Animacja biblijna w świetle adhortacji Evangelii gaudium 1 Pytanie o formy animacji biblijnej musi być podjęte w kontekście wezwania do nowej ewangelizacji. Wybrzmiało ono dobitnie podczas XIII Synodu Biskupów na temat Nowa ewangelizacja dla przekazu wiary chrześcijańskiej, który miał miejsce w Rzymie w dniach 7-28 października 2012 r. Pomocą w odpowiedzi będzie posynodalna adhortacja apostolska Evangelii gaudium. O głoszeniu Ewangelii w dzisiejszym świecie opublikowana przez papieża Franciszka 24 listopada 2013 r. Wpierw jednak podejmie się próbę zdefiniowania pojęcia nowa ewangelizacja, by móc określić zadania, wobec których duszpasterstwo biblijne. Pojęcia nowej ewangelizacji użył po raz pierwszy Jan Paweł II w Polsce w homilii wygłoszonej w Nowej Hucie podczas pierwszej pielgrzymki do Polski 9 czerwca 1979 r. Od tego momentu papież sięgał po niego wielokrotnie, początkowo w nauczaniu skierowanym do Kościołów Ameryki Łacińskiej, później również w odniesieniu do Europy i całego świata 1. Benedykt XVI powołał do istnienia 20 listopada 2010 r. Papieską Radę ds. Nowej Ewangelizacji, która ma zajmować się praktycznym i teologicznym wymiarem nowej ewangelizacji. Odbywający się w dniach 7-28 października 2012 r. XIII Synod Biskupów przedmiotem swojej refleksji uczynił nową ewangelizację dla przekazu wiary chrześcijańskiej. Papież Franciszek w adhortacji Evangelii gaudium wskazał idąc za ojcami synodalnymi trzy grupy adresatów nowej ewangelizacji: (1) wierzących uczestniczących regularnie w życiu wspólnoty (duszpasterstwo zwyczajne); (2) osoby ochrzczone, które nie żyją jednak zgodnie z wymogami chrztu; (3) osoby, które nie znają Jezusa Chrystusa lub Go odrzuciły (EG 14). Przy takim rozumieniu nowej ewangelizacji odchodzi się od tradycyjnego rozumienia adresatów nowej ewangelizacji jako chrześcijan, którzy oddali się od Kościoła (zob. EN 54; RMi 33) i zaniechali praktyk religijnych oraz żyją tak, jakby Chrystus nie istniał (EE 46) 2. Papież Franciszek zdaje się czynić z nowej ewangelizacji synonim ewangelizacji, obejmującej ewangelizację pierwszą (misję), pastoralną (duszpasterstwo) oraz reewangelizację 3. W czym zatem ma zawierać się nowość nowej ewangelizacji? Przymiotnik nowa nie oznacza głoszenia nowej Ewangelii, dotychczas nieznanej. Ewangelia bowiem jest jedna i niezmienna, przez co nowość ewangelizacji nie dotyczy treści orędzia ewangelicznego 4. W tym kontekście papież Franciszek mówi o odwiecznej nowości Ewangelii, która wciąż jest ta sama: jest nią Bóg, który objawił swoją ogromną miłość w Chrystusie umarłym 1 Zestawienie wystąpień papieża Jana Pawła II (przemówień i dokumentów), w których pojawia się termin nowa ewangelizacja, można znaleźć w: M. WIDENKA, Nowa ewangelizacja w nauczaniu Jana Pawła II, Nowa ewangelizacja wyzwaniem dla Kościoła w Polsce (red. B. BIELA) (Katowice 2011) 26-33. 2 W. ŚMIGIEL, Specyfika i zadania nowej ewangelizacji, Nowa ewangelizacja w nowej katechezie (red. P. MĄKOSA) (Rzeszów 2013) 16; por. K. PAWLINA, Nowa generacja i stara Ewangelia jak ewangelizować dzisiaj?, Nowa ewangelizacja wyzwaniem dla Kościoła w Polsce (red. B. BIELA) (Katowice 2011) 118. 3 Por. W. ŚMIGIEL, Specyfika i zadania nowej ewangelizacji, 17. 4 K. PAWLINA, Nowa generacja i stara Ewangelia jak ewangelizować dzisiaj?, 117.
2 i zmartwychwstałym (EG 11). W rezultacie każda autentyczna działalność ewangelizacyjna jest zawsze «nowa» (EG 11). Ewangelizacja nie staje się też nową przez to, że jest reewangeliazacją. Dzisiaj unika się pojęcia reewangelizacji, gdyż może ono sugerować, że pierwsza ewangelizacja została źle zrobiona, pozostaje niedokończona, a nawet że skończyła się porażką 5. Zauważył to sam Jan Paweł II w przemówieniu do Rady Konferencji Episkopatów Ameryki Łacińskiej (CELAM) 9 marca 1983 r.: Obchody 500-lecia ewangelizacji nabiorą pełnego znaczenia, jeśli będzie im towarzyszyło nowe zaangażowanie ze strony was jako biskupów, oraz waszych kapłanów i wiernych; zaangażowanie na pewno nie w reewangelizację, lecz w nową ewangelizację. Nową w swym zapale, w metodach i w przejawach 6. To ostatnie zdanie z wypowiedzi Jana Pawła II, definiujące nową ewangelizację, kryje w sobie pewien paradoks. Ojciec święty, pisząc o nowym zapale ewangelizacyjnym, ma w istocie na myśli autoewangelizację tych, którzy są powołani do głoszenia Ewangelii 7. W tym kierunku idzie też papież Franciszek, który pragnąc pobudzić i ukierunkować w całym Kościele nowy etap ewangelizacyjny, pełen zapału i dynamizmu (EG 17), wskazuje w punkcie wyjścia adhortacji, że ma on być naznaczony ową radością, która napełnia serce i całe życie tych, którzy spotykają się z Jezusem (EG 1). Temu nowemu stylowi ewangelizacyjnymu (EG 18) mają odpowiadać też nowe metody ewangelizacyjne, które z jednej strony będą wynikiem uznania prawdy, że cały lud Boży, a więc każdy ochrzczony, niezależnie od swojej funkcji w Kościele i stopnia wykształcenia w wierze, jest aktywnym podmiotem ewangelizacji. [ ] Nowa ewangelizacja powinna pociągnąć za sobą nowy protagonizm każdego z ochrzczonych. [ ] Każdy chrześcijanin jest misjonarzem w takiej mierze, w jakiej spotkał się z miłością Boga w Chrystusie Jezusie (EG 120). Stąd konieczność starania się o lepszą formację, o pogłębienie naszej miłości i jaśniejsze świadectwo Ewangelii (EG 121). W tym kontekście papież Bergoglio podkreśla, iż każdy chrześcijanin, niezależnie od swojej niedoskonałości, jest wezwany do misji ewangelizacji, a tym samym ma znaleźć sposób głoszenia Jezusa odpowiadający sytuacji, w jakiej się znajduje (EG 121). Można zatem powiedzieć, że ilu ochrzczonych, tyle form ewangelizowania, gdyż treść i sposób świadectwa o miłości Boga doświadczonej w spotkaniu z Chrystusem będzie sprawą osobistego przeżycia tego wydarzenia. Mówiąc o nowych metodach ewangelizacji, należy dodać, iż ich kształt jest determinowany nowymi sytuacjami społecznymi i kulturowymi, w których znajduje się współczesny człowiek. Abp R. Fisichella, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji tłumaczy, że nową ewangelizację trzeba prowadzić w nowy sposób, bo ludzie współcześni są inni, nowi, panuje 5 Por. W. ŚMIGIEL, Specyfika i zadania nowej ewangelizacji, 17. 6 JAN PAWEŁ II, Przemówienie do XIX Zgromadzenia CELAM (9.03.1983), AAS 75/1 (1983) 778; przekł. pol. za: XII SYNOD BISKUPÓW, Słowo Boże w życiu i misji Kościoła. Lineamenta (Watykan 2007) (nr 5). 7 Por. K. PAWLINA, Nowa generacja i stara Ewangelia jak ewangelizować dzisiaj?, 119.
3 odmienna kultura, nowa mentalność. Trzeba ją poznać, «wejść» w nią, zrozumieć ją, ale trzeba też w tę kulturę i jej wizję człowieka wnieść perspektywę człowieka, który jest zbawiony, ponieważ Bóg go kocha 8. Powyższą myśl można rozwinąć w różny sposób, ale bez wątpienia życie współczesnych społeczeństw zostało zdominowane przez Internet i związane z nim różne narzędzia komunikacyjne (np. media społeczne, blogi, twittery), co stworzyło nową sytuacją komunikacji Ewangelii 9. Wobec tak zarysowanej potrzeby nowej ewangelizacji pozostaje zapytać się o to, jak na to wezwanie papieża Jana Pawła II i jego następców może odpowiedź Dzieło Biblijne. Poszukiwanie odpowiedzi będzie z jednej strony nawiązywało do nauczania papieży w tym zakresie, z drugiej zaś strony będzie próbowało uwzględnić dotychczasowe doświadczenia ewangelizacyjne Stowarzyszenia. W adhortacji Evangelii gaudium papież Franciszek potwierdza zdanie papieża Benedykta XVI z adhortacji Verbum Domini, że słowo Boże powinno stawać się coraz bardziej sercem wszelkiej działalności kościelnej (EG 174; por. VD 1). Pismo Święte jest źródłem ewangelizacji. Dlatego trzeba stale się formować do słuchania Słowa (EG 174). To stwierdzenie papieża Bergoglio znajduje odzwierciedlenie w aktywności Dzieła Biblijnego, którego członkowie karmiąc się słowem Bożym, pozwalają się nieustannie ewangelizować (EG 174). Obcowanie ze słowem Bożym nie może być zatem ukierunkowane tylko na pogłębianie wiedzy biblijnej, lecz ma prowadzić do spotkania z żywym i działającym w swoim Kościele Chrystusem. To doświadczenie Chrystusa, który umiłował człowieka do końca, przemienia i skłania do dawania świadectwa wobec innych. Wśród członków Dzieła Biblijnego zauważalna jest pewna pasywność w relacji do świata zewnętrznego, objawiająca się w małej aktywności w dzieleniu się z innymi usłyszanym słowem Bożym. Potrzeba zatem wzbudzania wśród członków Stowarzyszeniu ducha apostolskiego, zapału w głoszeniu słowa Bożego i odwagi do dawania świadectwa. W tym kontekście papież Franciszek podpowiada konkretny sposób głoszenia Ewangelii, który określa mianem od osoby do osoby. Jest to nieformalne przepowiadanie słowa, które może dokonywać się podczas rozmowy (EG 127). Dokonuje się ono w trzech etapach (por. EG 128). Pierwszym jest dialog osobisty, który w istocie polega na wsłuchaniu się w drugą osobę, stworzeniu jej możliwości wypowiedzenia się, podzielenia się tym, co leży jej na sercu. Drugi etap to dzielenie się orędziem Ewangelii, czy to przez własne słowo, czy też przez lekturę jakiegoś jej fragmentu. Tekst biblijny ma zawsze przypominać fundamentalne przesłanie: o osobistej miłości Boga, który stał się człowiekiem, wydał 8 R. FISICHELLA, Czas nowej ewangelizacji (http://ekai.pl/wydarzenia/x46589/czas-nowej-ewangelizacji/ [dostęp: 28.04.2104]). 9 Por. Z. HANAS, Ewangelizacja w kontekście Internetu, Nowa ewangelizacja wyzwaniem dla Kościoła w Polsce (red. B. BIELA) (Katowice 2011) 426; I.P. PIĄTEK, Wideoblog jako narzędzie nowej ew@ngelizacji w Internecie na przykładzie wideoblogu «Bez sloganu», Nowa ewangelizacja w nowej katechezie (red. P. MĄKOSA) (Rzeszów 2013) 228.
4 samego siebie za nas i, jako żyjący, ofiaruje swoje zbawienie i swoją przyjaźń (EG 128). Trzecim etapem jest, jeśli pozwalają na to okoliczności, krótka modlitwa nawiązująca do problemów, jakie wcześniej wyraziła druga osoba. W tej modlitwie chodzi o złożenie jej sprawy w ręce Boga i doświadczenie, że słowo Boże przemawia do jej życia (por. EG 128). Ten prosty schemat ewangelizacji nie stanowi jedynego modelu głoszenia orędzia Ewangelii, jednakże uświadamia, że spotkanie z Chrystusem w Jego słowie wymaga przejścia do dzielenia się nim, dawania świadectwa o osobistym spotkaniu z Jezusem. Bez tego wyjścia ku innym, może grozić członkom Dzieła Biblijnego zamknięcie się w sobie, skupienie się nie na słowie Bożym, lecz na własnej osobie, oderwanie wreszcie od innych, z którymi w komunii pozostaje Chrystus (por. EG 113). W dziele nowej ewangelizacji Dzieło Biblijne ma do odegrania ważną rolę formacyjną. Papież Franciszek podkreśla, że studium Pisma Świętego powinno być dostępne dla wszystkich wierzących (EG 175). Na tej podstawie formułuje dwa postulaty. Jeden dotyczy katechezy, która mą ubogacać radykalnie objawione Słowo (EG 175). Ojciec święty nie rozwija swojej myśli, ale potwierdza konieczność troski Dzieła Biblijnego o ubiblijnienie katechezy. W kontekście uwarunkowań Kościoła w Polsce troska ta wymaga szukania wciąż nowych dróg dotarcia ze swoimi propozycjami do środowiska katechetyków i katechetów. Być może, trzymając się języka adhortacji Evangelii gaudium, chodzi także o nawrócenie katechezy (podobnie jak całego duszpasterstwa), tak by była ona wierna potrzebom ewangelizacji (EG 32). Tyle że wymaga to ze strony moderatorów Dzieła Biblijnego, którzy niemal w całości są biblistami, postawy pokornej zalecanej przez papieża Franciszka w związku z przepowiadaniem słowa (por. EG 128). Z tym wiąże się szerszy problem współpracy różnych podmiotów w Kościele zaangażowanych w dzieło głoszenia Ewangelii. Nie chodzi bowiem o rywalizację, lecz o służbę ewangelizującej komunii (EG 130). Dzieło Biblijne, rozpoznając swoją tożsamość i powołanie pośrodku różnych ruchów i stowarzyszeń kościelnych, musi włączyć się w dzieło ewangelizacji, służąc swoimi darami i duchowością. Ma to znaczenie szczególnie w posłudze głoszenia Ewangelii w ramach poszczególnych diecezji. Konieczna jest współpraca moderatora diecezjalnego Dzieła Biblijnego z poszczególnymi wydziałami kurialnymi zaangażowanymi w duszpasterstwo oraz z liderami ruchów i stowarzyszeń kościelnych działających w diecezji. Nie chodzi bowiem o realizację własnych celów i ambicji, lecz o rozeznanie, w jaki sposób ich urzeczywistnienie może ubogacić i ubliblijnić działania duszpasterskie realizowane w diecezji. Może się okazać, iż nie jest konieczne np. organizowanie własnego kursu biblijnego dla lektorów, lecz wystarczy połączyć siły z duszpasterstwem ministrantów i lektorów. Podobnie też kwestia konkursów biblijnych. Troska o ich jakość i merytoryczność nie musi oznaczać koniecznie organizację własnego konkursu przez Dzieło Biblijne, lecz współpracę np. z wydziałem katechetycznym w celu ubiblijnienia konkursu biblijnego, który dotąd był organizowany w diecezji.
5 Drugie zalecenie, które wypływa z postulatu papieża Franciszka o dostępności Pisma Świętego dla wszystkich wierzących, dotyczy formacji biblijnej w ramach diecezji i parafii. Ewangelizacja wymaga zażyłości ze słowem Bożym, a to wymaga, żeby diecezje, parafie i wszystkie wspólnoty katolickie promowały poważne i wytrwałe studiowanie Biblii, jak również promowały jej modlitewne czytanie osobiste i wspólnotowe (EG 175). Potrzebna jest zatem propozycja kursów biblijnych w ramach parafii. Nie mogą się one sprowadzać wyłącznie do wykładów kursorycznych, jak również nie powinny ograniczyć się tylko do wykładów jako formy przekazu. Zażyłość ze słowem Bożym postulowana przez papieża Franciszka ma być budowana również przez modlitewne czytanie osobiste i wspólnotowe (EG 175). Mimo że nie zostaje użyte wprost określenie lectio divina, ale jest oczywiste, że adhortacja Evangelii gaudium tym jednym zdaniem potwierdza kierunek wskazany przez Benedykta XVI w adhortacji Verbum Domini (por. VD 86-87). Nie jest to oczywiście jedyna forma modlitewnej lektury Pisma Świętego, ale bez wątpienia należy promować ten rodzaj czytania Biblii. Problemem, któremu musi stawić czoła nie tylko Dzieło Biblijne, ale Kościół jako taki w Polsce, jest sprawa docierania z orędziem Ewangelii do młodzieży. W świetle badań socjologicznych zdecydowana większość młodzieży deklaruje się jako wierząca, ale jest to wiara subiektywna, selektywna, bądź też wiara wątpiąca 10. Ks. K. Pawlina zwraca uwagę również na pewien sprzeciw wobec wspólnot religijnych jako takich: Niechętnie chcą należeć do wspólnot religijnych. Nie znajdują tam nic dla siebie. To, co się proponuje, nie wytrzymuje konkurencji z ofertą, którą mają na rynku rozrywki czy nauki. Krótko mówiąc, zarzucają słaby poziom rozważań, medytacji, konferencji i kazań. Jest to dla większości nudne i mało przydatne. Co więcej, zarzucają kapłanom brak pasji w tym, co robią 11. Jakimi drogami Dzieło Biblijne winno próbować dotrzeć do młodego pokolenia? Trudno o wyczerpującą i satysfakcjonującą wszystkich odpowiedź, ale można wskazać przynajmniej dwie możliwości. Pierwsza dotyczy pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym. Dzięki katechezie szkolnej, która szczególnie w klasach IV i V szkoły podstawowej stawia w centrum Biblię, dzieci zapoznają się z wieloma tekstami, postaciami i wydarzeniami biblijnym. Potrzeba, by ta praca z Pismem Świętym nie zakończyła się w szkole na lekcji religii, lecz miała swoje przedłużenie w parafii i w domu. Jeśli w tym okresie zafascynuje się dzieci Pismem Świętym, pozostaje uzasadniona nadzieja, że będą szukały one kontaktu z Chrystusem w Jego słowie również w okresie młodości. Jedną z form systematycznej pracy z dziećmi w ramach parafii może być Uniwersytet Biblijny dla dzieci. Doświadczeniem w tym zakresie dzieli się parafia św. Józefa w Lublinie, która 10 Por. K. PAWLINA, Nowa generacja i stara Ewangelia jak ewangelizować dzisiaj?, 126. 11 K. PAWLINA, Nowa generacja i stara Ewangelia jak ewangelizować dzisiaj?, 126.
w roku szkolnym 2006/07 zainicjowała zajęcia dla dzieci pod szyldem uniwersytetu biblijnego przewidującego pięcioletni program zajęć 12. Drugą przestrzeń ewangelizowania młodzieży przez Dzieło Biblijne może stanowić sieć internetowa. Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II posiada własny portal internetowy biblista.pl. Bogactwo umieszczonych na nim treści nie do końca idzie w parze z atrakcyjnością strony, jej przejrzystością i łatwością nawigacji. Zdynamizowanie portalu i uczynienie go bardziej interaktywnym pozwoliłoby na zainteresowanie nim młodzieży. Obecność Dzieła Biblijnego na Facebooku wychodzi naprzeciw oczekiwaniom młodzieży, jakkolwiek nie wyczerpuje wszystkich możliwości, jakie stwarzają dzisiaj nowe techniki informacyjne i komunikacyjne. Obok Facebooka narzędziami do tworzenia społeczności sieciowych są dzisiaj blogi, wideoblogi i twittery (mikroblogi) 13. Wprawdzie tego typu aktywność w nowych mediach jest działaniem pojedynczych osób, jednakże działając pod szyldem Dzieła Biblijnego, chociażby moderatorzy, mogliby tworzyć w sieci społeczność budującą swoje życie na Biblii. Możliwości wykorzystania nowych mediów w komunikacji z młodzieżą dobrze pokazuje cotygodniowy program młodzieżowy w Telewizji Trwam pt. Westerplatte młodych 14. Konkludując, należy stwierdzić, że papież Franciszek w adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium podkreśla, że każda działalność ewangelizacyjna jest zawsze nowa, co wynika z odwiecznej nowości Ewangelii (EG 11). Z tego powodu, jak zauważył wcześniej Jana Paweł II, ewangelizacja ma być nowa w swym zapale, w metodach i w przejawach ( Przemówienie do XIX Zgromadzenia CELAM ). Odnosząc te słowa do Dzieła Biblijnego, konieczne jest wzbudzenie zapału ewangelizacyjnego u każdego z członków Stowarzyszenia, co wymaga wpierw autoewangelizacji. Tylko osobiste doświadczenie miłości Boga w spotkaniu z Chrystusem w Jego słowie zaowocuje świadectwem dawanym innym. Formacja w ramach Dzieła Biblijnego nie może zatem koncentrować się tylko na pogłębianiu wiedzy biblijnej, lecz musi prowadzić do świadectwa. W nowej ewangelizacji Dzieło Biblijne ma do odegrania ważną rolę formacyjną, na co zwraca uwagę papież Franciszek w nr. 175 Evangelii gaudium. Zaangażowanie się Dzieła Biblijnego, idąc za postulatami papieża, w katechezę i w organizowanie kursów biblijnych wymaga zacieśnienia współpracy z innymi podmiotami działalności duszpasterskiej w Kościele w Polsce, przede wszystkim w ramach poszczególnych diecezji. W tym ma przejawiać się służba ewangelizującej komunii (EG 130). W perspektywie nowej ewangelizacji Dzieło Biblijne pozostaje wciąż wobec problemu głoszenia Ewangelii młodzieży. Praca w tym zakresie musi się zacząć już przez rozbudzanie zainteresowania Pismem Świętym wśród dzieci. Konieczne jest też przemyślenie form 12 Por. M. DEC G. ZADROŻNY, Uniwersytet Biblijny świętego Józefa, czyli jak czytać Pismo Święte z dziećmi, Katecheta 55/7-8 (2011) 100-103. 13 Por. Z. HANAS, Ewangelizacja w kontekście Internetu, 430-431. 14 O atrakcyjności tego programu świadczy jego Fanpage na Facebooku, gdzie również można obejrzeć wyemitowane dotąd programy (https://www.facebook.com/westerplattemlodych). 6
aktywności Dzieła Biblijnego w nowych mediach, które stanowią dzisiaj jedną z głównych przestrzeni funkcjonowania młodzieży w świecie. 7