PRAWO O SZKOLNICTWIE WYŻSZYM USTAWA O STOPNIACH NAUKOWYCH I TYTULE NAUKOWYM KOMENTARZ DO NOWELIZACJI Hubert Izdebski Jan Zieliński Warszawa 2011
Spis treści Spis treści Wykaz skrótów...9 Wprowadzenie...11 Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw...15 Art. 1. [Zmiana ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym]...17 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym...17 Dział I. System szkolnictwa wyższego...18 Rozdział 1. Przepisy ogólne...18 Rozdział 2. Tworzenie i likwidacja uczelni...74 Rozdział 3. Nadzór nad uczelniami...103 Rozdział 4. Współpraca międzynarodowa uczelni. w zakresie kształcenia i badań naukowych...117 Rozdział 5. Rada Główna Nauki i Szkolnictwa. Wyższego...127 Rozdział 6. Polska Komisja Akredytacyjna...138 Rozdział 7. Konferencje rektorów...148 Dział II. Ustrój uczelni...151 Rozdział 1. Statut uczelni...151 Rozdział 2. Organy uczelni...156
Spis treści Rozdział 3. Organizacja uczelni...188 Rozdział 4. Mienie i finanse uczelni...207 Dział III. Pracownicy uczelni...245 Rozdział 1. Przepisy ogólne...245 Rozdział 2. Stosunek pracy pracowników uczelni...256 Rozdział 3. Emerytury i renty nauczycieli. akademickich...293 Rozdział 4. Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli akademickich...294 Rozdział 5. Wynagrodzenia i inne świadczenia dla pracowników uczelni...303 Dział IV. Studia i studenci...314 Rozdział 1. Organizacja studiów...314 Rozdział 2. Prawa i obowiązki studentów...337 Rozdział 3. Studia doktoranckie...370 Rozdział 4. Samorząd i organizacje studenckie...385 Rozdział 5. Samorząd i organizacje doktorantów...392 Rozdział 6. Odpowiedzialność dyscyplinarna studentów...394 Rozdział 7. Odpowiedzialność dyscyplinarna. doktorantów...400 Dział V. Utrzymanie porządku i bezpieczeństwa na terenie. uczelni...402 Dział VI. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy. przejściowe i końcowe [Art. 231 277]...405 Art. 2. [Zmiana ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki]...407 Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki...407 Rozdział 1. Przepisy ogólne...408 Rozdział 2. Stopnie naukowe i stopnie w zakresie sztuki...412 Rozdział 3. Tytuł naukowy i tytuł w zakresie sztuki...460 Rozdział 4. Przepisy wspólne...468 Rozdział 5. Centralna Komisja do Spraw Stopni i Tytułów...476 6
Spis treści Rozdział 6. (uchylony)...487 Rozdział 7. Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe [art. 42 55]...488 Art. 3 15. [Przepisy zmieniające]...489 Art. 16 38. [Przepisy wprowadzające, przejściowe i końcowe]...497 Akty prawne...513 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym...513 Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki...664 Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw...689 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (wyciąg w zakresie zmiany ustaw: Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw...799 7
Spis treści 8
Wykaz skrótów Akty prawne k.c. Konstytucja RP k.p. k.p.a. p.s.w. TFUE TWE u.s.c. u.s.n. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst. jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 47) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 227, poz. 1505 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zm.) 9
Wykaz skrótów ustawa z dnia ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy 18 marca 2011 r., Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopustawa zmieniająca niach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455, zm. Dz. U. Nr 112, poz. 654) Inne Dz. U. FRP KNOW M.P. OSNC OSP OTK-A SN TK WSA Dziennik Ustaw Fundacja Rektorów Polskich Krajowy Naukowy Ośrodek Wiodący Monitor Polski Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Wojewódzki Sąd Administracyjny 10
Wprowadzenie W dniu 18 marca 2011 r. Sejm uchwalił, po wypowiedzeniu się w materii poprawek Senatu, ustawę o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Ustawa, w sposób istotny zmieniająca obydwie ustawy wymienione w jej tytule, została uchwalona z inicjatywy rządu niewiele odbiegając od projektu rządowego przedłożonego w dniu 17 września 2010 r. (druk sejmowy nr 3391). Prace nad tym projektem były prowadzone w Sejmie łącznie z pracami nad dwoma innymi projektami nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, dotyczącymi zagadnień wycinkowych: projektem poselskim z 3 czerwca 2009 r. dotyczącym instytucji Konferencji Rektorów Publicznych Szkół Zawodowych (druk sejmowy nr 2215) oraz projektem komisyjnym z 28 września 2009 r. mającym za przedmiot uprawnienia osób niepełnosprawnych w dziedzinie szkolnictwa wyższego (druk sejmowy nr 2484); obydwa te projekty miały ograniczony wpływ na ostatecznie przyjęte brzmienie ustawy. Ustawa w zasadniczych partiach weszła w życie w dniu 1 października 2011 r., przy czym w tym dniu weszła też w życie istotna część przepisów wykonawczych. W uzasadnieniu projektu rządowego (w niniejszym komentarzu określanego właśnie jako projekt rządowy ) bardzo zresztą lakonicznym, mającym raczej charakter dokumentu politycznego niż dokumentu wymaganego przez przepisy dotyczące uzasadnień rządowych projektów ustaw stwierdzono: Proponowane w niniejszej nowelizacji zmiany legislacyjne, będące efektem prawie dwuletnich konsultacji społecznych, wynikają z potrzeby dostosowania naszego systemu szkolnictwa wyższe- 11
Wprowadzenie go do bezprecedensowego wzrostu skali zadań, które przed nim stanęły, a także z potrzeby harmonizacji tego systemu z rozwiązaniami wdrażanymi w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego. W obliczu niewątpliwego sukcesu, jakim jest prawie pięciokrotny wzrost liczby studentów w ostatnich dwudziestu latach, priorytetem staje się podniesienie jakości studiów i efektywności systemu szkolnictwa wyższego. Proponowane rozwiązania, w sposób ewolucyjny modyfikujące prawne otoczenie funkcjonowania uczelni w Polsce, mają na celu doprowadzenie do tego, aby polskie szkolnictwo wyższe wraz z kadrą akademicką osiągało coraz lepszą pozycję w świecie. Ma to sprawić, że polskie uczelnie staną się atrakcyjnym miejscem prowadzenia badań dla uczonych z zagranicy, a także atrakcyjnym miejscem zdobywania wiedzy dla zagranicznych studentów. Ten ostatni czynnik nabiera istotnego znaczenia w świetle zbliżającego się głębokiego niżu demograficznego. Pierwszy etap prac zmierzających do osiągnięcia tych celów został już dokonany w przyjętych przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 18 marca 2010 r. sześciu ustawach reformujących system nauki. Z uwagi na fakt, że 66,44% polskich naukowców pracuje w uczelniach, niezbędne jest uzupełnienie tych reform o nowelizację ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Wprowadzenie rozwiązań proponowanych w niniejszej nowelizacji pozwoli uzyskać efekt synergii z przyjętymi już ustawami reformującymi system nauki. Ponadto, zaproponowane zmiany służą wdrożeniu najistotniejszych założeń Deklaracji Bolońskiej, której Polska jest jednym z sygnatariuszy. Wdrożenie przedstawionych w tym projekcie zmian systemowych ma na celu zapewnienie polskim studentom wyższej jakości kształcenia, a zatem lepszego przygotowania do dynamicznie zmieniających się warunków gospodarczych, polskim uczonym stworzenie szans szerszego uczestnictwa w największych międzynarodowych przedsięwzięciach badawczych, a polskim uczelniom stworzenie perspektywy systematycznego rozwoju i stałego powiększania potencjału badawczo-dydaktycznego. W niniejszym komentarzu do ustawy z dnia 18 marca 2011 r. (tak właśnie w nim określanej) nie podejmuje się w ślad za uzasadnieniem projektu rządowego rozważań z zakresu polityki edukacyjnej i naukowej 12
Wprowadzenie ani merytorycznej oceny intencji i założeń, którymi kierowali się projektodawcy. Jego autorzy, jako prawnicy, stawiają sobie cel skromniejszy, a zarazem bezpośrednio praktyczny. W oparciu o, odnotowujące również dotychczasowe brzmienie przepisów, ujednolicone teksty obydwu znowelizowanych ustaw: Prawa o szkolnictwie wyższym, jak również ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, z uwzględnieniem, oczywiście, dalszych przepisów ustawy z dnia 18 marca 2011 r., w szczególności przepisów przejściowych, wprowadzających i końcowych, dokonują prawnej analizy nowych przepisów, w tym także z punktu widzenia ogólnych zasad prawa i tworzenia prawa oraz stosunku do innych przepisów, które będą znajdować zastosowanie w procesie stosowania efektów nowelizacji (np. przepisów ustawy Kodeks postępowania administracyjnego). Autorzy mają bowiem na względzie trudności, przed jakimi mogą stanąć ci, którzy będą musieli przepisy te stosować; są to osoby pełniące różne funkcje kierownicze w wyższych uczelniach i innych jednostkach naukowych, członkowie rad jednostek czy członkowie centralnych organów kolegialnych (których organizację i funkcjonowanie nowelizacja istotnie zmienia): Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Polskiej Komisji Akredytacyjnej (są to nowe nazwy obowiązujące od 1 października 2011 r.) oraz Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z reguły nieprawnicy. Trudności mogą wynikać nie tylko z wprowadzenia wielu nowych rozwiązań, do których mogła nie być przekonana czemu dawała wyraz znacząca część zainteresowanych środowisk. Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. nie jest, niestety, przykładem dobrego prawa czy, ściślej, dobrego ustawodawstwa (bona lex), bowiem w zbyt wielu miejscach nie odpowiada postulatowi prawa już nie tylko dobrego, ale, jak to określa Trybunał Konstytucyjny, gdy mówi o legislacji przyzwoitej czy poprawnej, przyzwoitego. Nazbyt wiele w niej niedookreśleń, lapsusów i luk a to w oczywisty sposób utrudnia jej rozumienie i w konsekwencji wykładanie. Uznawana za podstawową, wykładnia językowa okazuje się w wielu przypadkach nie tylko zawodna, ale wręcz myląca, a wobec tego stoso- W sprawie dobrego prawa por. w szczególności H. Izdebski, Elementy teorii i filozofii prawa, wyd. 2, Warszawa 2011, rozdział XII. 13
Wprowadzenie wać trzeba wykładnię systemową i wykładnię funkcjonalną w tym przypadku o tyle szczególnie zawodną, że uzasadnienie projektu rządowego z reguły wystarczająco nie wyjaśnia przyjętej redakcji tekstów, a zatem nie dostarcza potrzebnego materiału interpretacyjnego. Już na wstępie konieczne jest zasygnalizowanie, że ustawa z dnia 18 marca 2011 r. została w zakresie odnoszącym się do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym znowelizowana ustawą z dnia 15 kwietnia o działalności leczniczej, która weszła w życie z dniem 1 lipca 2011 r. Z tego powodu na końcu niniejszego wydawnictwa zamieszczono wyciąg z odpowiednich przepisów ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. Nowelizacja samej ustawy z dnia 18 marca 2011 r. polegała na uchyleniu niektórych jej przepisów wprowadzających zmiany w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, a materia tych przepisów została na nowo unormowana z uwzględnieniem nowych rozwiązań dotyczących działalności leczniczej. Komentarz do zmian w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym został opracowany głównie przez radcę prawnego Jana Zielińskiego, poza partiami dotyczącymi przepisów o Radzie Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz o Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Z kolei profesor i radca prawny Hubert Izdebski skupił się przede wszystkim na przepisach o stopniach naukowych i tytule naukowym. Komentarz należy jednak traktować jako utwór wspólny przy czym na kształt komentarza do nowelizacji ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki wpłynęły również uwagi członków Prezydium Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów oraz członka tej Komisji prof. Jerzego Brzezińskiego; za te cenne uwagi pragniemy najserdeczniej podziękować. Warszawa, lipiec 2011 r. Hubert Izdebski i Jan Zieliński 14
Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw 1 (Dz. U. Nr 84, poz. 455, zm. Dz. U. Nr 112, poz. 654) 1 Niniejszą ustawą zmienia się ustawy: ustawę z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawę z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, ustawę z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawę z dnia 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich, ustawę z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim, ustawę z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, ustawę z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, ustawę z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, ustawę z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 1990 oraz treści tych dokumentów, ustawę z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki, ustawę z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju oraz ustawę z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk. 15
16
Art. 1 [Zmiana ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym] Art. 1. W ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm. 2 ) wprowadza się następujące zmiany 3 : (...) Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym 2 Nowelizacje wymienionej ustawy zostały ogłoszone w: Dz. U. z 2006 r. Nr 46, poz. 328, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 144, poz. 1043 i Nr 227, poz. 1658, z 2007 r. Nr 80, poz. 542, Nr 120, poz. 818, Nr 176, poz. 1238 i 1240 i Nr 180, poz. 1280, z 2008 r. Nr 70, poz. 416, z 2009 r. Nr 68, poz. 584, Nr 157, poz. 1241, Nr 161, poz. 1278 i Nr 202, poz. 1553, z 2010 r. Nr 57, poz. 359, Nr 75, poz. 471, Nr 96, poz. 620 i Nr 127, poz. 857 oraz z 2011 r. Nr 45, poz. 235 i Nr 112, poz. 654. 3 Kursywą oznaczono przepisy nieobowiązujące od 1 października 2011 r., które zostały zmienione bądź uchylone ustawą z dnia 18 marca 2011 r. Wskazano również zmiany, które zostały dokonane ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654). Druk pogrubiony wskazuje tekst obowiązujący, natomiast przepisy, które wejdą w życie w 2012 i 2013 r. oznaczono szarym drukiem. Wszystkie powołane w komentarzach przepisy bez bliższego określenia, z jakiego aktu normatywnego pochodzą są przepisami prawa o szkolnictwie wyższym. 17
Dział I System szkolnictwa wyższego Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1. 1. Ustawę stosuje się do publicznych i niepublicznych szkół wyższych. 2. Ustawy nie stosuje się do szkół wyższych i wyższych seminariów duchownych prowadzonych przez kościoły i związki wyznaniowe, z wyjątkiem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, chyba że ustawa lub umowa między rządem a władzami kościołów lub związków wyznaniowych stanowi inaczej. Art. 2. 1. Użyte w ustawie określenia oznaczają: 1) uczelnia szkołę prowadzącą studia wyższe, utworzoną w sposób określony w ustawie; 2) uczelnia publiczna uczelnię utworzoną przez państwo reprezentowane przez właściwy organ władzy lub administracji publicznej; 3) uczelnia niepubliczna uczelnię utworzoną przez osobę fizyczną albo osobę prawną niebędącą państwową ani samorządową osobą prawną; 4) założyciel uczelni niepublicznej osobę, o której mowa w pkt 3, która utworzyła uczelnię; 4) założyciel uczelni niepublicznej osobę, o której mowa w pkt 3, która utworzyła uczelnię lub prowadzi uczelnię na podstawie art. 26 ust. 3; 18
Prawo o szkolnictwie wyższym Art. 2 5) studia wyższe studia prowadzone przez uczelnię posiadającą uprawnienia do ich prowadzenia, kończące się uzyskaniem odpowiedniego tytułu zawodowego; 5) studia wyższe studia pierwszego stopnia, studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, prowadzone przez uczelnię uprawnioną do ich prowadzenia; 6) tytuł zawodowy tytuł licencjata, inżyniera, magistra lub tytuł równorzędny; 6) (uchylony) 7) studia pierwszego stopnia studia licencjackie lub inżynierskie, umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym zakresie kształcenia, przygotowujące do pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata albo inżyniera; 7) studia pierwszego stopnia formę kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończącą się uzyskaniem kwalifikacji pierwszego stopnia; 8) studia drugiego stopnia studia magisterskie, umożliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego; 8) studia drugiego stopnia formę kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający co najmniej kwalifikacje pierwszego stopnia, kończącą się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia; 9) jednolite studia magisterskie studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, umożliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy zawodowej, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego; ich ukończenie umożliwia ubieganie się o przyjęcie na studia trzeciego stopnia; 9) jednolite studia magisterskie formę kształcenia, na którą są przyjmowani kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończącą się uzyskaniem kwalifikacji drugiego stopnia; 19