164 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 164-168 Wiedza i postawy studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku dotycząca nikotynizmu Tobacco smoking-related knowledge and attitudes of Public Health faculty students of Medical University of Bialystok Magdalena Kanicka 1/, Alina Krupicka 1/, Marzena Krysińska 1/, Monika Lewkowicz 1/, Sylwia Manias 1/, Alina Kowalska 2/, Andrzej Szpak 1/ 1/ Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Wstęp. Szacunki WHO pokazują, że prawie miliard mężczyzn i 250 milionów kobiet na świecie to nałogowi palacze. Badania wykazują, iż mimo stosunkowo dużej wiedzy na temat szkodliwego wpływu na zdrowie, odsetek osób palących pozostaje wysoki. Dlatego ważne jest aby przyszli pracownicy służby zdrowia, którzy będą podejmować działania profilaktyczne, posiadali wiedzę na temat następstw palenia tytoniu. Cel pracy. Dokonanie oceny wiedzy i poznanie postaw dotyczących palenia papierosów studentów kierunku Zdrowie Publiczne. Materiał i metoda. Badanie przeprowadzono wśród 337 studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym i specjalności Dietetyka i Ratownictwo Medyczne. W badaniu wzięło udział 286 osób, tj. 84,9% studiujących. Wyniki. W badanej grupie 96,5% studentów stwierdziło, że palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe, zwiększa ryzyko wystąpienia wielu groźnych chorób, a tylko 2,1% że palenie tytoniu nie ma istotnego wpływu na nasze zdrowie lub nie jest szkodliwe. Wśród ankietowanych 1,4% nie miało zdania na temat szkodliwości palenia tytoniu. Wśród palących 92,0% studentów stwierdziło, że palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe, a w grupie niepalących 98,5%. Wnioski. Znajomość zagadnień związanych ze zdrowotnymi następstwami inhalowania dymu tytoniowego przez studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo Medyczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku była dobra. Wiedza studentów była zgodna ze standardami nauczania na kierunku Zdrowie Publiczne, co w przyszłości pozwoli absolwentom podejmować działania z zakresu promocji zdrowia. Introduction. According to WHO there are almost one billion smoking men and 250 million smoking women worldwide. The studies show that despite a relatively broad knowledge about smoking the percentage of smokers remains high. Therefore it is important for future health promoters to acquire the knowledge on negative consequences of smoking to be effective in their preventive activities. Aim. To recognize and evaluate knowledge and attitudes regarding tobacco smoking among the Public Health faculty students. Material and method. In March 2007 we conducted the study on a group of 337 Public Health major students and of Dietetics and Medical Rescue specialties at Medical University of Białystok. In total, the questionnaire was filled by 286 students, i.e. by 84.9% of all students. Results. The results analysis showed that 96.5% of the respondents stated that smoking was harmful, increasing the risk of many serious diseases, and only 2.1% that smoking had no significant impact on our health or was harmless. 1.4% had no opinion on the harmfulness of tobacco smoking. 92.0% of the smoking students and 98.5% of the non-smokers claimed smoking was very harmful. Conclusions. The knowledge about consequences of tobacco smoking by Public Health faculty students at Medical University of Białystok was good. The students knowledge was in accordance with the standards of teaching of the Public Health faculty and in the future it will allow the graduates effective health promotion actions. Key words: tobacco smoking, knowledge, students Słowa kluczowe: palenie tytoniu, wiedza, studenci Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 164-168 www.phie.pl Nadesłano: 15.02.2010 Zakwalifikowano do druku: 28.02.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence mgr Magdalena Kanicka Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku ul. 1-szej Armii Wojska Polskiego 2/2, 15-103 Białystok tel. 85 869 10 30, fax 85 869 10 29, e-mail: mkanicka@umwb.edu.pl Wstęp Szacunki WHO pokazują, że prawie miliard mężczyzn i 250 milionów kobiet na świecie to nałogowi palacze. W Polsce około 10 milionów osób pali regularnie 15-20 sztuk papierosów dziennie [1,2,3]. Wśród palących znaczący udział mają studenci studiów medycznych [4,5,6,7]. Badania wykazują, iż mimo stosunkowo dużej wiedzy na temat szkodliwego
Kanicka M i wsp. Wiedza i postawy studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku... 165 wpływu na zdrowie, odsetek osób palących pozostaje wysoki. Dlatego ważne jest aby przyszli promotorzy zdrowia posiadali zarówno wiedzę na temat negatywnych następstw palenia tytoniu oraz byli wolni od tego nałogu [8]. Cel pracy Dokonanie oceny wiedzy oraz poznanie postaw dotyczących palenia papierosów wśród studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo Medyczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Materiał i metoda Badanie ankietowe przeprowadzono wśród 337 studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo Medyczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. W badaniu wzięło udział ogółem 286 respondentów co stanowiło 84,9% wszystkich studiujących. Na kierunku Zdrowie Publiczne o ogólnym profilu ankietę wypełniło 38,1% studentów (59 studentów studiów pierwszego stopnia oraz 49 studentów studiów drugiego stopnia). Na specjalności Ratownictwo Medyczne (studia pierwszego stopnia) ankietę wypełniło 35,3% kobiet i mężczyzn (101 osób), a na specjalności Dietetyka (studia pierwszego stopnia) 26,6% respondentów (76 osób). Wyniki Wśród ankietowanych 30,8% respondentów (88 osób) stanowiły osoby palące, a 69,2% (198 studentów) osoby niepalące. W badanej grupie 286 studentów, 96,5% stwierdziło, że palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe, zwiększa ryzyko wystąpienia wielu groźnych chorób, a tylko 2,1%, że palenie tytoniu nie ma istotnego wpływu na nasze zdrowie lub nie jest szkodliwe. Wśród ankietowanych 1,4% (4 osoby) nie miało zdania na temat szkodliwości palenia tytoniu. Stanowisko palących i niepalących wobec uznawania palenia tytoniu jako czynnika szkodliwego dla organizmu przestawia tabela I. Wśród palących uczestników badania, 92,0% studentów stwierdziło, że palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe, natomiast 5,7% że palenie tytoniu nie ma istotnego wpływu na nasze zdrowie lub nie jest szkodliwe, a tylko 2,3% nie miało zdania na ten temat. W grupie niepalących, odsetek studentów twierdzących, że palenie tytoniu jest szkodliwe wynosił 98,5%; 0,5% studentów (1 osoba) stwierdziło, że palenie tytoniu nie ma istotnego wpływu na nasze zdrowie, a 1,0% ankietowanych (2 osoby) nie miało zdania na ten temat. Wśród palących i niepalących odsetki studentów z wyróżnionymi trzema stanowiskami wobec szkodliwości palenia istotnie różniły się, podobnie jak i w przypadku dwóch kategorii stanowisk: szkodliwe vs. nieszkodliwe, nie ma wpływu, nie mam zdania. Studenci dokonali samooceny poziomu wiedzy dotyczącej negatywnych skutków palenia papierosów. Wśród wszystkich respondentów aż 91,9% badanych uznało, iż są dostatecznie poinformowani o negatywnych skutkach palenia tytoniu, 2,1% studentów stwierdziło, że brak im dostatecznej wiedzy na ten temat, natomiast 6,3% respondentów nie potrafiło ocenić swojego stanu wiedzy. W grupie 88 palących uczestników badania, 93,2% studentów (82 osoby) stwierdziło, że są dostatecznie poinformowani o negatywnych skutkach palenia tytoniu, 1,1% respondentów (1 osoba) oceniło swoją wiedzę jako niewystarczającą, a 5,7% (5 osób) nie potrafiło ocenić swojej wiedzy na ten temat (tab. II). Wśród 198 niepalących studentów, 91,4% respondentów oceniło swój poziom wiedzy jako wystarczający, natomiast 2,5% jako niewystarczający. Pozostali studenci 6,1% nie potrafiło ocenić swojej wiedzy na ten temat. Wśród palących i niepalących odsetki studentów z wyróżnionymi trzema stanowiskami samooceny poziomu wiedzy dotyczącej negatywnych skutków palenia papierosów nie różniły się istotnie, podobnie jak i w przypadku dwóch kategorii stanowisk: dostatecznie poinformowani vs niedostatecznie poinformowani, trudno powiedzieć. Studenci określili swój stosunek w odniesieniu do osób palących w ich otoczeniu. W badanej grupie 39,5% studentów stwierdziło, iż przeszkadzają im osoby palące w ich otoczeniu, ale nie zwracają im uwagi, 33,9% respondentów prosiło osoby palące aby w ich otoczeniu nie paliły papierosów, a 26,6% stwierdziło, że nie przeszkadza im gdy ktoś przy nich pali. Wśród palących studentów 40,9% respondentów przeszkadzało gdy w ich otoczeniu inne osoby palą, jednak tylko 10 osób zwracało uwagę by przy nich nie palono papierosów (tab. III). W grupie niepalących, aż 87,8% studentów przeszkadzały osoby palące w ich otoczeniu, ale tylko połowa z nich zwracała uwagę palącym, prosząc ich aby nie palili w ich obecności. Wśród palących i niepalących odsetki studentów z wyróżnionymi trzema ich stanowiskami wobec osób palących w ich otoczeniu różniły się istotnie, podobnie jak i w przypadku dwóch kategorii stanowisk: przeszkadzają mi osoby palące w otoczeniu vs. nie przeszkadzają mi osoby palące w otoczeniu. Uczestniczących w badaniu studentów pytano czy słyszeli o akcjach lub kampaniach antytytoniowych w Polsce nie różniły się istotnie. W badanej grupie, 71,0% studentów przekazało informację, że słyszało
166 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 164-168 o tego typu działaniach antytytoniowych w naszym kraju, natomiast 29,0% nie posiadało wiedzy na ten temat. Wśród palących uczestników badania 68,2% studentów słyszało o tego typu działaniach antytytoniowych w naszym kraju, a 31,8% nie słyszało o tego typu akcjach (tab. IV). W grupie osób niepalących 72,2% słyszało o akcjach lub kampaniach antytytoniowych w Polsce, natomiast wśród niepalących 27,8%. Wśród palących i niepalących odsetki studentów którzy słyszeli i nie słyszeli o akcjach lub kampaniach antytytoniowych w Polsce nie różniły się istotnie. Tabela I. Struktura studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo medyczne według zachowań dotyczących palenia tytoniu oraz stanowiska studentów na temat szkodliwości palenia tytoniu na zdrowie Table I. Structure of Public Health major students and of Dietetics and Medical Rescue specialties according to tobacco smoking-related behaviors and the students attitudes towards harmful influence of tobacco smoking on health Palenie jest szkodliwe /Smoking is harmful Stanowisko dotyczące szkodliwości palenia/attitude Palenie nie jest szkodliwe lub nie ma wpływu na zdrowie /Smoking is harmless or does not affect health Nie mam zdania na ten temat /No opinion Ogółem /total n % n % n % n % Palący/smoker 81 92,0 5 5,7 2 2,3 88 30,8 Niepalący/non-smoker 195 98,5 1 0,5 2 1,0 198 69,2 0,013 Tabela II. Struktura studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo medyczne według zachowań dotyczących palenia tytoniu oraz samooceny stanu wiedzy o negatywnych skutkach palenia tytoniu Table II. Structure of Public Health major students and of Dietetics and Medical Rescue specialties according to tobacco smoking-related behaviors and the students self-assessment of knowledge on negative effects of tobacco smoking Dostatecznie poinformowany /adequately informed Samoocena stanu wiedzy o skutkach palenia/self-asesment Niedostatecznie poinformowany /inadequately informed Trudno powiedzieć /difficult to say n % n % n % Palący/smoker 82 93,2 1 1,1 5 5,7 Niepalący/non-smoker 181 91,4 5 2,5 12 6,1 Tabela III. Struktura studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo medyczne według zachowań dotyczących palenia tytoniu oraz stosunku studentów wobec osoby palącej w ich otoczeniu Table III. Structure of Public Health major students and of Dietetics and Medical Rescue specialties according to tobacco smoking-related behaviors and the students attitude towards smokers in their environment Przeszkadzają im osoby palące w ich otoczeniu, zwracają im uwagę/smoking disturbs them, they reprimand smokers 0,742 Stosunek wobec osoby palącej/attitude towards smokers Przeszkadzają im osoby palące w ich otoczeniu, ale nie zwracają im uwagi/smoking disturbs them, but they do not reprimand smokers Nie przeszkadzają im osoby palące w ich otoczeniu/smoking does not disturb them n % n % n % Palący/smoker 10 11,4 26 29,5 52 59,1 Niepalący/non-smoker 87 43,9 87 43,9 24 12,2 <0,001 Tabela IV. Struktura studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo medyczne według zachowań dotyczących palenia tytoniu oraz wiedzy na temat akcji i kampanii antynikotynowych Table IV. Structure of Public Health major students and of Dietetics and Medical Rescue specialties according to tobacco smoking-related behaviors and the students knowledge on anti-smoking campaigns and actions Wiedza na temat akcji i kampanii antynikotynowych/ knowledge Słyszałem o akcjach i kampaniach antytytoniowych w Polsce/ I heard about the anti-smoking campaigns Nie słyszałem o akcjach i kampaniach antytytoniowych w Polsce/I have not heard about the anti-smoking campaigns n % n % Palący/smoker 60 68,2 28 31,8 Niepalący/non-smoker 143 72,2 55 27,8 0,487
Kanicka M i wsp. Wiedza i postawy studentów kierunku Zdrowie Publiczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku... 167 Tabela V. Struktura studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo medyczne według zachowań dotyczących palenia tytoniu oraz stanowiska studentów na temat szkodliwości palenia tytoniu na zdrowie Table V. Structure of Public Health major students and of Dietetics and Medical Rescue specialties according to tobacco smoking-related behaviors and the students attitudes towards harmful influence of tobacco smoking on health Nazwa kierunku /Faculty specialty Zdrowie Publiczne Iº: profil ogólny /Public health major Iº Zdrowie Publiczne IIº: profil ogólny /Public health major IIº Specjalność: Ratownictwo Medyczne Iº /Medical Rescue Iº Specjalność: Dietetyka Iº /Dietetics Iº Palenie jest szkodliwe /smoking is harmful Stanowisko dotyczące szkodliwości palenia/attitude Palenie nie jest szkodliwe lub nie ma wpływu na zdrowie/smoking is harmless or does not affect health Nie mam zdania na ten temat /No opinion Ogółem/Total n % n % n % n % 59 98,3 0 0,0 1 1,7 60 21,0 49 100 0 0,0 0 0,0 49 17,1 93 92,1 6 5,9 2 2,0 101 35,3 75 98,7 0 0,0 1 1,3 76 26,6 W pracy oceniono zależność pomiędzy latami studiowania i obraną specjalnością a stanowiskiem studentów dotyczącym szkodliwości wpływu palenia tytoniu na zdrowie. Na studiach I stopnia kierunku Zdrowie Publiczne o ogólnym profilu 98,3% studentów uznawało szkodliwy wpływ inhalowania dymu tytoniowego na zdrowie, a na studiach II stopnia tego kierunku 100% (tab. V). Nie stwierdzono różnic w odsetku studentów między I a II poziomem studiów na kierunku Zdrowie Publiczne profil ogólny w odniesieniu do oceny wpływu palenia tytoniu na zdrowie. Wśród studentów na specjalność Dietetyka 98,7% studentów uznawało szkodliwy wpływ inhalowania dymu tytoniowego na zdrowie, natomiast 92,1% wśród studentów na specjalności Ratownictwo Medyczne. Występowały istotne różnice w stanowisku dotyczącym szkodliwego wpływ palenia tytoniu na zdrowie między specjalnościami Dietetyka i Ratownictwo Medyczne. Dyskusja Wiedzę studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo Medyczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku na temat szkodliwości inhalowania dymu tytoniowego należy uznać za dobrą, gdyż aż 96,5% studentów stwierdziło, że palenie tytoniu jest bardzo szkodliwe, zwiększa ryzyko wystąpienia wielu groźnych chorób. Wiedza studentów w zakresie rozpoznawania zagrożenia zdrowia zbiorowości ludzi jakim jest nikotynizm jest zgodna z założeniami standardów nauczania na kierunku Zdrowie Publiczne poświęcającymi dużo miejsca na styl życia i zachowania zdrowotne oraz edukację zdrowotną. Również większość studentów 91,9% dokonując samooceny stanu wiedzy uważała, że jest dostatecznie poinformowana o negatywnych skutkach palenia tytoniu. Wyniki badań własnych zbliżone są z wynikami badań przeprowadzonych wśród studentów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu [9], Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Poznaniu [10], a także wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Łodzi [11]. Znacznie niższy poziom wiedzy dotyczący nikotynizmu prezentowali studenci Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu[12], oraz studentów wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku [13]. Z badań własnych wynika, że niższy poziom wiedzy dotyczący szkodliwości inhalowania dymu tytoniowego prezentowali studenci palący w porównaniu do niepalących oraz studenci kierunku Ratownictwo Medyczne. Uczestniczący w badaniu studenci na kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo medyczne, jako przyszli promotorzy zdrowia, powinni promować zdrowy styl życia przede wszystkim własną postawą wobec zdrowia. Z badań wynika, iż pomimo stwierdzonego dobrego poziomu wiedzy studentów na temat szkodliwości nikotynizmu stwierdzono u nich brak umiejętności asertywnego reagowania wobec osób, które przy nich palą papierosy. Wśród wszystkich badanych 73,4% studentów stwierdziło, iż przeszkadzają im osoby palące w ich otoczeniu, jednak tylko 46,2% z tej grupy deklarowało, iż zwraca uwagę by przy nich nie palono. Konieczne jest zatem prowadzenie działań edukacyjnych kształtujących umiejętność asertywnego reagowania wobec osób palących.
168 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 164-168 Wnioski 1. Znajomość zagadnień związanych ze zdrowotnymi następstwami inhalowania dymu tytoniowego przez studentów kierunku Zdrowie Publiczne o profilu ogólnym oraz specjalności Dietetyka i Ratownictwo Medyczne Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku była dobra. Najmniejszą wiedzę prezentowali studenci specjalności Ratownictwo Medyczne 2. Niepalący studenci posiadali poziom wiedzy wyższy w porównaniu z osobami palącymi. 3. Wiedza studentów była zgodna ze standardami nauczania na kierunku Zdrowie Publiczne, co w przyszłości pozwoli absolwentom podejmować działania z zakresu promocji zdrowia. 4. Studenci ocenili swoją znajomość wiedzy na temat nikotynizmu jako wystarczającą. 5. Z postawy studentów wynika, że istnieje konieczność podejmowania działań edukacyjnych pozwalających kształtować umiejętność asertywnego reagowania wobec osób palących. Piśmiennictwo / References 1. Mackay I, Eriksen M, Shafey O. American Cancer Society: The Tabacco Atlas. USA 2006. 2. Walczak M, Brzeszczyńska K, Wawrzyniak A. Studenci V i VI roku Wydziału Lekarskiego a nikotynizm. Ocena stopnia uzależnienia i motywacji do zaprzestania palenia. Pol Med Rodzin 2004, 6(4): 1465 1471. 3. Kostiukow A, Pioterek A, Mojs E. Problem nikotynizmu wśród uczniów na terenie województwa wielkopolskiego. Prz Lek 2007, 64(10): 752 756. 4. Patterson F, Lerman C, Kaufmann V, Neuner G, Audrain- McGover J. Cigarette smoking practices among American college students: review and future directions. J Am Coll Heath 2005, 52: 203-10. 5. Pietryka-Michałowska E, Wdowiak L. Zachowania zdrowotne studentów akademii medycznej. Zdr Publ 2004, 114(3): 326-30. 6. Jairath N, Mitchell K, Fileon B. Childhood smoking: the research, clinical and theoretical imperative for nursing action, International Council of Nurses. Int Nurs Rev 2003, 50: 203-14. 7. Kear M. Psychosocial determinants of cigarette smoking among college students. J Community Health Nurs 2002, 19(4): 245-57. 8. Bielska D, Litwiejko A, Trofimiuk E. Postawa studentów VI roku wydziału lekarskiego wobec problemu nikotynizmu. Prz Lek 2005, 62(10): 1116 1118. 9. Sochocka L, Mastalerz-Migas A, Czernik K, Nowińska U, Wojtal M. Problem uzależnień w środowisku młodzieży akademickiej-badania własne. Family Medicine & Primary Care Review 2005, 7(2) :154-158. 10. Zysnarska M, Biskupska M, Połocka-Molińska M. Studenci pielęgniarstwa a nikotynizm. Prz Lek 2006, 62(10): 1048 1051. 11. Kaleta D, Kwaśniewska M, Drygas W. Ocena nikotynizmu oraz zachowań zdrowotnych związanych z paleniem tytoniu wśród studentów Wydziału Stomatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Czas Stoma 2004, LVVII, 6: 393 398. 12. Motyka A, Adamek R, Kurzępa-Hasan E, Bochenek K. Motywy, świadomość zagrożeń oraz rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej w Kutnie. Prz Lek 2008, 65(10): 562 564. 13. Kleszczewska E, Jaszczuk A, Szpakow A. Badanie wiedzy oraz postaw wobec nałogu palenia papierosów wśród studentów wybranych kierunków w Polsce i na Białorusi. Prz Lek 2008, 65(10): 580 584.