinny otrzymać komplet potrzebnych do realizacji programu materiałów i narzędzi oraz zostać dokładnie zapoznane ze sposobem ich wykorzystywania. Mogą to być, na przykład, pakiety broszur edukacyjnych dla rodziców, ankiety czynników ryzyka, schemat współpracy z innymi instytucjami w ramach programu, dane kontaktowe głównych osób odpowiedzialnych za realizację projektu. Niezwykle ważne jest, by na żadnym z etapów funkcjonowania programu nie zapominać o znaczeniu dobrej współpracy pomiędzy realizującymi go osobami. Ponieważ często, nawet w ramach jednej instytucji, projekt realizują osoby o różnym wykształceniu i specjalizacjach np. lekarze, położne, psychologowie warto pamiętać o budującej roli wzajemnego dzielenia się zarówno swoim doświadczeniem, wiedzą, jak i problemami oraz trudnymi sytuacjami napotkanymi podczas wykonywania pracy. Atmosfera wzajemnego szacunku i życzliwości zawsze pozytywnie przyczynia się do wzrostu zaangażowania ludzi w realizowane działania oraz korzystnie wpływa na efektywność wszystkich podejmowanych wysiłków. Jest to tym bardziej istotne, gdy ludzie wykonują pracę dobrowolnie, włączając ją dodatkowo do zakresu innych codziennych obowiązków zawodowych. jak_budowac_lokalny_system_profi13 13 2009-07-28 23:56:58

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu Standard 3. Różne poziomy realizacji programu Poziom działań adresowanych do wszystkich rodziców małych dzieci i identyfikacji rodzin ryzyka 1. Wyznaczenie instytucji odpowiedzialnych za identyfikację rodzin ryzyka. 2. Opracowanie i stosowanie narzędzi pomocnych w identyfikacji rodzin ryzyka. 3. Objęcie programem identyfikacji rodzin ryzyka wszystkich rodziców małych dzieci z danej społeczności. 4. informowanie wszystkich rodziców małych dzieci z danej społeczności o dostępnej ofercie wsparcia oraz zapewnienie im dostępności materiałów edukacyjnych na temat dobrego rodzicielstwa. Poziom działań podejmowanych wobec rodzin ryzyka 1. Wspieranie rodzin ryzyka i zachęcanie do korzystania z dostępnej oferty wsparcia i pomocy. 2. zapewnienie rodzinom ryzyka dostępu do materiałów edukacyjnych dotyczących dobrego rodzicielstwa. 3. zapewnienie rodzinom ryzyka dostępu do profesjonalnej pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej i medycznej. 4. Opracowanie i wdrożenie procedur monitoringu rodzin ryzyka i przekazywania informacji pomiędzy instytucjami zaangażowanymi w działania profilaktyczne. 5. interdyscyplinarne spotkania w celu opracowaniu strategii postępowania w szczególnie trudnych sytuacjach w rodzinach ryzyka. Postępowanie w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia Małych dzieci i członków ich rodzin 1. Opracowanie w każdej instytucji procedur postępowania w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia małych dzieci i członków ich rodzin oraz zapoznanie z nimi wszystkich pracowników. 2. natychmiastowe reagowanie w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia małych dzieci lub członków ich rodzin. 3. Kontakt z innymi instytucjami, które w zakresie swoich obowiązków mają ochronę dobra małych dzieci i członków ich rodzin. Program profilaktyki krzywdzenia małych dzieci powinien obejmować swym zakresem różnego typu działania, adekwatne do indywidualnych potrzeb objętych programem rodzin z małymi dziećmi. Pewien zakres oferty programu powinien być skierowany do wszystkich rodziców małych dzieci zamieszkujących obszar nim objęty. Specjalna oferta powinna być adresowana do zidentyfikowanych w ramach programu rodzin wymagających szczególnego wsparcia, tj. takich, u których nie występuje jeszcze krzywdzenie dziecka, ale widoczne są sygnały wskazujące, że do krzywdzenia może dojść. Program profilaktyczny musi przewidywać również podejmowanie działań wobec rodzin, w których występuje już bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia dzieci lub doszło do krzywdzenia dziecka. Oddziaływania w ramach programu profilaktyki krzywdzenia małych dzieci powinny zatem obejmować kilka poziomów realizacji: jak_budowac_lokalny_system_profi14 14 2009-07-28 23:56:59

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu poziom działań podejmowanych wobec wszystkich rodziców małych dzieci oraz identyfikacji rodzin ryzyka; poziom działań podejmowanych wobec rodzin ryzyka; postępowanie w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia dzieci i członków ich rodzin. Przygotowanie działań obejmującego wymienione sfery jest zgodne z koncepcją trzech poziomów, na których realizowane mogą być programy profilaktyczne: profilaktyki pierwszorzędowej obejmującej wszystkie osoby należące do grupy docelowej, bez względu na to, czy występują u nich czynniki ryzyka; profilaktyki drugorzędowej obejmującej osoby, które zidentyfikowano jako należące do grup podwyższonego ryzyka; profilaktyki trzeciorzędowej, której działania skierowane są do osób, u których już wystąpił problem i należy go ograniczać oraz minimalizować jego skutki. Poziom działań podejmowanych wobec wszystkich rodziców małych dzieci oraz identyfikacji rodzin ryzyka Warto pamiętać o tym, że sytuacja pojawienia się w rodzinie dziecka zwłaszcza jeśli jest to pierwsze dziecko jest w pewnym stopniu stresująca dla wszystkich rodziców. Zawsze bowiem towarzyszy jej konieczność wprowadzenie zmian w relacji między rodzicami, ponownego zdefiniowania swoich ról życiowych i codziennych obowiązków. Praktycznie wszystkim rodzicom początkowo towarzyszy niepokój i niepewność co do swoich kompetencji jako matki czy ojca. Pewien zakres oferty programu profilaktycznego powinien być zatem dostępny dla wszystkich rodziców małych dzieci, bez względu na poziom przeżywanego przez nich stresu i obciążeń uprawdopodabniających wystąpienie sytuacji krzywdzenia dzieci. Oferta taka może zakładać np. dostarczanie wszystkim rodzicom małych dzieci z danego obszaru (dzielnicy, miasta, gminy) materiałów edukacyjnych i informacyjnych. Materiały te mogą dostarczać wiedzy (np. broszura poświęcona radzeniu sobie ze stresem lub broszura na temat sposobów kojenia płaczącego dziecka), ale przede wszystkim powinny one zawierać informacje na temat dostępnych na danym obszarze źródeł wsparcia dla rodziców małych dzieci. Rolę realizatora działań edukacyjno-informacyjnych adresowanych do wszystkich rodziców powinna przyjąć na siebie instytucja, która w najszerszym zakresie ma kontakt z rodzicami małych dzieci. Taką instytucją w Polsce są zakłady opieki zdrowotnej, do których rodzice trafiają już w okresie ciąży lub później w celu zarejestrowania swoich nowo narodzonych dzieci. Trzeba zatem planując oddziaływania w zakresie profilaktyki pierwszorzędowej, brać pod uwagę instytucje ochrony zdrowia. Niezależnie od tego, która instytucja na danym obszarze czy będzie to szpital, czy przychodnia, czy jeszcze jakaś inna instytucja nienależąca do systemu opieki zdrowotnej podejmie się roli pierwszego kontaktu z szeroką grupą rodziców, ta sama instytucja powinna pełnić funkcję polegającą na identyfikowaniu rodzin z tzw. grupy ryzyka krzywdzenia dzieci. W tym celu pracownicy tej instytucji powinni zostać wyposażeni w wiedzę oraz materiały umożliwiające im przeprowadzanie wstępnej diagnozy. Służyć może do tego zakładana dla każdego dziecka objętego programem karta/ankieta czynników ryzyka. jak_budowac_lokalny_system_profi15 15 2009-07-28 23:56:59

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu Identyfikacja czynników ryzyka krzywdzenia dzieci w ramach realizacji programu Dobry Rodzic Dobry Start Krok 1 Położne, pielęgniarki środowiskowe, rodzinne, pediatryczne, pracownicy żłobków i pracownicy socjalni przekazują podstawowe informacje o programie rodzicowi każdego dziecka w wieku 0 3 lata, znajdującego się pod ich opieką. Rodzic podpisuje zgodę na uczestnictwo w programie i przetwarzanie jego danych osobowych na potrzeby programu. Każdy rodzic otrzymuje Pakiet Dobrego Rodzica (ulotki i broszury edukacyjne). Krok 2 Następnie profesjonalista wypełnia ankietę Rodzic i dziecko dla każdego dziecka. Zaznaczenie w ankiecie zdiagnozowanych czynników ryzyka krzywdzenia małych dzieci ułatwia zbieranie informacji o rodzinie i dziecku. Zasadą generalną jest, że rodzina, w której zdiagnozowano więcej niż trzy czynniki ryzyka, powinna zostać objęta szczególną opieką i wsparciem, czyli powinna trafić do kolejnego etapu programu fazy wsparcia i zapewnienia pomocy rodzinie. W praktyce oznacza to zachęcenie rodziny do kontaktu z placówką oferującą rodzinie wsparcie i pomoc. Schemat postępowania w każdym przypadku, ze względu na specyfikę kontaktu z rodzicem inną dla przedstawiciela każdego z zawodów wygląda nieco inaczej. Także wersje ankiety Rodzic i dziecko dla różnych służb nieznacznie się różnią. Należy pamiętać, że niezależnie od liczby zidentyfikowanych czynników ryzyka, jeśli profesjonalista uważa, że rodzina potrzebuje wsparcia, zawsze należy ją informować, gdzie może uzyskać pomoc. Niektóre czynniki ryzyka, np. uzależnienia, przemoc w rodzinie nawet jeśli występują pojedynczo wskazują, że rodzina i dziecko musi otrzymać jak najszybciej pomoc i wsparcie. Przetwarzanie danych osobowych w ramach współpracy w programie dobry rodzic dobry start (1) Każda z instytucji biorących udział w programie posiada własne zasoby danych o swoich klientach. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych 6 reguluje przekazywanie informacji identyfikujących osobę. Przetwarzanie tych danych jest dopuszczalne m.in. wtedy, gdy: osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę, jest to niezbędne do wykonania określonych prawem zadań realizowanych dla dobra publicznego. Przetwarzanie danych beneficjenta programu profilaktyki krzywdzenia małych dzieci wymaga zgody na przetwarzanie danych osobowych. Zgoda ta 6 DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926 ze zm. jak_budowac_lokalny_system_profi16 16 2009-07-28 23:57:00

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu jak_budowac_lokalny_system_profi17 17 2009-07-28 23:57:03

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu Wypełnia pracownik socjalny RODZIC I DZIECKO Data... /... /... Imię i nazwisko osoby wypełniającej ankietę / kontakt:.../... Imię i nazwisko matki:... data ur.:... /... /... Imię i nazwisko ojca:... data ur.:... /... /... Adres:... Miesiąc ciąży... Ciąża 1 2 3 4 5... Ciąża planowana [nie] [tak] Data urodzenia dziecka:... /... /... Ilość dzieci pozostających pod opieką rodziców... Tak Nie Brak danych Podejrzenie Nie dotyczy 1. Samotny rodzic 2. Rodzina wielodzietna 3. Rodzina zastępcza / adopcyjna 4. Złe warunki materialne 5. Złe wraunki mieszkaniowe 6. Brak dbałości o higienę (osobistą, otoczenia) Rodzina 7. Bezrobocie 8. Praca dorywcza 9. Osoba wymagająca stałej opieki w domu 10. Brak wsparcia ze strony rodziny / przyjaciół 11. Przemoc w rodzinie 12. Matka jest poniżej 18 roku życia 13. Przewlekła choroba somatyczna 14. Upośledzenie umysłowe rodzica Rodzice 15. Choroba psychiczna rodzica (depresja, inne...) M O M O M O M O M O 16. Uzalenienie od alkoholu, narkotyków, leków, inne... 17. Problemy w relacjach w rodzinie 18. Inne dzieci w rodzinie Dzieci z różnych związków 19. Partner nie będący ojcem dziecka 20. Dzieci hospitalizowane (choroba przewlekła, inne...) 21. Dzieci niepełnosprawne 22. Czy inne dzieci przebywają w placówkach opiekuńczych / rodzinie zastępczej / rodzinie adopcyjnej * 23. Przemoc wobec dziecka w rodzinie 24. Interwencje Kurator w rodzinie - w przeszłości, obecnie. * Z jakiego powodu?...) 25. Karalność rodziców - wszczęte postępowanie / wyrok 26. Interwencje policji ( z jakiego powodu?...) 27. Pobyty w placówkach interwencyjnych 28. Dziecko Brak opieki lekarskiej podczas ciąży 29. Poród bez pomocy medycznej 30. Zaburzony rozwój psychomotoryczny dziecka (do 3 roku życia) 31. Brak regularnych szczepień 32. Brak opieki lekarskiej nad dzieckiem 33. Choroba przewlekła (jaka?...czy: [leczona] [nieleczona]) * 34. Niepełnosprawność ( jaka?...) 35. Czy ktoś poza rodzicami sprawuje bezpośrednią opiekę nad dzieckiem? Jeśli tak to kto?: żłobek, opiekunka, inne osoby - jakie?... 36. Odrzucenie dziecka 37. Faworyzowanie jednego z dzieci 38. Zaniedbana higiena dziecka 39. Dziecko jest głodne / wychudzone? 40. Nieodpowiednie ubranie dziecka 41. Urazy fizyczne na ciele dziecka (jakie?...) 42. Niepokojąca relacja rodzic - dziecko ( rodzic unika kontaktu z dzieckiem, nie reaguje na płacz dziecka, nie mówi do niego, nie uśmiecha się do dziecka, niechętnie bierze dziecko na ręce ) * M-matka, O-ojciec, *- niepotrzebne skreślić Problemy zgłoszone przez matkę / ojca lub uwagi pracownika socjalnego:......... M O M O jak_budowac_lokalny_system_profi18 18 2009-07-28 23:57:05

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu powinna mieć formę pisemną i być podpisana przez dysponenta tych danych (w przypadku danych dotyczących rodzica rodzic, którego dane dotyczą, w przypadku informacji o dziecku przedstawiciel ustawowy dziecka). Musi ona obejmować informacje o celach i działaniach programu oraz dane instytucji, która będzie przetwarzać informacje. Ponadto powinna zawierać informacje o prawie wglądu do danych osobowych i możliwości ich poprawiania. Przykład pisemnej zgody na przetwarzanie danych beneficjenta Stempel albo nazwa instytucji... bierze udział w programie Dobry Rodzic Dobry (nazwa placówki) Start, który ma na celu wsparcie rodziców oczekujących na dziecko i rodziców małych dzieci. Program polega na edukacji rodziców w zakresie dobrego rodzicielstwa oraz zapewnieniu rodzicom możliwości psychologicznego wsparcia. W ramach programu pracownik placówki we współpracy z rodzicem wypełnienia ankietę Rodzic i dziecko. W uzasadnionych przypadkach ankieta przekazywana jest do właściwego ośrodka pomocy społecznej. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych, w tym danych o stanie zdrowia, nałogach, karalności i innych danych wrażliwych, w celu realizacji programu Dobry Rodzic Dobry Start, zgodnie z Ustawą z dnia 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (t. jedn.: DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926 ze zm.). Jednocześnie oświadczam, że poinformowano mnie o prawie dostępu do treści moich danych i ich poprawiania oraz o dobrowolności podania danych.... Data i podpis Ważne, aby każdy rodzic przebywający pod opieką instytucji realizujących program Dobry Rodzic Dobry Start. Lokalny System Profilaktyki Krzywdzenia Małych Dzieci dowiedział się o ofercie wsparcia i pomocy. W praktyce oznacza to, że każda położna, pielęgniarka, pracownik żłobka, szkoły rodzenia, policjant, kurator powinien przekazać każdemu rodzicowi, z którym ma kontakt, że: Bycie rodzicem, to jedna z najpiękniejszych, ale także najtrudniejszych ról życiowych, dlatego całkiem naturalne jest, że czasami rodzice potrzebują wsparcia i pomocy! Są miejsca, gdzie rodzic może otrzymać pomoc i wsparcie. Większość rodziców przeżywa stres związany z opieką i wychowaniem dziecka. Rodzice powinni starać się zrozumieć, jakie potrzeby ma ich małe dziecko i jak się ono rozwija. To pomoże im zrozumieć i radzić sobie z trudnościami, jakie napotkają w czasie opieki nad dzieckiem. jak_budowac_lokalny_system_profi19 19 2009-07-28 23:57:05

STANDARD 3. Różne poziomy realizacji programu Jeśli rodzic czuje, że nie może sobie poradzić, że sytuacja wymyka się mu z rąk, powinien jak najszybciej poszukać wsparcia niech poprosi kogoś z rodziny, przyjaciół o pomoc w opiece nad dzieckiem. Nigdy nie wolno potrząsać ani uderzać dziecka. Aby móc dobrze opiekować się dzieckiem, rodzic musi dbać o siebie. Nieszczęśliwy rodzic to także nieszczęśliwe dziecko. Warto szukać pomocy i wsparcia! Wiedza psychologa czy innych rodziców ułatwi opiekę i wychowanie dziecka. Pozwoli rodzicowi zobaczyć, że nie jest osamotniony. Poziom działań podejmowanych wobec rodzin ryzyka Zidentyfikowanie rodzin, w których występują czynniki ryzyka krzywdzenia małych dzieci, pozwala na ich objęcie szczególną opieką i wsparciem. Rodziny należące do grup ryzyka powinny być informowane o dostępnej ofercie pomocy na danym obszarze, ale także szczególnie mocno wspierane i zachęcane do skorzystania z niej. Ponadto rodziny takie powinny mieć zapewniony dostęp do profesjonalnej pomocy psychologicznej, prawnej, socjalnej i medycznej. W ramach planowania oddziaływań w zakresie profilaktyki drugorzędowej powinny zostać opracowane i wdrożone jasno określone procedury przekazywania informacji o rodzinach ryzyka pomiędzy instytucjami, pod opieką których znajdują się te rodziny. Procedury te powinny określać, kto i w jakim zakresie może mieć dostęp do dokumentacji oraz w jaki sposób informacje na temat rodziny mają być przekazywane (np. ustnie podczas spotkań zespołów interdyscyplinarnych, superwizji, poprzez przesyłanie dokumentacji). Rodzice objęci programem powinni zostać o takich procedurach poinformowani i mieć świadomość tego, że w uzasadnionych przypadkach informacje na ich temat mogą być przekazywane innym profesjonalistom. Przestrzeganie procedur przez osoby realizujące program wpływa pozytywnie na poczucie bezpieczeństwa objętych projektem rodziców, a także wzmacnia komfort pracy samych profesjonalistów, chroniąc ich przed zarzutem łamania przepisu o ochronie danych osobowych. Wszelkie wprowadzanie procedury powinny być naturalnie oparte na obowiązujących już w kraju regulacjach prawnych. Profesjonaliści mający w swej pracy zawodowej kontakt z rodzinami zidentyfikowanymi jako rodziny ryzyka krzywdzenia małych dzieci, powinni mieć zapewnioną możliwość regularnego spotykania się w interdyscyplinarnym gronie w celu omawiania szczególnie trudnych sytuacji napotkanych podczas realizacji programu. Spotkania takie umożliwiają wzbogacenie warsztatu ich pracy o odmienne perspektywy, wynikające z doświadczeń i wiedzy osób o rozmaitych kwalifikacjach zawodowych. Dodatkowy efektem takiej zespołowej pracy jest możliwość wspierania się realizatorów programu w trudnych sytuacjach. jak_budowac_lokalny_system_profi20 20 2009-07-28 23:57:06