czyli jak byd sprytnym i skutecznie chronid siebie, oraz swoich bliskich przed zagrożeniami w Internecie Na co uważad w Internecie? Jakie niebezpieczeostwa czyhają na nas i jak ich uniknąd? Dlaczego należy chronid swoje dane osobowe w Internecie? Jak chronid się przed wirusami i programami szpiegującymi? Jak tworzyd praktycznie niemożliwe do złamania hasła? Dlaczego warto robid kopie zapasowe ważnych plików? Poradnik z informacjami do poznania, utrwalenia i przypomnienia najważniejszych spraw związanych z podnoszeniem swojego bezpieczeostwa w Internecie przygotowany dla uczniów Szkoły Podstawowej imienia Władysława Bartkowiaka w Jutrosinie
Czym jest Internet? Internet jest ogólnoświatową siecią połączonych z sobą komputerów, dzięki której możemy się komunikowad, przeglądad strony internetowe i korzystad z różnych programów zamieszczonych w Internecie. Słowo Internet pochodzi od dwóch wyrazów International, co po angielsku oznacza międzynarodowy, oraz od wyrazu Network, który znaczy sied. Ciekawostka: Na początku Internet stworzony został na potrzeby wojska w celu przesyłania tajnych dokumentów. Internet niesie z sobą wiele dobrych i pomocnych rozwiązao, jednak pamiętajmy, że może byd wykorzystywany w złych celach dlatego powinniśmy wiedzied jak bezpiecznie z niego korzystad i uważad na zagrożenia z nim płynące. Każdy lubi Internet bez względu na wiek, płed, zainteresowania, czy narodowośd ;) Zatem jeśli nadal chcesz korzystad z Internetu z przyjemnością i bez problemów zastosuj porady zawarte w dalszej części tego krótkiego poradnika, a staniesz się nieuchwytny dla internetowych złoczyoców, programów szpiegujących, oraz wirusów! w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 2
Na naszych zajęciach robiliśmy krótki test wiedzy o bezpiecznym korzystaniu z komputerów, oraz z Internetu. Dlatego, że najlepiej zapamiętujemy i uczymy się nowych rzeczy ucząc innych zrób ten sam test swoim rodzicom w taki sposób, jak zrobiliśmy to na zajęciach i wytłumacz im które odpowiedzi są ważne (wyjaśnienie odpowiedzi testu znajduje się na następnej kartce). 1. Czy wszystkie komputery w moim domu są wyposażone w programy antywirusowe? a. tak b. nie c. nie wiem 2. (Jeśli zaznaczono odpowiedź a w pierwszym pytaniu) Czy programy antywirusowe są regularnie aktualizowane? a. tak b. nie c. nie wiem 3. Jeśli z komputerem dzieje się coś dziwnego (na przykład: zaczyna wolniej działad, pokazuje dziwne komunikaty, sam włącza strony internetowe) to wtedy: a. próbuję to naprawid samemu b. informuję rodziców c. zgłaszamy to do eksperta d. nic nie robię powinno się samo naprawid 4. Czy wiesz jak sprawdzid czy załącznik w e-mailu nie ma wirusów? a. tak, zawsze to robię b. tak, ale nie robię tego za każdym razem c. nie wiem jak to się robi d. nie robię tego 5. Czy używasz przycisku wyloguj się, kiedy wychodzisz ze strony na której należy byd zalogowanym? a. tak, za każdym razem b. tak, czasem to robię c. nie robię tego na swoim komputerze d. nigdy tego nie robię 6. Ile osób zna Twoje hasła dostępu do różnych stron i programów a. tylko ja b. ja i znajomi c. ja i rodzice d. każdy może się zalogowad na moje konto, bo komputer pamięta hasło 7. Chodząc po stronie internetowej wyskoczyło Ci dziwne okienko że wygrałeś nagrodę, lub otrzymasz darmowe doładowanie telefonu co robisz? a. zamykam je b. klikam w nie i sprawdzam 8. Czy tworzysz kopie zapasowe ważnych dla Ciebie plików, zdjęd (na przykład kopiując je na płyty CD, DVD) a. tak, robię to co jakiś czas b. nie robię tego nigdy c. nie robię, bo nie wiem jak to zrobid w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 3
Podpowiedzi do testu i ich wyjaśnienie: 1. Dlaczego należy mied program antywirusowy na każdym komputerze? Odpowiedź: Ponieważ chroni on nasz komputer i zapisane na nim dane (ważne dokumenty, nasze zdjęcia, hasła dostępu, itp.) przed wirusami czyli programami, które mogą nam wykraśd te dane, lub zniszczyd je, a nawet w najgroźniejszych przypadkach zepsud nasz komputer! Oprogramowanie antywirusowe chroni komputer tak samo, jak szczepionka chroni ludzi przed chorobą. 2. Czy mój program antywirusowy jest regularnie aktualizowany? Odpowiedź: Większośd programów antywirusowych aktualizuje codziennie swoją bazę wirusów automatycznie jeśli ma połączenie z Internetem. Robi to, ponieważ codziennie na świecie pojawia się nawet kilkaset nowych wirusów, trojanów i innych niebezpiecznych programów, które mogą zaszkodzid Twoim prywatnym danym i Twojemu komputerowi. 3. Co zrobid jeśli komputer zaczyna zachowywad się dziwnie? Odpowiedź: Najlepiej w takim przypadku zapytad o poradę specjalistę, lub osobę, która naprawdę dobrze się zna na komputerach, Internecie i związanych z nimi zagrożeniach. Próba samodzielnego naprawienia komputera bez potrzebnej wiedzy mogłaby się skooczyd tak, jak próba naprawienia silnika samochodu przez osobę, która nie zna się na mechanice. 4. Dlaczego załącznik z e-maila powinien byd skanowany? Odpowiedź: Ponieważ może on zawierad wirusy czasami doczepiają się tam nawet bez wiedzy osoby która je wysyła, jeśli jej komputer jest zarażony a ona nie wie o tym. Czasami są też osoby, które celowo piszą tak, jakby e-mail był wysłany od naszego znajomego i doczepiają tam wirusa, który ma zaatakowad Twój komputer i skraśd Twoje prywatne dane, lub zepsud Twój komputer. 5. Kiedy i dlaczego powinno się używad przycisku Wyloguj mnie na stronach internetowych? Odpowiedź: Za każdym razem, kiedy naciśniesz Wyloguj mnie komputer automatycznie zakooczy Twoją sesję połączenia oznacza to, że jeśli byłeś połączony hasłem, to usunie z pamięci to hasło, oraz Twój login (czyli nazwę użytkownika). Jeśli korzystasz z komputera w domu i wiesz, że nikt oprócz Ciebie z tego komputera nie korzysta, to nie musisz robid tego za każdym razem jednak pamiętaj, że kiedy ktoś inny skorzysta z tego komputera po Tobie, to bez podawania hasła i loginu wejdzie na Twoje konto i będzie mógł z niego do woli korzystad zmieniając Tobie hasło, czy wysyłając niemiłe wiadomości do Twoich znajomych w Twoim w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 4
imieniu. Dlatego za każdym razem, kiedy korzystasz z obcego komputera u znajomych, w szkole, u rodziny, czy w kafejce internetowej pamiętaj, aby wylogowad się ze strony! 6. Ile osób powinno znad Twoje hasło dostępu? Odpowiedź: Najlepiej jeśli Twoje hasło dostępu do strony znasz tylko Ty ewentualnie możesz podzielid się z nim ze swoimi rodzicami oni nie zrobią Ci niemiłego dowcipu wysyłając za Ciebie nieprzyzwoite teksty Twoim znajomym i nie skradną Tobie ważnych dla Ciebie informacji. Hasło powinno byd tajne i trudne do złamania ale o tym jeszcze za chwilę. 7. Jak zareagowad na dziwne okienko informujące o wygranej, o darmowych doładowaniach do telefonu, lub o innych pozornie ciekawych rzeczach? Odpowiedź: Pamiętaj, że w Internecie wszystko walczy o Twoją uwagę zdarzają się czasem nieuczciwi reklamodawcy, którzy oszustwem próbują zwabid Cię na swoją stronę. Na takiej stronie mogą też kryd się wirusy więc jeśli następnym razem zobaczysz komunikat informujący o wygranej, albo o czymś specjalnie dla Ciebie za darmo zastanów się dwa razy jeśli chciałeś kliknąd! 8. Po co tworzyd kopie zapasowe ważnych dla nas plików? Odpowiedź: Komputer, jak większośd maszyn czasem potrafi się zepsud. Wyobraź sobie, że piszesz ważne i bardzo długie wypracowanie z całego semestru i masz je zapisane tylko na swoim komputerze. Nagle komputer wyłącza się i nie chce się już włączyd. Przyjeżdża specjalista i stwierdza, że dysk uległ uszkodzeniu I co teraz? Twoja praca poszła na marne? Dlatego warto co jakiś czas robid tak zwane kopie zapasowe ważnych dla Ciebie plików. Możesz to robid nagrywając je na płytę CD lub DVD i przechowywad w bezpiecznym miejscu (na przykład kolekcję zdjęd, ważne prace szkolne). A możesz też przechowywad swoje pliki w przeznaczonych do tego miejscach w Internecie. Podpowiedź: Prostym sposobem jest też wysłanie maila do siebie samego z załączonym plikiem, który chcemy zachowad wtedy zostanie on zapamiętany na naszej skrzynce pocztowej ;) w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 5
Czym są dane osobowe i dlaczego należy dobrze ich strzec? Dane osobowe to wszelkie informacje, dzięki którym możemy zidentyfikowad osobę jest to między innymi Twoje imię i nazwisko, Twój adres zamieszkania, numer telefonu, adres e-mail, numer pesel, a także numer IP Twojego komputera czyli unikalny numer, który ma każdy komputer i jest on pewnego rodzaju adresem komputera w Internecie. Dlaczego powinniśmy chronid dane osobowe swoje, swojej rodziny i swoich znajomych? Ponieważ mogą zostad wykorzystane przez internetowych przestępców! Dla przykładu jeśli na stronie nk.pl wypełnisz wszystkie wymagane pola, będziesz pisał na forum, dodawał zdjęcia, oraz będziesz dodawany do zdjęd znajomych za pomocą pinezek, to można się o Tobie dowiedzied następujących rzeczy: - Twoje imię i nazwisko - Twoje miejsce zamieszkania - Nazwy szkoły do której chodzisz - Twój wiek - Twoje zdjęcia (także dodane przez innych) - Twój numer telefonu - Twój numer Gadu-Gadu - Twój identyfikator Skype - kompromitujące sytuacje (na przykład klasowe fora dyskusyjne) - nazwiska Twoich znajomych Nawet połowa z tych informacji pozwala internetowemu oszustowi podszyd się pod Ciebie i namówid Twoich znajomych do tego, aby weszli na stronę na której jest bardzo groźny wirus, który skradnie ich wszystkie hasła i prywatne informacje z komputera, a nawet go zniszczy. Jak chronid się przed udostępnianiem swoich danych osobowych na stronach, zwanych portalami społecznościowymi (takich jak nk.pl, facebook.com i im podobnych) Krok 1. Jeśli już chcesz udostępniad numer telefonu, GG i Skype, to ustaw w swoim profilu ich widocznośd na "tylko dla znajomych". Dzięki temu boty (programy szpiegujące i pobierające dane osobowe) i niepowołani ludzie nie będą mogli wykraśd Twoich danych dopisując się na chwilę do Twojej klasy. UWAGA! Jeśli ktoś będzie wyszukiwał Ciebie po numerze Gadu-Gadu, czy twoim identyfikatorze Skype zawsze będzie mógł znaleźd Twój profil. Jeśli tego nie chcesz - usuo numer GG i nazwę Skype ze swojego profilu. To jedyny sposób. w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 6
Krok 2. Nie daj się wyszukad obcym osobom, które mogą do Ciebie pisad (podszywając się za kogoś innego) po to, aby zdobyd Twoje dane osobowe lub podszyd się później pod Ciebie. Można na przykład podwoid jakieś litery w nazwisku, zapisad je ze spacjami, lub dodad wykrzyknik, albo myślnik w środku, zamienid literki a na znak małpy (@). Znajomi będą wiedzied o co chodzi, a Ty staniesz się "niewyszukiwalny" dla postronnych osób po swoim imieniu i nazwisku. Krok 3. Zmieo upubliczniony numer telefonu, numer GG lub adres e-mail na hasło "Ten sam od dwóch lat (jeśli używasz wciąż tego samego) kto będzie chciał się dowiedzied napisze do Ciebie jak ktoś ma już numer i nie wie, czy jest aktualny, to się domyśli, lub napisz Zmieniłem numer chcesz go poznad napisz do mnie. W ten sposób będziesz mied kontrolę nad tym kto ma Twoje namiary ;) Krok 4. Jeśli już udostępniasz swój adres e-mail w Internecie zapisuj go w następujący sposób (jako przykład użyjemy adresu tomek@lansquad.net) tomek (małpa) lansquad (kropka) net. Uniemożliwi to botom (czyli programom szukającym takich danych) wykradnięcie ich z Twojego profilu, a każdy, kto będzie chciał do Ciebie napisad domyśli się o co chodzi ;) Rejestracja w nowych portalach i serwisach internetowych. Bardzo wiele stron internetowych żąda od nas rejestracji zanim będziemy mogli z niego korzystad. tutaj też uważaj na swoje dane osobowe i bądź ostrożny przy ich podawaniu! Jeśli strona na której chcesz się zarejestrowad nie jest Tobie jeszcze dobrze znana użyj zmyślonych danych osobowych. Jako imię i nazwisko wpisz bohatera jakiegoś filmu (na przykład Indiana Jones, Harry Potter). Podobnie zrób w przypadku adresu zamieszkania (jeśli jest wymagany) i innych danych. Jeśli strona okaże się godna zaufania to zawsze w Ustawieniach konta lub w Ustawieniach profilu możesz zmienid swoje dane osobowe na prawdziwe, jeśli będziesz tego chcied. Pamiętaj też, że raz wpisane dane zostają zapamiętane w Internecie nawet jeśli je stamtąd usuniesz! Przy rejestracji uzupełniaj tylko to, co jest obowiązkowe (przeważnie jest to zaznaczone gwiazdką, albo jest napisane pole obowiązkowe). Jeśli strona na której się rejestrujesz jest w innym języku, to skorzystaj z internetowego tłumacza. w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 7
Na przykład na stronie http://translate.google.pl możesz wkleid adres serwisu do którego chcesz się zarejestrowad skopiowany z paska adresu w Twojej przeglądarce i wszystko zostanie automatycznie przetłumaczone na język polski. Podpowiedź: jeśli nie wiesz w jakim to języku możesz wybrad opcję wykryj język ;) Używaj zapasowego adresu e-mail! Rejestrując się na różnych nie znanych Tobie jeszcze stronach używaj innego adresu e-mail niż Twój główny adres, z którego korzystasz do kontaktu ze znajomymi. Założenie nowej skrzynki e-mail zajmuje około 5 minut, jest darmowe i dzięki temu, jeśli okaże się, że strona po zarejestrowaniu się na nią wysyła 100 wiadomości dziennie na Twoją skrzynkę pocztową, to nie zasypie Tobie Twojego głównego adresu. To nic przyjemnego kasowad 100 dziwnych wiadomości żeby sprawdzid, czy znajomi do nas napisali. Uważaj na podchwytliwe regulaminy! Wszystkie serwisy w których zostawiasz swoje dane osobowe mają swój regulamin i politykę prywatności tego wymaga od nich prawo. Jednak niektóre regulaminy mogą byd podchwytliwe i zawierad w sobie zapis o tym, że korzystanie ze strony jest darmowe przez pierwsze 10 dni, a później trzeba płacid za korzystanie duże pieniądze. W takim wypadku nawet jeśli podasz nieprawdziwe dane osobowe i adresowe, to ludzie z nieuczciwej strony mogą spróbowad znaleźd Cię po twoim adresie IP (czyli indywidualnym adresie każdego komputera w sieci). Przykład: jednym z takich nieuczciwych serwisów jest Pobieraczek.pl strona kusi darmowymi grami, filmami i muzyką do ściągnięcia, a po miesiącu korzystania przysyłają Tobie rachunek z informacją, że jeżeli nie zapłacisz, to sprawa trafi do sądu i do komornika a to nic przyjemnego, prawda? Jednak informacje o konieczności zapłaty są ukryte w regulaminie, którego, jak się pewnie domyślasz bardzo mało osób czyta. Dlatego naprawdę warto poświęcid kilka chwil, jeśli rejestrujesz się na nowej stronie i sprawdzid, czy nie ma tam tak zwanych haczyków! w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 8
Utrudnij życie internetowym złoczyocom twórz hasła, których nie da się złamad, ale Ty łatwo je zapamiętasz! Hasło i login jest potrzebny do logowania się na różnych stronach. Przy tworzeniu loginu nie używaj lepiej Twojego imienia, nazwiska, czy daty urodzenia pamiętaj, żeby chronid swoje dane osobowe! Wymyśl sobie dobrą ksywkę, której będziesz używał ;) Jednak, żeby nikt nie włamał się Tobie na Twoje konto nie zdradzaj nikomu swoich haseł! Oczywiście możesz je udostępnid swoim rodzicom bo przecież rodzice nie wejdą na Twoje konto na Naszej Klasie, czy na Twój e-mail i nie zrobią Ci nieprzyjemnego dowcipu, który będzie polegał na rozsyłaniu nieprzyzwoitych wiadomości Twoim znajomym. Dobre hasło powinno byd trudne do złamania przez internetowych przestępców co to znaczy? Nie używaj słów, które można znaleźd w słowniku, bo są metody na ich szybkie złamanie. Twórz ciągi znaków, które dla obcej osoby nic nie znaczą. Pomyślisz teraz, że takie hasło jest trudne do zapamiętania. Otóż nie jeśli mamy do tego dobry system Poniżej przedstawimy Tobie dwa skuteczne systemy do tworzenia haseł praktycznie niemożliwych do złamania. System 1. 1. Przepisz nazwę Twojego monitora + nazwę klawiatury + nazwa komórki/głośników Może to wyglądad tak: Samsung, Logitech, Crative 2. Następnie bierzesz trzy pierwsze litery z każdej nazwy i zestawiasz je razem dodając Twoją ulubioną liczbę dwucyfrową, lub liczbę z koszulki ulubionego piłkarza. SamLogCrea10 3. Aby hasło było jeszcze bardziej trudne wykorzystaj jakiś znak specjalny na przykład wykrzyknik na koocu. SamLogCrea10! Otrzymane hasło jest już dosyd twarde (czyli ciężkie do złamania), ale to jeszcze nie koniec. Nie używaj jednego hasła do wszystkich stron ponieważ jeśli jakiś wirus, lub internetowy przestępca skradnie Ci Twoje hasło, to od razu będzie miał dostęp do wszystkich Twoich stron. Bądź sprytny! 4. Dlatego do ciągu liter, cyfr i znaków dodaj dwie pierwsze litery strony na którą się logujesz. Pierwszą wpisz na początku, a drugą na koocu. w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 9
Jeśli będzie to Nasza Klasa hasło będzie wyglądad tak: nsamlogcrea10!a Jeśli będzie to wyspagier.pl hasło będzie wyglądad tak: wsamlogcrea10!y Prawda, że proste? Chociaż na początku może wydawad się trudne do zapamiętania, to dzięki tym skojarzeniom z monitorem, klawiaturą, głośnikami i piłkarzem, będziesz w stanie je sobie szybko przypomnied ;) Wymyśl swój unikalny system zamieo nazwę głośników na nazwę drukarki, telewizora, czy ulubionej gry! A zobaczysz, że jeśli kilka dni pod rząd zaczniesz go używad, to nauczysz się tego na pamięd System 2. 1. Wymyśl zdanie, które jest łatwe do zapamiętania na przykład to co uwielbiasz jeśd na obiad i zapisz je. Na przykład: Uwielbiam jeśd naleśniki z serem 2. Zabierz teraz po dwie pierwsze litery z wyrazów (lub jedną jeśli jest jedna) Uwjenazse 3. zmieo ostatnią literę z hasła na dużą: UwjenazsE 4. Dodaj liczbę osób ile zawsze je u Ciebie na obiad naleśniki z serem: UwjenazsE5 5. I na koniec dodaj jakiś znak specjalny z klawiatury (czyli taki, który nie jest ani literą, ani cyfrą) nam z naleśnikami kojarzy się @ bo wygląda jak zawinięty naleśnik ;) Hasło teraz wygląda tak: UwjenazsE@ 6. Ostatnia rzecz, to dodanie dwóch ostatnich liter strony na którą się logujesz po znaku specjalnym, którego użyłeś. Dla przykładu Hasło do Nasza Klasa będzie wyglądało tak: UwjenazsE@sa A hasło do wyspagier.pl będzie wyglądało tak: UwjenazsE@er Stwórz zatem teraz swoje hasło według jednego z systemów, lub wymyśl swój unikalny i tajny system do haseł, dzięki którym będą niemożliwe do złamania i łatwe do zapamiętania ale tylko dla Ciebie! UWAGA: nie używaj w tworzeniu hasła Twojego imienia, nazwiska, numeru telefonu, daty urodzenia, elementów adresu, ponieważ sprawia to, że hasło staje się łatwiejsze do złamania jeśli zrobisz to według jednego z powyższych sposobów, staje się ono dla przestępcy internetowego ciągiem niezrozumiałych liczb, na które nie ma szans, żeby domyślił się, co one znaczą! w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 10
WAŻNE: Swoje hasła internetowe dobrze jest zmieniad co jakiś czas szczególnie na stronach, z których bardzo często korzystasz, ponieważ istnieją różne programy, które mogą wykraśd Twoje hasło. Jeśli będziesz je regularnie zmieniad (na przykład co trzy miesiące) to nawet jeśli program szpiegowski będzie je miał w swojej pamięci wówczas kiedy je zmienisz, to stanie się ono bezużyteczne dla przestępcy internetowego. CIEKAWOSTKA: Strony internetowe banków same zmuszają nas do zmiany swojego hasła co jakiś czas w celach bezpieczeostwa jeśli tego nie zrobimy, to nie zalogujemy się do banku. Stosując się do tych zaleceo staniesz się prawdziwym specjalistą od zabezpieczeo i bezpieczeostwa w Internecie utrzyj nosa internetowym złoczyocom i dziel się tym sposobami z rodzicami, ze znajomymi i z wszystkimi, którzy ich jeszcze nie znają, a powinni je poznad Jeśli kiedykolwiek będziesz miał lub miała pytania związane z bezpieczeostwem w Internecie, z korzystaniem ze stron internetowych, z ochroną przed wirusami, to zamiast zastanawiad się napisz od razu do nas na adres: bezpieczenstwo@lansquad.net a z przyjemnością Tobie pomożemy i odpowiemy na Twoje pytania Szkolenie z bezpieczeostwa w sieci przygotowane zostało przez dostawcę Internetu firmę Lan Squad przy współpracy z adthink.pl szkolenia i doradztwo. Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejszy poradnik może byd bezpłatnie rozpowszechniany i kopiowany tylko w niezmienionej formie. W innych przypadkach prosimy o kontakt. Dodatkowych informacji udzielamy również pod numerem telefonu 603 566 879, oraz pisząc na adres mailowy webmaster@lansquad.net. Poradnik można też pobrad bezpłatnie ze strony www.lansquad.net/bezpieczenstwo w w w. l a n s q u a d. n e t Strona 11