RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 203154 (21) Numer zgłoszena: 375541 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospoltej Polskej (22) Data zgłoszena: 13.11.2003 (86) Data numer zgłoszena mędzynarodowego: 13.11.2003, PCT/FR03/03357 (87) Data numer publkacj zgłoszena mędzynarodowego: 10.06.2004, WO04/048618 PCT Gazette nr 24/04 (51) Int.Cl. C21D 1/19 (2006.01) C22C 38/14 (2006.01) (54) Blacha stalowa odporna na ścerane oraz sposób wytwarzana blachy stalowej odpornej na ścerane (30) Perwszeństwo: 19.11.2002,FR,02/14425 (43) Zgłoszene ogłoszono: 28.11.2005 BUP 24/05 (73) Uprawnony z patentu: INDUSTEEL CREUSOT,Puteaux,FR (72) Twórca(y) wynalazku: Jean Begunot,Le Creusot,FR Jean-Georges Brsson,Le Creusot,FR (45) O udzelenu patentu ogłoszono: 31.08.2009 WUP 08/09 (74) Pełnomocnk: Gnter Marek, GINTER & GINTER, Kancelara Rzecznkowska S.C. PL 203154 B1
2 PL 203 154 B1 Ops wynalazku Przedmotem wynalazku jest blacha stalowa odporna na ścerane oraz sposób wytwarzana blachy stalowej odpornej na ścerane. Znane są stale odporne na ścerane o twardośc zblżonej do 400 w skal Brnella, zawerające około 0,15% węgla jak równeż mangan, nkel, chrom molbden, o zawartośc nższej od klku procent takej, aby mały wystarczającą hartowność. Take stale są hartowane dla nadana m struktury całkowce martenzytycznej. Ich zaletą jest to, że stosunkowo łatwo dają sę obrabać przez spawane, cęce lub zagnane. Ale ch wadą jest ogranczona odporność na ścerane. Znane jest równeż zwększane wytrzymałośc blachy stalowej na ścerane poprzez zwększane zawartośc węgla, a węc twardość. Ale ten sposób postępowana wykazuje pewną nedogodność polegającą na obnżenu przydatnośc takej blachy do stosowana. Z francuskego opsu patentowego FR 2 733 516 znana jest stal odporna na ścerane, mająca zawartość węgla w lośc około 0,26%, oraz twardość wynoszącą około 460 HB. Celem nnejszego wynalazku jest zaradzene tym nedogodnoścom, poprzez zaproponowane blachy stalowej odpornej na ścerane, która oprócz wszystkch nnych takch samych cech ma lepszą odporność na ścerane nż te znane stale o twardośc 400 w skal Brnella, zachowując przy tym całkowtą przydatność do porównywalnych zastosowań takch stal. Zgodne z wynalazkem, blacha stalowa odporna na ścerane, charakteryzuje sę tym, że skład chemczny stal, z której wykonana jest blacha, zawera wagowo: 0,1% C < 0,23% 0% S 2% 0% Al 2% 0,5% S + Al 2% 0% Mn 2,5% 0% N 5% 0% Cr 5% 0% Mo 1% 0% W 2% 0,05% Mo + W/2 1% 0% B 0,02% 0% T 0,67% 0% Zr 1,34% 0,05% T + Zr/2 0,67% 0% S 0,15% N < 0,03% ewentualne od 0% do 1,5% medz, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Nb, Ta V o zawartoścach takch, że Nb/2 + Ta/4 + V 0,5%, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Se, Te, Ca, B Pb o zawartoścach nższych lub równych 0,1%, przy czym resztę stanow żelazo zaneczyszczena wynkające z wytapana, a skład chemczny spełna ponadto następujące zależnośc: C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8 0,095% T + Zr/2 7 x N/2 > 0,05% 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 1,8 z K = 1 jeśl B 0,0005% K = 0 jeśl B < 0,0005%, przy czym stal ma strukturę martenzytyczną lub martenzytyczno-bantyczną, struktura ta zawera węglk od 5% do 20% austentu szczątkowego. Skład chemczny stal, z której wykonana jest blacha korzystne spełna następujące zależnośc, nezależne od sebe, a manowce: 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 2, C 0,22% C - T/4-Zr/8 + 7 x N/8 0,12%, T + Zr/2 0,10%, S + Al 0,7%.
PL 203 154 B1 3 Korzystne, blacha ma grubość w zakrese od 2 mm do 150 mm. Natomast, sposób wytwarzana blachy stalowej odpornej na ścerane, charakteryzuje sę tym, że skład chemczny stal, z której wykonana jest blacha, zawera wagowo: 0,1% C< 0,23% 0% S 2% 0% Al 2% 0,5% S + Al 2% 0% Mn 2,5% 0% N 5% 0% Cr 5% 0% Mo 1% 0% W 2% 0,05% Mo + W/2 1% 0% B 0,02% 0% T 0,67% 0% Zr 1,34% 0,05% T + Zr/2 0,67% 0% S 0,15% N < 0,03% ewentualne od 0% do 1,5% medz, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Nb, Ta V o zawartoścach takch, że Nb/2 + Ta/4 + V 0,5%, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Se, Te, Ca, B Pb o zawartoścach mnejszych lub równych 0,1%, a resztę stanow żelazo zaneczyszczena wynkające z wytapana, przy czym ponadto ten skład chemczny spełna następujące zależnośc: C* = C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8 0,095% T + Zr/2 7 x N/2 > 0,05% 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 1,8 z K = 1 jeśl B 0,0005% K = 0 jeśl B < 0,0005%), zgodne z którym to sposobem, poddaje sę blachę obróbce ceplnej hartowana, przeprowadzanej z kształtowanem na gorąco, na przykład przez walcowane, lub po austentyzacj przez podgrzewane w pecu, przy czym aby przeprowadzć hartowane: chłodz sę blachę ze średną prędkoścą chłodzena wyższą nż 0,5 C/s mędzy temperaturą wyższą od A C3 a temperaturą zawartą mędzy T = 800 270 x C* - 90 x Mn 37 x N 70 x Cr 83 x (Mo + W/2) w przyblżenu T - 50 C, po czym chłodz sę blachę ze średną prędkoścą chłodzena rdzena Vr < 1150 x ep -1,7 wyższą lub równą 0,1 C/s mędzy temperaturą T 100 C, przy czym ep jest gruboścą blachy wyrażoną w mlmetrach, a następne chłodz sę blachę aż do temperatury otoczena ewentualne przeprowadza sę prostowane. W sposobe wytwarzana blachy według wynalazku korzystne stosuje sę stal, której skład chemczny spełna następujące zależnośc, nezależne od sebe, a manowce: 1,05 x Mn + 0,54 x N +0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 2, C 0,22% C* 0,12%, T + Zr/2 0,10%, S + Al 0,7%. Korzystne, w sposobe według wynalazku ponadto przeprowadza sę odpuszczane w temperaturze nższej lub równej 350 C, ewentualne nższej od 250 C. Korzystne, dla dodana tytanu do stal doprowadza sę stal cekłą do stycznośc z żużlem zawerającym tytan, powoduje sę powolną dyfuzję tytanu z żużla do cekłej stal. Twardość blachy zawarta jest mędzy 280 HB 450 HB. Ponżej wynalazek zostane opsany w sposób bardzej dokładny, ale ne ogranczający, zostane zlustrowany przykładam.
4 PL 203 154 B1 Aby wytworzyć blachę według wynalazku, wykonuje sę stal, której skład chemczny zawera w % wagowych: ponad 0,1% węgla, aby uzyskać wystarczającą twardość aby umożlwć tworzene węglków, ale mnej od 0,23% a korzystne mnej od 0,22%, w celu uzyskana zdatnośc do spawana do dobrego cęca, od 0% do 0,67% tytanu od 0% do 1,34% cyrkonu, przy czym te zawartośc są take, aby suma T + Zr/2 była wyższa od 0,05%, korzystne wyższa od 0,1%, a jeszcze korzystnej wyższa od 0,2% tak, aby stal zawerała grube węglk tytanu lub cyrkonu, które zwększają odporność na ścerane, ale suma T + Zr/2 mus pozostawać nższa od 0,67%, poneważ przy wększej zawartośc, stal ne zawerałaby dosyć węgla wolnego ne małaby wystarczającej twardośc, ponadto zawartość T + Zr/2 jest korzystne nższa od 0,50%, lub korzystnej od 0,40%, a nawet od 0,30%, jeśl jest potrzeba uzyskana dobrej lepkośc materału, od 0% (lub lośc śladowe) do 2% krzemu od 0% (lub lośc śladowe) do 2% glnu, przy czym suma S + Al zawarta jest mędzy 0,5% 2%, a korzystne wyższa od 0,7%, lub korzystnej wyższa od 0,8%, przy czym te perwastk, które są odtlenaczam, dają ponadto skutek ułatwana otrzymana metastablnego austentu szczątkowego zawerającego dużo węgla, którego przemane w martenzyt towarzyszy pęcznene znaczne ułatwające zakotwczene węglków tytanu, od 0% (lub lośc śladowe) do 2% lub nawet 2,5% manganu, od 0% (lub lośc śladowe) do 4% lub nawet 5% nklu, od 0% (lub lośc śladowe) do 4% lub nawet 5% chromu, aby otrzymać wystarczającą hartowność dostosować różne cechy mechanczne lub użytkowe, przy czym nkel w szczególnośc wpływa korzystne na cąglwość, ale perwastek ten jest drog, a chrom tworzy równeż drobne węglk w martenzyce lub w bance, sprzyjające odpornośc na ścerane, od 0% (lub lośc śladowe) do 1% molbdenu od 0% (lub lośc śladowe) do 2% wolframu, przy czym suma Mo + W/2 jest zawarta mędzy 0,05% 1%, a korzystne jest nższa od 0,8%, lub korzystnej nższa od 0,5%, perwastk te zwększają hartowność tworzą w martenzyce lub w bance drobne węglk utwardzające, zwłaszcza przez wytrącane przy samo-odpuszczanu podczas chłodzena, przy czym ne ma potrzeby przekraczana zawartośc 1% molbdenu, aby otrzymać żądany skutek, w szczególnośc, jeśl chodz o wytrącane węglków utwardzających, zaś molbden może być zastąpony, całkowce lub częścowo, przez podwójną lość wolframu, nemnej jednak to zastąpene ne jest stosowane w praktyce, poneważ ne daje ono korzyśc w stosunku do molbdenu, jest bardzej kosztowne, ewentualne od 0% do 1,5% medz, ten perwastek może powodować utwardzane uzupełnające ne szkodzące spawalnośc, przy czym powyżej 1,5% perwastek ten ne daje znaczącego efektu, a tylko wywołuje trudnośc przy walcowanu na gorąco podnos bezużyteczne koszty, od 0% do 0,02% boru, perwastek ten może być dodany w sposób opcjonalny, aby zwększyć hartowność, przy czym, aby uzyskać ten skutek, zawartość boru pownna korzystne być wyższa od 0,0005% lub korzystnej od 0,001%, ne ma potrzeby znacznego przekraczana 0,01%, aż do 0,15% sark, ten perwastek jest resztkowy na ogół ogranczony do 0,005% lub mnej, ale jego zawartość może być dowolne zwększona, aby poprawć obrabalność, przy czym należy zaznaczyć, że przy występowanu sark, aby unknąć trudnośc zwązanych z przeróbką na gorąco, zawartość manganu mus być 7 razy wyższa od zawartośc sark, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród nobu, tantalu wanadu, o zawartoścach takch, że Nb/2 + Ta/4 + V wynos mnej nż 0,5%, aby tworzyć stosunkowo grube węglk, które poprawają odporność na ścerane, jednak węglk utworzone przez te perwastk są mnej skuteczne od węglków utworzonych przez tytan lub cyrkon, stąd też występują jako opcjonalne dodawane są w ogranczonej lośc, ewentualne jeden lub szereg perwastków wybranych spośród selenu, telluru, wapna, bzmutu ołowu, o zawartoścach mnejszych od 0,1% dla każdego z nch, przy czym perwastk te przeznaczone są do poprawana obrabalnośc, jednak należy zauważyć, że wówczas, gdy stal zawera Se /lub Te, to zawartość manganu pownna być wystarczająca z uwzględnenem zawartość sark, aby mogły tworzyć sę selenk lub tellurk manganu, resztę stanow żelazo zaneczyszczena wynkające z wytapana, wśród zaneczyszczeń jest w szczególnośc azot, którego zawartość zależy od sposobu wytapana, ale ne przekracza 0,03%, jest zazwyczaj nższa od 0,025%), przy czym azot może reagować z tytanem lub z cyrkonem tworząc azotk, które ne pownny być zbyt grube, aby ne szkodzć cąglwośc, ale aby unknąć tworzena sę grubych azotków, tytan cyrkon mogą być dodawane do cekłej stal stopnowo, na przykład przez
PL 203 154 B1 5 doprowadzene cekłej stal utlenonej do stycznośc z fazą utlenoną, taką jak żużel zawerający tlenk tytanu lub cyrkonu, a następne przez odtlenane cekłej stal tak, aby tytan lub cyrkon powol dyfundował z fazy utlenonej do cekłej stal. Ponadto, aby otrzymać zadowalające własnośc, zawartośc węgla, tytanu, cyrkonu azotu są tak wybrane, że: C* = C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8 0,095%, a korzystne C* 0,12%, aby uzyskać wększą twardość, a węc lepszą odporność na ścerane. Welkość C* przedstawa zawartość węgla wolnego po wytrącanu węglków tytanu cyrkonu, uwzględnając tworzene sę azotków tytanu cyrkonu. Zawartość węgla wolnego C* mus być wyższa od 0,095%, aby uzyskać strukturę martenzytyczną lub martenzytyczno-bantyczną o wystarczającej twardośc. Uwzględnając możlwość tworzena sę azotków tytanu lub cyrkonu tak, aby lość węglków tytanu lub cyrkonu była wystarczająca, zawartość T, Zr N muszą być take, że: T + Zr/2-7 x N/2 0,05%. Ponadto, skład chemczny jest tak dobrany, aby hartowność stal była wystarczająca, uwzględnając grubość blachy, która ma być wytworzona. Dlatego, skład chemczny stal mus spełnać zależność: Hartowność = 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 1,8 lub korzystnej wększa od 2, z K = 1 jeśl B 0,0005% K = 0 jeśl B < 0,0005%. Ponadto, aby otrzymać dobrą odporność na ścerane, struktura mkroskopowa stal utworzona jest z martenzytu lub z bantu albo z meszanny tych dwóch struktur, z 5% do 20% austentu szczątkowego. Ponadto, taka struktura zawera grube węglk tytanu lub cyrkonu, utworzone w wysokej temperaturze, ewentualne węglk nobu, tantalu lub wanadu. Dzęk sposobow wytwarzana, który zostane opsany ponżej, ta struktura jest odpuszczana tak, że zawera równeż węglk molbdenu lub wolframu ewentualne węglk chromu. Wynalazcy stwerdzl, że skuteczność grubych węglków dla polepszena odpornośc na ścerane mogłaby być pogorszona przez przedwczesne ch odsłanane, że można unknąć tego odsłanana dzęk występowanu austentu metastablnego, który ulega przemane w wynku zjawsk ścerana. Przemana austentu metastablnego powstaje przez pęcznene, przy czym ta przemana w podwarstwe śceranej zwększa odporność na odsłanane węglków, a zatem poprawa odporność na ścerane. Z drugej strony, wyższa twardość stal obecność kruchych węglków tytanu powodują ogranczene, o le to tylko możlwe, operacj prostowana. Z tego punktu wdzena wynalazcy stwerdzl, że spowalnając w sposób wystarczający chłodzene w zakrese przemany bantyczno-martenzytycznej zmnejsza sę odkształcena szczątkowe wyrobów, co umożlwa ogranczene operacj prostowana. Wynalazcy stwerdzl też, że chłodząc blachę ze średną prędkoścą chłodzena rdzena Vr < 1150 x ep -1,7 (w tym wzorze ep jest gruboścą blachy wyrażoną w mm, a prędkość chłodzena jest wyrażona w C/s) ponżej temperatury T = 800-270 x C* - 90 x Mn - 37 x N - 70 x Cr - 83(Mo + W/2) wyrażonej w C, zmnejsza sę naprężena szczątkowe wywołane przez zmanę fazy. To spowolnone chłodzene w zakrese bantyczno-martenzytycznym wykazuje ponadto zaletę powodowana samo-odpuszczana, które wywołuje tworzene sę węglków molbdenu, wolframu lub chromu, poprawa odporność na zużyce, osnowy otaczającej grube węglk. Aby wytworzyć blachę o równej płaszczyźne mającą dobrą odporność na ścerane zdatną do różnych zastosowań, wytapa sę stal odlewa sę ją w postac kęsska płaskego lub wlewka. Walcuje sę na gorąco kęssko płaske lub wlewek, aby otrzymać blachę, którą poddaje sę obróbce ceplnej umożlwającej jednoczesne otrzymane żądanej struktury dobrej płaskośc bez późnejszego prostowana lub tylko z prostowanem ogranczonym. Obróbka ceplna może być wykonana przez walcowane na gorąco lub późnej, ewentualne po prostowanu, na zmno lub na półgorąco. We wszystkch przypadkach, aby przeprowadzć obróbkę ceplną: podgrzewa sę stal do temperatury powyżej punktu A C3 tak, aby nadać jej strukturę całkowce austentyczną, w której jednak znajdują sę węglk tytanu lub cyrkonu, następne chłodz sę tę stal ze średną prędkoścą chłodzena rdzena wyższą od prędkośc krytycznej przemany bantycznej aż do temperatury zawartej mędzy T = 800-270 x C* - 90 x Mn - 37 x N - 70 x Cr - 83 x (Mo + W/2) około T - 50 C, aby unknąć tworzena sę składnków ferrytycznoperltycznych, dlatego też wystarczy na ogół chłodzć z prędkoścą wyższą od 0,5 C/s, po czym, mędzy temperaturą tak określoną (to jest zawartą mędzy T około T - 50 C) około 100 C, chłodz sę blachę ze średną prędkoścą chłodzena rdzena Vr nższą od 1150 x ep -1,7 wyższą od 0,1 C/s, dla otrzymana żądanej struktury, oraz
6 PL 203 154 B1 chłodz sę blachę aż do temperatury otoczena korzystne, ale ne koneczne, z małą prędkoścą. Ponadto, można przeprowadzć wyżarzane odprężające take, jak odpuszczane w temperaturze nższej lub równej 350 C, ewentualne nższej od 250 C. Przez średną prędkość chłodzena rozume sę prędkość chłodzena równą różncy mędzy temperaturą początku końca chłodzena podzeloną przez czas chłodzena mędzy tym dwema temperaturam. Otrzymuje sę zatem blachę, której grubość może być zawarta mędzy 2 mm 150 mm, mającą bardzo dobrą płaskość przy strzałce ugęca nższej od 3 mm na metr, bez prostowana lub z prostowanem umarkowanym. Blacha ma twardość zawartą mędzy 280 HB 450 HB. Twardość zależy główne od zawartośc węgla wolnego C* = C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8. Im wększa jest zawartość węgla wolnego, tym wększa jest twardość. Im zawartość węgla wolnego jest mnejsza, tym łatwejsze jest stosowane stal. Przy jednakowej zawartośc węgla wolnego m wększa jest zawartość tytanu, tym wększa jest odporność na ścerane. Tytułem przykładu rozważa sę blachy ze stal o grubośc 30 mm, przy czym oznaczena A, B, C D oznaczają stale według wynalazku, oznaczena E F stale według stanu technk, a oznaczena G H są stalam podanym tytułem porównana. Składy chemczne stal wyrażone w 10-3 % wagowych, jak równeż twardość wskaźnk odpornośc na ścerane Rus podane zostały w tabel 1. T a b e l a 1 C S Al Mn N Cr Mo W T B N HB Rus A 180 550 30 1750 200 1700 150-150 2 6 360 1,51 B 140 210 610 1450 650 1720 230 120 160 3 7 345 1,42 C 220 830 25 1250 220 1350 275-350 2 5 360 2,03 D 158 780 35 1250 250 1340 260-110 3 5 363 1,3 E 175 360 25 1720 200 1200 250-20 3 5 420 1,08 F 150 320 30 1730 250 1260 310 - - 2 6 380 1 G 210 340 25 1230 260 1350 280-350 2 5 360 1,11 H 150 320 25 1255 250 1360 260-105 3 6 366 0,81 Odporność stal na ścerane merzona jest przez stratę cężaru próbk pryzmatycznej obracającej sę w zbornku zawerającym kalbrowany granulat kwarcytu, w czase 5 godzn. Wskaźnk odpornośc stal na ścerane Rus jest stosunkem odpornośc na zużyce stal F, wzętej tytułem odnesena, odpornośc na zużyce stal rozważanej. Blachy A do H są austentyzowane w temperaturze 900 C. Po austentyzacj: blacha ze stal A chłodzona jest ze średną prędkoścą 0,7 C/s powyżej temperatury T określonej powyżej (około 460 C), ze średną prędkoścą ponżej 0,13 C/s, zgodne z wynalazkem, blachy ze stal B, C, D chłodzone są ze średną prędkoścą 6 C/s powyżej temperatury T określonej powyżej (około 470 C), ze średną prędkoścą ponżej 1,4 C/s, zgodne z wynalazkem, blachy ze stal E, F, G H, podane tytułem porównana, chłodzone były ze średną prędkoścą 20 C/s powyżej temperatury T określonej powyżej, ze średną prędkoścą ponżej 12 C/s. Blachy A do D mają samo-odpuszczalną strukturę martenzytyczno-bantyczną zawerającą około 10% austentu szczątkowego, jak równeż węglk tytanu, podczas gdy blachy E do G mają strukturę całkowce martenzytyczną, zaś blachy G H zawerają równeż grube węglk tytanu. Można stwerdzć, że mmo tego, że mają mnejsze twardośc od twardośc blach E F, blachy A, B, C D mają znaczne lepsze odpornośc na ścerane. Najmnejsze twardośc, które odpowadają w zasadze najmnejszej zawartośc węgla wolnego, prowadzą do wększej przydatnośc do stosowana. Porównane przykładów C, D, F, G H pokazuje, że wzrost odpornośc na ścerane ne wynka po prostu z dodatku tytanu, ale z połączena dodatku tytanu, ze strukturą zawerającą austent szczątkowy. W rezultace można stwerdzć, że stale F, G H, których struktura ne zawera austentu szczątkowego, mają w przyblżenu porównywalną odporność na ścerane, podczas gdy stale C D, które zawerają austent szczątkowy, mają znaczne lepszą odporność na ścerane.
PL 203 154 B1 7 Ponadto, porównane pary G H z jednej strony, pary C D z drugej strony pokazuje, że obecność austentu szczątkowego zwększa znaczne skuteczność tytanu. Dla przykładów C D przejśce z 0,110% do 0,350% tytanu tłumaczy sę przez wzrost odpornośc na ścerane o 56%, podczas gdy dla stal G H wzrost ten wynos tylko o 37%. Ta uwaga przypsywana jest efektow zwększonego obcskana węglków tytanu przez otaczającą je osnowę, kedy węglk te zawerają austent szczątkowy mogący przemenć sę w martenzyt trwały, pęcznejący podczas użytkowana. Ponadto, odkształcena po chłodzenu, bez prostowana, dla blach ze stal A lub B wynoszą 6 mm/m, 17 mm/m dla blach ze stal E F. Te wynk pokazują zmnejszene odkształcena wyrobów otrzymanych dzęk wynalazkow. Wynka stąd, że w praktyce, w zależnośc od stopna wymaganej płaskośc przez użytkownków można: albo dostarczać wyroby bez prostowana (zysk na koszce na naprężenach szczątkowych), lub przeprowadzć prostowane, aby spełnć surowszy wymóg płaskośc (na przykład 5 mm/m), ale łatwej wprowadzając mnej naprężeń wskutek mnejszego odkształcena perwotnego wyrobów według wynalazku. Zastrzeżena patentowe 1. Blacha stalowa odporna na ścerane, znamenna tym, że skład chemczny stal, z której wykonana jest blacha, zawera wagowo: 0,1% C < 0,23% 0% S 2% 0% Al 2% 0,5% S + Al 2% 0% Mn 2,5% 0% N 5% 0% Cr 5% 0% Mo 1% 0% W 2% 0,05% Mo + W/2 1% 0% B 0,02% 0% T 0,67% 0% Zr 1,34% 0,05% < T + Zr/2 0,67% 0% S 0,15% N < 0,03% ewentualne od 0% do 1,5% medz, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Nb, Ta V o zawartoścach takch, że Nb/2 + Ta/4 + V 0,5%, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Se, Te, Ca, B Pb o zawartoścach nższych lub równych 0,1%, przy czym resztę stanow żelazo zaneczyszczena wynkające z wytapana, a skład chemczny spełna ponadto następujące zależnośc: C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8 0,095% T + Zr/2-7 x N/2 > 0,05% 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 1,8 z K = 1 jeśl B 0,0005% K = 0 jeśl B < 0,0005%, przy czym stal ma strukturę martenzytyczną lub martenzytyczno-bantyczną, struktura ta zawera węglk od 5% do 20% austentu szczątkowego. 2. Blacha według zastrz. 1, znamenna tym, że 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 2.
8 PL 203 154 B1 3. Blacha według zastrz. 1, znamenna tym, że C 0,22% C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8 0,12%. 4. Blacha według zastrz. 1, znamenna tym, że T + Zr/2 0,10%. 5. Blacha według zastrz. 1, znamenna tym, że S + Al 0,7%. 6. Blacha według zastrz. 1 albo 2, albo 3, albo 4, albo 5, znamenna tym, że jej grubość wynos od 2 mm do 150 mm. 7. Sposób wytwarzana blachy stalowej odpornej na ścerane, znamenny tym, że skład chemczny stal, z której wykonana jest blacha, zawera wagowo: 0,1% C < 0,23% 0% S 2% 0% Al 2% 0,5% S + Al 2% 0% Mn 2,5% 0% N 5% 0% Cr 5% 0% Mo 1% 0% W 2% 0,05% Mo + W/2 1% 0% B 0,02%) 0%) T 0,67%) 0% Zr 1,34% 0,05% < T + Zr/2 0,67% 0% S 0,15% N < 0,03% ewentualne od 0% do 1,5% medz, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Nb, Ta V o zawartoścach takch, że Nb/2 + Ta/4 + V 0,5%, ewentualne co najmnej jeden perwastek wybrany spośród Se, Te, Ca, B Pb o zawartoścach mnejszych lub równych 0,1%, a resztę stanow żelazo zaneczyszczena wynkające z wytapana, przy czym ponadto ten skład chemczny spełna następujące zależnośc: C* - C - T/4 - Zr/8 + 7 x N/8 0,095% T + Zr/2-7 x N/2 > 0,05% 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 1,8 z K = 1 jeśl B 0,0005%) K = 0 jeśl B < 0,0005%, zgodne z którym to sposobem, poddaje sę blachę obróbce ceplnej hartowana, przeprowadzanej z kształtowanem na gorąco, na przykład przez walcowane, lub po austentyzacj przez podgrzewane w pecu, przy czym aby przeprowadzć hartowane: chłodz sę blachę ze średną prędkoścą chłodzena wyższą nż 0,5 C/s mędzy temperaturą wyższą od A C3 a temperaturą zawartą mędzy T = 800-270 x C* - 90 x Mn - 37 x N - 70 x Cr - 83 x (Mo + W/2) w przyblżenu T - 50 C, po czym chłodz sę blachę ze średną prędkoścą chłodzena rdzena Vr < 1150 x ep -1,7 wyższą lub równą 0,1 C/s mędzy temperaturą T 100 C, przy czym ep jest gruboścą blachy wyrażoną w mlmetrach, a następne chłodz sę blachę aż do temperatury otoczena ewentualne przeprowadza sę prostowane. 8. Sposób według zastrz. 7, znamenny tym, że 1,05 x Mn + 0,54 x N + 0,50 x Cr + 0,3 x (Mo + W/2) 1/2 + K > 2. 9. Sposób według zastrz. 7, znamenny tym, że C 0,22%
PL 203 154 B1 9 C* 0,12%. 10. Sposób według zastrz. 7, znamenny tym, że ponadto T + Zr/2 0,10%. 11. Sposób według zastrz. 7, znamenny tym, że ponadto S + Al 0,7%. 12. Sposób według zastrz. 1 albo 2, albo 3, albo 4, albo 5, znamenny tym, że ponadto przeprowadza sę odpuszczane w temperaturze nższej lub równej 350 C. 13. Sposób według zastrz. 12, znamenny tym, że dla dodana tytanu do stal doprowadza sę stal cekłą do stycznośc z żużlem zawerającym tytan, powoduje sę powolną dyfuzję tytanu z żużla do cekłej stal.
10 PL 203 154 B1 Departament Wydawnctw UP RP Cena 2,00 zł.