PLAN ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA ŁOMŻA NA LATA 2004-2006

. PLAN ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA ŁOMŻA NA LATA 2004-2006 Łmża maj 2004 rk PLAN ROZWOJU LOKALNEGOMIASTA ŁOMŻA NA LATA 2004 2006 1

. Spis treści I. Obszar i czas realizacji Planu Rzwju Lkalneg...3 2. Aktualna sytuacja spłeczn-gspdarcza na bszarze bjętym wdrażaniem Planu Rzwju Lkalneg... 3 2.1 Płżenie, pwierzchnia, ludnść...4 2.2. Śrdwisk przyrdnicze...6 2.3. Wdy pwierzchniwe i pdziemne...7 2.4.Gspdarka ściekwa...9 2.5. Pwietrze atmsferyczne... 10 2.6. Hałas...11 2.7. Gspdarka dpadami stałymi...11 2.8. Zieleń miejska... 13 3. Turystyka...14 4. Współpraca z zagranicą...17 5. Zagspdarwanie przestrzenne:... 19 5.1. Uwarunkwania infrastrukturalne...21 5.2. Uwarunkwania spłeczn gspdarcze... 22 5.3. Uwarunkwania przyrdnicze...24 5.4. Uwarunkwania eknmiczne związane z rlnictwem... 25 5.5. Uwarunkwania strukturaln-przestrzenne... 25 5.6. Uwarunkwania kulturwe... 26 5.7. Krajbraz kulturwy... 26 5.8. Nieruchmści... 28 5.9. Kmunikacja i system kmunikacyjny... 29 6. Ograniczenia i prblemy rzwju miasta Łmża... 35 7. Gspdarka... 39 7.1. Warunki gspdarcze...39 7.2 Struktura gspdarki wjewództwa pdlaskieg...44 7.3. Struktura gspdarcza Łmży...45 8. Sfera spłeczna... 47 8.1. Sytuacja demgraficzna... 47 8.2. Warunki eknmiczne... 51 8.3. Rynek pracy w Łmży i w reginie... 55 8.4. Struktura zatrudnienia raz zmiany strukturalne w gspdarce miasta Łmży...59 Pdmity według rdzajów działalnści... 62 8.5. Działania na rzecz sób niepełnsprawnych...63 8.6. Edukacja i wychwanie...63 8.7. Kultura i sztuka... 66 III ZADANIA POLEGAJCE NA POPRAWIE NA OBSZARZE MIASTA ŁOMŻA....72 IV. REALIZACJA ZADAŃ i PROJEKTÓW...80 V. POWIĄZANIE PROJEKTÓW Z INNYMI DZIAŁANIAMI... 90 VI. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PLANU ROZWOJU LOKALNEGO... 92 VII. PLAN FINANSOWY NA LATA 2004 2006 I NA NASTĘPNE PLANOWANE LATA 2007-2013...95 VIII. SYSTEM WDRAŻANIA...97 IX. SPOSOBY MONITOROWANIA, OCENY I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ...98 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO MIASTA ŁOMŻA NA LATA 2004 2006 2

I. Obszar i czas realizacji Planu Rzwju Lkalneg Obszar realizacji Planu Rzwju Lkalneg bejmuje swim zasięgiem teren miasta Łmża. Czas realizacji zstaje uzależniny d kresów prgramwania. W związku z tym działania zaplanwane na lata 2004-2006 realizwane będą bligatryjnie, a działania zaplanwane na lata 2007 2013 fakultatywnie. Plan Rzwju Lkalneg 2004-2006 będzie dkumentem służącym jak punkt dniesienia dla działań charakterze rzwjwym, pdejmwanych z zasbów śrdków własnych miasta Łmża, jak również pzwli kreślać wyskść interwencji z funduszy unijnych. Planu Rzwju Lkalneg zstał pracwany na pdstawie: - Strategii Zrównważneg Rzwju Miasta Łmży d 2015 rku, - Zintegrwany Prgram Gspdarki Transprtwej Miasta Łmży - Wielletnieg planu Inwestycyjneg na lata 2004 2008 dla Miasta Łmży, - Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg miasta Łmży, - Raprtu sytuacji spłeczn gspdarczej miasta Łmży, - Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg, - Zintegrwaneg Prgramu Operacyjneg Rzwju Reginalneg, - Nardweg Planu Rzwju, - Planu Wjewódzkieg 2004 2006, - Prgramu Wsparcia, - Strategii prmcji Miasta Łmży Atrakcyjnść inwestycyjna Łmży. 2. Aktualna sytuacja spłeczn-gspdarcza na bszarze bjętym wdrażaniem Planu Rzwju Lkalneg Łmża płżna jest w wjewództwie pdlaskim w półncn wschdniej części Plski. Wjewództw zajmuje bszar 20180 km 2 (6,4% pwierzchni kraju 6 miejsce) i jest zamieszkane przez 1224 tys. mieszkańców. Ludnść wjewództwa stanwi 3,2% ludnści Plski, c daje 14 miejsce w kraju. Pnad 700 tys. ludnści, czyli 57,3% ppulacji, t mieszkańcy miast. Wskaźnik liczby ludnści na 1 km 2 jest najniższy w kraju i wynsi 61 sób (średnia w Plsce - 124). Pdlaskie sąsiaduje z trzema wjewództwami: warmińsk - mazurskim, mazwieckim i lubelskim, a d wschdu graniczy z Białrusią i Litwą. Wjewództw pdlaskie pdzielne jest na 14 pwiatów, 3 miasta na prawach pwiatu, 118 gmin raz 3275 słectw. Sieć sadniczą stanwi 36 miast i 3950 wsi. Stlicą wjewództwa i największym miastem jest Białystk (283 tys. mieszkańców). Spśród pzstałych miast przeważają śrdki małe (d 20 tys. mieszkańców), a tylk 2 miasta - Suwałki i Łmża są miastami średniej wielkści liczącymi pwyżej 60 tys. mieszkańców. Łmża zakwalifikwana zstała w Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2010 Zachdni Obszar Rzwju. Łmżyński bszar rzwju płżny jest w zachdniej części wjewództwa pdlaskieg i zajmuje pwierzchnię 5 309 km 2, c stanwi 26,3% bszaru wjewództwa pdlaskieg. Na bszarze tym 26% gółu ludnści wjewództwa. W skład bszaru wchdzi 37 gmin, w tym 5 miejskich (Grajew, Kln, Łmża, Wyskie Mazwieckie i Zambrów), 6 gmin miejsk wiejskich (Ciechanwiec, Jedwabne, Nwgród, Rajgród, Stawiski i Szczuczyn) raz 26 gmin wiejskich. Na bszarze znajdują się: pwiat grdzki miast Łmża raz pwiaty ziemskie: grajewski, klneński, łmżyński, wyskmazwiecki i zambrwski. D grupy śrdków znaczenia lkalneg zalicza się: Ciechanwiec (4 779 sób), Szczuczyn (3 690 sób), Stawiski (2 520 sób), Jedwabne (2 017 sób), Nwgród (1 842 sób), Rajgród (1 695 sób) raz 21 śrdków gminnych wiejskich: Czyżew Osada, Grabw, Klukw, Kbylin Brzymy, Kłaki Kścielne, Kulesze Kścielne, Mały Płck, Miastkw, Nwe Piekuty, Piątnica, Przytuły, Radziłów, Rutki, Skły, Szepietw, Szumw, Śniadw, Turśl, Wąssz, Wizna, Zbójna. Obszar ten jest ukierunkwany na rzwój nwczesneg rlnictwa raz przemysłu przetwórczeg. Najważniejsze śrdki w tym bszarze t: Łmża z rzwijającym się 3

szklnictwem wyższym, placówkami kultury raz infrastrukturą gspdarczą i handlwą sprzyjającą dynamicznemu rzwjwi gspdarczemu i spłecznemu, Zambrów i Grajew mające krzystne płżenie przy trasie ekspreswej S8 (Via Baltica dawna drga S18) i drdze Nr 61. Oba te śrdki miejskie ukierunkwane są na rzwój infrastruktury i bsługi ruchu tranzytweg, lkwania małych i średnich przedsiębirstw z wykrzystaniem innwacyjnych technlgii. Pwiat wyskmazwiecki dzięki sprzyjającym warunkm glebwym jest w spsób szczególny predestynwany d rzwju wysktwarweg rlnictwa pierająceg się na nwczesnych technlgiach i przemysłu rln - spżywczeg. Kln śrdek widący w bsłudze gspdarczej i spłecznej Kurpiwszczyzny. Główną funkcją reginu łmżyńskieg jest rlnictw. Funkcję uzupełniającą stanwi przemysł z dminacją przetwórstwa rln spżywczeg, przemysł drzewny, meblarski i materiałów budwlanych. Reginalnym śrdkiem rzwju jest Łmża (63 903) z rzwijającym się szklnictwem wyższym, placówkami kultury raz infrastrukturą gspdarczą i handlwą sprzyjającymi dynamicznemu rzwjwi gspdarczemu i spłecznemu. Funkcje pwiatwe śrdków rzwju pełnią miasta: Zambrów (24 tys.), Grajew (23 tys.), Kln (11 tys.), Wyskie Mazwieckie (10 tys.). 2.1 Płżenie, pwierzchnia, ludnść Miast Łmża płżne jest nad rzeką Narew i twrzy wraz z całą Ziemią Łmżyńską część Zielnych Płuc Plski, będących jednym z nielicznych eurpejskich terenów nieskazitelnej przyrdzie i cennych walrach krajbrazwych. Ukształtwanie i gemrflgia terenu Obszar miasta Łmży płżny jest w brębie dwóch reginów gegraficznych Międzyrzecza Łmżyńskieg i Dliny Narwi wchdzących w skład Niziny Półncnmazwieckiej. Rzeźba terenu na bszarze miasta związana jest z akumulacyjną działalnścią najmłdszeg stadiału zldwacenia śrdkwplskieg raz akumulacyjn-erzyjną działalnścią wód ldwcwych i rzecznych w kresie zldwacenia bałtyckieg. Prcesy wpływające na mrflgię dprwadziły w kńcwej fazie d pewneg złagdzenia rzeźby pprzez bniżenie wzniesień i złagdzenie stków raz wypełnienie bniżeń. Dminującą frmą terenu jest tu wysczyzna mrenwa falista, wyniesina kł 110-145 m n.p.m., przeważających spadkach 5 %, gólnym nachyleniu w kierunku dlin rzecznych. W półncn-wschdniej części terenu wysczyzna pada d dliny Narwi wyską, strmą krawędzią, natmiast na zachdzie płudniwym-zachdzie pada łagdnie zarówn ku dlinie Narwi jak i dlinie Łmżyczki. Budwa gelgiczna Obszar miasta płżny jest w brębie prekambryjskiej platfrmy wschdnieurpejskiej. Pdrzędną jednstką tektniczną teg fragmentu platfrmy jest antekliza mazursk-białruska (wg Pżaryskieg). Pwierzchnia strpwa utwrów krystalicznych leży tu w przybliżeniu na głębkści l 000 m. Najstarsze sady stwierdzne w twrach wiercnych w rejnie Łmży należą d kredy i wraz z sadami trzecirzędwymi stanwią pdłże utwrów czwartrzędwych. Wspmniane sady kredy wykształcne są głównie w pstaci margli z krzemianami - mastrychtu. Występujące w pdłżu sady trzecirzędwe t ligceńskie i miceńskie piaski, piaski glauknitwe, iły i mułki. Osady czwartrzędwe w rejnie Łmży twrzą warstwy miąższści dchdzącej d 190 m. W prfilu stratygraficznym czwartrzędu występują sady plejstceńskie reprezentwane przez gliny zwałwe, piaski wdnldwcwe i utwry zastiskwe zldwacenia pdlaskieg, płudniwpdlaskieg i śrdkwpdlaskieg. Najstarszymi sadami występującymi d głębkści 4,5 m są utwry stadiału mazwieck-pdlaskieg, zldwacenia śrdkwpdlaskieg wykształcne w pstaci iłów, mułków i piasków zastiskwych, glin zwałwych raz piasków i żwirów wdnldwcwych. Wychdnie ich występują głównie w zbczach i krawędzi wysczyzny pldwcwej. Utwry 4

hlceńskie na mawianym bszarze występują w brębie dlin. Dna dlinek denudacyjnych i bniżeń bezdpływwych wypełnine są sadami aluwialn - deluwalnymi, głównie piaskami, piaskami pylastymi i namułami zmiennych parametrach getechnicznych. Dn tarasu zalewweg Narwi i Łmżyczki zbudwane jest z utwrów aluwialnych charakterze rzeczn-bagiennym. Są t grunty mineralne i rganiczne wykształcne w pstaci piasków drbnziarnistych luźnych, namułów i mułów najczęściej silnie nawdninych, miąższści d 10 m. Łmża płżna jest na wzgórzach mrenwych bejmujące wyską skarpę pradliny Narwi (k.30-40m) raz wykształcne dliny rzek: Łmżyczki i Strugi Lepackiej Układ ten pprzez dlinę rzeki Narw pwiązany jest z krajwym systemem eklgicznym. Warunki klimatyczne Zgdnie z pdziałem rlnicz-klimatycznym Plski, bszar miasta Łmża leży na pgraniczu dwóch dzielnic: dzielnicy śrdkwej (liczba dni z przymrzkami 100 110, czas zalegania pkrywy śnieżnej 50 80 dni, pad rczny pniżej 500 mm, czas trwania kresu wegetacyjneg 210 220 dni) i chłdniejszej dzielnicy pdlaskiej (liczba dni mrźnych 50 60, liczba dni z przymrzkami 110 138, czas zalegania pkrywy śnieżnej 90 110 dni, pad rczny pniżej 550-650 mm, czas trwania kresu wegetacyjneg 200 210 dni). Długść trwania kresu wegetacyjneg na terenie Łmży i klic wynsi 180-200 dni. Na bszarze Łmży występuje klimat umiarkwany przejściwy. Średnia rczna temperatura pwietrza wynsi 7,1 C. Najchłdniejszy luty - 4,9 C, najcieplejszy - lipiec 16,5 C. Temperatura ujemna utrzymuje się średni d grudnia d marca. Rczna amplituda średnich temperatur miesięcznych dchdzi d 22 0 C. Średnia wilgtnść 81 % raz znaczna ilść dni zachmurznych w rku (stpień zachmurzenia 7,0) Największą liczbę dni grących z temperaturą pwietrza pwyżej 25 C ntuje się w czerwcu i lipcu (7 9 dni). Oklice Łmży pd względem zachmurzenia kształtują się na pzimie niskim, typwym dla Plski nizinnej i wynsi kł 6,5 stpnia pkrycia nieba, w skali 11 stpniwej. Nasłnecznienie uzależnine jest d rzeźby terenu. Najkrzystniejsze warunki nasłnecznienia występują na strmych zbczach płudniwych raz na zbczach wschdnich i zachdnich, najmniej krzystne warunki nasłnecznienia panują na strmych zbczach ekspzycji półncnej (niemal cały bszar strefy krawędziwej). Średnia rczna suma padów atmsferycznych w klicach Łmży wynsi kł 550 mm z czeg na kres wegetacyjny przypada kł 370 mm. Największe miesięczne sumy padów występują w lipcu i sierpniu (80 90 mm), najmniejsze zaś w lutym i marcu (20 30 mm). Średnie ilści padów rcznych wynszą k. 558 mm. Przeciętna liczba dni z padem wynsi d 170 d 190 w ciągu rku. Największe nasilenie burz przypada na kres czerwca - sierpnia, kiedy t występuje d 3-5 dni burzwych na miesiąc. Występują deszcze ulewne raz nawalne (przeciętnie 24 razy w ciągu rku kwiecień październik, maksimum - czerwiec). Burze występują średni 25 dni w ciągu rku. Średnia rczna wilgtnść względna pwietrza kształtuje się na pzimie 80 82 %. W klicach Łmży przeważają wiatry zachdnie i płudniw-zachdnie. Średnia rczna prędkść wiatru waha się w granicach 3,0 3,5 m/s z tendencją d wzrstu w miesiącach zimwych. Pkrywa śnieżna zalega średni 81 dni w rku. Grubść pkrywy d 8 d 80 cm (największa w miesiącach listpad styczeń). Mgła występuje 59 dni w ciągu rku. Najczęściej są t mgły radiacyjne pjawiające się ran. W kresie jesienn zimwym pjawiają się mgły przedfrntwe. Głledź występuje maksymalnie 15 dni w rku i związana jest ze strefami frntów atmsferycznych, Najczęściej pjawia się w miesiącach grudzień luty. Miast Łmża zajmuje pwierzchnię 33 km 2 i zamieszkiwał je wg stanu na kniec 2002 rku 63 902 sby. Administracyjnie Łmża jest miastem na prawach pwiatu leżącym na terenie wjewództwa pdlaskieg. 5

Leży n w dległści 150 km d Warszawy i 75 km d Białegstku. Jest ważnym węzłem międzynardweg transprtu drgweg; miast znajduje się w dległści 138 km d przejścia graniczneg w Kuźnicy raz 146 km d przejścia graniczneg w Ogrdnikach. Gęstść zaludnienia na 1 km 2 pwierzchni miasta wynsiła w 2000 rku 1985 sób (średnia dla wjewództwa pdlaskieg gółem 61, dla miast 790, zaś średnia dla miast w Plsce - 1144). Dla prównania, wskaźnik gęstści zaludnienia kształtwał się w Białymstku na pzimie 3179, zaś w Suwałkach na pzimie 1158 sób na km 2. Pwierzchnia gółem (km 2 ) Użytki rlne Tereny kmunikacyjne Wdy Lasy Tereny siedlwe Pzstałe tereny - 32,72 km 2 (3.271 ha) 1.828 ha 282 ha 63 ha 27 ha 1.005 ha 66 ha 2.2. Śrdwisk przyrdnicze Obszary chrnine Ogólna pwierzchnia lasów na terenie miasta Łmży wynsi 27,7 ha, c stanwi 0,8 % pwierzchni miasta. Z całkwitej pwierzchni lasów 10,7 ha zajmują lasy gminne, a lasy prywatne 17 ha. Część bszarów leśnych Łmży stanwią bszary chrnine. Łmżyński Park Krajbrazwy Dliny Dlnej Narwi Zstał utwrzny na pdstawie rzprządzenia Wjewdy Łmżyńskieg nr 4/94 z dnia 10.12.1994 r. Celem ŁPKDN jest chrna zalewwych terenów dliny Narwi wyróżniających się występwaniem wielu rzadkich i zagrżnych wyginięciem gatunków rślin i zwierząt raz unikatwych wartści krajbrazwych. W granicach miasta znajduje się na dcinku między mstami. Na bszarze Parku występuje 735 gatunków rślin naczyniwych, a wśród nich 25 gatunków bjętych chrną ścisłą, 10 gatunków bjętych chrną częściwą raz 94 gatunki uznane za rzadkie. Obszar chrnineg krajbrazu Równiny Kurpiwskiej i Dliny Dlnej Narwi W półncnej części miasta znajduje się Obszar chrnineg Krajbrazu Równiny Kurpiwskiej i Dliny Dlnej Narwi. Ustanwiny zstał uchwałą nr X/46/82 Wjewódzkiej Rady Nardwej w Łmży z dnia 27.04.1982 r., a następnie zmieniną rzprządzeniem nr 14/98 Wjewdy Łmżyńskieg z dnia 19.05.1998 r. w sprawie wyznaczenia bszarów chrnineg krajbrazu na terenie wjewództwa łmżyńskieg. Zstał utwrzny w celu zachwania wyróżniających się krajbrazw terenów różnych typach eksystemów. W granicach administracyjnych miasta OChK zajmuje pwierzchnię 675,5 ha. Na terenie miasta Łmży znajduje się także 12 pmników przyrdy wpisanych d rejestru Wjewódzkieg Knserwatra Przyrdy. 6

Tabela 1 Stan i chrna śrdwiska 2002 r Ścieki przemysłwe czyszczane w dam 3 2044 Ścieki kmunalne czyszczane b w dam 3 2228 Emisja przemysłwych zanieczyszczeń pwietrza c w tnach: pyłów 213 gazów (bez dwutlenku węgla) 935 Odpady (z wyłączeniem kmunalnych) wytwrzne w ciągu rku w 61,0 tys. tn Pwierzchnia szczególnych walrach przyrdniczych prawnie 0,7 chrnina a w tys. ha Nakłady inwestycyjne (ceny bieżące) w mln zł na: chrnę śrdwiska 0,6 a Stan w dniu 31 XII 2002 b Bez wód padwych i ścieków dwżnych d czyszczalni c Z zakładów szczególnie uciążliwych dla czystści pwietrza 2.3. Wdy pwierzchniwe i pdziemne Wdy pwierzchniwe Miast Łmża leży w brębie zlewni Narwi raz jej lewbrzeżne dpływy Łmżyczkę i Strugę Lepacką. Dlina Narwi w rejnie Łmży ma charakter przełmwy. Jej szerkść waha się w granicach d l d 2 km. Jest t rzeka krycie nieuregulwanym. Spadek prfilu pdłużneg rzeki wynsi 0,209 prmila, a prędkść jej przepływu 0,5-0,9 m/sek. Amplitudy rcznych wahań stanu wdy w rzece dchdzą średni d 3-4 m. W związku z tym, pdczas wyskich stanów wód częsta występują pwdzie, bejmujące swim zasięgiem bszary płżne w brębie tarasu zalewweg i częściw nadzalewweg. Głównym dpływem Narwi na mawianym terenie jest rzeka Łmżyczka. Stanwi lewy dpływy Narwi (ciek trzecieg rzędu wg klasyfikacji Strahlera). Pwierzchnia zlewni wynsi 87,4 km 2 i jest w przeważającej części użytkwana rlnicz i zmelirwana. Całkwita długść rzeki wynsi 20,250 km, a średni spadek kryta 1,6%. Wyskść średnieg padu wynsi 610 mm, a maksymalneg padu czasie trwania jednej dby i prawdpdbieństwie pjawienia się 1% równe jest 85 mm. Wyskść warstwy dpływu rztpweg prawdpdbieństwie pjawienia się 1% wynsi 110 mm. Charakter zlewni, wynikający z niewielkiej lesistści, występwania średni i słab przepuszczalnych gleb raz znaczneg stpnia zmelirwania pwduje, że przy nałżeniu się niekrzystnych zjawisk meterlgicznych rzeka mże stwarzać pważne zagrżenie pwdziwe dla zabudwy mieszkaniwej znajdującej się w dlinie rzeki. Zminimalizwanie wystąpienia zagrżenia pwdziweg jest mżliwe pprzez zwiększenie przepustwści kryta rzeki Łmżyczki (zalecane jest wyknanie kryta dwudzielneg) pmiędzy ulicami Pznańską i Nwgrdzką. Rzeka Łmżyczka pełni funkcję dbirnika wód deszczwych z kł 2/3 pwierzchni miasta. Na bszarze Łmży pdłącznych jest kł 20 klektrów prwadzących wdy deszczwe z ulic, terenów zurbanizwanych raz zakładów prwadzących różną działalnść gspdarczą. Na stan czystści rzeki rzutuje przede wszystkim niedbór tlenu raz wskaźniki aztu, miana cli i BZT5, tj. zanieczyszczenia rganiczne. 7

Łmżyczka płynie w rzległej dlinie przebiegu płudnikwym. Kryt rzeki wcięte jest kł l m w dn tarasu zalewweg i częściw zstał uregulwane. W rejnie Kraski rzeka jest nieuregulwana i płynie silnie meandrując. Badania wahań stanów wdy w rzece nie są prwadzne. W kresach wyskich stanów wdy zalewany jest cały bszar tarasu zalewweg, głównie w klicach Kraski. Przyczyną takieg stanu rzeczy jest przewężenie dliny pniżej ulicy Pznańskiej pprzez jej zabudwę raz zasypywanie. Zachdnia część bszaru miasta dwadniana jest przez Lepacką Strugę będącą Bezpśrednim dpływem Narwi. Oprócz wymieninych cieków w granicach mawianeg terenu występuje cały szereg cieków charakterze epizdycznym. W półncnej, skrajnej części miasta, między Łmżyczką a Narwią występują znaczne bszary terenów pdmkłych wykrzystanych becnie jak łąki, pastwiska i tereny uprawne pwierzchni kł 500 ha. Przeprwadzne prace meliracyjne na znacznej części bszaru, a zwłaszcza między Łmżyczką, a Grblą Jednaczewską, w rejnie zwanym Pulwy pwierzchni kł 200 ha spwdwały suszenie tych naturalnych terenów bagiennych i wyginięcie charakterystycznej dla nich rślinnści. Tereny na wschód d Grbli Jednaczewskiej należą d kmpleksu bszarów chrnineg krajbrazu Dliny Dlnej Narwi i Równiny Kurpiwskiej. Brak jest na terenie miasta jezir raz zbirników pwierzchniwych. Od strny półncnej Łmża graniczna jest linią brzegu rzeki Narwi. Rzeka bjęta jest stałym mnitringiem Wjewódzkieg Inspektratu Ochrny Śrdwiska w Białymstku. Wdy rzeki Narwi wykrzystywane są d celów rekreacyjn-wypczynkwych. Plaża miejska zlkalizwana jest przy mście bk ulicy Sikrskieg. Z wód rzeki Narwi krzysta Przedsiębirstw Przemysłu Spżywczeg "PEPEES". Wda wykrzystywana jest d celów technlgicznych raz d nawadniania gródków działkwych znajdujących się przy Szsie d Mężenina raz zakładwych bk siedziby PPS. Ujęcie wdy znajduje się k. 250 m pwyżej mstu w ulicy Sikrskieg. Przedsiębirstw psiada pzwlenie wdn-prawne na pbór wdy z rzeki w ilściach nie przekraczających 3200 m 3 /gdz. raz 5200000 m 3 /rk. Wdy pdziemne Według przyjęteg za Paczyńskim (1995) pdziału reginalneg zwykłych wód pdziemnych na jednstki hydrgelgiczne, bszar miasta Łmży należy d reginu mazwieckieg w brębie dwóch mniejszych jednstek: jednej płudnikwym przebiegu zgdnie z biegiem rzeki Łmżyczki, drugiej związanej z ujęciem wód pdziemnych Rybaki. W ramach krajwej strategii chrny głównych zbirników wód pdziemnych, bszar Łmży zaliczny zstał d trzecirzędweg GZWP (Główny Zbirnik Wód Pdziemnych) nr 215 Zbirnika Warszawskieg, jeg szacunkwe zasby dyspzycyjne kreśln na 250 tys. m3/d zaś średnie głębkści ujęć wód pdziemnych wynszą 160 m. Zbirnik ten nie jest szczegółw udkumentwany. Pierwsza z wyżej wymieninych jednstek t dlina erzyjn akumulacyjna szerkści na pwierzchni k. 1000 1500 m, przecinająca sady czwartrzędwe i częściw trzecirzędwe, wypełnina utwrami klastycznymi (piaski drbn-, średni- i grubziarniste, żwiry raz pyły i mułki). Główny użytkwy pzim wdnśny występuje na głębkści d 67 d 110 m p.p.t.. Średnia miąższść warstw wdnśnych wynsi 49 m. Wydajnść jednstkwa waha się w przedziale d 44 d 220 m3/h, średnia pwyżej 120 m3/h. W brębie tej jednstki zaznacza się trzecirzędwy pzim wdnśny, na głębkści 166 183 m p.p.t. reprezentwany przez ligceńskie piaski drbn i średniziarniste. Miąższść warstwy wynsi 17 m, wydajnść jednstkwa studni 30 50 m 3 /h. Druga jednstka pwierzchni 7,4 km 2 związana jest z ujęciem wód pdziemnych Rybaki. Główny użytkwy pzim wdnśny budują piaski i żwiry interglacjału wielkieg (mazwieckieg). Średnia miąższść warstwy wdnśnej wynsi 26 m. Wydajnści ptencjalne studni kształtują się na pzimie 50 70 m 3 /h i 70 120 m 3 /h, a w brębie ujęcia Rybaki mgą wynsić pwyżej 120 m 3 /h. Piezmetryczny pzim wód pdziemnych stabilizuje tu na rzędnych 104-98 m n.p.m. Miast Łmża zapatrywane jest w wdę z ujęć głębinwych psadwinych w utwrach czwartrzędwych. Na terenie miasta znajdują się dwa ujęcia wód pdziemnych: 8

"Rybaki" zlkalizwane w półncnej części miasta, wzdłuż ulicy Rybaki (pełni rlę ujęcia uzupełniająceg) dbwa zdlnść prdukcyjna wynsi 5000 m 3 /dbę, "Jantar" zlkalizwane w płudniw-zachdniej części miasta (pełni rlę ujęcia rezerwweg - awaryjneg) dbwa zdlnść prdukcyjna wynsi 3312 m 3 /dbę. Pdstawwe zapatrzenie Łmży w wdę dknywane jest z bszaru zasbweg płżneg pza miastem w rejnie wsi Pdgórze. Funkcjnujące aktualnie kmunalne ujęcia wdy pdziemnej z bszaru miasta i rejnu wsi Pdgórze w pełni zabezpieczają ptrzeby miasta, c najmniej d 2010 rku. Aktualny stpień wykrzystania zdlnści prdukcyjnej tych ujęć wdy kształtuje się na pzimie 38%. Największe ujęcie wód pdziemnych d celów prdukcyjnych psiada "Brwar - Łmża". Ujęcie zlkalizwane jest w drębnym bszarze zasbwym, kpalnej dliny rzeki Łmżyczki. Dpuszczalny pbór wdy z teg ujęcia ustalny w pzwleniu wdnprawnym wynsi 3000 m 3 /dbę. Pnadt, na terenie miasta eksplatwanych jest 15 ujęć wód pdziemnych i 1 ujęcie wód pwierzchniwych. Dla ujęć kmunalnych raz Brwaru ustalne zstały stswne strefy chrnne. Wyznaczn strefy pśrednie dla ujęć "Rybaki", "Jantar" i "Brwaru - Łmża", a także rzległą strefę chrnną ujęcia wdy "Pdgórze". Warunki glebwe Warunki glebwe raz typy gleb na terenie miasta Łmża związane są ściśle z mrflgią raz gelgią terenu. Na bszarach wysczyznwych miasta przeważają gleby bielicwe i brunatne, w bniżeniach w brębie wysczyzny - czarne ziemie, a miejscami gleby zmurszałe. Dna dlin rzecznych (tarasy zalewwe) wypełniają mady piaszczyste, gleby trfwe raz murszwe i murszw-trfwe. Pd względem przydatnści gleb d prdukcji rlnej na terenie Łmży wyróżnin: - bszary najkrzystniejszych warunkach glebwych - A - bszary ptencjalnie bardz krzystnych warunkach glebwych dla prdukcji rnej B Gleby strefy A i B występują w części wschdniej i płudniw-wschdniej bszaru miasta, w bezpśrednim sąsiedztwie zabudwy miejskiej, twrząc zwarte i dść rzległe bszary. - bszary średni krzystnych warunkach glebwych dla prdukcji rlnej również grunty chrnine. Najwięcej w miarę zwartych kmpleksów tych gleb występuje w części zachdniej i płudniw-zachdniej raz wschdniej bszaru miasta w pstaci enklaw wśród gleb wyższych wartści. - bszary mał krzystnych warunkach glebwych D grunty względnie chrnine raz bszary niekrzystnych warunkach glebwych E grunty nie chrnine. Obszary gleb stref D i E występują w rzległym kmpleksie w zachdniej części miasta, zarówn na bszarze wysczyznwym jak i w dlinach Narwi i Łmżyczki. Udział gleb występujących na terenie miasta według ich przydatnści rlniczej przedstawia się następując: - Gleby bszarów A, B i C grunty rne najwyższej wartści użytkwej na bszarze miasta zajmują pwierzchnię 751 ha 23 % bszaru miasta. Grunty te pdlegają chrnie. Występują w zwartym kmpleksie płudniwej i płudniw-wschdniej części miasta. - Gleby bszarów D i E raz grunty klasy VI bnitacyjnej grunty rne nie pdlegające chrnie przed zmianą użytkwania występują na pwierzchni 282 ha, c stanwi 8,6 % bszaru miasta. Występują na dść zwartym bszarze w zachdniej części miasta. 2.4.Gspdarka ściekwa Z terenu Łmży dprwadzane są ścieki kmunalne d rzeki Narwi, p uprzednim ich czyszczeniu w czyszczalni miejskiej (bsługuje na także wieś Kupiski Stare i Nwe). Zstała na w latach 1998-2000 gruntwnie przebudwana i zmdernizwana. Miejska czyszczalnia ścieków psiada średnią przepustwść 20000 m 3 /dbę. Obecnie 9

stpień jej bciążenia kształtuje się na pzimie 45%. Stpień redukcji zanieczyszczeń jest bardz wyski i kształtuje się w granicach 98%. D czyszczalni dpływają ścieki w ilściach ca 7,5 tys. m 3 /dbę z miasta Łmży raz wsi gminy Łmża: Kupiski Stare i Nwe. Rezerwa zdlnści prdukcyjnej czyszczalni wystarczy na pkrycie ptrzeb w perspektywie 2015 rku. Na terenie Łmży tylk dwa zakłady dprwadzają ścieki technlgiczne d wód pwierzchniwych. Są t: Przedsiębirstw Przemysłu Spżywczeg "PEPEES" S.A. i "Brwar - Łmża" Spółka z.. (Brwar w 2001 rku wydzielił się z Przedsiębirstwa "PEPEES"). Oba zakłady mają wspólną sieć kanalizacji technlgicznej i sanitarnej. Ścieki dprwadzane są pza teren miasta na biekty rlniczeg wykrzystania: Mątwica - Kupiski i Kupiski - Jednaczew. Obiekt Mątwica - Kupiski pwierzchni 600 ha nawadniany jest w systemie kwater zalewwych. Odsiąki z kwater dprwadzane są d rzeki Struga Lepacka. Rzeka psiada ujście pniżej miasta w rejnie wsi Szablak. Z klei, biekt Kupiski - Jednaczew pwierzchni 600 ha funkcjnuje w systemie deszczwni. Odsiąki z drenażu dwadniająceg zbierane są w zbirniku retencyjnym i przepmpwywane d rzeki Narwi. Ścieki d tych dwóch biektów dstarczane są z zakładów rurciągami tłcznymi. Z bu zakładów dprwadzanych jest w kresie kampanii przerbu ziemniaka średni k. 13430 m 3 /dbę ścieków, pza kampanią k. 2270 m 3 /dbę (wg danych 2000 rku). Przedsiębirstw "PEPEES" na dprwadzanie ścieków psiada wymagane pzwlenie wdn-prawne. W dległści k. 300 m d Przedsiębirstwa w kierunku wsi Knarzyce znajduje się zbirnik retencyjny ścieków pjemnści rbczej 360 tys.m 3. W kresie letnim biekt ten jest uciążliwy dla mieszkańców dzielnicy Kraska. 2.5. Pwietrze atmsferyczne Łmża należy d miast stsunkw niewielkim pzimie emisji zanieczyszczeń d pwietrza. Znaczna część miasta zapatrywana jest w energię cieplną z Ciepłwni Miejskiej. Na terenie miasta znajduje się wiele małych biektów - ktłwni w indywidualnych budynkach mieszkalnych na siedlach mieszkaniwych raz niewielkie ktłwnie instytucji i pdmitów gspdarczych. Na terenie Łmży znajdują się nieliczne duże biekty emitujące zanieczyszczenia d pwietrza. Są t głównie ktłwnie emitujące zanieczyszczenia pwstające w wyniku spalania węgla. Największymi biektami teg typu są: Ciepłwnia Miejska Miejskieg Przedsiębirstwa Energetyki Cieplnej Spółki z.., ktłwnia Przedsiębirstwa Przemysłu Spżywczeg "PEPEES" S.A., ktłwnia Wjewódzkieg Szpitala Zesplneg w Łmży. Pza biektami emitującymi prdukty spalania węgla, na terenie miasta znajdują się również zakłady emitujące zanieczyszczenia ze źródeł technlgicznych. Są t: Wytwórnia Mas Bitumicznych, Przedsiębirstwa Budwnictwa Kmunikacyjneg Sp. z.., Łmżyńska Fabryka Mebli Sp. z.., Fabryka Styrpianu Rygips, Spalarnia dpadów medycznych przy Szpitalu Wjewódzkim. Wypsażne są w niewielkie ktłwnie spalające lej pałwy i tylk spradycznie węgiel lub drewn. Są t biekty nie psiadające urządzeń d chrny atmsfery. Ktłwnie zasilane lejem pałwym lub gazem są niewielkimi biektami mcy 0,3-1,0 MW. D takich biektów zaliczyć mżna ktłwnie: Kmendy Pwiatwej Straży Pżarnej, Zakładu Weterynarii, SP "Miś", PHU "Plmzbyt", Miejskieg Przedsiębirstwa Wdciągów i Kanalizacji, Plikliniki. Węglem zasilane są ktłwnie: Spółdzielni Transprtu Wiejskieg, Bazy Wjewódzkieg Zarządu Meliracji i Urządzeń Wdnych. Zanieczyszczenia emitwane są również przez piekarnie, lakiernie samchdwe, stlarnie i warsztaty rzemieślnicze. Zasięg ich ddziaływania granicza się zazwyczaj d najbliższeg tczenia emitra. Pmiary zanieczyszczeń gazwych prwadzne na terenie Łmży wykazują relatywnie dbrą jakść pwietrza. Stężenia zanieczyszczeń pwietrza cechuje zmiennść w ciągu rku. Wyraźny wzrst stężeń dwutlenku siarki występuje w kresie zimwym. Głównym 10

źródłem pchdzenia teg zanieczyszczenia jest spalanie paliw, przede wszystkim węgla, d celów grzewczych w budwnictwie indywidualnym. 2.6. Hałas D najważniejszych czynników mających wpływ na klimat akustyczny Łmży należy zaliczyć kmunikację drgwą, a szczególnie udział w niej samchdów ciężkich raz w mniejszym stpniu hałas przemysłwy. Badania klimatu akustyczneg prwadzne przez WIOŚ Białystk - Delegaturę w Łmży wykazały, że na głównych trasach kmunikacyjnych miasta, emisja hałasu przekracza najwyższą dpuszczalną przepisami wartść dla pry dziennej, wynszącą 50 db A. Z badań wynika, że najbardziej uciążliwą ze względu na pzim hałasu (75-80 db A ) jest ulica Zjazd, która jest trasą wyltwą w kierunku Suwałk. Wyski pzim hałasu (70-75 dba) występuje również na Al. Leginów, która biegnie przez centrum Łmży, na ulicach Wjska Plskieg i Sikrskieg raz na dcinku Szsy Zambrwskiej d ul. Plwej d Al. Piłsudskieg. Badania klimatu akustyczneg wyknane w prze ncnej na terenie Łmży dla wybranych dróg krajwych i wjewódzkich wykazały, że we wszystkich badanych punktach natężenie hałasu przekracza wartść dpuszczalną dla pry ncnej 50 db A. Szczególnie uciążliwe w prze ncnej (natężenie hałasu 70-75 db A ), pdbnie jak w prze dziennej, są ulice: Zjazd i Wjska Plskieg d ul. Pznańskiej d Placu Kściuszki raz Aleja Leginów na dcinku d granic miasta d skrzyżwania z Al. Piłsudskieg. W granicach 65-70 db A mieszczą się ulice Wjska Plskieg d granic miasta d ul. Pznańskiej, pzstały dcinek Alei Leginów, Szsa Zambrwska raz ulica Zawadzka. Pzstałe badane ulice tj. Al. Piłsudskieg, Sikrskieg (d Szsy Zambrwskiej d skrzyżwania z ulicą Wjska Plskieg), Plwa i Pznańska mieszczą się w przedziale d 60 d 65 db A. Na dcinku ul. Sikrskieg d ul. Wjska Plskieg d ul. Nwgrdzkiej ntwan natężenie hałasu mieszczące się w granicach 55-60dB A. 2.7. Gspdarka dpadami stałymi W Łmży, w kresie rku, pwstaje k. 120 tys. m 3 stałych dpadów kmunalnych, w tym dpady z utrzymania terenów zieleni i ulic k. 4300 m 3. Ludnść miasta, w kł 98%, bjęta jest zrganizwanym wywzem tych dpadów. Usługi w zakresie wywzu stałych dpadów kmunalnych świadczą: Miejskie Przedsiębirstw Gspdarki Kmunalnej i Mieszkaniwej, Zakład Budżetwy w Łmży, Inne jednstki psiadające zezwlenia Prezydenta Miasta Łmży na świadczenie usług kmunalnych w zakresie wywzu stałych dpadów kmunalnych. Miejskie Przedsiębirstw Gspdarki Kmunalnej i Mieszkaniwej w Łmży pza świadczeniem usług w zakresie wywzu dpadów, zajmuje się również eksplatacją miejskieg składwiska dpadów kmunalnych, utrzymaniem terenów zieleni, czyszczaniem ulic raz utrzymaniem czystści na terenach stanwiących własnść Miasta. Pwstające w mieście dpady unieszkdliwiane są pprzez ich składwanie, na wysypisku dpadów kmunalnych, płżnym na gruntach wsi Czartria i Krytki Leśne w gminie Miastkw. Właścicielem nieruchmści jest Zarząd Gminy Miastkw, a użytkwnikiem składwiska Zarząd Miasta Łmży. Składwisk spełnia pdstawwe wymagania w zakresie chrny śrdwiska. Miast psiada Prgram gspdarki dpadami kmunalnymi na lata 1997-2010 pracwany przez Biur Prjektów Gspdarki Wdn Ściekwej i Zagspdarwania Odpadów BIPROWÓD w Zabrzu. W myśl teg prgramu ptymalnym dla miasta wariantem unieszkdliwiania dpadów kmunalnych jest system plegający na: selektywnej zbiórce dpadów suchych (w zabudwie wielrdzinnej d dwóch pjemników, a w budwnictwie jednrdzinnym z wykrzystaniem wrków plietylenwych), 11

srtwaniu (czyszczaniu, kruszeniu, belwaniu, paczkwaniu) wyselekcjnwanych surwców wtórnych i przekazywaniu ich d wykrzystania, składwaniu dpadów pzstających p selektywnej zbiórce i srtwaniu. Spśród wytwarzanych w Łmży dpadów przemysłwych dminującą pzycję, pd względem ilściwym, zajmują następujące rdzaje dpadów: żużle i ppiły paleniskwe, ustabilizwane sady z czyszczania ścieków kmunalnych, szklane dpady pakwaniwe, specyficzne dpady medyczne. Pnadt, zakłady wytwarzają dpady pdbne d kmunalnych, a także w niewielkich ilściach dpady niebezpieczne. Głównymi źródłami wytwarzania dpadów kmunalnych na terenie miasta Łmży są: - gspdarstwa dmwe, - biekty infrastruktury, tj. handel, usługi, zakłady rzemieślnicze, targwiska, szklnictw i inne. Birąc pd uwagę skład dpadów, właściwści technlgiczne raz warunki i miejsca pwstawania d dalszych rzważań przyjęt pdział dpadów na następujące grupy dpadów, wytwarzane przez wyżej wymienine źródła dpadów kmunalnych: dpady z gspdarstw dmwych, dpady z biektów infrastruktury i użytecznści publicznej, dpady kmunalne zakładów przemysłwych, rzemieślniczych i usługwych, dpady wielkgabarytwe, dpady remntw-budwlane, dpady zielne (z pielęgnacji terenów zielnych), dpady niebezpieczne wchdzące w skład strumienia dpadów kmunalnych. Głównymi wytwórcami dpadów paleniskwych jest Ciepłwnia Miejska, która wytwarza k. 10 tys. Mg tych dpadów rcznie raz PPS PEPEES S.A., w któreg ktłwni pwstaje rcznie k. 3,5 tys. Mg dpadu. Żużle i ppiły są w całści wykrzystywane gspdarcz w pracach drgwych. W Miejskim Przedsiębirstwie Wdciągów i Kanalizacji - w prcesie czyszczania ścieków kmunalnych - pwstaje rcznie k. 2500 tn dpadów w pstaci sadów ściekwych ustabilizwanych w drdze fermentacji metanwej i dwdninych mechanicznie. Pwstający sad jest w całści wykrzystywany w celach nieprzemysłwych d rekultywacji gruntów i na ptrzeby rlnicze. Nwa linia technlgiczna d przeróbki sadów, umżliwia ich gspdarcze wykrzystanie. Pnadt w prcesie czyszczania ścieków wytwarzanych jest rcznie k. 75 tn piasku i k. 300 tn skratek, które p higienizacji wapnem są składwane na wysypisku miejskim. Z klei, dpady w pstaci stłuczki szklanej wytwarza głównie Brwar Łmża Spółka z.. Z wytwarzanych rcznie k. 300 tn tych dpadów, kł 200 tn pdlega recyklingwi, natmiast k. 100 tn względu na zanieczyszczenia (uniemżliwiające pnwny przerób stłuczki) jest depnwana na składwisku miejskim. W grupie dpadów niebezpiecznych, największym ich wytwórcą w mieście, jest Wjewódzki Szpital Zesplny w Łmży, który rcznie wytwarza k. 120 tn specyficznych dpadów medycznych. Pwyższe dpady są unieszkdliwiane termicznie we własnej spalarce dpadów. Inne dpady niebezpieczne wytwarzane w mieście t: dpadwe leje smarwe, akumulatry i elektrlit, lampy flurescencyjne zawierające rtęć, dczynniki ftgraficzne raz chemikalia i leki. Odpady te pwstają w niewielkich ilściach i są unieszkdliwiane lub wykrzystywane przez specjalistyczne firmy, psiadające zezwlenia na usuwanie dpadów. Na terenie Łmży nie funkcjnuje żadne stałe składwisk dpadów przemysłwych. Odpady grmadzne są jedynie czasw w miejscach ich wytwrzenia i p zebraniu dpwiedniej ilści przekazywane d zagspdarwania. Takie czaswe, rtacyjne składwiska eksplatwane są w PPS PEPEES S.A. dla ziemi spławiakwej, 12

w Przedsiębirstwie Budwnictwa Kmunikacyjneg Spółce z.. (wytwórni mas bitumicznych) dla pyłów krzemwych raz przy ktłwniach palanych węglem dla żużli i ppiłów. Działające na terenie Łmży zakłady mają uregulwany stan prawny w zakresie pstępwania z dpadami. Tabela 2 Firmy zajmujące się zbiórką i wywzem dpadów kmunalnych z terenu Łmży Nazwa firmy rdzaj dpadów Termin ważnści zezwlenia Miejskie Przedsiębirstw Gspdarki Kmunalnej i Mieszkaniwej dpady kmunalne, selekcja, dpady zielne bezterminw Usługi kmunalne BŁYSK dpady kmunalne, selekcja 31.12.2008 FUKS ALTVATER SULO POLSKA dpady kmunalne, selekcja 30.06.2007 Sp. z.. Zakład usługwy WINPOL dpady kmunalne, selekcja 30.06.2007 Na terenie miasta funkcjnuje system zbiórki dpadów niesegregwanych raz system selektywnej zbiórki (twrzywa sztuczne, szkł, makulatura i puszki aluminiwe). Pnadt w prwadznych crcznie akcjach preklgicznych na terenie miasta zbierane są dpady pdlegające segregacji (puszki aluminiwe i butelki plastikwe typu PET). Zbiórkę i transprt dpadów niesegregwanych prwadzą firmy, które psiadają zezwlenie wydane przez Urząd Miejski w Łmży na prwadzenie teg rdzaju działalnści. Odpady zebrane z terenu miasta depnwane są na składwisku zlkalizwanym w gminie Miastkw. Od 3 lat na terenie miasta funkcjnuje selektywna zbiórka dpadów d mieszkańców. Selektywną zbiórkę bsługują MPGKiM w Łmży, Fuks Ostrłęka, Winpl raz Błysk Zambrów. Zbiórka prwadzna jest w systemie pjemnikwym raz wrkwym (zabudwa jednrdzinna). Zbierane są trzy frakcje: szkł. twrzywa sztuczne raz makulatura. Wysegregwane dpady dstarczane d dbirców. Odbircami surwców są: Recykling Serwis Sp. z.. w Łmży, Firma handlw usługw prdukcyjna WIBO s.c. w Malinie, EKO MODO Recykling Twrzyw Sztucznych, Mielec, GTX Hanex Plastic Sp. z.. w Pznaniu, Intercell Recycling Sp. z.. w Warszawie, Przedsiębirstw Skupu i Przerbu Surwców Wtórnych Mazwsze Sp. z.., Banicha, INTERTOM Sp. z.. w Rawie Mazwieckiej. Miast Łmża nie psiada kmpleksweg Zakładu Utylizacji Odpadów Kmunalnych. Brak jest zbiórki dpadów wielkgabarytwych, ulegających bidegradacji raz remntw - budwlanych d mieszkańców. Na terenie miasta nie występują instalacje d dzysku dpadów kmunalnych (srtwnie i kmpstwnie) i nie funkcjnuje zbiórka dpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu dpadów kmunalnych. 2.8. Zieleń miejska Tereny zieleni znajdujące się w stałym utrzymaniu Miasta zajmują pwierzchnię 29,91 ha. Skwery, zieleńce i miejsca pamięci nardwej stanwią 12,13 ha, zaś trzy parki miejskie: Jakuba Wagi, Ludwy i park im. Jana Pawła II Papieża Pielgrzyma zajmują pwierzchnię 17,78 ha. Tereny te zajmują 0,91% gólnej pwierzchni miasta. Występujące na terenie Łmży lasy stanwią wyłącznie własnść prywatną. W ewidencji gruntów ujętych jest 17 ha lasów, usytuwanych wzdłuż rzeki Łmżyczki na dcinku pmiędzy wsią Kanarzyce, a PPS PEPEES, w rejnie Małej Kraski, Ciepłwni Miejskiej, byłeg FADOMU i ul. Piaski. Lasy stanwią jedynie 0,52% gólnej pwierzchni miasta. Istniejące lasy są drbn przestrzennymi elementami systemu przyrdniczeg miasta (występują ne na 57 działkach, w tym na 21 stanwią współwłasnść) znaczeniu lkalnym i funkcjach: eklgicznych, wdchrnnych i krajbrazwych. Lasy wzdłuż rzeki Łmżyczki pełnią funkcję chrnną w stsunku d dzielnicy Kraska. Występują w nim drzewstany lchwe w wieku d 50 lat. Są ne jednak znacznie przerzedzne. 13

W pzstałych kmpleksach przeważają ssny w wieku 30-40 lat. Tylk spradycznie w rejnie ul. Piaski występują pjedyncze egzemplarze stardrzewu. Ze względu na małe zasby leśne występujące w ŁOMŻY występuje kniecznść ich bezwzględnej chrny przed zabudwą raz realizacją liniwej infrastruktury technicznej. Tabela 3 Rlnictw i leśnictw Użytki rlne a według granic administracyjnych w tys. ha 1,5 w tym grunty rne 1,0 Pwierzchnia gruntów leśnych b w tys. ha 0,0 Lesistść b w % 0,9 a Dane Pwszechneg Spisu Rlneg według stanu w dniu 20 V 2002 bez użytków rlnych unieużytkwanych rlnicz (tereny budwlane, rekreacyjne) niestanwiących gspdarstw rlnych b Stan w dniu 31 XII 2002 3. Turystyka Jednym z pdstawwych atutów Łmży turystycznych jest tranzytwe płżenie reginu na trasie przejazdu turystów z kraju na Mazury, raz z Eurpy Zachdniej i płudniwej d Krajów Bałtyckich, Finlandii i Półncnej Rsji. Turystyka stanwi gałąź przemysłu, która w znaczący spsób mże przyczynić się d rzwju gspdarczeg Łmży i reginu. Rynek usług turystycznych w Plsce ntuje wzrst brtów raz wielkie przemiany w ilści i strukturze przedsiębirstw, a także w zakresie własnści i rganizacji firm turystycznych. Przedmitem działań miasta jest rzwój turystyki i kultury z uwzględnieniem walrów śrdwiska naturalneg i chrną dziedzictwa kulturweg. Bgactw walrów przyrdniczych i kulturwych Łmży wraz z tczeniem predyspnuje gałęzie gspdarki związane z szerk rzumianą turystyką (agrturystyka, turystyka specjalistyczna, ekturystyka) d degrania ważnej rli w rzwju miasta. Łmża jest śrdkiem turystycznymi największym w reginie łmżyńskim znaczeniu pnadlkalnym jak węzeł kmunikacyjny i baza nclegwa. Dużą wartść zabytkwą ma układ miejski stareg centrum Łmży. Łmża i dlina Narwi jest terenem rzwju różnych frm turystyki przyrdniczej w Narwiańskim Parku Nardwym i etngraficznej. Łmża płżna w granicach Zielnych Płuc Plski wraz z Pwiatem Łmżyńskim bejmuje tereny dużej wartści przyrdniczej, z kazami rślin i zwierząt nie występującymi w innych reginach. Pnad 26 prc. pwierzchni pwiatu stanwią bszary unikalnej przyrdy bjęte różnymi frmami chrny prawnej, d których zalicza się: - Łmżyński Park Krajbrazwy Dliny Narwi funkcjnuje d 1 stycznia 1995 rku, bejmuje tereny w granicach gmin Łmża, Piątnica, Wizna łącznej pwierzchni 7,5 tys. ha. - niewielka część Biebrzańskieg Parku Nardweg w gminie Jedwabne i Wizna, a także tereny półncn - wschdnie pwiatu leżące w tulinie Biebrzańskieg Parku Nardweg, - bszar chrnineg krajbrazu Równiny Kurpiwskiej i Dliny Narwi, - rezerwaty przyrdy w gminach Łmża i Nwgród. Tranzytwe płżenie Łmży i pwiatu łmżyńskieg na szlakach prwadzących na Mazury i Suwalszczyznę pdkreśla jej dstępnść turystyczną. D głównych drgwych szlaków kmunikacyjnych znaczeniu międzynardwym, krajwym i reginalnym zaliczyć należy: - drgę nr 61 - Warszawa - Ostrłęka - Łmża - Augustów Suwałki Budzisk przejście graniczne z Litwą, - drgę nr 677 - Łmża - Ostrów Mazwiecka (kierunek Warszawa) - Siedlce, - drgę nr 63 - granica państwa Giżyck Łmża - Zambrów - Skłów Pdlaski (kierunek Siedlce - Siemiatycze), - drgę nr 645 - Łmża - Myszyniec (kierunek Szczytn) Olsztyn Gdańsk, - drgę nr 679 - Łmża - Mężenin (kierunek Białystk), 14

- drgę nr 64 - Piątnica - Jeżew (kierunek Białystk). D ciekawych miejsc w tczeniu Łmży należą : - rzeki Biebrza, Narew i Pisa stanwiące z dpływami szlaki turystyki wdnej i miejsca rekreacji, - średniwieczne grdziska w Sambrach, Wiźnie, a szczególnie w Starej Łmży, - zabytki: Wizny, Łmży, Drzdwa, Nwgrdu, Szczepankwa, Dbreglasu raz kmpleks carskich frtów w Piątnicy, - muzea: Przyrdy w Drzdwie, Półncn - Mazwieckie w Łmży z największą atrakcją turystyczną pwiatu - Skansenem Kurpiwskim w Nwgrdzie,- ciekawa architektura wsi d budwli z kamienia plneg w gminie Przytuły d drewnianych biektów Kurpiwszczyzny, - teren Puszczy Kurpiwskiej (tradycja wydbycia i bróbki bursztynu). Walry śrdwiskwe i turystyczne pwiatu łmżyńskieg zachęcają d wypczynku, z dala d hałaśliwych i zatłcznych śrdków. Stanwią także dsknałą fertę dla inwestrów zaintereswanych lkwaniem kapitału, głównie w sferze infrastruktury usługwej na rzecz turystyki i wypczynku. Łmża mże pszczycić się jedyną w wjewództwie prfesjnalną imprezą teatralną pd nazwą Międzynardwy Festiwal Teatru Walizka rganizwaną przez Teatr Lalki i Aktra w Łmży psiadający nwy biekt zaadptwany na jeg ptrzeby z widwnią na 100 sób, galerią i kawiarnią dziecięcą. Pdstawwe predyspzycje Łmży i reginu d rzwju turystyki t: kliczne zasby śrdwiska naturalneg, kliczne parki nardwe, parki krajbrazwe, ukształtwanie terenu, rzeki i dliny rzeczne, fauna i flra, istniejące zasby histryczne, kliczne wczesnśredniwieczne grdziska, stanwiska archelgiczne, histryczne frtyfikacje, wjskwe, muzea, legendy, przekazy, zasby terenów i budwli mgących być atrakcyjnymi turystycznie, kliczne stki wzgórz, brzegi rzek, przystanie rzeczne, msty, systemy wałów przeciwpwdziwych, zapry, młyny wdne, szlak byłej klei wąsktrwej, walry krajbrazwe, brak uciążliwych dla śrdwiska przyrdniczeg zakładów przemysłwych, atrakcyjne płżenia na skarpie dliny Narwi w Obszarze funkcjnalnym Zielne Płuca Plski, uznanym za bszar wyskich walrach eklgicznych w skali krajwej i eurpejskiej, wypsażenie w elementy infrastruktury technicznej eliminującej d minimum skutki działalnści gspdarczej dla śrdwiska przyrdniczeg, występwanie placówek z zakresu kultury i sztuki znaczeniu pnadlkalnym, silna identyfikacja reginalna mieszkańców. Ptencjał turystyczny Łmży i klic mżna pdzielić na: a) fertę pdstawwą t głównie zasby przyrdnicze raz dziedzictw kulturwe, które mżna zaferwać turystm b) fertę uzupełniającą - t usługi, z których mże skrzystać uczestnik ruchu turystyczneg: kmunikacja, usługi kwaterunkwe, gastrnmia, usługi sprtw-rekreacyjne, rzrywkwe, infrmacyjne, handlwe i inne. Płżenie Łmży na terenie Zielnych Płuc Plski raz dstępnść kmunikacyjna terenów dużej wartści przyrdniczej z kazami rślin i zwierząt nie występującymi w innych reginach stawiają Łmżę w człówce miejscwści reginu mgących służyć jak zaplecze i baza nclegwa i wypadwa dla turystyki krótkpbytwej - w drdze na Mazury. Pnad 26 % pwierzchni klicznych gmin stanwią bszary unikalnej przyrdy bjęte różnymi frmami chrny prawnej. Na terenie tym występują bszary i biekty chrnine: - część Biebrzańskieg Parku Nardweg. Obszar ten uznawany jest za sbliwść przyrdniczą w skali Eurpy ze względu na zachwane niemal w stanie pierwtnym trfwiska niskie raz leśne trfwiska wyskie. 15

Sześć rezerwatów przyrdy łącznej pwierzchni 540 ha. d których należą: Rezerwat Kalinw gmina Piątnica pwierzchni 69,76 ha; Rezerwat Kanistn gmina Zbójna pwierzchni 136,59 ha; Rezerwat Czarny Kąt - gmina Zbójna pwierzchni 32,97 ha; Rezerwat Rycerski Kierz gmina Łmża pwierzchni 43,52 ha; Rezerwat Łkieć gmina Zbójna pwierzchni 139,5 ha; Rezerwat Wielki Dział gmina Łmża 120, 07 ha; Łmżyński Park Krajbrazwy Dliny Narwi pwierzchni 7.353 ha na terenach gminy Łmża, Piątnica gminy Wizna; Obszar chrnineg krajbrazu Równiny Kurpiwskiej i Dliny Dlnej Narwi, pwierzchni 27.440 ha na terenach gminy Zbójna, Miastkw, Nwgród, Łmża, Piątnica; 20 użytków eklgicznych gólnej pwierzchni 51 ha znajdujących się na terenie gmin Łmża, Nwgród, Zbójna; 39 pmników przyrdy; Zasby dziedzictwa kulturweg: 73 zaewidencjnwane stanwiska archelgiczne pchdzące z różnych kresów, d epki kamienia p późne średniwiecze, 14 spśród nich wpisan d rejestru zabytków; układy przestrzenne Nwgrdu i Jedwabneg; 60 biektów sakralnych (30 wpisanych d rejestru zabytków, w tym 12 kściłów m.in. w Szczepankwie, Drzdwie); 8 histrycznych biektów użytecznści publicznej, z których 2 uznane są za zabytki (szkła w Knarzycach, dróżniczówka w Miastkwie); zabytki przemysłwe i gspdarcze między innymi spichlerze w Drgszewie i Kisielnicy; 9 dwrów z których 7 uznan za zabytki; 23 parki i aleje pdwrskie, z czeg 8 wpisan d rejestru zabytków; zespół 3 rsyjskich frtów ziemn betnwych w Piątnicy; schrny bjwe na terenie gmin Nwgród, Łmża, Śniadw; 18 cmentarzy rzymskkatlickich (13 wpisanych d rejestru zabytków); 20 cmentarzy wjennych (19 wpisanych d rejestru zabytków). Znane sby z Łmży i klic: Cabert Edmund, Chrystwski Aleksander, Tyburcy Chdźk, Demby Stefan, Krlec Michał, Krajewski Rafał, Kraszewski Witld Józef, Kucharzewski Jan, Kurcyusz Stanisław, Ks. Kazimierz Lutsławski, Przecławski Franciszek, Siemaszkwa Wanda, Skłdwski Hiplit, Szczepańska Krystyna, Szumański Wiktr, Śmiarwski Marian, Bhdan Winiarski, Jerzy Wit Majewski, Drzdwi - RmanDmwski, Witld Lutsławski, Góra Strękwa - kapitan Władysław Raginis, Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Plski, Jakub Waga btanik, autr Flry Plskiej, Alfns Budziński - lekarz weterynarii, archelg, badacz Mazwsza, Nwgród - Adam Chętnik (1885-1967). Obecnie bazę nclegwą na terenie twrzą: Htel GROMADA w Łmży, Htel "ZAŁOM" w Łmży, Htel "ŁKS" w Łmży, Htel "START" w Łmży, Htel "BIEBRZA" w Łmży, Htel Pracwniczy "ZACISZE" w Łmży, Zajazd "RYŚ" w Łmży, Mtel "ZACISZE" w Piątnicy, Kmpleks Htelw-Gastrnmiczny "BARANOWSKI" w Piątnicy Obsługa ruchu turystyczneg Plskie Twarzystw Turystyczn - Krajznawcze, Oddział w Łmży, Biur Pdróży "SKATUR", Biur Pdróży Maria Młynarska, Biur Pdróży "IRWADO", Biur Pdróży "MOVADO", Biur Pdróży "TOMI TOURIST", Biur Turystyczne "EL-ZA", Biur Turystyczne "GEMINUS", Biur Pdróży "GILDA", Biur Turystyczne "GROMADA", Agencja Usług Turystycznych "BALTICA-TRAVEL", Biur Pdróży "BIEBRZA", Organizatr Turystyki Przyrdniczej "PODRÓŻNICZEK" Przedsiębirstw Turystyczne "ROBIN". 16

4. Współpraca z zagranicą Celem miasta Łmżą w ramach współpracy z zagranicą jest głównie inicjwanie i wspieranie wszelkich zagranicznych przedsięwzięć zarówn charakterze lkalnym, jak i reginalnym. Główne dziedziny współpracy: administracji samrządwej, gspdarki, handlu i usług, transprtu, kmunikacji, łącznści, eklgii i chrny śrdwiska, rlnictwa, kultury, nauki i światy, wymiany młdzieży, sprtu i rekreacji. Ważnym elementem ww. współpracy jest wymiana dświadczeń w pszczególnych dziedzinach raz nawiązywanie kntaktów międzyludzkich, sprzyjających spłecznścim lkalnym współpracujących reginów. USA (Iwa) Muscatine Rzpczęcie współpracy: 17 luteg 1994r, reaktywwane Decyzją Ministra Spraw Zagranicznych - 14 sierpnia 2001 Przyjęcie d Prgramu Miast Sistrzanych Pdmity współpracujące: Miast Łmża Burmistrz Miasta Muscatine. Zakres przedmitwy współpracy: pbyty przedstawicieli władzy i lbby kierwniczeg w USA i Łmży, pbyty dzieci i młdzieży w Muscatine na rcznych i miesięcznych kursach nauki języka angielskieg, pdejmwania nauki w amerykańskich szkłach, prezentwania siągnięć plastycznych w międzynardwych knkursach, prmcja miasta w Muscatine, w Stanie Iwa, badania rynku dla twrzenia handlu Wschód Zachód, kntynuwanie i nawiązywanie wzajemnych kntaktów między mieszkańcami pdbnych miast i innych nardwści. Ukraina - Nwgrad Włyński Rzpczęcie współpracy: 14 września 1994 - List intencyjny 2 października 1995 Przumienie 30 sierpnia 1995 - Uchwała Nr 111/ XX/ 95 Rady Miejskiej Łmży Pdmity współpracujące: Miast Łmża - Nwgrad Włyński, Szkła Pdstawwa Nr 10 w Łmży, Stwarzyszenie Wspólnta Plska - Oddział Łmża - Nwgrad Włyński Zakres przedmitwy współpracy: wzajemna wymiana dświadczeń w funkcjnwaniu samrządu terytrialneg, kultura i sztuka, sprt, turystyka, świata i wychwanie, współpraca eknmiczna i gspdarcza, chrna śrdwiska naturalneg, pmc na wypadek klęsk żywiłwych. Republika Litewska Sleczniki Rzpczęcie współpracy -15 luty 1995 Uchwała Nr 55/XII/95 Rady Miejskiej Łmży Pdmity współpracujące: Agencja Rzwju Reginalneg S.A. w Łmży, Łmżyńska Izba Przemysłw Handlwą, Stwarzyszenie Wspólnta Plska Oddział Łmża. Zakres przedmitwy współpracy: wzajemna wymiana dświadczeń w funkcjnwaniu samrządu terytrialneg, kultura i sztuka, sprt i turystyka, świata i wychwanie, działalnść gspdarcza, prmcja, chrna śrdwiska naturalneg, chrna zdrwia, udzielanie pmcy na wypadek klęsk eklgicznych, żywiłwych, katastrf i epidemii. Włchy - Regin Lmbardii Rzpczęcie współpracy - 17 czerwca 2000 - List intencyjny pdpisany przez Prezydenta Miasta Łmży i Starstę Pwiatu Ziemskieg Łmżyńskieg Pdmity współpracujące: Włsk - Plska Izba Handlwa w Medilanie, Plsk - Włska Izba Gspdarcza w Warszawie. Zakres przedmitwy współpracy: mżliwści inwestwania w Plsce, twrzenie spółek z kapitałem zagranicznym, Specjalne Strefy Eknmiczne w Plsce, prywatyzacja średnich przedsiębirstw. Republika Białrusi - Regin Płcka Rzpczęcie współpracy - 17 czerwca 2000 - List intencyjny pmiędzy Reginem Płckim, a Reginem Łmżyńskim Pdmity współpracujące: Miast Łmża - Regin Płcka, Starsta Pwiatu Ziemskieg Łmżyńskieg - Reginem Płckim. Zakres przedmitwy współpracy: kultura, edukacja, eknmia, współpraca gspdarcza. Litwa- Kwn Rzpczęcie współpracy -19 luty 2002 - Umwa współpracę między samrządami, 30 kwietnia 2002 Uchwała Nr 375/LXIX/02 Rady Miejskiej Łmży Pdmity współpracujące: Wjewda Pdlaski - Naczelnik Administracji Okręgu Kwieńskieg, Urząd Miejski - Starsta Reginu Kwieńskieg, Izba Handlw -Przemysłwa w Białymstku - Kwieńska Izba Handlwa. Zakres przedmitwy współpracy: wymiana dświadczeń w zakresie: 17

gspdarki, światy, kultury, spraw scjalnych, chrny śrdwiska, rganizacji pzarządwych. Kierunki współpracy zagranicą: Partnerska współpraca z innymi reginami zagranicznymi w rzwiązywaniu prblemów rzwjwych. Realizacja teg celu nastąpi głównie pprzez: - uwzględnienie w prirytetach współpracy zagranicznej Łmży wcześniejszych przumień i kntaktów. Kntynuwanie współpracy w celu pdejmwania wspólnych prjektów i działań będących w zamierzeniach miasta; utrzymywanie i rzwój kntaktów z krajami Unii Eurpejskiej. Nawiązanie współpracy /miasta bliźniacze/ i wymiana dświadczeń z reginami takich krajów jak np. Hlandia, Francja, Belgia, Włchy, Szwecja, Niemcy itp. w celu efektywneg wykrzystania śrdków z funduszy strukturalnych UE; kntynuwanie i dalszy rzwój współpracy z krajami Eurpy Śrdkwej i Wschdniej; realizacja przedsięwzięć z wykrzystaniem funduszy eurpejskich i śrdków partnerów zagranicznych; twrzenie lbby reginów instytucjach miast współpracujących w instytucjach eurpejskich; zdbywanie eurpejskich śrdków UE jak czynnik przyczyniający się d rzwju reginu; nawiązanie kntaktów i współpracy z reginami mającymi najlepsze dświadczenia w zakresie włączania się w struktury eurpejskie; prmwanie Łmży i reginu pza granicami Plski w celu przyciągania kapitału zagraniczneg i rzwju turystyki z uwzględnieniem całeg bszaru Wjewództwa Pdlaskieg; współpraca ze śrdwiskami plnijnymi; twrzenie nwych mżliwści rzwju gspdarczeg miasta; pbudzenie aktywnści gspdarczej miasta nawiązywanie współpracy między firmami. Zakres prwadznej współpracy z zagranicą: nawiązanie kntaktów pmiędzy przedsiębircami handlwymi, przemysłwymi i turystycznymi, nawiązanie kntaktów pmiędzy młdzieżą szklną - rganizwanie wypczynku, nawiązanie kntaktów pmiędzy grupami zawdwymi m.in. muzykami, lekarzami, nauczycielami, plicjantami, artystami, itp., rganizwanie imprez kulturalnych i zawdów sprtwych, rganizwanie misji i wystaw gspdarczych, rganizwanie sptkań z przedstawicielami zaprzyjaźninych miast w czasie crcznych Dni Łmży i pdbnych rganizwanych przez druga strnę, rganizwanie festiwali miast partnerskich i zaprzyjaźninych, jubileuszwych bchdów, głaszanie knkursów na realizację różnych prjektów, wymiana twarów i usług. Miast Łmża jak człnek Stwarzyszenie Zdrwych Miast Plskich Na mcy uchwały Rady Miejskiej z dnia 30.08.1995 rku miast Łmża przystąpił d Stwarzyszenia Zdrwych Miast Plskich. Jak jedn z głównych zadań teg stwarzyszenia jest pwszechna edukacja w zakresie prmcji zdrwia i chrny śrdwiska, z udziałem decydentów i plityków lkalnych raz współpraca z instytucjami i rganizacjami zajmującymi się prblematyką zdrwtną i eklgiczna raz innymi zagadnieniami sprzyjającymi rzwjwi zdrwych miast. 18

5. Zagspdarwanie przestrzenne: CELE ROZWOJU MIASTA ŁOMŻY Cel nadrzędny Jak główny cel rzwju miast Łmża uznaje siągnięcie harmnijneg, wszechstrnneg i trwałeg rzwju struktury przestrzennej miasta, zapewniający sukcesywny wzrst jakści zamieszkania, pracy, bsługi i wypczynku, przy zachwaniu właściwych relacji między strategicznymi celami szczegółwymi. Cele przyrdnicze Cele przyrdnicze wyrażają się w chrnie i racjnalnym kształtwaniu śrdwiska przyrdniczeg pprzez: chrnę funkcjnwania i zachwanie ciągłści przestrzennej systemu bszarów naturalnych pwiązań przyrdniczych dlina rzeki Narwi, strefa krawędziwa tej dliny i dlina rzeki Łmżyczki i Strugi Lepackiej, zapewnienie nrmatywnych warunków sanitarnych zamieszkania mieszkańcm miasta w zakresie jakści pwietrza atmsferyczneg, pzimu hałasu i wibracji raz elektrmagnetyczneg prmieniwania niejnizująceg, zmniejszenie negatywnych skutków tranzytweg ruchu samchdweg pnadnrmatywnych zanieczyszczeń pwietrza i pzimu emisji hałasu pprzez eliminację jeg z miasta, chrna wód Narwi pprzez pdniesienie wydajnści i sprawnści czyszczania ścieków i usprawnienie gspdarki dpadami stałymi, wzbgacanie i racjnalne wykrzystanie wyskich walrów śrdwiska przyrdniczeg dla rekreacji i wypczynku, pdjęcie działań w celu pdniesienia pzimu świadmści eklgicznej mieszkańców. Cele eknmiczne kształtwaniu mechanizmów stymulujących efektywny, wielstrnny rzwój miasta, zakńczenie prcesu restrukturyzacji i prywatyzacji zakładów kmunalnych, pzyskiwanie inwestrów strategicznych twrzących nwe miejsca pracy przy wykrzystaniu płżenia miasta na trasie aglmeracja stłeczna rynki Eurpy półncnej i wschdniej pprzez skuteczną prmcję miasta i reginu, przygtwywanie fert lkalizacyjnych raz dpwiedni system ulg i preferencji, zapewnienie maksymalneg wsparcia dla twrzenia i rzwju średnich przedsiębirstw. Cele spłeczne Cele spłeczne wyrażają się w pprawie standardu cywilizacyjneg lkalnej spłecznści raz w sprawnym funkcjnwaniu miasta: zahamwanie dpływu z miasta sób młdych pprzez twrzenie krzystnych warunków dla pwstania nwych miejsc pracy raz mżliwści zdbywania pszukiwanych kwalifikacji w mieście, rzszerzenie bazy szklnictwa pnadgimnazjalneg, rzszerzenie bazy lecznictwa twarteg w pdstawwej piece medycznej, zapewnienie rzwju usług kultury, rekreacji i sprtu, stwrzenie warunków d ptymalneg wykrzystania istniejących zasbów mieszkaniwych w mieście raz równległe twrzenie przesłanek d systematyczneg rzwju substancji mieszkaniwej, pprzez: utrzymanie (ewentualne zwiększenie) ulg ustalnych zasad preferencyjnej sprzedaży mieszkań kmunalnych, kntynuwanie remntów raz mdernizacji budynków kmunalnych, przygtwanie nwych kmpleksów urbanistycznych pd budwnictw mieszkaniwe różnych frmach własnści, dalsze inwestwanie w infrastrukturę techniczną na siedlach mieszkaniwych, uruchmienie budwnictwa mieszkaniweg na pdnajem (TBS) samdzielnie lub wspólnie ze spółdzielniami. 19

Cele strukturaln-przestrzenne Cele strukturaln-przestrzenne plegają na zachwaniu lub przywracaniu ładu przestrzenneg w zagspdarwaniu miasta: efektywne wykrzystanie przestrzeni zurbanizwanej pprzez zagspdarwanie w pierwszej klejnści terenów wlnych, częściw już uzbrjnych, znajdujących się w sąsiedztwie terenów zainwestwanych przy jednczesnym czaswym graniczeniu inwestwania w tereny płżne brzeżnie w stsunku d centrum miasta, eliminacja knfliktów wynikających z różnych spsbów użytkwania terenów, uprządkwanie i uczytelnienie struktury miasta raz pdjęcie działań zmierzających d rehabilitacji zabudwy śródmieścia, pprawa ładu przestrzenneg bszarów istniejącej starej (częściw zdegradwanej) zabudwy jednrdzinnej z jednczesnym zwiększeniem intensywnści zabudwy, wykrzystanie walrów przyrdniczych terenów dliny rzeki Narew na cele rekreacji i wypczynku, wykształcenie systemu zieleni gólnmiejskiej z uwzględnieniem systemu ścieżek rwerwych, dążenie d pdnszenia standardu wypsażenia istniejących siedli mieszkaniwych (ze szczególnym uwzględnieniem budwnictwa jednrdzinneg) w usługi dla ludnści, terenów zieleni raz sprtw-rekreacyjnych. Cele infrastrukturalne stwrzenie dpwiednich warunków dla utrzymania i rzbudwy krajweg węzła kmunikacyjneg, jakim jest skrzyżwanie drgi ekspreswej Warszawa Suwałki i dróg krajwych, eliminacja ciężkieg ruchu tranzytweg międzynardweg z centralnej części miasta, twrzenie warunków dla realizacji bwdnicy, rzbudwa i mdernizacja układu kmunikacyjneg miasta, rzwój systemu kmunikacji zbirwej, pdnszenie standardu życia mieszkańców pprzez rzwój systemów infrastruktury technicznej przychylnej śrdwisku. 20