Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Ruda Śląska

R A P O R T Z B A D A Ń Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miasta Ruda Śląska Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013

Raport współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. Raport został opracowany na zlecenie Górnośląskiego Związku Metropolitalnego ul. Barbary 21 a 40 053 Katowice tel. 32 253 04 25 www.silesiametropolia.eu Raport opracowany przez Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o. sp. k. ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17 90 248 Łódź tel. 42 633 17 19 www.inse.org.pl

Spis treści SPIS TABEL... 3 SPIS WYKRESÓW... 3 WSTĘP... 5 1. ANALIZA POTENCJAŁU LUDZKIEGO W RUDZIE ŚLĄSKIEJ... 7 2. ANALIZA KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI RUDY ŚLĄSKIEJ... 13 2.1. RYNEK PRACY... 13 2.2. DOCHODY LUDNOŚCI... 17 2.3. PODMIOTY GOSPODARCZE... 19 2.4. RYNEK NIERUCHOMOŚCI... 22 3. ANALIZA SYTUACJI FINANSOWEJ GMINY RUDA ŚLĄSKA... 24 PODSUMOWANIE... 28 BIBLIOGRAFIA... 30 ŹRÓDŁA DANYCH... 31 Spis tabel Tabela 1. Procesy demograficzne w Rudzie Śląskiej w latach 2002 2012... 7 Tabela 2. Procesy migracyjne w Rudzie Śląskiej w latach 2002 2012... 9 Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Rudzie Śląskiej (w tys. zł) w latach 2004 2011... 18 Tabela 4. Największe firmy w Rudzie Śląskiej w 2011 r.... 20 Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1 m2 w latach 2008 2010... 23 Tabela 6. Rynek nieruchomości w Rudzie Śląskiej w latach 2008 2012... 23 Spis wykresów Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Rudy Śląskiej w latach 2002 2012... 8 Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Rudzie Śląskiej i GZM (w promilach) w latach 2002 2012... 9 Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Ruda Śl.) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012... 10 Wykres 5. Struktura ludności Rudy Śląskiej według wieku w 2012 r.... 11 Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Rudzie Śląskiej za rok 2002 i 2011... 12 Wykres 7. Liczba pracujących w Rudzie Śląskiej (w tys. osób) w latach 2005 2012... 13 3

Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Ruda Śląska) za rok 2007, 2010, 2012... 14 Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012... 14 Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Rudzie Śląskiej i GZM według sekcji PKD w 2012 r.... 15 Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Rudzie Śląskiej (w tys. osób) w latach 2003 2012... 16 Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Rudzie Śląskiej, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012... 16 Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Rudy Śl. PIT (w tys. zł), w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni = 100) w latach 2004 2011... 17 Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Rudy Śląskiej i GZM PIT (w tys. zł) w latach 2004 2011... 18 Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Rudzie Śląskiej (w tys. zł) w latach 2004 2011... 18 Wykres 15. Struktura dochodów ludności Rudy Śląskiej według źródła dochodów za rok 2004, 2008, 2011... 19 Wykres 16. Średnie roczne dochody na firmę CIT (w tys. zł) w Rudzie Śl. i GZM w latach 2007 2011... 20 Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w Rudzie Śl. i GZM w latach 2002 2012... 21 Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Rudzie Śl. i GZM w latach 2010 2012... 22 Wykres 19. Cena za 1 m 2 mieszkania w Rudzie Śląskiej i GZM (w zł)... 22 Wykres 20. Dochody i wydatki ogółem (ceny bieżące) w Rudzie Śl. w latach 2002 2012... 24 Wykres 21. Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem w Rudzie Śl. i GZM w latach 2002 2012... 25 Wykres 22. Nadwyżka operacyjna (w mln zł) w Rudzie Śl. w latach 2006 2012... 26 Wykres 23. Nadwyżka operacyjna na 1 mieszkańca (w zł) w Rudzie Śl. i GZM w latach 2006 2012 26 Wykres 24. Dochody własne na mieszkańca w Rudzie Śl. i GZM w latach 2002 2012... 27 4

Wstęp Przedmiotowy Raport opracowany został w ramach I etapu prac nad realizacją w latach 2012 2014 tzw. projektu gospodarczego, pt.: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych w kontekście dynamiki rozwoju społeczno-gospodarczego miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z opracowaniem Programu Rozwoju Gospodarczego Metropolii "Silesia" do 2025 roku, na wniosek Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. Projekt był współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz środków budżetu Państwa w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007 2013. I etap prac w projekcie gospodarczym to: Ocena kondycji ekonomicznej osób fizycznych i podmiotów gospodarczych miast GZM przeprowadzona na podstawie danych pozyskanych z różnych źródeł, m.in.: Izba Skarbowa w Katowicach, Główny Urząd Statystyczny, w tym Narodowy Spis Powszechny. W ramach tego zadania wykonano: a) narzędzie internetowe (http://statystyka.gzm.org.pl/) stanowiące bazę danych społecznoekonomicznych dla miast GZM i gmin sąsiednich, b) Syntezę z badań Oceny kondycji ekonomicznej obejmującą łącznie wszystkie miasta GZM oraz c) Przedmiotowy Raport (sporządzony indywidualnie dla każdego z miast GZM). Raport składa się z trzech rozdziałów: pierwszy przedstawia dane dotyczące struktury oraz procesów demograficznych i migracyjnych na potrzeby analizy potencjału ludzkiego w opisywanym mieście; drugi zawiera analizę konkurencyjności gospodarki uwzględniono w nim m.in. opis sytuacji na rynku pracy i nieruchomości; trzeci prezentuje analizę sytuacji finansowej opisywanego miasta (w szczególności skoncentrowano się na strukturze dochodów i wydatków w budżecie miasta). Wartości wskaźników dla danego miasta przedstawiono w Raporcie na tle GZM oraz w wybranych przypadkach województwa śląskiego i Polski, w celu określenia pozycji i potencjału każdego z miast. II etap prac w projekcie gospodarczym to opracowanie pt.: Ekspertyza globalnych trendów gospodarczych w kontekście potrzeb rozwojowych Metropolii Silesia. Wyniki i wnioski z analiz z I i II etapu stanowią materiał bazowy do docelowego III etapu projektu, tj. opracowania pt.: Program Rozwoju Gospodarczego Metropolii Silesia do 2025 r., ukierunkowanego na poprawę sytuacji społeczno-gospodarczej i na dalszy rozwój tego obszaru. 5

RUDA ŚLĄSKA liczba mieszkańców (stan na 2012 r.) 142 346 osób powierzchnia miasta 77,73 km 2 jednostki sąsiadujące 1. Zabrze 2. Bytom 3. Świętochłowice 4. Chorzów 5. Katowice 6. gminy spoza GZM Rysunek 1. Ruda Śląska na tle GZM Bytom Piekary Śląskie Dąbrowa Górnicza Gliwice Zabrze (1) Ruda Śląska Chorzów (2) Sosnowiec Katowice Jaworzno (1) Świętochłowice (2) Siemianowice Śląskie Mysłowice Tychy Źródło: opracowanie własne 6

1. Analiza potencjału ludzkiego w Rudzie Śląskiej Lata 2002 2012 przyniosły w Rudzie Śląskiej zmniejszenie liczby ludności z poziomu 149 tys. do 142 tys. osób, tj. łącznie o blisko 5% (tabela 1.). Odzwierciedla to tendencję obserwowaną w całym Górnośląskim Związku Metropolitalnym, dla którego spadek liczby mieszkańców w analogicznym okresie wyniósł około 6%. Z roku na rok liczba mieszkańców miasta malała. Wyjątek stanowił 2010 r., kiedy to liczba ludności sięgnęła 143,5 tys., co było wynikiem wyższym niż w roku poprzednim i następnym. Przy interpretacji tej nietypowej zmiany należy jednak pamiętać, że od 2010 r. do obliczania wskaźników demograficznych ludności zaczęto używać danych pochodzących z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r., co spowodowało w statystykach jednorazowy, lecz nieznaczny wzrost liczebności mieszkańców miast. Liczba ludności* Tabela 1. Procesy demograficzne w Rudzie Śląskiej w latach 2002 2012 Liczba urodzeń Liczba zgonów Przyrost naturalny Wskaźnik przyrostu naturalnego Wskaźnik przyrostu naturalnego dla GZM Wskaźnik przyrostu naturalnego dla Polski 2002 149659 1313 1542-229 -1,5-2,04-0,15 2003 148361 1315 1535-220 -1,5-2,10-0,37 2004 147403 1342 1496-154 -1,0-1,97-0,19 2005 146582 1329 1579-250 -1,7-2,09-0,10 2006 145471 1376 1614-238 -1,6-1,70 0,12 2007 144584 1422 1625-203 -1,4-1,64 0,28 2008 143930 1597 1615-18 -0,1-1,01 0,92 2009 143394 1569 1641-72 -0,5-1,05 0,86 2010 143566 1561 1600-39 -0,3-0,88 0,90 2011 143024 1449 1567-118 -0,8-1,88 0,34 2012 142346 1497 1608-111 -0,8-1,97 0,04 * według faktycznego miejsca zamieszkania Wśród zachodzących w Rudzie Śląskiej procesów demograficznych na uwagę zasługują także zmiany przyrostu naturalnego. Każdego roku analizowanego okresu był on ujemny, co oznacza, że liczba urodzeń była niższa od liczby zgonów. Wskaźnik przyrostu naturalnego wahał się przy tym od -1,7 do -0,1, przyjmując wartości najbliższe zeru w latach 2008 2010. Z porównania wartości współczynników przyrostu naturalnego dla Rudy Śląskiej i dla GZM wynika, że w Rudzie Śląskiej omawiany wskaźnik przyjmował bezwzględnie niższe wartości. 7

tys. osób promile Należy to uznać za zdecydowanie pozytywne zjawisko w analizowanym mieście przewaga liczby zgonów nad liczbą urodzeń w stosunku do ogółu ludności jest bowiem znacznie mniejsza niż w GZM. Wykres 1. Liczba ludności i przyrost naturalny Rudy Śląskiej w latach 2002 2012 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0,00-0,05-0,10-0,15-0,20-0,25-0,30 Liczba ludności Przyrost naturalny Na tle Polski Ruda Śląska wypada nieco gorzej. Choć w okresie 2002 2005 ujemne współczynniki odnotowano zarówno w całym kraju, jak i w Rudzie Śląskiej, to dla analizowanego miasta były one dużo mniej korzystne. W latach 2006 2012 w Polsce notowano już dodatni przyrost naturalny, podczas gdy w Rudzie Śląskiej ujemny trend z poprzednich lat utrzymywał się. Oprócz ubytku naturalnego spadek liczby ludności Rudy Śląskiej warunkują również procesy migracyjne. W latach 2002 2012 saldo migracji dla analizowanego obszaru było ujemne (tabela 2.), co oznacza, że rokrocznie więcej osób wymeldowywało się z miasta niż się w nim meldowało. Najliczniej mieszkańcy Rudy Śląskiej emigrowali w latach 2002 i 2003 wówczas saldo migracji wyniosło -1068 i -1061 osób. Najmniejszą przewagę wymeldowań nad zameldowaniami odnotowano w 2010 i 2011 r. saldo migracji osiągnęło wtedy -405 i -424 osób. Lata 2010 i 2011 to również jedyny okres, kiedy wskaźniki salda migracji dla Rudy Śląskiej były wyższe niż w GZM. W pozostałych latach sytuacja była odwrotna wartości ww. współczynnika w Rudzie Śląskiej były niższe niż w GZM, a więc przewaga ludności odpływowej nad napływową była większa niż w GZM. 8

promile Napływ ludności (zameldowania) Tabela 2. Procesy migracyjne w Rudzie Śląskiej w latach 2002 2012 Odpływ ludności (wymeldowania) Saldo migracji Wskaźnik salda migracji Wskaźnik salda migracji dla GZM Wskaźnik przyrostu rzeczywistego 2002 857 1925-1068 -7,14-3,71-9,14 2003 880 1941-1061 -7,15-3,63-8,75 2004 999 1706-707 -4,80-3,65-6,50 2005 998 1585-587 -4,00-3,72-5,60 2006 949 1831-882 -6,06-4,63-7,64 2007 1046 1763-717 -4,96-4,61-6,13 2008 883 1473-590 -4,10-3,36-4,54 2009 965 1546-581 -4,05-3,26-3,74 2010 1094 1499-405 -2,82-3,38 1,20 2011 1118 1542-424 -2,96-3,33-3,79 2012 985 1535-550 -3,86-3,41-4,76 Zmiany w zakresie przyrostu naturalnego w Rudzie Śląskiej w analizowanym okresie cechowały przy tym znaczne fluktuacje, podczas gdy w GZM wahania były mniej dynamiczne. Wykres 2. Współczynnik salda migracji w Rudzie Śląskiej i GZM (w promilach) w latach 2002 2012 0,00 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-1,00-2,00-3,00-4,00-5,00-6,00-7,00-8,00 Ruda Śląska GZM Analiza przyrostu naturalnego oraz salda migracji nieodłącznie wiąże się z oceną wskaźnika przyrostu rzeczywistego ludności. Utrzymujący się na przestrzeni badanych lat ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji w Rudzie Śląskiej skutkowały również ujemnym współczynnikiem przyrostu rzeczywistego ludności. Dodatni wskaźnik odnotowano w 2010 r. 9

(1,20 ), co wiąże się ze wzrostem w tym czasie liczby ludności w porównaniu z poprzednim rokiem. W pozostałych latach przyrost rzeczywisty ludności wahał się w granicach od -3,74 do -8,75. Pozytywne zmiany obserwowano kolejno w latach 2003 2005 (wskaźnik wzrósł wtedy z poziomu -8,75 do -5,60 ), a następnie w okresie 2007 2010 (wartości wskaźnika wzrosły wtedy z -6,13 do 1,20 ). Ostatnie lata, 2011 2012, przyniosły ponowny spadek wartości omawianego współczynnika. Przemiany demograficzne obserwowane w Rudzie Śląskiej znajdują odzwierciedlenie także w strukturze ludności według wieku, co obrazuje wykres 3. W analizowanym okresie zaobserwowano spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym w ogóle mieszkańców miasta (odpowiednio o 2 pkt. proc i 2,1 pkt. proc., każdorazowo o 2 pkt. proc.), przy jednoczesnym zwiększeniu odsetka osób w wieku poprodukcyjnym (o 4,1 pkt. proc.). Wykres 3. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (Ruda Śl.) za rok 2002, 2007, 2012 Wykres 4. Struktura ludności według wieku produkcyjnego (GZM) za rok 2002, 2007, 2012 13,6% 15,6% 17,7% 15,0% 17,0% 19,5% 69,9% 69,6% 67,8% 70,0% 69,9% 67,4% 16,5% 14,7% 14,5% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym 15,0% 13,1% 13,0% 2002 2007 2012 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym Podobne zależności dotyczą całego GZM (wykres 4.), gdzie udział osób w wieku przedprodukcyjnym wśród ogółu ludności zmniejszył się o 2 pkt. proc, a osób w wieku produkcyjnym o 2,6 pkt. proc.; odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wzrósł o 4,5 pkt. proc. Procentowe udziały ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym na analizowanych obszarach są przy tym zbliżone w 2012 r. w Rudzie Śląskiej wyniosły odpowiednio 14,5% i 67,8% wobec 13% i 67,4% w GZM. Niewielkie różnice występują zaś w przypadku odsetka osób w wieku poprodukcyjnym w 2012 r. w Rudzie Śląskiej wyniósł 10

lata on 17,7%, zaś w GZM 19,5%. Można więc wysnuć wniosek, że społeczeństwo Rudy Śląskiej jest relatywnie nieco młodsze niż w całym GZM. Jednocześnie należy pamiętać, że tendencje do ujemnego przyrostu naturalnego prowadzić będą do nasilania się procesu starzenia się społeczeństwa, a tym samym do zmniejszania potencjału ludzkiego, dezaktywizacji zasobów pracy i w konsekwencji obniżenia konkurencyjności lokalnej gospodarki. Struktura ludności Rudy Śląskiej zmienia się także pod względem płci. Przedstawiona na wykresie 5. piramida wieku i płci mieszkańców w 2012 r. pozwala zauważyć, że wraz ze starzeniem się społeczeństwa rośnie przewaga kobiet. Wśród ludności pomiędzy 20 a 54 rokiem życia liczebność kobiet i mężczyzn jest zbliżona (odsetek kobiet w poszczególnych grupach wiekowych waha się od 49% do 50,5%), podczas gdy już w przedziałach 55 59 i 60 64 kobiety stanowią odpowiednio 52% i 53%, a ich przewaga rośnie w miarę wieku. Pomiędzy 65 a 74 rokiem życia kobiety stanowią około 58% ludności, w przedziale 75 79 62%, 80 84 65,5%, a powyżej 85 roku życia już 78%. Wykres 5. Struktura ludności Rudy Śląskiej według wieku w 2012 r. 85 i więcej 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 -10-5 0 5 10 10 5 0 5 10 mężczyźni kobiety tys. osób W analizowanym okresie odnotowano także zmiany w strukturze ludności Rudy Śląskiej ze względu na wykształcenie. W ostatnich latach znacznie zwiększył się udział mieszkańców z wykształceniem średnim i wyższym w populacji 20+ (o 12 pkt. proc., tj. z poziomu 35% w 2002 r. do 47% w 2011 r.), w tym także udział osób z wykształceniem wyższym (w tym 11

samym czasie wzrósł o 7 pkt. proc. tj. z 7% do 14%) (wykres 6). Jednocześnie zmniejszył się odsetek osób mających wykształcenie zasadnicze zawodowe (z 36% do 33%). Wykres 6. Struktura ludności według wykształcenia w Rudzie Śląskiej za rok 2002 i 2011 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% Odsetek osób z wyksz. wyższym w populacji 20+ 7% 14% Odsetek osób z wyksz. średnim i wyższym w populacji 20+ 35% 47% Odsetek osób z wyksz. zasadniczym zawodowym w populacji 20+ 36% 33% 2002 2011 Trendy dotyczące wykształcenia w Rudzie Śląskiej pozostają zbieżne ze zmianami obserwowanymi w GZM, gdzie odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym wzrósł o 10 pkt. proc., z samym tylko wyższym o 8 pkt. proc., a z zasadniczym zawodowym zmniejszył się o 2 pkt. proc (por. wykres 6.). Choć wartości notowane dla Rudy Śląskiej są wciąż nieco mniej korzystne w porównaniu do GZM (mniejszy niż w GZM udział osób z wykształceniem średnim i wyższym oraz większy udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym), to obserwowane dotychczas tendencje wskazują na dalszy, pozytywny rozwój kapitału społecznego Rudy Śląskiej pod względem kompetencji i kwalifikacji. 12

tys. osób 2. Analiza konkurencyjności gospodarki Rudy Śląskiej 2.1. Rynek pracy Analiza sytuacji na rynku pracy wymaga spojrzenia na wielkość, dynamikę i strukturę liczby pracujących oraz bezrobotnych, a także najistotniejszych wskaźników rynku pracy. W okresie 2005 2012 liczba pracujących w Rudzie Śląskiej w podmiotach gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób wzrosła o 1878 osób, tj. o 5% (wykres 7.), a ich udział wśród ludności w wieku produkcyjnym pozostał praktycznie niezmienny (w latach 2005 2007 oraz 2011 2012 wynosił 36%). Na uwagę zasługują duże wahania obserwowane na przestrzeni analizowanych lat w odniesieniu do liczby osób w ww. grupie. Wykres 7. Liczba pracujących w Rudzie Śląskiej (w tys. osób) w latach 2005 2012 38 37 37 36 36 35 35 34 34 37,0 36,7 36,7 36,4 35,8 35,4 35,2 34,4 36% 36% 36% 37% 37% 35% 36% 36% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 33 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 20% liczba pracujących udział pracujących w ludności w wieku produkcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. Dotyczy podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Początkowo widoczny był systematyczny spadek liczby osób pracujących (z 37 tys. w 2005 r., przez 36,7 tys. w 2006 r., do 35,8 tys. w 2007 r.). W 2008 r. do grona pracujących dołączyło 961 osób, jednak już w następnych dwóch latach sytuacja ponownie uległa odwróceniu i zanotowano zmniejszenie liczebności osób pracujących o 327 osób między 2008 i 2009 r. oraz o kolejne 1997 osób między 2009 a 2010 rokiem. Lata 2010 2012 również cechowały wahania, jednak zmiany nie były już tak znaczące liczba pracujących oscylowała między 34,4 tys. a 35,5 tys. osób. W badanej grupie w Rudzie Śląskiej systematycznie zwiększał się też odsetek kobiet (wykres 8.). W 2007 r. stanowiły one 36,5% pracujących, w 2010 37,3%, a w 2012

37,9%. Jest to zgodne z tendencjami obserwowanymi w GZM (wykres 9.), jednak notowane wskaźniki są wciąż niższe niż w GZM, gdzie wyniosły odpowiednio 44,2%, 45,2% i 45,8%. Wykres 8. Struktura pracujących według płci (Ruda Śląska) za rok 2007, 2010, 2012 100% Wykres 9. Struktura pracujących według płci (GZM) za rok 2007, 2010, 2012 100% 75% 63,5% 62,7% 62,1% 75% 55,8% 54,8% 54,2% 50% 50% 25% 36,5% 37,3% 37,9% 25% 44,2% 45,2% 45,8% 0% 2007 2010 2012 0% 2007 2010 2012 kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL. O specyfice lokalnego i regionalnego rynku pracy decyduje także struktura pracujących ze względu na poszczególne branże, zobrazowana na wykresie 10. (na potrzeby niniejszej analizy posłużono się podziałem wg sekcji PKD). Sektorem, który w 2012 r. zatrudniał zdecydowanie najwięcej osób w Rudzie Śląskiej było górnictwo i wydobywanie (sekcja B) 33% ogółu pracujących. Znaczna część osób znajdowała też zatrudnienie w handlu hurtowym i detalicznym (sekcja G) 14% oraz w przetwórstwie przemysłowym (sekcja C) 12%. Warto wspomnieć o edukacji (sekcja P) oraz opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (sekcja Q), w których pracuje odpowiednio 9% i 7% wszystkich pracujących w Rudzie Śląskiej, z wyłączeniem mikroprzedsiębiorstw. W pozostałych branżach zatrudnienie utrzymuje się na znacznie niższym poziomie, oscylując od 0,1% do 4%. Warte odnotowania są także różnice w zatrudnieniu między analizowanym miastem a GZM. W dominującym w Rudzie Śląskiej górnictwie i wydobywaniu (33% pracujących) pracę ma zaledwie 8% pracujących w GZM, co pokazuje, że mimo podejmowanych w ostatnich latach działaniach o charakterze restrukturyzacyjnym, gospodarka Rudy Śląskiej wciąż w dużo większym stopniu bazuje na tej gałęzi przemysłu. Dość znaczna różnica dotyczy też zatrudnienia w przetwórstwie przemysłowym choć zarówno w mieście, jak i w GZM jest to jeden z sektorów dominujących pod względem liczby osób pracujących, to odsetek osób 14

pracujących w przetwórstwie przemysłowym jest znacznie wyższy w GZM (21% wobec 12% w Rudzie Śląskiej). Wykres 10. Struktura zatrudnionych w Rudzie Śląskiej i GZM według sekcji PKD w 2012 r. 1 35% 33% 30% 25% 21% 20% 15% 10% 5% 0% 0,1% 0,1% 12% 8% 2% 1% 2% 1% 14% 12% 6% 6% 6% 4% 3% 1% 3% 1% 1% 1% 2% 2% 6% 5% 4% 1% 3% 4% 10% 9% 7% 7% 2% 0,2% 1% 0,6% Ruda Śląska GZM Wniosków dotyczących sytuacji na lokalnym rynku pracy dostarcza także analiza populacji bezrobotnych, do której posłuży wykres 11. W latach 2003 2008 obserwowano systematyczny spadek liczby osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Rudzie Śląskiej z 8,2 tys. zmniejszył się do 2,4 tys. osób. Najbardziej dynamicznie zasób bezrobocia malał przy tym w okresie 2005 2006 (o 23%), 2006 2007 (o 37%) i 2007 2008 (o 25%). Z kolei w latach 2008 2010 utrzymywał się trend rosnący liczba bezrobotnych zwiększyła się o 42% między 2008 i 2009 r. oraz o 15% między 2009 i 2010 r. Warto zauważyć, że wzrostowi liczby bezrobotnych w latach 2008 2010 towarzyszył też spadek liczby osób pracujących w analogicznym okresie. W 2012 r. grupa osób bezrobotnych w Rudzie Śląskiej liczyła 4,2 tys. osób, tj. o 49% mniej niż przed 9 laty. 1 1 A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo, B Górnictwo i wydobywanie, C Przetwórstwo przemysłowe, D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, F Budownictwo, G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, H Transport i gospodarka magazynowa, I Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, J Informacja i komunikacja, K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, N Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, O Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, P Edukacja, Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, R Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją, S Pozostała działalność usługowa, T Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby, U Organizacje i zespoły eksterytorialne. 15

tys. osób Wykres 11. Liczba bezrobotnych w Rudzie Śląskiej (w tys. osób) w latach 2003 2012 10 8 8,2 7,5 6,6 6 4 2 5,1 3,2 2,4 3,4 3,9 3,8 4,2 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób bezrobotnych Opisane powyżej zmiany odzwierciedlają także notowane w latach 2004 2012 stopy bezrobocia rejestrowanego, zilustrowane na wykresie 12. Podobnie jak w przypadku liczby osób bezrobotnych doszło do zmniejszenia stopy bezrobocia w latach 2004 2008 oraz jej wzrostu w okresie 2008 2011. Najniższy współczynnik przypadł tym samym na 2008 r. wyniósł wtedy zaledwie 5%. Warto przede wszystkim zauważyć, że omawiany wskaźnik w Rudzie Śląskiej przez cały analizowany okres przybierał niższe wartości niż w województwie śląskim i w Polsce. Różnice te sięgały średnio 2,2 pkt. proc. w porównaniu z województwem i 4,5 pkt. proc w odniesieniu do całego kraju. Co więcej, mimo że w latach 2008 2010 w Rudzie Śląskiej stopa bezrobocia wzrastała, to notowane wartości wciąż były niższe niż w województwie i w całym kraju, co dobrze świadczy o sytuacji na lokalnym rynku pracy. Wykres 12. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Rudzie Śląskiej, woj. śląskim i Polsce w latach 2004 2012 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 19,0% 17,6% 16,9% 15,5% 14,8% 14,2% 13,4% 12,7% 12,1% 12,4% 12,5% 11,2% 11,1% 13,0% 9,5% 9,2% 9,4% 10,0% 10,2% 10,3% 6,9% 5,0% 6,8% 7,2% 8,5% 8,1% 9,0% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ruda Śląska województwo śląskie Polska 16

dochody w tys. zł dynamika zmian 2.2. Dochody ludności Pozytywne zmiany na przestrzeni ostatnich lat widać również w poziomie dochodów mieszkańców Rudy Śląskiej. W 2004 r. średni roczny dochód ludności miasta wynosił 20,2 tys. zł, a w 2011 r. wzrósł do poziomu 30,4 tys. zł, tj. o 50,5% (por. wykres 14.). Wykres 13. Średni roczny dochód mieszkańców Rudy Śl. PIT (w tys. zł), w ujęciu nominalnym oraz realnym (w cenach stałych z 2003 r.) oraz dynamika zmian (rok poprzedni = 100) w latach 2004 2011 33 31 29 27 25 23 21 19 17 20,240 19,612 21,062 20,068 21,923 20,723 23,060 21,328 26,029 23,170 28,124 24,096 30,386 28,744 24,049 24,516 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 15 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011-2% dochody nominalne dynamika zmian - nominalnie dochody realne dynamika zmian - realnie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej oraz GUS, BDL. Należy jednak podkreślić, że tendencja wzrostowa dochodów nie świadczy bezpośrednio o tym, że wzrosła zamożność mieszkańców Rudy Śląskiej. W celu weryfikacji wzrostu zamożności mieszkańców, przeanalizowano również dochody w ujęciu realnym (wykres 13.) z uwzględnieniem inflacji. W 2004 r. dochody realne mieszkańców wyniosły w Rudzie Śląskiej 19,6 tys. zł i do 2012 r. wzrosły do 24,5 tys. zł. Analiza zmian dochodów pozwala wyodrębnić trzy najważniejsze tendencje: między 2007 a 2008 r. odnotowano wzrost w tym zakresie z 5,19% do 12,87% nominalnie oraz z 2,92% do 8,64% realnie. Następnie w okresie 2008 2010 odnotowano gwałtowny spadek do 2,20% nominalnie i do -0,19% realnie. 2011 rok przyniósł zaś ponowny wzrost do 5,71% nominalnie i do 1,94% realnie. W porównaniu z GZM dochody nominalne mieszkańców Rudy Śląskiej były wyższe tylko w 2004 i 2005 r. Należy jednak zauważyć, że różnice w kolejnych latach były stosunkowo niewielkie wahały się w przedziale od 236 zł do 1051 zł. Sytuacja finansowa mieszkańców miasta jest więc zbliżona do sytuacji mieszkańców w całym GZM. 17

tys. zł Wykres 14. Średni roczny dochód mieszkańców Rudy Śląskiej i GZM PIT (w tys. zł) w latach 2004 2011 35 30 25 20 20,2 21,1 21,9 19,6 20,7 22,2 23,1 24,1 26,0 26,7 28,1 28,4 28,7 29,1 30,4 30,8 15 10 5-2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ruda Śląska GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Najwyższe zarobki mieszkańcy Rudy Śląskiej otrzymywali z pracy na własny rachunek (por. tabela 3.) W 2004 r. średnie roczne dochody z tego źródła wyniosły 41 tys. zł, a w 2011 r. osiągnęły poziom 76,9 tys. zł, tj. wzrosły łącznie o 88%. Druga pod względem dochodowości była praca najemna (w 2004 r. 24,1 tys. zł, a w 2011 35,3 tys. zł), jednak cechowała ją najmniejsza dynamika wzrostu (o 46%). Trend rosnący w latach 2004 2011 dotyczył też dochodów z rent i emerytur: w 2004 r. wyniosły 20,1 tys. zł, a w 2011 r. 30,5 tys. zł, tj. wzrosły łącznie o 52%. Najniższe dochody zatrudnieni w Rudzie Śląskiej otrzymują natomiast z umów-zleceń i o dzieło w 2011 r. wyniosły one 6 tys. zł rocznie (wzrost o 71% między 2004 a 2011 r.). Tabela 3. Średnie roczne dochody osób fizycznych w Rudzie Śląskiej (w tys. zł) w latach 2004 2011 Z pracy na własny rachunek Z pracy najemnej Z rent i emerytur Z zysków kapitałowych Z umów-zleceń i o dzieło 2004 41,0 24,1 20,1 4,1 3,5 2005 49,6 24,9 20,8 8,6 3,6 2006 55,3 25,5 22,7 20,5 3,8 2007 60,4 26,5 23,5 41,5 4,2 2008 74,6 29,9 25,5 48,9 4,7 2009 72,2 32,2 27,5 8,8 5,6 2010 69,8 33,5 28,9 7,2 5,6 2011 76,9 35,3 30,5 7,3 6,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. W 2011 r. w stosunku do 2004 r. największy wzrost (o 78%) odnotowano z kolei w przypadku dochodów z zysków kapitałowych, przy czym cechowały je również dość 18

znaczne fluktuacje. W latach 2004 2008 systematycznie wzrastały (z 4,1 tys. zł do 48,9 tys. zł), zaś w okresie 2009 2011 r. gwałtownie zmalały (z 8,8 tys. zł do 7,3 tys. zł). Struktura dochodów mieszkańców Rudy Śląskiej (wykres 15.) wskazuje, że głównym źródłem ich utrzymania jest praca najemna w analizowanych latach niezmiennie stanowiły one ponad 60% ogółu dochodów ludności (60,6% w 2004 r., 63,3% w 2008 r. i 62,8% w 2011 r.), a także renty i emerytury (stanowiące odpowiednio 29,8%, 21,9% oraz 23% ogółu dochodów). W dość niewielkim stopniu mieszkańcy miasta czerpią dochody z pracy na własnej rachunek (6,9% w 2004 r. i ok. 10% w latach 2008, 2011), mimo że wcześniejsze analizy pokazały, że jest ona najbardziej dochodowa. Z umów-zleceń i o dzieło pochodziło zaledwie od 2,5% do 3,6% dochodów, zaś z zysków kapitałowych jeszcze mniej od 0,2% do 0,7% dochodów. Wykres 15. Struktura dochodów ludności Rudy Śląskiej według źródła dochodów za rok 2004, 2008, 2011 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2004 6,9% 60,6% 2,5% 29,8% 0,2% 2008 10,8% 63,3% 3,3% 21,9% 0,7% 2011 10,4% 62,8% 3,6% 23,0% 0,2% z pracy na własny rachunek z pracy najemnej z umów zlecenie i o dzieło z rent i emerytur z zysków kapitałowych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. 2.3. Podmioty gospodarcze Analiza podmiotów gospodarczych w Rudzie Śląskiej wymaga spojrzenia na Kompanię Węglową S.A., która w mieście ma zlokalizowane trzy kopalnie: Halemba-Wirek, Bielszowice oraz Pokój. Łączne zatrudnienie w tych oddziałach wynosi blisko 10 tys. osób, co czyni z Kompanii Węglowej S.A. największego pracodawcę w mieście. Poza działalnością górniczo-wydobywczą w Rudzie Śląskiej największe firmy zajmują się m.in. hutnictwem Huta Pokój S.A, której przychody ze sprzedaży w 2012 r. przekroczyły 1 mld zł, a poziom zatrudnienia sięgnął 472 osób oraz produkcją wyrobów mięsnych tj. 19

tys. zł Zakłady Mięsne Madej & Wróbel sp. z o.o., które z kolei odnotowały mniejszy przychód na poziomie 465 mln zł, ale zatrudniały więcej osób 650 pracowników (tabela 4.). Tabela 4. Największe firmy w Rudzie Śląskiej w 2012 r. Nazwa firmy Przychody ze sprzedaży (tys. zł) Liczba pracujących Kompania Węglowa S.A. KWK Halemba Wirek * b.d. 3815 Kompania Węglowa S.A. KWK Bielszowice * b.d. 3660 Kompania Węglowa S.A. KWK Pokój * b.d. 2099 Huta Pokój S.A. 1 243 950 472 Zakłady Mięsne Madej & Wróbel sp. z o.o. 465 220 650 Euroblacha S.A. 442 967 b.d. Lambertz Polonia sp. z o.o. 288 785 b.d. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z listy 2000 największych firm w Polsce. Dane dotyczą przychodów oraz zatrudnienia w całej spółce, bądź (*) oddziałów/zakładów zlokalizowanych na terenie miasta. W ramach oceny sytuacji podmiotów gospodarczych w Rudzie Śląskiej przeanalizowano także średnie dochody na firmę, posiłkując się przy tym danymi z CIT (wykres 16.). Między 2007 a 2011 r. średnie roczne dochody przedsiębiorstw zmniejszyły się (z 78,5 tys. zł do 69,6 tys. zł), mimo że w latach 2008 2010 obserwowano ich systematyczny wzrost. Wykres 16. Średnie roczne dochody na firmę CIT (w tys. zł) w Rudzie Śl. i GZM w latach 2007 2011 120 100 80 60 97,4 101,5 78,5 76,7 78,4 78,8 90,2 85,2 84,6 69,6 40 20 0 2007 2008 2009 2010 2011 Ruda Śląska GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Izby Skarbowej. Przeważnie dochody firm z Rudy Śląskiej były też niższe niż w GZM (poza 2010 r., kiedy nieznacznie je przewyższyły średnio o 5 tys. zł). Sytuacja finansowa podmiotów 20

liczba podmiotów prywatnych na 1000 osób w wieku produkcyjnym gospodarczych w Rudzie Śląskiej uległa więc pogorszeniu i jest wciąż mniej korzystna niż w całym GZM. Niekorzystnej sytuacji dochodowej podmiotów z Rudy Śląskiej towarzyszy niski w porównaniu do GZM poziom przedsiębiorczości mieszkańców (wykres 17.). Notowana dla miasta stopa przedsiębiorczości w każdym z analizowanych lat była niższa niż w GZM o około 45 firm na 1000 mieszkańców i utrzymywała się na względnie stałym poziomie (od 89 do 102 podmiotów na 1000 mieszkańców), podczas gdy w GZM wykazywała tendencję rosnącą (ze 132 podmiotów w 2002 r. do 154 firm w 2012 r.). Wykres 17. Stopa przedsiębiorczości (liczba podmiotów prywatnych w przeliczeniu na 1000 osób w wieku produkcyjnym) w Rudzie Śl. i GZM w latach 2002 2012 180 160 140 120 132 134 138 138 138 140 140 142 151 149 154 100 80 89 89 94 93 93 95 97 99 104 99 102 60 40 20 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ruda Śląska GZM Choć 2010 r. przyniósł dodatnią stopę wejścia netto (na 10 tys. mieszkańców Rudy Śląskiej zarejestrowano wtedy 81 nowych podmiotów gospodarczych, a działalność zakończyło 47 podmiotów), to już w kolejnych latach odnotowano niekorzystne zmiany w tym zakresie (wykres 18.). W 2011 r. stopa wejścia netto osiągnęła wartość ujemną na poziomie -5, co oznacza, że liczba podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą (65 firm) była niższa od liczby podmiotów wyrejestrowanych (102 przedsiębiorstwa). W 2012 r. odnotowano ponowny wzrost liczby nowych firm, jednak stopa wejścia netto była wciąż niższa niż przed dwoma laty (wyniosła 2). 21

zł Wykres 18. Stopa wejścia i wyjścia przedsiębiorstw w Rudzie Śl. i GZM w latach 2010 2012 20 15 10 5 5 2 0-5 2010 2011 2012-5 -10 stopa wejścia brutto stopa wyjścia brutto stopa wejścia netto Biorąc pod uwagę powyższe wnioski dotyczące średnich rocznych dochodów, stopy przedsiębiorczości oraz stopy wejścia i wyjścia, potencjał gospodarczy Rudy Śląskiej wynikający z działalności firm na jej terenie należy ocenić jako umiarkowany. 2.4. Rynek nieruchomości Sytuacja na rynku pracy czy obniżenie dochodów podmiotów gospodarczych w bezpośredni sposób wpływają też na kondycję lokalnego rynku nieruchomości. Wykres 19. Cena za 1 m 2 mieszkania w Rudzie Śląskiej i GZM (w zł) 3500 3000 2500 2000 2100 3050 2950 3000 2400 2450 1500 1000 500 0 2008 2009 2010 Ruda Śląska GZM Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Analiz Monitora Rynku Nieruchomości. 22

Najniższe Najwyższe W latach 2008 2010 średnia cena mieszkań za metr kwadratowy w Rudzie Śląskiej wzrosła o 350 zł. W 2008 r. wynosiła 2100 zł/m 2, w 2009 2400 zł/m 2, zaś w 2010 2450 zł/m 2. Jednocześnie w GZM obserwowany był spadek cen mieszkań (o ok. 2%). Zauważyć należy jednak, że przez cały analizowany okres w Rudzie Śląskiej ceny mieszkań były niższe od przeciętnych stawek w Metropolii (średnio o 683 zł). Tabela 5. Miasta GZM z najwyższą i najniższą ceną mieszkań za 1 m2 w latach 2008 2010 Lata 2008 2009 2010 Katowice 3750 3600 3650 Tychy 3600 3400 3550 Gliwice 3100 3300 3300 Ruda Śląska 2100 2400 2450 Piekary Śląskie 2150 2300 2250 Bytom 1950 2000 2100 Źródło: opracowanie własne. W latach 2008 2010 Ruda Śląska znalazła się wśród miast, w których cena mieszkań za metr kwadratowy była najniższa w całym GZM (tabela 5.). Niższe ceny odnotowano tylko w Piekarach Śląskich i w Bytomiu. Z kolei różnica między Rudą Śląską a Katowicami, w których ceny mieszkań w latach 2008 2010 były niezmiennie najwyższe, wynosiła od 1650 zł w 2008 roku do 1200 zł w 2009 i 2010 roku. Zmiany zachodzące na rynku nieruchomości w Rudzie Śląskiej należy ocenić jako pozytywne. Oprócz wzrostu cen mieszkań, odnotowano także systematyczny wzrost liczby nowych mieszkań oddanych do użytku (0,5 w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w 2008 r., a w 2012 r. już 1,6) i ich powierzchni (z 83,7 m 2 w 2008 r. do 166,2 m 2 w przeliczeniu na 1000 mieszkańców). Opisane zmiany ilustruje tabela 6. Tabela 6. Rynek nieruchomości w Rudzie Śląskiej w latach 2008 2012 Lata 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba nowych mieszkań oddanych do użytku (na 1000 mieszkańców) 0,5 0,7 0,9 1,9 1,6 Powierzchnia mieszkań oddanych do użytku (na 1000 mieszkańców) 83,7 99,5 116,0 184,7 166,2 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę (m 2 ) b.d. 21,3 21,5 21,8 22 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Analiz Monitora Rynku Nieruchomości. 23

mln zł 3. Analiza sytuacji finansowej gminy Ruda Śląska Między 2002 a 2012 r. wzrosły zarówno dochody, jak i wydatki budżetowe Rudy Śląskiej (wykres 20.). Jednak w większości analizowanych lat, tj. 2002 2003, 2005 2010, miasto borykało się z problemem deficytu budżetowego. Największy, wynoszący blisko 92 mln zł, odnotowano w 2009 r., najmniejszy zaś w latach 2007, 2008 i 2010 wtedy poziom dochodów był zbliżony do poziomu wydatków. Nadwyżkę budżetową przyniósł 2004 r. (wyniosła ona wtedy prawie 13 mln zł), a także lata 2011 i 2012, kiedy osiągnęła poziom blisko 25 mln zł i 27 mln zł. Wykres 20. Dochody i wydatki ogółem (ceny bieżące) w Rudzie Śl. w latach 2002 2012 600 500 400 300 200 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 dochody ogółem wydatki ogółem Udział wydatków majątkowych inwestycyjnych w wydatkach ogółem Rudy Śląskiej cechował się znacznymi fluktuacjami na przestrzeni analizowanych lat i wynosił od 10% do 34% (por. wykres 21.). Od 2003 do 2007 r. obserwowano pozytywne zmiany w tym zakresie równolegle ze wzrostem dochodów i wydatków ogółem zwiększał się udział wydatków majątkowych inwestycyjnych, osiągając najwyższe wartości w 2006 i 2007 r. (odpowiednio 32% i 34%). Świadczy to o tym, że rosnące wpływy budżetowe chętnie przeznaczano na nowe inwestycje. Jednocześnie był to okres, kiedy udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem Rudy Śląskiej był większy niż w całej Metropolii (różnice sięgały nawet 15 pkt. proc.). Jednak od 2008 r. (jako echo ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego) sytuacja się odwróciła inwestycje w Rudzie Śląskiej rokrocznie prowadzone były na mniejszą skalę niż w GZM, zaś od 2010 r. obserwowano również systematyczny spadek udziału wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem Rudy Śląskiej

(wyniosły one odpowiednio 18,%, 11% i 10% w ostatnich 3 latach analizowanego okresu). Zmniejszeniu wydatków inwestycyjnych w latach 2011 2012 towarzyszyło wystąpienie nadwyżki budżetowej, co pozwala przypuszczać, że przewaga wydatków nad dochodami obserwowana w poprzednich latach wynikała m.in. ze wzmożonych i zwykle kosztownych działań inwestycyjnych. Wykres 21. Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem w Rudzie Śl. i GZM w latach 2002 2012 40,0% 35,0% 30,0% 32% 34% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 15% 14% 13% 15% 13% 11% 20% 14% 18% 19% 20% 17% 22% 18% 20% 18% 11% 17% 10% 17% 5,0% 0,0% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ruda Śląska GZM Ocena budżetu jednostki samorządu terytorialnego powinna uwzględnić również analizę występowania i wielkości nadwyżki operacyjnej jednego z najistotniejszych wskaźników kondycji finansowej JST (por. wykres 22.). W Rudzie Śląskiej nadwyżki operacyjnej nie odnotowano jedynie w 2009 r., kiedy miasto borykało się też z największym deficytem budżetowym. W pozostałych latach analizowanego okresu nadwyżka operacyjna występowała (a więc miasto było w stanie pokryć bieżące wydatki dochodami bieżącymi), jednak podlegała dużym fluktuacjom. W 2007 r. wyniosła 80,8 mln zł, by już w 2008 r. obniżyć się aż o 64%, do poziomu 29,1 mln zł. Deficyt operacyjny z 2009 r. został zastąpiony nadwyżką operacyjną w wysokości 37,1 mln zł w 2010 r., jednak już w kolejnych latach 2011 2012 notowano ponowne spadki wysokości nadwyżki. 25

zł mln zł Wykres 22. Nadwyżka operacyjna (w mln zł) w Rudzie Śl. w latach 2006 2012 100 80 80,8 60 40 30,6 29,1 37,1 26,3 20 7,4 0-20 -40-24,6 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 nadwyżka operacyjna (w mln) Wykres 23. Nadwyżka operacyjna na 1 mieszkańca (w zł) w Rudzie Śl. i GZM w latach 2006 2012 600 500 400 300 200 100 0-100 -200-300 559,13 463,62 394,94 296,47 257,49 262,00 269,31 202,42 199,90 258,75 183,91 210,56 51,77-171,76 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ruda Śląska GZM Analogiczne trendy można zaobserwować w przypadku nadwyżki operacyjnej przypadającej na mieszkańca Rudy Śląskiej, które zaprezentowano na wykresie 23. Rok 2009 przyniósł deficyt operacyjny w wysokości 171,76 zł na osobę, zaś 2007 r. największą nadwyżkę, sięgającą 559,13 zł na mieszkańca. Najmniejsza nadwyżka operacyjna w przeliczeniu na mieszkańca wystąpiła w 2012 r. i wynosiła 51,77 zł. Oprócz 2007 r. w każdym z analizowanych lat omawiany wskaźnik przyjmował niższe wartości niż te notowane dla całego GZM. Różnice sięgały od 47 zł do nawet 218 zł na mieszkańca. 26

zł Oceniając budżet miasta należy przyjrzeć się także wysokości dochodów własnych samorządu, które mają swoje źródło w podatkach, opłatach i wpływach z majątku. Między 2002 a 2012 r. dochody własne w przeliczeniu na mieszkańca Rudy Śląskiej zwiększyły się o 1448 zł, przy czym podlegały również dość znacznym wahaniom. Największy wzrost odnotowano na przełomie lat 2003 i 2004 (o 598 zł), zaś największy spadek między 2008 a 2009 r. (279 zł). Wykres 24. Dochody własne na mieszkańca w Rudzie Śl. i GZM w latach 2002 2012 3000 2500 2 268 2 211 2 316 2 360 2 478 2000 1500 1000 500 1 109 1 087 1 010 941 1 539 1 416 1 510 1 622 1 474 1 522 1 979 1 786 2 164 1 885 2 083 2 178 2 458 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ruda Śląska GZM Przez większość analizowanego okresu dochody własne mieszkańców Rudy Śląskiej były niższe niż średnio w GZM wyjątkiem jest 2004 r., kiedy dochody w Rudzie Śląskiej były o 123 zł większe niż w Metropolii. Potwierdza to wnioski z poprzednich analiz, wskazujące, że sytuację Rudy Śląskiej na tle GZM należy ocenić jako umiarkowanie pozytywną. 27

Podsumowanie Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej Rudy Śląskiej na przestrzeni lat 2002 2012 dostarcza umiarkowanie pozytywnych wniosków. Na wielu płaszczyznach zaobserwowano pozytywne tendencje (m.in. spadek stopy bezrobocia, polepszenie sytuacji dochodowej mieszkańców, wzrost poziomu przedsiębiorczości, wzrost dochodów i wydatków budżetowych), pozwalające oczekiwać dalszego rozwoju i polepszenia sytuacji w mieście. Należy jednak zauważyć, że w większości obszarów wartości wskaźników są niższe niż przeciętnie w GZM. Mimo trwającego procesu restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, w Rudzie Śląskiej wciąż obserwujemy bardzo wysoki udział pracujących w tym sektorze (33%, średnia dla GZM wynosi 8%), a największym pracodawcą miasta pozostaje Kompania Węglowa S.A. Obserwowane jest więc wysokie uzależnienie gospodarki lokalnej od sektora tradycyjnego i potrzeba inicjowania i prowadzenia działań adaptacyjnych i modernizacyjnych, które zwiększą potencjał miasta nie tylko na tle GZM i województwa, ale również kraju. Przeprowadzona ocena potencjału ludzkiego Rudy Śląskiej wskazuje, że w latach 2002 2012 na skutek utrzymującego się ujemnego przyrostu naturalnego i salda migracji nastąpił spadek liczby ludności miasta. Analogiczny trend obserwowany jest w całym GZM i należy go traktować jako problem o charakterze regionalnym, nie lokalnym. Analizowany okres wskazał na zmiany struktury ludności zwiększeniu udziału mieszkańców w wieku poprodukcyjnym towarzyszył spadek odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym. Zauważalny jest więc postępujący proces starzenia się społeczeństwa miasta, a także wzrost procentowego udziału kobiet w starszych grupach wiekowych. W omawianym okresie zwiększył się także poziom wykształcenia mieszkańców Rudy Śląskiej wzrósł odsetek osób z wykształceniem średnim i wyższym, zmalał zaś odsetek osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Z kolei analiza konkurencyjności gospodarki Rudy Śląskiej wykazała, że między 2005 a 2012 r. liczba osób pracujących zmniejszyła się. W strukturze osób pracujących zanotowano wzrost udziału kobiet, choć wciąż był on mniejszy niż w GZM. W przypadku liczby bezrobotnych należy zwrócić uwagę na tendencję rosnącą, która obserwowana jest od 2012 roku, co wskazuje na potrzebę intensyfikowania działań ukierunkowanych na aktywizację osób pozostających bez pracy. 28

W przypadku analizy zamożności mieszkańców odnotowano, iż między 2002 a 2012 rokiem wzrosły dochody mieszkańców miasta i były one na ogół niewiele niższe od średnich dochodów w GZM. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców Rudy Śląskiej są prace najemne, zaś w niewielkim stopniu prace na własny rachunek, mimo że są najbardziej dochodowe. Niekorzystnie oceniono kondycję ekonomiczną przedsiębiorstw z Rudy Śląskiej ich dochody zmniejszyły się w analizowanym przedziale czasowym i były niższe od średnich rocznych dochodów firm w GZM. Podobnie wygląda przedsiębiorczość mieszkańców stopa przedsiębiorczości jest znacznie niższa niż przeciętnie w GZM. Pozytywne zmiany, choć nadal na niższą skalę niż w całej Metropolii, zaobserwowano na rynku nieruchomości, gdzie wzrosły ceny mieszkań za metr kwadratowy, liczba nowych mieszkań oddanych do użytku (w przeliczeniu na 1000 mieszkańców) oraz ich powierzchnia. Ocena wskaźników budżetowych Rudy Śląskiej pozwala zauważyć wzrost zarówno dochodów, jak i wydatków miasta, jednak wyłącznie lata 2004, 2011 i 2012 przyniosły nadwyżkę budżetową. Od 2008 r. obserwuje się również systematyczny spadek udziału wydatków inwestycyjnych w ogóle wydatków Rudy Śląskiej oraz ich zaniżony w porównaniu do całej Metropolii Silesia poziom. W Rudzie Śląskiej niemal każdego roku (oprócz 2009 r., który przyniósł najwyższy deficyt budżetowy) występowała nadwyżka operacyjna. Przez większość analizowanego okresu miasto było w stanie pokryć wydatki bieżące dochodami bieżącymi. Poddając analizie sytuację społeczną, gospodarczą i finansową Rudy Śląskiej, można więc zauważyć szereg pozytywnych tendencji (m.in. spadek liczby osób bezrobotnych, zwiększenie udziału kobiet wśród osób pracujących, wzrost dochodów i stopy przedsiębiorczości mieszkańców), jak również niepokojących sygnałów (m.in. uzależnienie gospodarki lokalnej od branży górniczo-wydobywczej, negatywną sytuację demograficzną, spadek liczby osób pracujących, niskie ceny mieszkań na tle GZM, czy niewielkie dochody w przeliczeniu na mieszkańca). 29

Bibliografia Abramowska-Kmon, O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia się ludności, Szkoła Główna Handlowa, Instytut Statystyki i Demografii, Studia demograficzne 1(159) 2011, Czynniki i ograniczenia rozwoju miast województwa pomorskiego w świetle relacji przestrzennych i dostępności komunikacyjnej. Raport końcowy, R. Guzik (red.), UniRegio Centrum Studiów Regionalnych, Kraków 2011, Grzebyk M., Kryński Z., Konkurencja i konkurencyjność przedsiębiorstw. Ujęcie teoretyczne, Uniwersytet Rzeszowski, Korniak T., Rynek lokali mieszkaniowych w Metropolii Śląskiej, Monitor Rynku Nieruchomości, Kraków 2010, Migracja powrotna w województwie dolnośląskim skala zjawiska, potencjał oraz pogłębiona charakterystyka powracających, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2010 Mitek A., Miciuła I., Współczesne determinanty rozwoju przedsiębiorstw prywatnych, Uniwersytet Szczeciński, Studia i Pracw Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania nr 28, Mobilność zawodowa, społeczna i przestrzenna a potrzeby gospodarki regionalnej, Raport z badania w ramach projektu systemowego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach, Sopot-Katowice 2010, Podsumowanie III kwartałów 2011 roku na rynku nowych nieruchomości mieszkaniowych, Raport portalu RynekPierwotny.com, Warszawa 2011, Procesy i struktury demograficzno-społeczne na obszarze województwa śląskiego w latach 1988-2008, Urząd Statystyczny w Katowicach, Katowice 2010, Przewodnik inwestora, Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce, Association of Business Service Leaders in Poland, Warszawa 2013, Sitek S., Foresight rynku pracy jako meta przedsięwzięcie, Opracowanie w ramach projektu badawczego pn. Społeczno-gospodarcze i przestrzenne kierunki zmian 30

regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego SGP WSL Uniwersytet Śląski, Chorzów 2013, Sitek S., Gospodarcze uwarunkowania przemian na rynku pracy, Uniwersytet Śląski, Strzeszyński J., Polski rynek mieszkaniowy. Analiza porównawcza największych miast, Monitor Rynku Nieruchomości, Kraków 2011, Szczepański M. (red), Od badania do działania. Analiza trendów rozwojowych i zmian gospodarczych w obszarze Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, Wyższa Szkoła Zarządzania i Nauk Społecznych, Tychy 2011, Tendencje na rynku mieszkaniowym w Katowicach, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2012, Trajektorie migracyjne województwa podkarpackiego Raport z badania lokalnych uwarunkowań gospodarczych, cywilizacyjnych oraz związanych z rynkiem pracy, Centrum Doradztwa Strategicznego Kraków 2010. Źródła danych Baza danych średnich i dużych podmiotów gospodarczych z siedzibą na terenie GZM (na podstawie danych z Krajowego Rejestru Sądowego, Monitora Polski B, Gazele Biznesu, Lista 2000), Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, Instytut Analiz Monitora Rynku Nieruchomości, Izba Skarbowa, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej, Urząd Statystyczny w Katowicach, Wojewódzki Urząd Pracy. 31