Autorzy: mgr inŝ. Mariusz Gelar mgr inŝ. Piotr Małek mgr inŝ. Janusz Witkowski Recenzenci: dr inŝ. Mieczysław Kornaszewski mgr inŝ. Piotr Ziembicki Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. Janina Dretkiewicz-Więch Korekta merytoryczna: mgr inŝ. Mariusz Gelar mgr inŝ. Janina Dretkiewicz-Więch Korekta techniczna: mgr Magdalena Mrozkowiak 2
Spis treści Wprowadzenie 5 I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 7 1. Opis pracy w zawodzie 7 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego 10 II. Plany nauczania 18 III. Moduły kształcenia w zawodzie 21 1. Podstawy techniczne zawodu 21 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 24 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 28 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 32 Stosowanie mechanicznych podzespołów i urządzeń sterowania ruchem kolejowym 37 Stosowanie osprzętu i urządzeń elektrycznych sterowania ruchem kolejowym 42 Stosowanie układów i urządzeń automatyki sterowania ruchem kolejowym 46 2. Obwody elektryczne i układy elektroniczne 51 Wykonywanie pomiarów w obwodach prądu stałego 54 Wykonywanie pomiarów w obwodach prądu przemiennego 59 Wykonywanie pomiarów w układach analogowych 64 Wykonywanie pomiarów w układach cyfrowych 68 Stosowanie układów sterowania i regulacji 73 3. Obiekty infrastruktury kolejowej i tabor kolejowy 77 Rozpoznawanie budowli, budynków i urządzeń stacyjnych 79 Rozpoznawanie taboru i nawierzchni kolejowej 82 Stosowanie zasad prowadzenia ruchu kolejowego 86 4. Urządzenia stacyjne sterowania ruchem kolejowym 90 Stosowanie zasad sygnalizacji kolejowej 94 Eksploatacja urządzeń kluczowych i mechanicznych 98 Eksploatacja urządzeń przekaźnikowych 103 Eksploatacja urządzeń komputerowych 108 Eksploatacja urządzeń automatycznego sterowania rozrządem 111 5. Urządzenia liniowe sterowania ruchem kolejowym 115 Eksploatacja blokady liniowej półsamoczynnej 119 Eksploatacja blokady liniowej samoczynnej 123 3
Eksploatacja urządzeń zabezpieczenia ruchu na 127 przejazdach kolejowych Eksploatacja urządzeń oddziaływania tor - pojazd 131 6. Urządzenia telekomunikacji kolejowej 135 Obsługiwanie urządzeń łączności przewodowej 138 Obsługiwanie urządzeń łączności radiowej 142 Obsługiwanie urządzeń telewizji przemysłowej 146 Obsługiwanie urządzeń do przekazu informacji podróŝnym 150 7. Praktyka zawodowa 153 Montowanie i uruchamianie urządzeń sterowania ruchem kolejowym 155 Wykonywanie przeglądów technicznych i konserwacji urządzeń sterowania ruchem kolejowym 157 4
Wprowadzenie Celem kształcenia w szkole zawodowej jest przygotowanie aktywnego, mobilnego i skutecznie działającego pracownika gospodarki. Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga: przygotowania ogólnego, opanowania podstawowych umiejętności zawodowych oraz kształcenia ustawicznego. Absolwent współczesnej szkoły powinien charakteryzować się otwartością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego kształcenia i doskonalenia oraz umiejętnością oceny własnych moŝliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego programów modułowych ułatwi osiągnięcie tych celów. Kształcenie modułowe, w którym cele i materiał nauczania są powiązane z realizacją zadań zawodowych, umoŝliwia: przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu, głównie poprzez realizację zadań zbliŝonych do tych, które są wykonywane na stanowisku pracy, korelację i integrację treści kształcenia z róŝnych dyscyplin wiedzy, opanowanie umiejętności z określonego obszaru zawodowego. Kształcenie modułowe charakteryzuje się tym, Ŝe: proces uczenia się dominuje nad procesem nauczania, uczeń moŝe podejmować decyzje dotyczące kształcenia zawodowego w zaleŝności od własnych potrzeb i moŝliwości, rozwiązania programowo-organizacyjne dają moŝliwość kształtowania umiejętności zawodowych róŝnymi drogami, umiejętności opanowane w ramach poszczególnych modułów dają moŝliwość wykonywania określonego zakresu pracy, wykorzystuje się w nim w szerokim zakresie zasadę transferu wiedzy i umiejętności, programy nauczania są elastyczne, poszczególne jednostki moŝna wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy. Realizacja modułowego programu nauczania zapewnia opanowanie przez uczniów umiejętności określonych w podstawie programowej kształcenia w zawodzie oraz przygotowuje do kształcenia ustawicznego. Modułowy program nauczania składa się z zestawu modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umoŝliwiających zdobywanie wiadomości oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. Jednostka modułowa stanowi element modułu kształcenia w zawodzie obejmujący logiczny i moŝliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie 5
określonym początku i zakończeniu, który nie podlega dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. W strukturze modułowego programu nauczania wyróŝnia się: załoŝenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych oraz literaturę. Jednostka modułowa zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w załoŝeniach programowo-organizacyjnych, przedstawia schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić dyrekcji szkół i nauczycielom organizowanie procesu kształcenia. W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostek modułowych zawierający następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu według klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy oznaczający kategorię modułów, O - dla modułów ogólnozawodowych, Z - dla modułów zawodowych, S - dla modułów specjalizacyjnych, cyfrę arabską oznaczającą kolejny moduł lub jednostkę modułową. Przykładowy zapis kodowania modułu: 311[46].Z3 311[46] - symbol cyfrowy zawodu: technik automatyk sterowania ruchem kolejowym Z3 - trzeci moduł zawodowy: Urządzenia liniowe sterowania ruchem kolejowym Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej: 311[46].Z2.03 311[46] - symbol cyfrowy zawodu: Technik automatyk sterowania ruchem kolejowym Z2 - drugi moduł zawodowy: Urządzenia stacyjne sterowania ruchem kolejowym 03 - trzecia jednostka modułowa w module Z2: Eksploatacja urządzeń przekaźnikowych 6
I. ZałoŜenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik automatyk sterowania ruchem kolejowym moŝe podejmować pracę w: przedsiębiorstwach zarządzających infrastrukturą kolejową, przedsiębiorstwach związanych z budową, remontami i utrzymaniem urządzeń sterowania ruchem kolejowym, przedsiębiorstwach produkujących urządzenia sterowania ruchem kolejowym, zakładach związanych z projektowaniem urządzeń sterowania ruchem kolejowym, biurach projektów i placówkach badawczych. Zadania zawodowe montowanie podzespołów i zespołów urządzeń sterowania ruchem kolejowym, montowanie urządzeń sterowania ruchem kolejowym na stacjach i liniach kolejowych, obsługiwanie i eksploatowanie urządzeń sterowania ruchem kolejowym na stacjach i liniach kolejowych, montowanie i eksploatowanie urządzeń zabezpieczenia ruchu kolejowego na przejazdach kolejowych, budowanie i eksploatowanie sieci zasilających urządzenia sterowania ruchem kolejowym, sprawdzanie stanu technicznego urządzeń sterowania ruchem kolejowym, czytanie i wykonywanie rysunków technicznych elementów, podzespołów i zespołów urządzeń, czytanie i wykonywanie planów schematycznych urządzeń sterowania ruchem na stacjach, organizowanie prac i nadzór podczas budowy, przebudowy, konserwacji, przeglądów okresowych i badań diagnostycznych urządzeń sterowania ruchem kolejowym, dokonywanie pomiarów i prób w czynnych urządzeniach sterowania ruchem kolejowym oraz w czasie ich budowy lub przebudowy, prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnej urządzeń sterowania ruchem kolejowym, 7
instalowanie i sprawdzanie urządzeń ochrony przeciwporaŝeniowej, ocenianie ogólnego stanu technicznego toru i rozjazdów w zakresie związanym z urządzeniami sterowania ruchem kolejowym, obsługiwanie urządzeń łączności przewodowej i bezprzewodowej, obsługiwanie systemów informatycznych związanych z eksploatacją urządzeń sterowania ruchem kolejowym, kwalifikowanie urządzeń sterowania ruchem kolejowym do remontu, wykonywanie napraw bieŝących, remontów, pomiarów i regulacji urządzeń, zabezpieczenie stanu urządzeń po wypadku lub wydarzeniu kolejowym, projektowanie prostych układów sterowania ruchem kolejowym, projektowanie i przygotowanie danych wejściowych prostych systemów informatycznych sterowania ruchem kolejowym, sporządzanie dokumentacji budowy lub przebudowy urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: interpretować podstawowe zjawiska z zakresu mechaniki, elektrotechniki i elektroniki wykorzystywane w maszynach, urządzeniach elektrycznych oraz aparaturze elektronicznej, określać właściwości materiałów przewodzących i elektroizolacyjnych oraz właściwie je dobierać, obrabiać ręcznie i mechanicznie materiały stosowane w automatyce, czytać i wykonywać rysunki techniczne elementów urządzeń sterowania ruchem kolejowym, wykonywać połączenia elementów elektrycznych, elektronicznych i mechanicznych, dokonywać pomiarów wielkości elektrycznych i nieelektrycznych, dobierając przyrządy pomiarowe i metody pomiarowe oraz interpretować wyniki pomiarów, określać przyczyny i skutki przepięć, przeciąŝeń i zwarć oraz stosować środki skutecznej ochrony urządzeń od poraŝeń wysokim napięciem, posługiwać się schematami obwodów elektrycznych, ideowymi i montaŝowymi układów automatyki sterowania ruchem kolejowym, rozróŝniać i określać elementy drogi kolejowej, dokonywać oględzin i prowadzić badania techniczne parametrów rozjazdów oraz elementów w układzie napęd-zwrotnica, obsługiwać urządzenia łączności przewodowej i bezprzewodowej, 8
organizować zaplecza budowy, projektować proste układy automatyki, organizować, uŝytkować i likwidować stanowisko pracy do robót z zakresu automatyki ruchu kolejowego zgodnie z zasadami organizacji pracy, wymogami technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska i zasadami ergonomii, montować, regulować i obsługiwać urządzenia zwrotnicowe, montować, regulować i obsługiwać urządzenia sterowania ruchem na stacjach, montować, regulować i obsługiwać systemy i urządzenia regulacji ruchem na szlaku, montować, regulować i obsługiwać urządzenia rogatek przejazdowych i samoczynnej sygnalizacji przyjazdowej oraz urządzenia audiowizualne, wykonywać badania diagnostyczne urządzeń sterowania ruchem kolejowym, klasyfikować tabor kolejowy z uwzględnieniem oddziaływania torpojazd, posługiwać się sygnalizacją obowiązującą w transporcie kolejowym, stosować zasady dotyczące skrajni budowli i skrajni taboru, sporządzać plany schematyczne urządzeń sterowania ruchem kolejowym na stacji, prowadzić prace konserwacyjne w czynnych urządzeniach sterowania ruchem podczas wykonywania jazd pociągowych i prac manewrowych, stosować na stanowisku pracy postanowienia aktów normatywnych i instrukcji oraz prowadzić dokumentację utrzymania urządzeń sterowania ruchem kolejowym, dobierać urządzenia sterowania ruchem kolejowym zgodnie z załoŝeniami techniczno-ruchowymi, obsługiwać urządzenia telekomunikacyjne współpracujące z urządzeniami sterowania ruchem kolejowym, obsługiwać ręczne, mechaniczne, elektryczne i komputerowe urządzenia sterowania ruchem kolejowym, korzystać z komputerowego oprogramowania uŝytkowego, wspomagającego sterowanie ruchem kolejowym, stosować ustalone procedury w stanach awaryjnych, zagroŝenia, wypadkach kolejowych, przebudowy urządzeń i trudnych warunkach atmosferycznych, 9
udzielać pierwszej pomocy osobie poszkodowanej w wypadku oraz posługiwać się sprzętem ratunkowym i ratowniczym, komunikować się w języku obcym stosując terminologię właściwą dla zawodu, posługiwać się słuŝbowym rozkładem jazdy pociągów, działać zgodnie z przysługującymi prawami i obowiązkami pracownika, komunikować się z innymi uczestnikami procesu pracy. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego Podstawowym celem kształcenia w zawodzie technik automatyk sterowania ruchem kolejowym jest przygotowanie absolwenta do wykonywania prac z zakresu eksploatacji urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Proces kształcenia według modułowego programu nauczania w zawodu technik automatyk sterowania ruchem kolejowym, moŝe być realizowany w czteroletnim technikum dla młodzieŝy i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej) oraz w szkole policealnej dla młodzieŝy i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej). Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe, zawodowe i specjalizacyjne. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia preorientację w zawodzie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Treści programowe zawarte są w siedmiu modułach: dwóch ogólnozawodowych i pięciu zawodowych. Moduły są podzielone na jednostki modułowe. KaŜda jednostka modułowa zawiera treści, stanowiące pewną logiczną całość. Realizacja szczegółowych celów kształcenia jednostek modułowych umoŝliwi opanowanie umiejętności, pozwalających na wykonywanie określonego zakresu pracy. Nabywaniu umiejętności zawodowych powinno sprzyjać wykonywanie ćwiczeń, zaproponowanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Program modułu 311[46].O1 - Podstawy techniczne zawodu, składa się z sześciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska, dokumentacji technicznej, technik wytwarzania oraz stosowanych do sterowania ruchem kolejowym 10
mechanicznych podzespołów i urządzeń, osprzętu i urządzeń elektrycznych, urządzeń i układów automatyki. Program modułu 311[46].O2 - Obwody elektryczne i układy elektroniczne składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia z zakresu elektrotechniki, elektroniki, automatyki przemysłowej oraz miernictwa elektrycznego i elektronicznego. Program modułu 311[46].Z1- Obiekty infrastruktury kolejowej i tabor kolejowy składa się z trzech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia dotyczące budowli, budynków, urządzen stacyjnych, taboru i nawierzchni kolejowej oraz zasad prowadzenia ruchu kolejowego. Program modułu 311[46].Z2 - Urządzenia stacyjne sterowania ruchem kolejowym składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia z zakresu sygnalizacji kolejowej oraz eksploatacji urządzeń kluczowych, mechanicznych, przekaźnikowych, komputerowych i automatycznego sterowania rozrządem stosowanych na stacjach kolejowych. Program modułu 311[46].Z3 - Urządzenia liniowe sterowania ruchem kolejowym składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia z zakresu eksploatacji blokad liniowych półsamoczynnych i samoczynnych, urządzeń zabezpieczenia ruchu na przejazdach kolejowych oraz urządzeń oddziaływania tor -pojazd. Program modułu 311[46].Z4 Urządzenia telekomunikacji kolejowej składa się z czterech jednostek modułowych i obejmuje zawodowe treści kształcenia z zakresu urządzeń łączności przewodowej, urządzeń łączności radiowej, urządzeń telewizji przemysłowej i urządzeń do przekazu informacji podróŝnym. Program modułu 311[46].Z5 - Praktyka zawodowa składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinny umoŝliwić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytych wiadomości i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Wykaz modułów i występujących w nich jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 11
Symbol jednostki modułowej Wykaz modułów i jednostek modułowych Wykaz modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację 311[46].O1 Podstawy techniczne zawodu 252 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, 311[46].O1.01 ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 20 311[46].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 60 311[46].O1.03 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 60 Stosowanie mechanicznych podzespołów i urządzeń 311[46].O1.04 sterowania ruchem kolejowym 48 Stosowanie osprzętu i urządzeń elektrycznych 311[46].O1.05 sterowania ruchem kolejowym 26 Stosowanie układów i urządzeń automatyki sterowania 311[46].O1.06 ruchem kolejowym 38 311[46].O2 Obwody elektryczne i układy elektroniczne 324 311[46].O2.01 Wykonywanie pomiarów w obwodach prądu stałego 80 Wykonywanie pomiarów w obwodach prądu 311[46].O2.02 przemiennego 74 311[46].O2.03 Wykonywanie pomiarów w układach analogowych 66 311[46].O2.04 Wykonywanie pomiarów w układach cyfrowych 62 311[46].O2.05 Stosowanie układów sterowania i regulacji 42 311[46].Z1 Obiekty infrastruktury kolejowej i tabor kolejowy Rozpoznawanie budowli, budynków i urządzeń 311[46].Z1.01 60 stacyjnych 311[46].Z1.02 Rozpoznawanie taboru i nawierzchni kolejowej 68 311[46].Z1.03 Stosowanie zasad prowadzenia ruchu kolejowego 80 311[46].Z2 Urządzenia stacyjne sterowania ruchem kolejowym 311[46].Z2.01 Stosowanie zasad sygnalizacji kolejowej 20 311[46].Z2.02 Eksploatacja urządzeń kluczowych i mechanicznych 120 311[46].Z2.03 Eksploatacja urządzeń przekaźnikowych 188 311[46].Z2.04 Eksploatacja urządzeń komputerowych 72 Eksploatacja urządzeń automatycznego sterowania 311[46].Z2.05 rozrządem 60 311[46].Z3 Urządzenia liniowe sterowania ruchem kolejowym 236 311[46].Z3.01 Eksploatacja blokady liniowej półsamoczynnej 55 311[46].Z3.02 Eksploatacja blokady liniowej samoczynnej 60 Eksploatacja urządzeń zabezpieczenia ruchu na 311[46].Z3.03 przejazdach kolejowych 66 311[46].Z3.04 Eksploatacja urządzeń oddziaływania tor-pojazd 55 208 460 12
311[46].Z4 Urządzenia telekomunikacji kolejowej 140 311[46].Z4.01 Obsługiwanie urządzeń łączności przewodowej 50 311[46].Z4.02 Obsługiwanie urządzeń łączności radiowej 42 311[46].Z4.03 Obsługiwanie urządzeń telewizji przemysłowej 24 Obsługiwanie urządzeń do przekazu informacji 311[46].Z4.04 podróŝnym 24 311[46].Z5 Praktyka zawodowa 140 Montowanie i uruchamianie urządzeń sterowania 311[46].Z5.01 ruchem kolejowym 70 Wykonywanie przeglądów technicznych i konserwacji 311[46].Z5.02 urządzeń sterowania ruchem kolejowym 70 Razem 1760 Proponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczania dla czteroletniego technikum zawodowego Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu. 13
Dydaktyczna mapa programu 311[46].O1 311[46].O1.01 311[46].O1.02 311[46].O1.03 311[46].O1.04 311[46].O1.05 311[46].O1.06 311[46].O2 311[46].O2.01 311[46].O2.02 311[46].O2.03 311[46].O2.04 311[46].O2.05 311[46].Z1 311[46].Z1.01 311[46].Z1.02 311[46].Z1.03 311[46].Z2 311[46].Z3 311[46].Z4 311[46].Z2.01 311[46].Z3.01 311[46].Z4.01 311[46].Z2.02 311[46].Z3.02 311[46].Z4.02 311[46].Z2.03 311[46].Z3.03 311[46].Z4.03 14
311[46].Z2.04 311[46].Z3.04 311[46].Z4.04 311[46].Z2.05 311[46].Z5 311[46].Z5.01 311[46].Z5.02 Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać podczas planowania zajęć dydaktycznych. Ewentualna zmiana kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych powinna być poprzedzona szczegółową analizą dydaktycznej mapy programu nauczania oraz treści jednostek modułowych, przy zachowaniu korelacji treści kształcenia. Orientacyjna liczba godzin na realizację, zawarta w tabeli wykazu jednostek modułowych moŝe ulegać zmianie w zaleŝności od stosowanych metod nauczania i środków dydaktycznych. Nauczyciel realizujący modułowy program nauczania powinien posiadać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych. W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Programy nauczania jednostek modułowych w poszczególnych modułach powinny być realizowane w róŝnych formach organizacyjnych, dostosowanych do treści i metod kształcenia. Stosowane metody i formy organizacyjne pracy uczniów powinny zapewnić osiągnięcie załoŝonych w programie nauczania celów kształcenia. Wymaga to takiej organizacji kształcenia, w której proces uczenia się będzie dominować nad procesem nauczania, dlatego teŝ szczególną uwagę naleŝy zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów. Zaleca się, aby kształcenie modułowe było realizowane metodami aktywizującymi, a w szczególności: metodą dyskusji dydaktycznej, przypadków, inscenizacji, gier dydaktycznych oraz metodami praktycznymi, takimi jak: metoda przewodniego tekstu, metoda projektów, pokazu z objaśnieniem oraz ćwiczeń praktycznych. Dominującą metodą nauczania powinny być ćwiczenia laboratoryjne. 15
Podczas realizacji programu nauczania naleŝy połoŝyć nacisk na samokształcenie uczniów oraz na wykorzystywanie innych niŝ podręcznikowe źródeł informacji, takie jak: normy, instrukcje, poradniki, katalogi, czasopisma techniczne, Internet i pozatekstowe źródła informacji. W realizacji treści programowych, w tym ćwiczeń, naleŝy uwzględniać współczesne technologie, materiały, narzędzia i sprzęt. Prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi i praktycznymi wymaga przygotowania materiałów, takich jak: teksty przewodnie, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, instrukcje stanowiskowe oraz instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy. Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputerowych programów symulacyjnych oraz organizowanie wycieczek dydaktycznych. Nauczyciel kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinien udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań oraz sterować tempem pracy. Powinien równieŝ rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać moŝliwości dalszego kształcenia oraz kształtować poŝądane postawy uczniów, jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, o porządek na stanowisku pracy i racjonalne wykorzystanie maszyn, urządzeń i materiałów. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest system sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych ucznia. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumujących. Badania diagnostyczne mają na celu dokonanie oceny zakresu oraz poziomu wiadomości i umiejętności uczniów w początkowej fazie kształcenia. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają dostarczać bieŝących informacji o efektywności nauczania-uczenia się. Informacje uzyskane w wyniku badań pozwolą na dokonanie niezbędnych korekt w procesie nauczania. Badania sumujące naleŝy prowadzić po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych, wdraŝać do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Ocenianie osiągnięć uczniów powinno być realizowane za pomocą sprawdzianów ustnych, pisemnych i praktycznych, obserwacji czynności ucznia oraz pomiaru dydaktycznego. 16
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceny, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie według modułowego programu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposaŝenie techniczne i dydaktyczne. Środki dydaktyczne, niezbędne do organizacji i prowadzenia procesu kształcenia według programu modułowego, to: pomoce dydaktyczne, materiały dydaktyczne, techniczne środki kształcenia, dydaktyczne środki pracy. Kształtowanie umiejętności praktycznych powinno odbywać się na odpowiednio wyposaŝonych stanowiskach dydaktycznych w pracowniach, warsztatach oraz na rzeczywistych stanowiskach pracy. Na stanowiskach dydaktycznych naleŝy stworzyć odpowiednie warunki umoŝliwiające przyswajanie wiedzy związanej z wykonywaniem ćwiczeń. Stanowisko dydaktyczne powinna stanowić wydzielona część pracowni lub warsztatów, w których uczniowie korzystając ze zgromadzonych materiałów, narzędzi i sprzętu, będą mogli wykonywać określone zadania. Szkoła, realizująca kształcenie w zawodzie technik automatyk sterowania ruchem kolejowym, powinna posiadać następujące pomieszczenia dydaktyczne: laboratorium elektryczne, pracownię automatyki i elektroniki, pracownię urządzeń sterowania ruchem kolejowym i łączności, pracownię zajęć praktycznych, pracownię infrastruktury kolejowej, laboratorium sterowania ruchem kolejowym. Pracownie powinny składać się z sali dydaktycznej i zaplecza magazynowo-socjalnego. W sali dydaktycznej naleŝy zapewnić stanowisko pracy dla nauczyciela i odpowiednią liczbę stanowisk dla uczniów. Wszystkie pomieszczenia dydaktyczne powinny być wyposaŝone w: środki techniczne, takie jak: telewizor, magnetowid, rzutnik pisma, rzutnik przezroczy, zestaw komputerowy, drukarka, kserokopiarka, rzutnik multimedialny; materiały dydaktyczne, takie jak: filmy, przezrocza, foliogramy, fazogramy, programy komputerowe, plansze; tekstowe źródła informacji, takie jak: czasopisma zawodowe, instrukcje do ćwiczeń, katalogi, prospekty. 17
Pracownie, w których będą prowadzone ćwiczenia praktyczne, powinny spełniać wymagania wynikające z przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony przeciwporaŝeniowej. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne odbywały się w grupie liczącej do 15 osób, z podziałem na zespoły 2-4 osobowe wykonujące ćwiczenia na wydzielonych stanowiskach. W trosce o jakość kształcenia konieczne są systematyczne działania szkoły polegające na: pozyskiwaniu nowych środków dydaktycznych, opracowywaniu obudowy dydaktycznej programu nauczania, współpracy z zakładami pracy związanymi z kierunkiem kształcenia w celu aktualizacji treści programowych, odpowiadających wymaganiom technologii, techniki oraz wymaganiom rynku pracy, doskonaleniu nauczycieli w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania pakietów edukacyjnych. 18
II. Plany nauczania PLAN NAUCZANIA Technikum zawodowe Zawód: technik automatyk sterowania ruchem kolejowym 311[46] Podbudowa programowa: gimnazjum Dla młodzieŝy Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim w czteroletnim Lp. Moduły kształcenia w zawodzie okresie nauczania okresie nauczania Semestry I - VIII Klasy I - IV Forma stacjonarna 1. Podstawy techniczne zawodu 7 5 90 Obwody elektryczne i układy 2. elektroniczne 9 7 110 Obiekty infrastruktury kolejowej 3. i tabor kolejowy 6 4 86 Urządzenia stacyjne sterowania 4. ruchem kolejowym 15 10 196 Urządzenia liniowe sterowania 5. ruchem kolejowym 8 6 98 Urządzenia telekomunikacji 6. kolejowej 5 3 50 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Forma zaoczna 19
PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik automatyk sterowania ruchem kolejowym 311[46] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenia średnie Dla młodzieŝy Dla dorosłych Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I - IV Semestry I - IV Forma stacjonarna 1. Podstawy techniczne zawodu 7 5 78 Obwody elektryczne i układy 2. elektroniczne 9 7 120 Obiekty infrastruktury kolejowej 3. i tabor kolejowy 6 4 88 Urządzenia stacyjne sterowania 4. ruchem kolejowym 15 11 212 Urządzenia liniowe sterowania 5. ruchem kolejowym 8 6 120 Urządzenia telekomunikacji 6. kolejowej 5 4 64 Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Forma zaoczna 20
III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 311[46].O1 Podstawy techniczne zawodu 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska, dobierać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, przestrzegać przepisów Kodeksu pracy dotyczących praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy, czytać rysunki techniczne, rozróŝniać materiały konstrukcyjne stosowane w urządzeniach sterowania ruchem kolejowym, określać cechy charakterystyczne podstawowych technik wytwarzania, wykonywać pomiary warsztatowe, wykonywać podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej, stosować podstawowe pojęcia z zakresu mechaniki technicznej, rozróŝniać konstrukcje stosowane w urządzeniach sterowania ruchem kolejowym, rozróŝniać układy i urządzenia automatyki sterowania ruchem kolejowym, wykonywać połączenia rozłączne i nierozłączne, dobierać narzędzia, przyrządy i materiały w zaleŝności od wykonywanej pracy, korzystać z dokumentacji technicznej, Polskich Norm, katalogów, poradników. 21
2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej 311[46].O1.01 Nazwa jednostki modułowej Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska Orientacyjna liczba godzin na realizację 311[46].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 60 311[46].O1.03 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 60 Stosowanie mechanicznych podzespołów i urządzeń 311[46].O1.04 sterowania ruchem kolejowym 48 Stosowanie osprzętu i urządzeń elektrycznych 311[46].O1.05 sterowania ruchem kolejowym 26 Stosowanie układów i urządzeń automatyki 311[46].O1.06 sterowania ruchem kolejowym 38 3. Schemat układu jednostek modułowych 20 Razem 252 311[46].O1 Podstawy techniczne zawodu 311[46].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 311[46].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 311[46].O1.03 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 311[46].O1.04 Stosowanie mechanicznych podzespołów i urządzeń sterowania ruchem kolejowym 311[46].O1.05 Stosowanie osprzętu i urządzeń elektrycznych sterowania ruchem kolejowym 311[46].O1.06 Stosowanie układów i urządzeń automatyki sterowania ruchem kolejowym 22
4. Literatura Borczyński J., Dunin P., Mliczewski A.: Podzespoły elektroniczne. Półprzewodniki. Poradnik. WKŁ, Warszawa 1999 Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 1991 Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2000 Kolman R.: Technika pomiarów warsztatowych. WSiP, Warszawa 1978 Lewandowski T.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa 1999 Michel K., Sapiński T.: Czytam rysunek elektryczny. WSiP, Warszawa 2002 Okoniewski S.: Technologia dla elektroników. WSiP, Warszawa 2002 Potyński A.: Podstawy technologii i konstrukcji mechanicznych. WSiP, Warszawa 2002 Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1992 Zawora J.: Podstawy technologii maszyn. WSiP, Warszawa 2000 Wykaz literatury naleŝy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 23
Jednostka modułowa 311[46].O1.01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, rozpoznać czynniki niebezpieczne i szkodliwe, występujące w procesie pracy oraz wskazać sposoby ich usunięcia lub ograniczenia, dobrać środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy, zastosować zasady organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, zastosować zasady bhp podczas wykonywania pracy, dostrzec zagroŝenia związane z wykonywaną pracą, zareagować w przypadku poŝaru zgodnie z instrukcją ochrony przeciwpoŝarowej, zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpoŝarowej, zastosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy, udzielić pierwszej pomocy w stanach zagroŝenia Ŝycia lub zdrowia, skorzystać z PN, Kodeksu pracy oraz rozporządzeń dotyczących bhp i ochrony środowiska. 2. Materiał nauczania Prawna ochrona pracy. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŝliwe i niebezpieczne występujące w procesie pracy. Zasady organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach mechanicznych i elektrycznych. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej. ZagroŜenia poŝarowe, zasady ochrony przeciwpoŝarowej. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy. Zabezpieczenie miejsca wypadku. 24
3. Ćwiczenia Powiadamianie pogotowia ratunkowego, straŝy poŝarnej oraz policji zgodnie z procedurami - symulacja. Organizowanie stanowisk pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymaganiami ergonomii. Rozpoznawanie zagroŝeń dla Ŝycia i zdrowia człowieka na stanowisku pracy. Prezentowanie sposobów zachowania się w przypadku wystąpienia zagroŝenia w miejscu pracy. Rozpoznawanie zagroŝeń wypadkowych występujących podczas montaŝu i demontaŝu urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Dobieranie środków ochrony indywidualnej. Stosowanie środków gaśniczych do gaszenia poŝaru - symulacja. Opracowywanie procedury postępowania w razie wypadku przy pracy. Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu - symulacja. Zabezpieczanie miejsca wypadku - symulacja. 4. Środki dydaktyczne Kodeks Pracy. Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska. Środki ochrony indywidualnej: sprzęt i odzieŝ ochronna. Podstawowy sprzęt gaśniczy - róŝne rodzaje gaśnic i ich przeznaczenie. Podstawowy sprzęt do nauki udzielania pierwszej pomocy - fantom, środki medyczne. Ilustracje i fotografie - zagroŝenia na stanowiskach pracy. Filmy dydaktyczne - ochrona środowiska na stanowiskach pracy, zagroŝenia w miejscu pracy, zasady zachowania się w przypadku wystąpienia poŝaru, procedury postępowania w razie wystąpienia wypadku na stanowisku pracy, zasady udzielania pierwszej pomocy. Instrukcje obsługi typowych maszyn i urządzeń mechanicznych i elektrycznych. Instrukcje przeciwpoŝarowe. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Realizacja programu nauczania jednostki modułowej ma na celu przygotowanie uczniów do przestrzegania zasad bhp, ochrony ppoŝ. i ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych oraz udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy. 25
Podczas procesu nauczania-uczenia się naleŝy zwrócić uwagę na podstawowe obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp, znaczenie ochrony zdrowia w pracy zawodowej oraz skutki nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. Bardzo waŝne jest kształtowanie prawidłowych postaw i nawyków oraz uświadomienie uczniom, Ŝe ochrona Ŝycia i zdrowia człowieka w środowisku pracy jest nadrzędnym celem. Zaleca się, aby w procesie kształcenia stosować aktywizujące metody nauczania, takie jak: metoda inscenizacji, przypadków, dyskusji dydaktycznej, a przede wszystkim ćwiczenia praktyczne z zastosowaniem środków ochrony indywidualnej i sprzętu gaśniczego. Podczas ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętności rozpoznawania podstawowych środków ochrony przeciwpoŝarowej, stosowania zasad organizowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz wykonywania czynności związanych z udzielaniem pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku na stanowisku pracy. Dla lepszego zrozumienia realizowanych treści kształcenia wskazane jest stosowanie filmów dydaktycznych związanych z tematyką bezpieczeństwa i higieny pracy. Program jednostki modułowej naleŝy realizować w laboratorium elektrycznym, wyposaŝonym w niezbędne środki dydaktyczne. Zajęcia powinny odbywać się w grupie uczniów do 15 osób w zespołach 2-3 osobowych lub indywidualnie. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria powinny dotyczyć stopnia i zakresu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających z szczegółowych celów kształcenia. Podczas realizacji programu nauczania osiągnięcia uczniów moŝna sprawdzać na podstawie: ustnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. Wiadomości teoretyczne niezbędne do realizacji czynności praktycznych mogą być sprawdzane za pomocą sprawdzianów ustnych i testów pisemnych. Zadania w teście mogą być otwarte (krótkiej 26
odpowiedzi, z luką) lub zamknięte (wyboru wielokrotnego, na dobieranie, typu prawda-fałsz). Umiejętności praktyczne powinny być sprawdzane na podstawie obserwacji czynności wykonywanych przez uczniów w trakcie realizacji ćwiczeń. Obserwując czynności ucznia i dokonując oceny jego pracy, naleŝy zwrócić uwagę na: dobieranie środków ochrony indywidualnej, ocenianie jakości stanowiska pracy pod względem bhp, udzielanie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym, dobieranie i stosowanie sprzętu przeciwpoŝarowego i środków gaśniczych, poprawność merytoryczną wykonanych ćwiczeń, pracę w zespole. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŝy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej zaleca się przeprowadzić test pisemny z zadaniami wielokrotnego wyboru oraz test praktyczny z zadaniami typu próba pracy. Do zadań praktycznych naleŝy opracować kryteria oceny i schemat punktowania. W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej naleŝy uwzględnić poziom wykonania ćwiczeń oraz wyniki testów. 27
Jednostka modułowa 311[46].O1.02 Posługiwanie się dokumentacją techniczną 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: określić cel normalizacji i znaczenie norm w sporządzaniu dokumentacji technicznej, przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe, wykonać szkice figur płaskich i brył geometrycznych, wykonać szkice typowych części maszyn, wykonać rysunki w rzutach prostokątnych, zwymiarować szkice i rysunki przedmiotów oraz części maszyn, odczytać uproszczenia rysunkowe, odczytać informacje zawarte na rysunkach technicznych dotyczące: tolerancji wymiarów, tolerancji kształtu i połoŝenia, pasowań, parametrów chropowatości powierzchni, rozróŝnić rysunki techniczne: wykonawcze, złoŝeniowe, zestawieniowe, montaŝowe, odczytać schemat kinematyczny maszyny lub urządzenia, rozpoznać symbole graficzne i oznaczenia stosowane w rysunku technicznym elektrycznym, narysować typowe schematy elektryczne i elektroniczne, odczytać typowe schematy elektryczne i elektroniczne: blokowe, ideowe i montaŝowe, odczytać Dokumentację Techniczno-Ruchową, konstrukcyjną i technologiczną, skorzystać z norm rysunku technicznego. 2. Materiał nauczania Normalizacja w rysunku technicznym maszynowym. Materiały i przybory do rysowania. Zasady szkicowania figur płaskich, brył geometrycznych i części maszyn Rzutowanie prostokątne. Zasady wykonywania widoków i przekrojów. Zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach. Zasady oznaczania wymiarów tolerowanych, pasowań, chropowatości powierzchni, tolerancji kształtu i połoŝenia, sposóbu obróbki, powłok ochronnych. Uproszczenia rysunkowe. 28
Uproszczenia i symbole graficzne stosowane w rysunku elektrycznym i elektronicznym. Rysunki techniczne elektryczne. Rysunki schematyczne. Rysunki wykonawcze, montaŝowe i złoŝeniowe. Dokumentacja konstrukcyjna i technologiczna. 3. Ćwiczenia Dobieranie linii rysunkowych do wykreślania osi przedmiotów, przekrojów i linii wymiarowych. Szkicowanie figur płaskich i brył geometrycznych. Szkicowanie typowych części maszyn w rzutach prostokątnych. Wymiarowanie szkiców części maszyn z oznaczeniem tolerancji. pasowania, chropowatości powierzchni i sposobu obróbki. Czytanie rysunków wykonawczych części maszyn. Czytanie rysunków złoŝeniowych prostych urządzeń. Czytanie Dokumentacji Techniczno-Ruchowej, technologicznej i warsztatowej. Rysowanie typowych schematów elektrycznych i elektronicznych. Czytanie elektrycznych schematów ideowych i montaŝowych. Sporządzanie rysunków technicznych z zastosowaniem komputerowych programów do wspomagania projektowania. 4. Środki dydaktyczne Komplet materiałów rysunkowych. Komplet przyborów kreślarskich. Rysunki: wykonawcze, montaŝowe, złoŝeniowe, schematyczne. Materiały dydaktyczne ilustrujące: zasady szkicowania, zasady rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego, zasady wykonywania widoków i przekrojów, sposoby wymiarowania, uproszczenia rysunkowe, schematy mechaniczne i elektryczne. Modele: rzutni prostokątnej, brył geometrycznych, części maszyn z przekrojami. Rysunki zwymiarowanych brył geometrycznych. Wzory uproszczeń rysunkowych. 29
Symbole graficzne stosowane na schematach elektrycznych i elektronicznych. Dokumentacja Techniczno-Ruchowa, dokumentacja technologiczna. Dokumentacja techniczna urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Instrukcje serwisowe urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Polskie Normy dotyczące rysunku technicznego. Poradniki. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Podstawowym celem realizacji programu nauczania jednostki modułowej jest kształtowanie umiejętności sporządzania szkiców i rysunków elementów konstrukcyjnych oraz interpretowania informacji zawartych w dokumentacji technicznej. Program naleŝy realizować metodą ćwiczeń praktycznych uzupełnioną pokazem z wyjaśnieniem oraz dyskusją dydaktyczną. Do pokazów naleŝy wykorzystać modele i części maszyn. Proponuje się aby, ćwiczenia z zakresu szkicowania i wykonywania rysunków części maszyn uczniowie wykonywali indywidualnie, zaś ćwiczenia z zakresu czytania rysunków i schematów w zespołach dwu i trzyosobowych. Uczniowie powinni samodzielnie wykonywać szkice i rysunki, a zadaniem nauczyciela jest obserwacja ich pracy oraz udzielanie dodatkowych wyjaśnień i wskazówek. Przed rozpoczęciem ćwiczeń naleŝy zapoznać uczniów z organizacją miejsca pracy oraz zwrócić uwagę na rozmieszczenie materiałów i przyborów rysunkowych, właściwe oświetlenie oraz postawę ucznia podczas pracy. Program nauczania naleŝy realizować w grupie do 15 osób w pracowni zajęć praktycznych wyposaŝonej w stanowiska do wykonywania szkiców i rysunków. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie postępów ucznia powinno odbywać się systematycznie w trakcie realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów podanych na początku zajęć. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów proponuje się zastosować: sprawdzian ustny i pisemny, testy osiągnięć szkolnych, obserwację czynności ucznia podczas wykonywania zadań. Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej naleŝy sprawdzać umiejętności uczniów w zakresie operowania zdobytą 30
wiedzą, zwracać uwagę na merytoryczną jakość wypowiedzi, właściwe stosowanie pojęć technicznych, poprawność wnioskowania. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności uczniów wykonywanych w trakcie ćwiczeń. Podczas obserwacji naleŝy zwrócić uwagę na: poprawność rozmieszczenia widoków i przekrojów, poprawność wymiarowania, zgodność zastosowanych oznaczeń i symboli z PN, odczytywanie rysunków technicznych części maszyn, odczytywanie schematów elektrycznych i montaŝowych, rysowanie schematów ideowych i montaŝowych, interpretowanie informacji zawartych w dokumentacji technicznej. Na zakończenie realizacji programu jednostki modułowej proponuje się zastosowanie testu pisemnego i testu praktycznego. Zadania w teście pisemnym mogą być otwarte (krótkiej odpowiedzi, z luką), lub zamknięte (wielokrotnego wyboru, na dobieranie lub typu prawda-fałsz), a w teście praktycznym zadania typu próba pracy. W ocenie osiągnięć ucznia po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej naleŝy uwzględnić wyniki testów oraz wyniki indywidualnej i zespołowej pracy ucznia podczas wykonywania ćwiczeń. 31
Jednostka modułowa 311[46].O1.03 Stosowanie podstawowych technik wytwarzania 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń (słuchacz) powinien umieć: rozróŝnić materiały konstrukcyjne, określić właściwości materiałów konstrukcyjnych, dobrać materiały konstrukcyjne, sklasyfikować materiały ze względu na ich właściwości elektryczne i magnetyczne, rozpoznać i dobrać materiały przewodzące, elektroizolacyjne i magnetyczne, rozpoznać tworzywa sztuczne, określić właściwości tworzyw sztucznych, scharakteryzować obróbkę cieplną, rozpoznać powłoki ochronne, dobrać sposoby ochrony metali przed korozją, wykonać pomiary warsztatowe, wykonać trasowanie na płaszczyźnie, dobrać narzędzia do obróbki ręcznej, wykonać podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej metali, określić cechy charakterystyczne maszynowej obróbki wiórowej, rozróŝnić sposoby maszynowej obróbki wiórowej, rozróŝnić sposoby obróbki plastycznej, rozróŝnić metody odlewania, rozróŝnić elementy wykonane róŝnymi technikami, odczytać dokumentację technologiczną, sprawdzić jakość wykonanej pracy, posłuŝyć się normami technicznymi, poradnikami i katalogami, zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej oraz ochrony środowiska na stanowisku pracy. 2. Materiał nauczania Materiały konstrukcyjne (klasyfikacja i właściwości materiałów). Materiały przewodzące, elektroizolacyjne i magnetyczne. Obróbka cieplna materiałów konstrukcyjnych. Powłoki ochronne (ochrona metali przed korozją). Metrologia warsztatowa. Przyrządy pomiarowe. 32
WyposaŜenie i organizacja stanowiska do obróbki ręcznej. Trasowanie. Podstawowe prace z zakresu obróbki ręcznej. Obróbka wiórowa. Obróbka plastyczna. Odlewnictwo. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŝarowej i ochrony środowiska. 3. Ćwiczenia Określanie właściwości materiałów oraz ich zastosowania na podstawie norm i katalogów. Rozpoznawanie próbek róŝnych materiałów, określanie ich właściwości i zastosowania. Rozpoznawanie materiałów stosowanych w konstrukcjach urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Wykonywanie pomiarów wielkości geometrycznych. Trasowanie na płaszczyźnie. Piłowanie metali i ich stopów oraz tworzyw sztucznych. Cięcie blach i tworzyw sztucznych. Gięcie i prostowanie prętów i blach. Wiercenie otworów w róŝnych materiałach. Nacinanie gwintów na powierzchniach zewnętrznych i wewnętrznych. Lutowanie elementów elektronicznych. 4. Środki dydaktyczne Próbki materiałów konstrukcyjnych, przewodzących, elektroizolacyjnych i magnetycznych. Zestawienia tabelaryczne właściwości i parametrów róŝnych materiałów. Plansze, foliogramy, filmy dydaktyczne oraz prezentacje komputerowe przedstawiające róŝne techniki wytwarzania. Wyroby wykonane róŝnymi technikami wytwarzania. Elementy urządzeń sterowania ruchem kolejowym. RóŜne części maszyn. Przyrządy pomiarowe. Narzędzia do obróbki ręcznej. Instrukcje stanowiskowe. Instrukcje w zakresie bhp i ochrony ppoŝ. Dokumentacja warsztatowa. Polskie Normy. Katalogi i materiały reklamowe firm produkujących materiały. Poradniki: ślusarza, mechanika. Przewodnie teksty i instrukcje do ćwiczeń. 33
5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program nauczania jednostki modułowej obejmuje treści z zakresu materiałoznawstwa oraz mechanicznych technik wytwarzania. Podczas jego realizacji naleŝy przede wszystkim kształtować umiejętności wykonywania pomiarów warsztatowych, prac z zakresu obróbki ręcznej oraz utrwalać nawyki bezpiecznej pracy i prawidłowego uŝytkowania przyrządów, narzędzi, maszyn i urządzeń. Program jednostki zaleca się realizować metodą pogadanki dydaktycznej, przewodniego tekstu oraz ćwiczeń praktycznych w połączeniu z pokazem i objaśnieniem. Podczas realizacji treści dotyczących materiałów konstrukcyjnych, przewodzących, elektroizolacyjnych i magnetycznych wskazane jest zwrócenie uwagi na ich rodzaje, właściwości i zastosowanie. KaŜdy uczeń powinien mieć moŝliwość bezpośredniej identyfikacji materiałów. NaleŜy kształtować umiejętność trafnego doboru materiałów z uwzględnieniem ich jakości, trwałości, moŝliwości zastosowania, ochrony środowiska oraz czynnika ekonomicznego. Ćwiczenia praktyczne dotyczące wykonywania pomiarów warsztatowych i obróbki materiałów powinien poprzedzić pokaz z objaśnieniem. Podczas pokazu opis słowny naleŝy ograniczyć do minimum, natomiast demonstrować jak najwięcej przykładów czynności, zwracając uwagę na prawidłowe ich wykonywanie. Bardzo waŝne jest zwracanie uwagi na przestrzeganie przepisów bhp podczas wykonywania zadań, organizację stanowiska pracy, staranność wykonania ćwiczeń. Stanowiska ćwiczeniowe powinny być wyposaŝone w niezbędny sprzęt, narzędzia, materiały i pomoce dydaktyczne. NaleŜy uczniom umoŝliwić korzystanie z róŝnych źródeł informacji, takich jak: normy, instrukcje, dokumentacja warsztatowa oraz poradniki i katalogi. Podczas realizacji procesu kształcenia naleŝy korzystać z pomocy dydaktycznych, a w szczególności: filmów dydaktycznych, prezentacji komputerowych, plansz i foliogramów. W procesie nauczania-uczenia się naleŝy zwrócić uwagę na kształtowanie postaw zawodowych, takich jak: utrzymanie porządku na stanowisku pracy, prowadzenie racjonalnej gospodarki materiałowej, staranne wykonywanie zadań. Zajęcia powinny odbywać się w pracowni zajęć praktycznych w grupie do 15 osób. Zaleca się, aby podczas ćwiczeń uczniowie pracowali indywidualnie lub w zespołach 2 osobowych. Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń praktycznych naleŝy zapoznać uczniów z zasadami bhp obowiązującymi na danym stanowisku. 34
6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się przez cały czas realizacji programu jednostki modułowej na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć. W kryteriach oceniania naleŝy uwzględnić poziom oraz zakres opanowania przez uczniów umiejętności i wiadomości wynikających ze szczegółowych celów kształcenia. Podczas realizacji programu nauczania naleŝy oceniać osiągnięcia uczniów na podstawie: ustnych sprawdzianów, testów osiągnięć szkolnych, ukierunkowanej obserwacji pracy ucznia w trakcie wykonywania ćwiczeń praktycznych. Wiadomości teoretyczne niezbędne do realizacji czynności praktycznych proponuje się sprawdzać z zastosowaniem sprawdzianów ustnych oraz testów osiągnięć szkolnych. Warunkiem dopuszczenia do wykonywania ćwiczenia powinna być pozytywna ocena sprawdzianu lub testu. Podczas kontroli i oceny przeprowadzanej w formie ustnej naleŝy zwracać uwagę na umiejętność operowania zdobytą wiedzą, merytoryczną jakość wypowiedzi, poprawne stosowanie pojęć technicznych i wnioskowanie. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać przez obserwację czynności uczniów podczas wykonywania ćwiczeń. Kryteria słuŝące do oceny poziomu opanowania umiejętności praktycznych powinny obejmować: rozpoznawanie materiałów stosowanych w konstrukcjach urządzeń sterowania ruchem kolejowym, przestrzeganie przepisów bhp i ochrony ppoŝ. podczas wykonywania zadań, posługiwanie się dokumentacją warsztatową, dobór przyrządów pomiarowych, narzędzi, urządzeń i materiałów do wykonywanych zadań, mocowanie materiałów i narzędzi, zachowanie kolejności wykonywania czynności według obowiązującej technologii, zachowanie porządku na stanowisku pracy, jakość wykonania. Kontrolę poprawności wykonania ćwiczenia naleŝy przeprowadzić w trakcie i po jego wykonaniu. Uczeń powinien samodzielnie sprawdzić 35