ZMIENIONY PLAN DZIAŁAŃ 1 Informacja o środkach mających na celu wykonanie wyroku w sprawie Grzelak przeciwko Polsce Opis sprawy Grzelak, skarga nr 7710/02, wyrok z dnia 15/06/2010, ostateczny w dniu 22/11/2010. Skarga dotyczy dyskryminacji niewierzącego ucznia z uwagi na brak oceny z przedmiotu religia/etyka na jego świadectwach szkolnych w latach 1998-2009 (naruszenie art. 14 w związku z art. 9 Konwencji). Trybunał ograniczył analizę odmiennego traktowania skarżącego w porównaniu z innymi uczniami do aspektu braku oceny na świadectwie ( 90 wyroku Trybunału). W tym kontekście Trybunał stwierdził, że postanowienia rozporządzenia w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych, przewidujące umieszczenie stopnia z religii/etyki na świadectwie szkolnym, nie mogły być uważane za naruszające art. 14 w zw. z art. 9 Konwencji tak długo, jak długo ocena stanowiła neutralną informację o fakcie uczęszczania przez ucznia na jedno z zajęć fakultatywnych oferowanych przez szkołę. Przepisy takiego rodzaju muszą jednak zapewnić poszanowanie prawa uczniów do nieujawniania, nawet pośrednio, swoich przekonań religijnych lub ich braku ( 92 wyroku Trybunału). Trybunał zauważył, że skarżący nie miał oceny z przedmiotu religia/etyka, ponieważ szkoła nie zorganizowała zajęć z etyki, mimo wielokrotnych wniosków jego rodziców i uznał, że brak oceny z przedmiotu religia/etyka może być zrozumiany przez rozsądną osobę, jako wskazanie, że skarżący nie uczęszczał na lekcje religii, które były szeroko dostępne i że zostałby uznany za osobę niewierzącą ( 95 wyroku Trybunału). Sytuacja skarżącego stała się jeszcze bardziej problematyczna po wejściu w życie 1 września 2007 r. znowelizowanego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lipca 2007 r. w sprawie oceniania i klasyfikowania, przewidującego wliczenie oceny z religii lub etyki do średniej ocen ucznia. Uczniowie w podobnej sytuacji nie mogli więc podnieść swojej średniej z uwagi na brak dodatkowej oceny ( 96 wyroku Trybunału). Ponadto, w przypadku skarżącego, na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej wyraz etyka był przekreślony, a w miejscu oceny postawiono kreskę ( 97 wyroku Trybunału). I. Środki o charakterze indywidualnym Trybunał uznał, że samo stwierdzenie naruszenia stanowi wystarczające słuszne zadośćuczynienie. Zgodnie z ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty skarżący nie jest już objęty obowiązkiem szkolnym ani obowiązkiem nauki. W tych okolicznościach żadne dodatkowe środki nie wydają się konieczne. 1 Informacja przekazana przez polskie władze w dniu 31 lipca 2013 r. 1
II. Środki o charakterze ogólnym 1. Regulacje prawne Nauka etyki jest organizowana w szkołach publicznych na życzenie rodziców, według zasad określonych przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z późn. zm.). Udział w zajęciach z religii i etyki jest dobrowolny. O udziale ucznia w zajęciach z etyki, podobnie jak w zajęciach z religii, decydują, poprzez złożenie oświadczenia, rodzice ucznia bądź sam uczeń po osiągnięciu pełnoletności. Po złożeniu oświadczenia udział ucznia w tych zajęciach staje się obowiązkowy. Uczeń może uczestniczyć w zajęciach z religii, w zajęciach z etyki, w zajęciach z obu przedmiotów, może też nie uczestniczyć w zajęciach z żadnego z tych przedmiotów. Wedle rozporządzenia jeśli liczba uczniów w danej klasie, wyrażających chęć uczestniczenia w zajęciach z tych przedmiotów była mniejsza niż siedem, szkoła mogła zorganizować zajęcia dla grupy uczniów pochodzących z różnych klas, ale z tej samej szkoły (grupa międzyklasowa). Jeśli jednak grupa ta była mniejsza niż siedmiu uczniów, to szkoła mogła zorganizować odpowiednie zajęcia we współpracy z innymi szkołami w gminie (grupa międzyszkolna), jeśli co najmniej trzech uczniów było nimi zainteresowanych. Ocena z religii/etyki jest umieszczana na świadectwie szkolnym bezpośrednio po ocenie z zachowania. Nie należy wprowadzać jakichkolwiek dodatkowych informacji ujawniających, czy ocena dotyczy etyki, czy religii. Z tego względu w przypadku świadectw dla I etapu nauczania nie stosuje się oceny opisowej z religii/etyki". Niezgodne z przepisami jest również w zamieszczonym na świadectwie określeniu religia/etyka" skreślenie jednego z przedmiotów. Jeśli uczeń nie uczęszczał ani na zajęcia z religii, ani z etyki, na świadectwie należy zaznaczyć religia/etyka -------------------" (bez jakichkolwiek dodatkowych adnotacji). 2. Działania planowane i podjęte przez polskie władze w celu wykonania wyroku ws. Grzelak p. Polsce A. Działania planowane przez Rząd w celu wprowadzenia możliwości nauczania etyki przez Internet (tzw. e-learning) Brak oceny z religii/etyki na świadectwie szkolnym skarżącego był konsekwencją tego, że pomimo powtarzających się próśb, szkoła nie miała możliwości zorganizowania lekcji etyki z powodu niewystarczającej liczby uczestników wymaganej przez prawo. By zagwarantować każdemu zainteresowanemu uczniowi możliwość udziału w zajęciach z etyki, nawet w sytuacji, gdy minimalna liczba uczestników wymagana przez prawo dla organizacji zwykłych zajęć z etyki nie jest spełniona, władze zdecydowały o wprowadzeniu nauczania etyki przez system e-learningu. 2
Harmonogram przygotowania nauki etyki metodą e-learningu w szkołach publicznych, w przypadku, gdy nie jest możliwe zorganizowanie zajęć z etyki w oparciu o dotychczasowe przepisy, ze względu na zbyt małą liczbę chętnych Działanie Planowany termin Uwagi wrzesień 2013 1. Przygotowanie projektu nowelizacji ustawy o systemie oświaty (dalej uso)w zakresie nauczania na odległość: zmiana brzmienia art. 64 uso nadanego ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 205, poz. 1206) w sposób umożliwiający zorganizowanie dodatkowych zajęć edukacyjnych, np. etyki, z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość oraz zmiana treści delegacji ustawowej do wydania rozporządzenia wykonawczego Opracowanie nowego brzmienia art. 64 ustawy o systemie oświaty 2. Przygotowanie projektu rozporządzenia określającego warunki organizacji zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, dostępu do odpowiedniej infrastruktury informatycznej i oprogramowania oraz sposobu oceniania i dokumentowania przebiegu nauczania na odległość (wydanego na mocy znowelizowanego art. 64 ust. 5 ww. ustawy) 3. Harmonogram procedowania projektu ustawy: a. - przekazanie do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych projektu nowelizacji ustawy o systemie oświaty w zakresie nauczania na odległość, - uwzględnienie zgłoszonych uwag, akceptacja ostatecznej wersji projektu przez Rządowej Centrum Legislacyjne, - przyjęcie przez komitet stały Rady Ministrów, b. - przekazane projektu ustawy do Sejmu 4. Przekazanie do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych projektu rozporządzenia zawierającego rozwiązania dotyczące organizowania nauki na odległość, oceniania i dokumentowania przebiegu nauczania wrzesień 2013 październik 2013 styczeń 2014 uchwalenie projektu ustawy przez sejm do stycznia 2014 r. 5. Opracowanie programów nauczania etyki dla czterech etapów edukacyjnych: I - (klasy I-III szkoły podstawowej), styczeń/luty 2014 3
II - (klasy IV-VI szkoły podstawowej), III - (klasy I-III gimnazjum) IV - (klasy I-III szkół ponadgimnazjalnych) 6. Wydanie rozporządzenia wykonawczego przez Ministra Edukacji Narodowej na podstawie delegacji ustawowej, o której mowa w punkcie 1. 2 7. Przeprowadzenie procedury przetargowej w celu wyłonienia wykonawcy systemu e-learningowego 8. Opracowanie pakietów edukacyjnych w systemie e-learningu oraz zaplecza informatycznotechnicznego 9. Testowanie przygotowanych rozwiązań oraz akcja informacyjna przygotowująca do wprowadzenia w roku szkolnym 2015/2016 możliwości nauczania etyki na odległość w sytuacji, gdy zbyt mała liczba chętnych uniemożliwia zorganizowanie zajęć z etyki w oparciu o dotychczasowe przepisy. 10. Uruchomienie możliwości nauczania etyki na odległość począwszy od nowego roku szkolnego 2015/2016 w przypadkach, gdy nie jest możliwe zorganizowanie zajęć z etyki w oparciu o dotychczasowe przepisy ze względu na zbyt małą liczbę chętnych. 3 czerwiec 2014 lipiec /grudzień 2014 styczeń 2015 styczeń /kwiecień 2015 1 września 2015 B. Przetłumaczenie i rozpowszechnienie wyroku Trybunału, jak również inne działania informacyjne prowadzone przez Ministerstwo Edukacji Narodowej W dniu wydania przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej ETPCz) wyroku ws. Grzelak p. Polsce Ministerstwo Edukacji Narodowej (dalej MEN) zamieściło na swojej stronie internetowej komunikat przygotowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych (dalej MSZ) dotyczący treści ww. wyroku. Wyrok został przetłumaczony na język polski, a po uprawomocnieniu się przeanalizowany podczas posiedzenia międzyresortowego Zespołu ds. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz w ramach specjalnej grupy roboczej z udziałem przedstawicieli Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Ministerstwa Edukacji Narodowej. Uznano za konieczne podjęcie szerokich działań informacyjnych skierowanych do kuratoriów oświaty sprawujących nadzór pedagogiczny nad szkołami, a za ich pośrednictwem do dyrektorów szkół i pracowników oświaty. 2 Wydanie rozporządzenia wykonawczego przez Ministra Edukacji Narodowej jest możliwe dopiero po przyjęciu ustawy, która zawiera delegację ustawową dla tego ministra do wydania takiego aktu prawnego. 3 Mimo, iż gotowość MEN do nauczania etyki na odległość może zaistnieć już wcześniej, to faktyczne uruchomienie tej możliwości może nastąpić jedynie wraz z początkiem roku szkolnego, tj. od dnia 1 września. 4
W związku z powyższym w czerwcu 2012 r. MEN zamieściło na swojej stronie internetowej szczegółowe informacje ws. warunków i sposobu organizowania nauki etyki w szkołach publicznych, po to aby przypomnieć dyrektorom szkół oraz rodzicom i uczniom o obowiązujących uregulowaniach w tym zakresie. Do wspomnianej informacji dołączony został wyrok ETPCz ws. Grzelak p. Polsce przetłumaczony na język polski: http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=3019%3ainform acja-men-w-sprawie-warunkow-i-sposobu-organizowania-nauki-etyki-w-szkoachpublicznych&catid=272%3aministerstwo-komunikaty-i-wyjanienia-men&itemid=355 Informacja wraz tłumaczeniem wyroku w sprawie Grzelak p. Polsce została także zamieszczona na stronach internetowych kuratoriów oświaty we wszystkich województwach. Ponadto również w czerwcu 2012 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wysłało pisma do wszystkich kuratorów oświaty, w których prosiło o zwrócenie szczególnej uwagi na prawidłowość podejmowanych przez szkoły i organy prowadzące działań, które mają zapewnić uczniom wyrażającym takie życzenie możliwość udziału w zajęciach z etyki. MEN zwróciło uwagę na to, by działania podejmowane przez pracowników oświaty nie uchybiały art. 53 Konstytucji RP dotyczącemu zapewnienia wolności sumienia i wyznania. Jednocześnie MEN zwróciło się do kuratoriów o informacje (z lat 2010 2012) na temat działań, jakie zostały przez nie podjęte w przypadkach, w których życzenie rodziców dotyczące zorganizowania lekcji etyki nie zostało spełnione oraz podania przyczyny niespełnienia tego życzenia. Zapytano też: ile interwencji (kontroli doraźnych) zostało przeprowadzonych w sprawach dotyczących nieprawidłowości w organizowaniu zajęć z etyki, jakie efekty przyniosły te interwencje, ile decyzji wydano ws. dotyczących nauczania etyki. Wyniki ankiety były pozytywne, jedynie w trzech województwach pojawiły się problemy wymagające interwencji nadzoru pedagogicznego. Kuratoria oświaty nie zanotowały przypadków niezorganizowania przez szkołę zajęć z etyki mimo zgłoszonych wniosków rodziców. Sprawy, w których podjęto interwencje dotyczyły jedynie usprawnienia procesu organizowania zajęć z etyki. Według informacji uzyskanych z MEN czynione są starania, by w przyszłości uruchomić możliwość nauczania etyki przez Internet w ramach szerokiego programu Cyfrowa szkoła. Ponadto w listopadzie 2012 r. Agent Rządowy zorganizował spotkanie robocze przedstawicieli MEN oraz Biura Rzecznika Praw Obywatelskich (dalej BRPO) dotyczące praktyki organizowania lekcji etyki w świetle wyroku ws. Grzelak p. Polsce. Natomiast w grudniu 2012 r. odbyło się kolejne spotkanie międzyresortowego Zespołu ds. ETPCz również z udziałem przedstawicieli BRPO oraz reprezentantów organizacji pozarządowych, by wymiana informacji i poglądów mogła się odbyć na jak najszerszym forum. III. Wnioski pozwanego państwa W świetle przedstawionych wyżej informacji Rząd wierzy, iż zaplanowane i podjęte środki zapobiegną naruszeniom podobnym to tych stwierdzonych w wyroku ws. Grzelak p. Polsce 5
oraz że Polska, realizując przedstawiony wyżej harmonogram, wypełni swoje zobowiązania wynikające z art. 46 ust. 1 Konwencji. 6