PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WYSOKIE MAZOWIECKIE NA LATA Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA

Transkrypt

1 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY WYSOKIE MAZOWIECKIE NA LATA Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA Wyknawca: mgr inŝ. Barbara Wacław Instytut ZrównwaŜneg Rzwju Sp. z.. Białystk, ul. Św. Rcha 5 lk. 202 Telefn / fax: srdwisk@izr.pl Białystk, 2012 r.

2 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy SPIS TREŚCI 1. WSTĘP WPROWADZENIE PODSTAWA OPRACOWANIA CEL PROGRAMU ZAWARTOŚĆ PROGRAMU ZAKRES PROGRAMU GŁÓWNE ZAŁOśENIA I METODYKA OPRACOWANIA OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY WYSOKIE MAZOWIECKIE DANE PODSTAWOWE STRUKTURA LUDNOŚCIOWO-OSADNICZA Sytuacja demgraficzna Zagspdarwanie przestrzenne STRUKTURA GOSPODARCZA GMINY WYSOKIE MAZOWIECKIEI ZŁOśA KOPALIN INFRASTRUKTURA TECHNICZNA DROGI ZAOPATRZENIE W WODĘ KANALIZACJA I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW GOSPODARKA ODPADAMI GAZOWNICTWO CIEPŁOWNICTWO INFRASTRUKTURA ENERGETYCZNA ENERGIA ODNAWIALNA RACJONALNE UśYTKOWANIE ZASOBÓW NATURALNYCH NA TERENIE GMINY WYSOKIE MAZOWIECKIE WODY Zasby wdne Jakść wód POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Jakść pwietrza Źródła zanieczyszczeń POWIERZCHNIA ZIEMI Stan gleb Źródła zanieczyszczeń gleb ZASOBY PRZYRODNICZE Ochrna przyrdy Szata rślinna HAŁAS I WIBRACJE PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE POWAśNE AWARIE I ZAGROśENIA NATURALNE ZagrŜenie pwdziwe ZagrŜenie pŝarami ZagrŜenie wywłane gwałtwnymi zjawiskami atmsferycznymi ZagrŜenie skaŝeniem prmienitwórczym Awarie urządzeń i instalacji Awarie chemiczn eklgiczne w transprcie TSP (tksycznych śrdków przemysłwych) Awarie radilgiczne PODSUMOWANIE METODĄ ANALIZY SWOT ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU UWARUNKOWANIA REALIZACYJNE LIMITY UJĘTE W II POLITYCE EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA PROGRAMY REGIONALNE I LOKALNE NA SĄSIEDNICH OBSZARACH USTALENIA PROGRAMU MAJĄCE NA CELU POPRAWĘ JAKOŚĆ ŚRODOWISKA

3 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 6.1. CELE PROGRAMU HARMONOGRAM REALIZACJI PROGRAMU KONTROLA I REALIZACJA PROGRAMU KONTROLA REALIZACJI NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKIEM PIŚMIENNICTWO I MATERIAŁY WYKORZYSTANE DO OPRACOWANIA PROGRAMU SPIS TABEL

4 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 1. WSTĘP 1.1. Wprwadzenie Celem prgramu chrny śrdwiska jest pmc w rzwiązywaniu istniejących prblemów, a takŝe przeciwdziałanie zagrŝenim, które mgą wystąpić w przyszłści. Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata (zwany dalej Prgramem) jest planem wdrŝeniwym na lata W myśl art. 17 Ustawy Praw chrny śrdwiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. z 2008 Nr 25, pz. 150 z pźn. zm.) niniejszy Prgram zstał pracwany zgdnie z Plityką Eklgiczną Państwa. WdrŜenie Prgramu umŝliwi siągnięcie celów załŝnych we wspmnianym dkumencie raz realizację zasad, raz stwrzenie i funkcjnwanie na analizwanym bszarze zintegrwaneg zespłu instalacji i urządzeń słuŝących chrnie śrdwiska naturalneg, spełniająceg wymagania kreślne w nwych przepisach z zakresu chrny śrdwiska Pdstawa pracwania Opracwanie Prgramu Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy wynika z art. 17 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Praw chrny śrdwiska (Dz. U. z 2008 Nr 25 pz. 150 z pźn. zm.) - nakładająceg na gminę bwiązek pracwania ww. Prgramu Cel Prgramu Prgram przedstawia wytyczne dla frmułwania plityki chrny śrdwiska w gminie. Zawarte w nim zadania pzwlą zapewnić dpwiednie warunki Ŝycia mieszkańców przy zakładanym rzwju gspdarczym. Głównym celem Prgramu Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy jest kreślenie plityki zrównwaŝneg rzwju gminy, który ma być frmą realizacji plityki eklgicznej państwa, wjewództwa, pwiatu i gminy w skali reginu. Dkument w pełni dzwierciedla tendencje eurpejskiej plityki eklgicznej, której główne cele t: zasada zrównwaŝneg rzwju, zasada równeg dstępu d śrdwiska pstrzegana w kategriach: sprawiedliwści międzypkleniwej, 4

5 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy sprawiedliwści międzyreginalnej i międzygrupwej, równwaŝenia szans między człwiekiem i przyrdą, zasada przezrnści, zasada uspłecznienia, zasada prewencji, zasada zanieczyszczający płaci, zasada skutecznści efektywnści eklgicznej i eknmicznej. Prgram uwzględnia uwarunkwania zewnętrzne i wewnętrzne, w tym eklgiczne, przestrzenne, spłeczne i eknmiczne uwarunkwania rzwju gminy. Pnadt kreśla prirytetwe działania eklgiczne raz harmngram zadań eklgicznych Zawartść Prgramu W Prgramie Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy pdjęt próbę: 1) Identyfikacji najwaŝniejszych walrów śrdwiska naturalneg i zagrŝeń wynikających z zanieczyszczenia śrdwiska. 2) Wskazania celów i działań inwestycyjnych, rganizacyjnych raz edukacyjnych zmierzających d pprawy stanu śrdwiska i zachwania równwagi eklgiczn spłeczn gspdarczej zgdnie z wymgami plityki eklgicznej państwa i dyrektywami UE. 3) Oszacwania niezbędnych nakładów na inwestycje preklgiczne raz ustalenie prirytetów i źródeł ich finanswania Zakres Prgramu Prgram swim zakresem bejmuje następujące zagadnienia: a) chrnę śrdwiska przyrdniczeg, b) gspdarkę leśną, c) gspdarkę wdną, d) chrnę śrdwiska przed zanieczyszczeniami, e) bezpieczeństw eklgiczne, f) kształtwanie świadmści eklgicznej, g) prpagwanie preklgicznych frm działalnści gspdarczej. 5

6 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 1.6. Główne załŝenia i metdyka pracwania W związku z istniejącą ścisłą współzaleŝnścią pmiędzy stanem śrdwiska, jakścią jeg pszczególnych kmpnentów i rzwjem gspdarczym reginu, w Prgramie zaprezentwan: a) pdejście sektrwe, w dniesieniu d analizy aktualneg stanu śrdwiska raz mnitrwania jeg przyszłych zmian, b) pdejście integralne, dtyczące kreślenia działań niezbędnych d realizacji w dziedzinie chrny śrdwiska, związanych z głównymi kierunkami rzwju miasta. Metdyka pracwania Prgramu plegała na kreśleniu diagnzy stanu śrdwiska przyrdniczeg na bszarze gminy Wyskie Mazwieckie, w parciu dstępne dane. Następnie ustaln cele krótkterminwe i kierunki działania na lata Realizacji pwziętych celów mają się przyczynić zadania zawarte w harmngramie działania. Źródłem infrmacji, na pdstawie których sprządzn Prgram są: materiały przekazane w frmie ankiety przez Urząd Gminy Wyskie Mazwieckie; Strategia Rzwju Gminy Wyskie Mazwieckie d 2020; Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg Gminy Wyskie Mazwieckie; Prgram Ochrny Śrdwiska Pwiatu Wyskmazwieckieg na lata ; Plan Gspdarki Odpadami Pwiatu Wyskmazwieckieg; Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata ; Plan Gspdarki Odpadami Wjewództwa Pdlaskieg na lata ; 6

7 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY WYSOKIE MAZOWIECKIE 2.1. Dane pdstawwe Gmina Wyskie Mazwieckie płŝna jest w Plsce półncnej - wschdniej, w płudniw - zachdniej części wjewództwa pdlaskieg. Administracyjnie gmina naleŝy d pwiatu wyskmazwieckieg i zlkalizwana jest w jeg śrdkwej części. Gmina usytuwana jest w bszarze Zielnych Płuc Plski, w jednstce strukturalnej Międzyrzecze ŁmŜyńskie i Wysczyzna Wyskmazwiecka ; graniczy d półncneg zachdu z gminą Kłaki Kścielne (pwiat zambrwski), d półncy z gminą Kulesze Kścielne, d półncneg wschdu z gminą Skły, d wschdu z gminą Nwe Piekuty i d płudnia z gminami Szepietw i CzyŜew. Siec sadnicza gminy liczy 54 wsie równmiernie rzprszne, z których większści charakteryzuje się rzprszną zabudwą. Gmina Wyskie Mazwieckie zajmuje pwierzchnię ha (166,11 km 2 ) stanwi t 13 % bszaru pwiatu wyskmazwieckieg. Źródł: Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg Rysunek 1. PłŜenia gminy Wyskie Mazwieckie 7

8 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Źródł: Rysunek 2. Gmina Wyskie Mazwieckie na tle pwiatu wyskmazwieckieg Gmina Wyskie Mazwieckie wg pdziału Kndrackieg płŝna jest w mezreginie Wysczyzna Wyskmazwiecka. Krajbrazw stanwi lekk falistą, prawie płaską równinę, nachyleniu pwierzchni d 2% i większych spadkach niektórych zbczy dlin rzecznych raz pagórków kemwych wyskściach względnych d 5 12 m występujących w klicach miejscwści Tybry -Trzcianka, Tybry -Kamianka i Głasze -Puszcza. Obszar gminy wyniesiny jest kł 132 m d 164 m n.p.m. i naleŝy pd względem mrflgicznym d typu rzeźby pldwcwej. Mntnna rzeźba urzmaicna jest bniŝeniami terenu rŝnej genezie, dliny rzek: Brk, Mały Brk, Jabłnka, Ślina, Mień i innych bezimiennych cieków. Największą frmą dlinwą jest płaskdenna dlina rzeki Brk, rzcinającą ze wschdu na płudniwy zachód centralną część wysczyzny. W terenie płaskdenne dliny mrfmetryczne są zaznaczne niezbyt wyską lecz wyraźną krawędzią. RóŜnica wyskści pmiędzy najniŝszym bszarem gminy a płŝnym na półncny wschód d miejscwści Święck Wielki wynszącym 130,1 m n.p.m. raz punktem najwyŝszym płŝnym na półncny wschód d miejscwści Tybry- Olszew 159,5 m n.p.m. wynsi 29,4 m. 8

9 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 2.2. Struktura ludnściw-sadnicza Sytuacja demgraficzna Gminę Wyskie Mazwieckie zamieszkuje sób. Na przestrzeni lat bserwuje się lekki spadek liczby ludnści w gminie - Tabela nr 1. Gęstść zaludnienia na analizwanym terenie klasuję się na pzimie 31 sób/km 2. Liczba męŝczyzn (2659) przewyŝsza nad liczbą kbiet (2616). Z danych GUS wynika, Ŝe na 100 męŝczyzn przypada 97 kbiet. W latach pprzednich wskaźnik ten kształtwał się tak sam. Tabela 1. Ludnść Gminy Wyskie Mazwieckie w latach Wyszczególnienie Ludnść wg miejsca zameldwania Kbiety MęŜczyźni Ludnść wg miejsca zamieszkania Ludnść w wieku przedprdukcyjnym Ludnść w wieku prdukcyjnym Ludnść w wieku pprdukcyjnym Przyrst naturalny w liczbach bezwzględnych -1,9-3,8-3,6-0,2-3,4 Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Bank Danych Reginalnych Przyrst naturalny w 2011 rku w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynsił 0,9. Analiza pzimu przyrstu naturalneg w gminie waha się na przestrzeni lat, d rku 2010 wskaźnik nie przekrczył wartści zer (przyrst naturalny był ujemny). Ludnść gminy w wieku prdukcyjnym raz przedprdukcyjnym w rku 2010 stanwiła 80,73% gółu mieszkańców, w wieku pprdukcyjnym 19,27%. Birąc pd uwagę mŝliwść twrzenia miejscwych rynków pracy wielkści te są bardz isttne. Na przestrzeni lat liczba ludnści w wieku przedprdukcyjnym spadała z 25,07% w 2006 r. d 22,75% w 2010 r., na rzecz wzrstu liczby ludnści w wieku prdukcyjnym (54,99% w 2006 r. d 57,98% w 2010 r.). Liczba ludnści w wieku pprdukcyjnym w tym kresie utrzymywała się na dść stałym pzimie w granicach 19,2-19,9%. Liczba mieszkań (na kniec 2010 r.) w gminie, wynisła gółem 1320, izb Struktura uŝytkwania pwierzchni Pwierzchnia ewidencyjna gruntów na terenie gminy Wyskie Mazwieckie t ha (stan na dzień ). Największą pwierzchnię zajmują uŝytki rlne 71,85%, grunty 9

10 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy zabudwane i zurbanizwane 2,68% raz nieuŝytki 0,54%. Spśród uŝytków rlnych największą pwierzchnię stanwią grunty rlne 84,11% łąki i pastwiska 11,01% najmniejszy zaś udział mają sady 0,41%. Tabela 2. Struktura uŝytkwania pwierzchni ziemi w gminie Wyskie Mazwieckie w 2011 r. Wyszczególnienie Pwierzchnia [ha] Pwierzchnia uŝytków rlnych: Grunty rne Sady 68 Łąki i pastwiska 1829 Lasy 3793 Wdy 48 Grunty zabudwane i zurbanizwane 446 NieuŜytki 90 Inne 4 Ogółem Źródł: ankieta przekazana przez UG Wyskie Mazwieckie 2.3. Struktura gspdarcza gminy Wyskie Mazwieckie Ma terenie gminy Wyskie Mazwieckie w 2011 r. zarejestrwanych był 276 pdmitów gspdarczych, bejmujących 7 jednstek gspdarczych sektra publiczneg raz 269 jednstek sektra prywatneg Rysunek 3. Liczba jednstek zarejestrwnych w systemie REGON w gminie Wyskie Mazwieckie w latach Na przestrzeni lat liczba pdmitów gspdarczych wzrsła 38 jednstek gspdarczych. Wśród pdmitów gspdarczych rzpatrywanych według sektrów własnściwych, z sektra publiczneg 7 pdmitów t państwwe i samrządwe jednstki prawa budŝetweg. 10

11 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy W sektrze prywatnym zdecydwaną większść stanwią sby fizyczne prwadzące działalnść gspdarczą 230 pdmitów. Pnadt na terenie gminy funkcjnują 3 spółki handlwe raz 16 rganizacji spłecznych i stwarzyszeń. Tabela 3. Pdmity gspdarki nardwej zarejestrwane w rejestrze REGON wg sektrów własnściwych Sektry własnściwe Sektr publiczny Sektr prywatny Pdmity gspdarki nardwej gółem 7 - Państwwe i samrządwe jednstki prawa 7 - budŝetweg gółem Pdmity gspdarki nardwej gółem Osby fizyczne prwadzące działalnść gspdarczą Spółki handlwe - 3 Stwarzyszenia i rganizacje spłeczne - 16 Źródł: Reginalna Baza Danych, GUS Wśród pdmitów gspdarki nardwej analizwanych według sekcji PKD, największy udział (25,36%) mają jednstki prwadzące działalnści w zakresie handlu hurtweg i detaliczneg, naprawy pjazdów samchdwych raz mtcykli. Pdmity zarejestrwane w sektrze działalnści budwlanej raz finanswej i rlnictwa, łwiectwa raz leśnictwa 19,93% raz 13,77%. Najmniejszy udział prcentwy mają pdmity gspdarcze naleŝące d trzech sekcji PKD: dstaw wdy gspdarwanie ściekami i dpadami, infrmacji i kmunikacji raz działalnść związana z pieką zdrwtną i pieką spłeczną 0,36%, 0,72% i 0,72%. (Tabela 4) Tabela 4. Pdmity gspdarki nardwej, na terenie gminy Wyskie Mazwieckie zarejestrwane w rejestrze REGON według sekcji PKD (2009 r.) Sekcja PKD Ogółem Sektr publiczny Sektr prywatny % Ilść Ilść Ilść A Rlnictw, łwiectw i leśnictw 13, C Przetwórstw przemysłwe 2, E dstawa wdy: gspdarwanie ściekami i dpadami raz działalnścią związaną z 0, rekultywacją F Budwnictw 19, G Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych włączając mtcykle 25, H Transprt i gspdarka magazynwa 6, I Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi 2, J Infrmacja i kmunikacja 0, K Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa 2, M Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna 5, N Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca 1, O Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenie spłeczne 5, Q Opieka zdrwtna i pieka spłeczna 0, R Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją 1,

12 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Sekcja PKD S i T Pzstała działalnść usługwa i gspdarstwa dmwe zatrudniające pracwników, gspdarstwa dmwe prdukujące wyrby i świadczące usługi na własne ptrzeby Ogółem Sektr publiczny Sektr prywatny % Ilść Ilść Ilść 6, Razem 100, Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Reginalnej Bazy Danych, GUS Na terenie gminy Wyskie Mazwieckie działa wiele przedsiębirstw (wg. danych Urzędu Gminy). Największe przedsiębirstwa t: 1) Stacja Paliw i Zajazd Danks w Brzóskach- Grmkach, 2) Młyn Jabłnka Jabłnka Kścielna, 3) AUTO-HANDEL, Skup Złmu Osipy- Lepertwizna, 4) Zakład zbieranie i przetwarzania sprzętu elektrniczneg i elektrniczneg Osipy- Lepertwizna, 5) Punkt pzyskiwania i przeładunku surwców utylizacyjnych w Brzóskach Falkach. Pdmity gspdarcze funkcjnujące na terenie Gminy Wyskie Mazwieckie w 2006 rku zatrudniły 612 sób, liczba ta w 2010 rku wzrsła 15 sób i wynisła 627. Najwięcej zatrudninych jest w sektrze usługwym, rlnictw stanwi niewielki prcent. Liczba bezrbtnych w 2010 r. wynisła 170 sób. Liczba zarejestrwanych bezrbtnych, w stsunku d liczby ludnści w wieku prdukcyjnym w tym samym rku wynsiła 4,8% w tym kbiety 4,7%, męŝczyźni 4,9% ZłŜa kpalin. Na terenie gminy występują nieudkumentwane surwce mineralne przede wszystkim ilaste i kruchwe. Ilaste t w większści gliny zwałwe piaszczyste i pylaste słabej jakści częst z dmieszkami Ŝwirów i frakcji kamienistych. Psiadają ne niekrzystną zawartść węglanu wapnia. Okruchwe t w większści piaski róŝnziarniste i Ŝwiry w niewielkich ilściach raz trzy pzabilanswe złŝa trfu. Znaczenie gspdarcze ma złŝe płŝne na granicy z gminą Nwe Piekuty. Wszystkie złŝa płŝne są pd warstwą gleb chrninych (grunty rne III i IV klasy bnitacyjnej) w związku z tym ich eksplatacja jest niewskazana. Pnadt na terenie gminy mŝliwe jest pzyskiwanie takich surwców jak: - piaski (na wschód d wsi Tybry- Olszew, na półnc d wsi Tybry -Trzcianka, na półncny zachód d wsi Głasze -Górki, na płudnie d wsi Osipy -Leprtwizna i na płudnie d Brzózek Brzezińskich raz przy granicy z gminą Szepietw); 12

13 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy - Ŝwiry (na płudnie d Starej Rusi Klnii, na półnc d Nwej Rusi Klnii, na płudnie d Dąbrwy- Dzięciele, na półncny zachód d wsi Midusy -Litwa, na półncny wschód d wsi Rębiszew -Studzianki); - gliny (na półnc d wsi Jabłń- Uszyńskie). 13

14 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 3. Infrastruktura techniczna 3.1. Drgi Gmina Wyskie Mazwieckie płŝna jest wzdłuŝ waŝneg szlaku kmunikacyjneg, w ciągu drgi krajwej: - Nr 66 relacji granica Państwa Kleszczele Bielsk Pdlaski Brańsk Wyskie Mazwieckie - Zambrów. Drga krajwa na terenie gminy ma długść k. 12,20 km, c stanwi 4,47 % całej sieci kmunikacyjnej. Pnadt sieć drgwą na terenie Wyskieg Mazwieckieg twrzy fragment drgi wjewódzkiej Nr 678: Wyskie Mazwieckie Białystk długści 10,6 km (c stanwi 3,89% całej sieci kmunikacyjnej w gminie). Pzstałą sieć kmunikacyjną twrzą drgi pwiatwe i gminne. Łączna długść dróg pwiatwych wynsi 75 km z czeg 100% t drgi utwardzne (drgi pwiatwe stanwią 27,49% całej sieci kmunikacyjnej). Drgi gminne mają łączną długść 175 km z czeg 68 km (38,86%) t drgi utwardzne. Drgi gminne stanwią 64,15% całej sieci kmunikacyjnej. W latach zmdernizwana na terenie gminy Wyskie Mazwieckie 68 km dróg, 25 km wymaga jeszcze ulepszenia. W dległści 6 km d gminy przebiega pierwszrzędwa linia klejwa relacji Białystk Warszawa. Zapewnia na dstępnść d krajweg transprtu klejweg zarówn twarweg jak i pasaŝerskieg Zapatrzenie w wdę Ludnść Gminy Wyskie Mazwieckie w wdę zapatrywana jest z zasbów wód pdziemnych (6 studni), ujęcia wód pwierzchniwych nie występują. Nie występują takŝe przyzakładwych /przemysłwych ujęć wdy. Tabela 5. Kmunalne ujęcia wód pdziemnych Lp. Rdzaj ujęcia Lkalizacja Liczba studni Średnia dbwa prdukcja wdy (m 3 /dbę) Zasby eksplatacyjne (m 3 /h) 1 Jabłnka Kścielna /66 2 Kalinw -Czsnw /93 Kmunalne 3 Mazury /55 4 Bryki* 2-81/72 Źródł: Dane Urzędu Gminy Wyskie Mazwieckie, Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg * - PłŜne na terenie Gminy Szepietw jednak z wdy w nim ujmwanej krzystają mieszkańcy Gminy Wyskie Mazwieckie. Pbór wdy Głównym źródłem zapatrzenia ludnści w wdę pitną raz na ptrzeby gspdarskie są wdy pdziemne. Głównym uŝytkwanym piętrem wdnśnym jest piętr czwartrzędwe. 14

15 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Występuje n w piaszczyst Ŝwirwych warstwach międzymrenwych. Charakteryzuje się n zwierciadłem napiętym, występującym na głębkści kilkudziesięciu metrów 50 (ujęcie w Brykach)- 90 m (ujęcie w Kalinwie Czsnwie) raz zmienną wydajnścią z pszczególnych ujęć. Tabela 6. ZuŜycie wdy na ptrzeby gspdarki nardwej i ludnści Cel zuŝycia wdy ZuŜycie wdy w dam 3 /rk w latach Ogółem 265,3 272,3 277,9 283,0 322,5 326,0 Rlnictw i leśnictw Eksplatacja sieci wdciągwej ,3 265,3 271,9 275,0 319,5 326,0 w tym : eksplatacja sieci wdciągwej 256,3 261,7 268,4 270,3 319,5 326,0 gspdarstwa dmwe Źródł: Reginalna Baza Danych, GUS W 2011 rku zuŝycie wdy na ptrzeby gspdarki nardwej i ludnści wynisł k. 326,0 dam 3 /rk. Na przestrzeni lat zuŝycie wdy na ptrzeby rlnictwa i leśnictwa systematycznie malał. Odwrtną sytuację, w analgicznym kresie czasu, bserwwan w stsunku d eksplatacji sieci wdciągwej. W przeciągu rzpatrywaneg kresu nie dntwan pbru wdy na cele przemysłwe. W przypadku eksplatacji sieci wdciągwej najniŝsze zuŝycia wdy miał miejsce w 2006 rku i wynisł k. 260,3 dam 3 /rk. Największe zaś miał miejsce w 2011 k. 326,0 dam 3 /rk. RóŜnica zuŝycia między pczątkiem analizwaneg kresu a kńcem wynisła 65,7dam 3 /rk nastąpił wzrst zaptrzebwania na wdę 25,24%. W przypadku zuŝycia wdy na ptrzeby gspdarstw dmwych na przestrzeni lat zantwan wzrst zaptrzebwania 69,7 dam 3 /rk (27,19%) w stsunku d 2006 rku. W 2011 rku na terenie gminny zuŝycie wdy na jedneg mieszkańca wynisł 61,5 m 3, a w przeliczeniu na jedneg dbircę 68,5 m 3. Natmiast w pwiecie wyskmazwieckim wskaźniki te są niŝsze i wynszą dpwiedni 49,8 m 3 raz 54,7 m 3. Wdciągi Na terenie gminy funkcjnują cztery linie wdciągwe. - wdciąg Jabłnka Kścielna pbiera wdę z dwóch studni głębinwych. Krzystają z nieg 23 wsie w tym wsie z gmin ściennych Kulesze Kścielne i Zambrów. Na terenie gminy krzysta z nieg 1577 mieszkańców; - wdciąg grupwy Mazury pbiera wdę z dwóch studni głębinwych. D wdciągu pdłącznych jest sześć wsi (465 sób z terenu gminy) raz dwie wsie z ternu gminy Nwe Piekuty. 15

16 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy - wdciąg Kalinw -Czsnw bsługuje 21 wsi z terenu gminy (3486 sób) i dwie z terenu gminy Kulesze Kścielne. - wdciąg Bryki. Dwa statnie wdciągi są własnścią gminy Szepietw (zarówn sieć jak i stacja uzdatniania wdy) W 2011 rku zstała zakńczna gruntwna mdernizacja stacji uzdatniania wdy z udziałem śrdków unijnych. Zastswan m.in. najnwszą mŝliwą technlgie napwietrzania wdy wykrzystującą wieŝę typu BART itp. Pzstałe wsie nie krzystają z wdciągów zlkalizwanych na terenie gminy, są pdłączne d wdciągów innych gmin np. Kłaki Kścielne wieś Rębiszew -Studzianki (wdciąg Szczdruchy ). Na terenie gminy występują równieŝ indywidualne studnie wiercne, płŝne pza zasięgiem sieci wdciągwej. Tabela 7. Sieć wdciągwa na terenie gminy Wyskie Mazwieckie Wyszczególnienie Jedn. Lata miary długść czynnej sieci rzdzielczej km 132,31 132,9 133,31 133,31 133,31 133,31 płączenia prwadzące d budynków mieszkalnych i szt zbirweg zamieszkania wda dstarczana gspdarstwm dam 3 250,8 251,5 257,2 258,9 308,3 314,8 dmwym ludnść krzystająca z sieci szt wdciągwej zuŝycie wdy na 1 mieszkańca m 3 48,7 50,1 51,3 51,7 61,5 - Źródł: Dane Urzędu Gminy Wyskie Mazwieckie, Reginalna Baza Danych, GUS W 2011 rku długść czynnej sieci wdciągwej wynisła 133,31 km przy 1254 pdłączeniach prwadzących d budynków mieszkalnych i zbirweg mieszkalnictwa. Ludnść krzystająca z sieci wdciągwej stanwiła 99,9% (5528). Stpień zwdciągwania gminy Wyskie Mazwieckie jest wyŝszy d stpnia zwdciągwania pwiatu wyskmazwieckieg, który wynsi 91,4%. Długść sieci wdciągwej w przeliczeniu na jednstkę pwierzchni na terenie gminy siągnęła wartść 107,8 km/km 2 i jest zdecydwanie wyŝsza d pwiatwej 79,3 km/km 2. 16

17 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 3.3. Kanalizacja i czyszczanie ścieków Na terenie gminy nie ma zbirczeg sytemu dprwadzania ścieków kmunalnych. Nie ma równieŝ gminnej czyszczalni ścieków. Ścieki sanitarne dprwadzane są d przydmwych zbirników bezdpływwych (szamb). Zanieczyszczenia w nich nagrmadzne wywŝne są d miejskiej czyszczalni ścieków w mieście Wyskie Mazwieckie. ZwaŜywszy Ŝe zbirniki te nie są wystarczając szczelne nie czyszczne ścieki mgą przedstawać się d gruntu i zanieczyszczać wdy pdziemne. Mając na uwadze rlniczy charakter raz czynniki techniczne i eknmiczne gmina prmuje wśród mieszkańców budwę przydmwych czyszczalni ścieków. W latach na jej terenie pwstał 361 takich biektów. Pnadt w rku 2011 wybudwan indywidualną czyszczalnie ścieków przy Zesple Szkół w Jabłnce Kścielnej Gspdarka dpadami Zgdnie z infrmacjami zawartymi w Planie Gspdarki Odpadami Wjewództwa Pdlaskieg na lata gminę Wyskie Mazwieckie zakwalifikwan d reginu zachdnieg. Jest na przyprządkwana Reginalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Kmunalnych w Czerwnym Brze. Instalacja jest uruchmina i funkcjnuje. Z zakładem w Czerwnym Brze współpracwać będzie m.in.: stacja przeładunkwa w gminie Wyskie Mazwieckie. Szczegółwe infrmacje na temat gspdarki dpadami zawarte są w bwiązującym Planie Gspdarki Odpadami dla Wjewództwa Pdlaskieg na lata przyjętym uchwałą Nr XX/233/12 Sejmiku Wjewództwa Pdlaskieg w dniu 21 czerwca 2012 r. Zgdnie z nwelizacją ustawy dpadach sprządzane będą jedynie wjewódzkie plany gspdarki dpadami, w których t zapisane będą cele i kierunki działań w zakresie gspdarki dpadami Gazwnictw Przez teren gminy przebiega gazciąg wyskieg ciśnienia relacji Białystk Łapy Wyszków średnicy 250 mm. Zapatruje n zarówn miast jak i gminę w gaz pprzez stację redukcyjn pmiarwą I-g stpnia wydajnści 3500 m 3 /d zlkalizwaną we wsi Mastyki Rzym. W 1994 pracwan Kncepcje gazyfikacji gminy Wyskie Mazwieckie zakładała na bjęcie gazyfikacją 54 wsi. D rku 2010 zrealizwan 24 km sieci średnieg ciśnienia. Gazciągiem bjęt 10 wsi: Mystki- Rzym, Brzóski Brzezińskie, Brzóski -Markwizna, Brzóski Stare, Brzóski -Tatary, Brzóski -Falki, Brzóski -Grmki, Wróble, Buczyn -Miksy i Kalinw -Czsnw. Zasilanie lewstrnnej części gminy zaplanwan ze stacji redukcyjn pmiarwej w rejnie wsi Tybry- Misztale. Zwarzywszy na małe zaintereswanie inwestycje przesunięt na przyszłe lata. 17

18 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Tabela. 8 Sieć gazwa na terenie gminy. Wyszczególnienie Jedn. Lata miary długść czynnej sieci rzdzielczej km 55,360 56,360 55,246 55,246 55,246 - gółem długść czynnej sieci km 35,480 36,480 35,365 35,365 35,365 - przemysłwej czynne przyłącza d budynków mieszkalnych i szt niemieszkalnych zuŝycie gazu na 1mieszkańca m 3 40,8 6,2 5,1 12,0 8,6 - Źródł: Reginalna Baza Danych, GUS W 2010 rku długść czynnej sieci gazwej wynisła 55,246 km przy 20 pdłączeniach prwadzących d budynków mieszkalnych i niemieszkalnych. Ludnść krzystająca z sieci gazwej stanwiła jedynie 1,4% (75 sób). Stpień zgazyfikwania gminy Wyskie Mazwieckie jest mniejszy d stpnia zgazyfikwania pwiatu wyskmazwieckieg, który wynsi 3,5%. Długść sieci gazwej w przeliczeniu na jednstkę pwierzchni na terenie gminy siągnęła wartść 11,9 km/km 2 i jest zdecydwanie wyŝsza d pwiatwej 3,8 km/km 2. NaleŜy pdkreślić Ŝe Wyskie Mazwieckie jest jedną z nielicznych w wjewództwie pdlaskim gmin zgazyfikwanych. Pnadt przez teren gminy przebiega gazciąg tranzytwy Rsja Niemcy. Utrzymuje się równieŝ tereny zarezerwwane dla realizacji sieci drugiej nitki gazciągu tranzytweg Jamał Rsja Niemcy Ciepłwnictw Na terenie gminy dminują indywidualne źródła ciepła w zabudwie jednrdzinne i wielrdzinnej. Nie ma równieŝ duŝych biektów przemysłwych, które w pwaŝny spsób mały by wpływ na jakść warunków aersanitarnych. Działalnść gspdarcza prwadzna jest w niewielkim zakresie małych zakładów usługw rzemieślniczych. Źródłem nieprzyjemnych zapachów i drów są natmiast duŝe biekty hdwlane trzdy chlewnej i bydła w technlgii bezściółkwej Infrastruktura energetyczna Na bszarze Wyskieg Mazwieckieg znajduje się 70 stacji transfrmatrwych mcy 15/0,4 kv. Gmina zasilana jest energią elektryczną ze znajdującej się na je terenie stacji transfrmatrwej 110/15kV/GPZ. Prąd d pszczególnych gspdarstw rzprwadzny jest za pmcą linii napwietrznych 15 kv z istniejącej stacji transfrmatrwej 110/15 kv/gpz/ Wyskie Mazwieckie. 18

19 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Pnadt na jej bszarze zlkalizwane są teŝ linie elektrenergetyczne 110 kv krajweg systemu sieci wyskieg napięcia: Zambrów Wyskie Mazwieckie, Wyskie Mazwieckie CzyŜew, Wyskie Mazwieckie Białystk raz Wyskie Mazwieckie Ciechanwiec. Gmina psiada teŝ tereny zarezerwwane dla realizacji linii energetycznej 400 kv GPZ Ełk GPZ Narew. W chwili sprządzania aktualizacji dkumentu prwadzne były działania inwestycyjne na jej ternie w tym zakresie Energia dnawialna Odnawialne źródła energii zyskują ppularnść ze względu na t, Ŝe są nieszkdliwe dla śrdwiska, a ich zasby uzupełniają się w naturalnych prcesach. W perspektywie wyczerpujących się źródeł energii knwencjnalnej (węgiel, gaz ziemny, rpa naftwa), knieczne jest pdjęcie czynnści zmierzających d wprwadzenia alternatywnych źródeł energii: bimasy, energii wdy, energii wnętrza ziemi (energia getermalna), energii wiatru i energii Słńca. Bimasa Aktualnie najbardziej rzpwszechninym źródłem energii dnawialnej jest bimasa. Zgdnie z Rzprządzeniem Ministra Gspdarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółweg zakresu bwiązków uzyskania i przedstawienia d umrzenia świadectw pchdzenia, uiszczenia płaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytwrznych w dnawialnych źródłach energii raz bwiązku ptwierdzenia danych dtyczących ilści energii elektrycznej wytwrznej w dnawialnym źródle energii (Dz. U. Nr 156, pz. 969 z późn. zm. Dz.U., 2010 nr 34 pz. 182) bimasa t stałe lub ciekłe substancje pchdzenia rślinneg lub zwierzęceg, które ulegają bidegradacji, pchdzące z prduktów, dpadów i pzstałści z prdukcji rlnej raz leśnej, a takŝe przemysłu przetwarzająceg ich prdukty, a takŝe część pzstałych dpadów, które uległy bidegradacji. D celów energetycznych wykrzystuje się drewn i dpady z przerbu drewna, rśliny pchdzące z upraw energetycznych (wierzba wiciwa, rdest, trzcina psplita), prdukty rlnicze raz dpady rganiczne z rlnictwa. Kszty grzewania takim paliwem, w specjalnie zmdernizwanych ktłwniach, są aktualnie niŝsze d ksztów grzewania lejem pałwym. Głównymi zaletami bimasy jest brak szkdliweg wpływu na śrdwisk, a szczególnie na stan pwietrza atmsferyczneg. Ilść dwutlenku węgla emitwana d atmsfery pdczas spalania bimasy równwaŝna jest ilścią CO 2 pchłanianą przez rśliny w prcesie ftsyntezy. Pnadt zaptrzebwanie na bimasę mŝe się przyczynić d zagspdarwania nieuŝytków, czy teŝ unieszkdliwienia niektórych dpadów. Największy udział wśród dnawialnych źródeł energii w wjewództwie pdlaskim ma właśnie bimasa. Łączna mc biektów wykrzystujących d celów energetycznych bimasę pd róŝnymi pstaciami wynsi 141,10 MW. D największych naleŝą ktłwnia w Białusach (pw. skólski) mcy 45 MW, ktłwnia w Czarnej Białstckiej (pw. białstcki) mcy 14 MW, 19

20 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy ktłwania w Hajnówce mcy 40 MW, ktłwania w Skółce mcy 10 MW raz ktłwnia w Fabryce Mebli Frte w Suwałkach mcy 2 x 4,65 MW. Energia wdy Klejnym źródłem energii dnawialnej jest energia wdy. W Plsce nie występują jednak zbyt krzystne warunki d rzwju energetyki wdnej. Większść technicznych zasbów hydrenergetycznych przypada na Wisłę. Energia wdy, pdbnie jak pzstałe dnawialne źródła energii, jest w zasadzie nieszkdliwa dla śrdwiska. Wśród największych zalet hydrenergetyki wymienia się m.in. mŝliwść wykrzystania zbirników wdnych d rybłówstwa, rekreacji, czy teŝ chrny przeciwpŝarwej. Charakter wjewództwa pdlaskieg i istniejące warunki nie sprzyjają budwie elektrwni wdnych. Brak jest duŝych cieków wdnych znaczącym ptencjale energetycznym. Pmim t na Pdlasiu istnieje 11 biektów łącznej mcy 818 kw prdukujących w ciągu rku 20,64 TJ energii elektrycznej. Największe z nich znajdują się w miejscwści Rygl na rzece Czarna Hańcza (pw. augustwski) 160 kw, w Nwej Łuce na Siemianówce (pw. hajnwski) 166 kw i w Augustwie na rzece Netta 120 kw. Na terenie pwiatu wyskmazwieckieg, d któreg naleŝy gmina, zlkalizwane są trzy małe elektrwnie wdne mcy 0,16 MW kaŝda (miejscwści Ciechanwiec, Klukw i Kstry Pdsędkwięta). Nśnikiem energii jest rzeka Nurzec. Energia słneczna Prmieniwanie słneczne wykrzystywane jest d prdukcji energii elektrycznej i cieplnej. D prdukcji prądu bezpśredni z prmieniwania słneczneg słuŝą gniwa ftwltaiczne. Natmiast klektr słneczny jest urządzeniem umŝliwiającym przetwrzenie energii słnecznej w energię cieplną. Ocenin, Ŝe w Plsce klektry słneczne są w stanie zapewnić k. 60% rczneg zaptrzebwania dmu jednrdzinneg na energię cieplną, pd warunkiem dpwiedniej budwy biektu. Wykrzystanie ptencjału energii słnecznej uzaleŝnine jest d warunków helienergetycznych. W Plsce najmniej krzystne warunki helienergetyczne panują m.in. w klicach Warszawy, ze względu na znaczne zanieczyszczenie. Przebieg pór rku raczej uniemŝliwia zastswanie energii Słńca (w kresie jesienn-zimwym sezn grzewczy przypada jedynie kł 20% całkwiteg rczneg nasłnecznienia). Taki rzkład nasłnecznienia w ciągu rku pzwala natmiast wykrzystać klektry słneczne w rlnictwie (kres maksymalneg nasłnecznienia pkrywa się z kresem suszenia pasz bjętściwych). Stswanie gniw ftwltaicznych i klektrów słnecznych ma jedynie pzytywny wpływ na śrdwisk. Wykrzystanie energii słnecznej nie pwduje emisji zanieczyszczeń. Jak wadę stswania teg typu energii uwaŝa się wyski kszt urządzeń. 20

21 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Na całym bszarze wjewództwa pdlaskieg panują zbliŝne warunki slarne dla pzyskania energii (przedział pmiędzy MJ/m 2 ). Wykrzystuje się ją głównie d pdgrzewania wdy uŝytkwej i zasilania znakwania drgweg za pmcą mdułów ftwltaicznych Największe instalacje klektrów słnecznych pwstały w następujących biektach: - Urząd Gminy Janów pwiat skólski; - siedziba Wigierskieg Parku Nardweg w Krzywem pwiat suwalski; - sady słuŝbwe na trenie Wigierskieg Parku Nardweg pwiatu suwalski. Energia wiatru Jednym ze źródeł energii dnawialnej jest takŝe energia wiatru. Jej wykrzystanie wymaga dpwiednich warunków, a szczególnie stałeg występwania wiatru kreślnej prędkści. Prędkść wiatru, przy której praca elektrwni wiatrwych uznawana jest za ptymalną, t m/s. W Plsce najkrzystniejsze warunki d rzwju energetyki wiatrwej występują w wjewództwie pmrskim i zachdnipmrskim. Wśród zalet wykrzystywania energii wiatru wymienia się głównie niewyczerpywalnść raz brak emisji zanieczyszczeń d śrdwiska. Istnieją głsy twierdzące, Ŝe elektrwnie wiatrwe nie pzstają jednak bez wpływu na ludzi, ptaki i krajbraz. Jak negatywne ddziaływanie wymienia się wytwarzany przez turbiny elektrwni jednstajny hałas, który ma niekrzystny wpływ na sampczucie człwieka. W takich przypadkach prpnuje się ustanwienie stref chrnnych wkół masztów elektrwni (szerkść strefy 500 m). Wśród wad elektrwni wiatrwych wskazuje się równieŝ na niebezpieczeństw grŝące ptakm. Jedynie niektóre grna naukwe utrzymują, Ŝe ptaki migrujące psiadają zdlnść mijania elektrwni. Pnadt wpływ elektrwni wiatrwych rzpatruje się takŝe w dniesieniu d krajbrazu. Farmy wiatrwe zajmują znaczne pwierzchnie, a ich lkalizacja częst dtyczy turystycznych terenów nadmrskich. Przyjmuj się, Ŝe eksplatacja siłwni wiatrwych jest płacalna, gdy ptencjał energetyczny wynsi, c najmniej 1 MWh/m 2 *rk. W przypadku wjewództwa pdlaskieg, w jeg półncnej części warunki są znacznie krzystniejsze (d 1,5 MWh/m 2 *rk) niŝ w jeg pzstałej części, gdzie ptencjał energetyczny kreślany jest jak niepłacalny dla siłwni wiatrwych. Energia wnętrza Ziemi Klejnym źródłem energii dnawialnej jest energia getermalna, pchdzącą z wnętrza Ziemi. Plska psiada znaczny ptencjał i zasby energii getermalnej, związanej przede wszystkim z wdami pdziemnymi temperaturze C, na głębkści d 4 km. Większść zasbów wód getermalnych w Plsce występuje w bszarze NiŜu, Sudetów i Karpat. W statniej dekadzie XX wieku energię getermalną zaczęt wykrzystywać w ciepłwnictwie, a następnie w rlnictwie i hdwli ryb. Ciepłwnictw getermalne przynsi znaczne efekty eklgiczne. Rzwój 21

22 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy ciepłwnictwa parteg energię getermalną przyczyni się d redukcji ilści spalanych tradycyjnych paliw i emitwanych zanieczyszczeń. Pnadt istnieją takŝe mŝliwści generacji elektrycznści, d której w układzie binarnym stsuje się wdy temperaturze kł 100 C. Szansą na zagspdarwanie energii getermalnej jest równieŝ dzysk ciepła z płytkich pzimów gruntu (temperatury d kilkunastu stpni Celsjusza). UmŜliwia t pzyskiwanie i uŝytkwanie ciepła. D teg celu słuŝą pmpy ciepła, które pzwalają grzewać, jak równieŝ klimatyzwać budynki raz przygtwywać ciepłą wdę uŝytkwą. Pmpy ciepła, w zimie transmitują ciepł z wnętrza ziemi d budynku, a latem z wnętrza budynku d ziemi. Pmpy zwierają nietksyczne, niepalne i bilgicznie degradwane czynniki rbcze. Instalacja nie emituje hałasu, a czas eksplatacji sięga lat. Największe instalacje pmp ciepła znajdują się w następujących miejscwściach: - Drhiczynie budynek Kurii Diecezjalnej; - Łupiankach Starych; - Uhwie; - Krzywe na terenie Wigierskieg Parku Nardweg; 22

23 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy 4. Racjnalne uŝytkwanie zasbów naturalnych na terenie gminy Wyskie Mazwieckie PniŜszy rzdział przedstawia syntetyczną cenę stanu pszczególnych elementów śrdwiska naturalneg w gminie Wyskie Mazwieckie wraz ze wskazaniem najwaŝniejszych prblemów w racjnalnym uŝytkwaniu zasbów naturalnych. Źródłem danych wykrzystanych w pracwaniu są publikacje Wjewódzkieg Inspektratu Ochrny Śrdwiska w Białymstku raz dane statystyczne Główneg Urzędu Statystyczneg. Jak bazę danych ptraktwan takŝe Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata raz Prgram Ochrny Śrdwiska dla pwiatu wyskmazwieckieg na lata Wdy Zasby wdne Wdy pdziemne Na terenie gminy występują dwa zasadnicze pzimy wdnśne w utwrach czwartrzędwych. Pierwszy pzim wdnśny wdy gruntwe, eksplatwany jest przez studnie gspdarcze (kpane) i występują na głębkści d 1 m d kilkunastu metrów pniŝej pwierzchni tereny. Są t wdy gruntwe zwierciadle swbdnym lub napiętym i dść zróŝnicwanej wydajnści pszczególnych ujęć. Strefa bejmująca bszar dlin i bniŝeń raz fragmenty wysczyzny, gdzie wda gruntwa twrzy jeden pzim zwierciadle swbdnym, utrzymującym się w utwrach przepuszczalnych dbrych warunkach infiltracyjnych. W brębie tej strefy wda gruntwa utrzymuje się głównie w przepuszczalnych piaszczystych sadach hlceńskich i plejstceńskich. Wdy hlceńskie kntaktują się z wdami plejstceńskimi i są ze sbą hydrstatycznie związane wskazują uzaleŝnienie kreswych wahań d wyskści stanu wód w rzekach. Głębkść występwania zwierciadła wdy gruntwej wiąŝe się ściśle z wyniesieniem terenu nad pzim mrza i waha się d 1,0 m d 4,0 m pd pwierzchnią terenu. Najpłytsze występwanie wdy gruntwej związane jest z hlceńskimi madami budującymi dna dlin rzecznych bniŝeń terenwych, gdzie zwierciadł wdy układa się z reguły płycej niŝ 2,0 m pniŝej pzimu terenu. Strefa bejmująca bszary pzadlinne, gdzie ciągłść pzimu wód gruntwych mŝe ulegać zakłócenim na skutek występwania d pwierzchni (lub płytk w pbliŝu) gruntów trudnej przepuszczalnych, grszych warunkach infiltracyjnych tj. głównie glin zwałwych budujących przewaŝającą część bszaru wysczyzny. Występwanie wdy w glinach związane jest głównie z drbnymi przewarstwieniami piaszczystymi, w przypadku gdy zwierciadł wdy jest napięte i mŝe występwać na zmiennej głębkści nie wykazując Ŝadnej zaleŝnści d knfiguracji terenu. W brębie tej strefy zwierciadł wdy gruntwej mŝe równieŝ utrzymywać się w przepuszczalnych 23

24 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy sadach piaszczystych pdścielnych trudn przepuszczalnymi glinami. Wdy śródglinwe i marginalne występują prawie z reguły na głębkści większej niŝ 2,0 m.p.p.t., a ich kreswe wahania są ściśle uzaleŝnine d wielkści i intensywnści padów atmsferycznych. Drugi czwartrzędwy pzim wdnśny występuje w piaszczyst Ŝwirwych warstwach międzymrenwych. Charakteryzują się ne zwierciadłem napiętym, występującym na głębkści kilkudziesięciu metrów raz zmienna wydajnścią z pszczególnych ujęć, uzaleŝniną d miąŝszści i wykształcenia litlgiczneg warstwy wdnśnej. Pzim ten ujmują studnie głębinwe (wiercne) wyknane dla ptrzeb wdciągu miejskieg w Wyskiem Mazwieckiem i miejscwści Mastki Rzym, jak równieŝ studnie zapatrujące w wdę pszczególne instytucje i zakłady przemysłwe na terenie gminy. Wg infrmacji zwartych w Studium zapatrzenia rlnictwa i wsi w wdę bszaru wjewództwa łmŝyńskieg przewaŝająca część bszaru gminy płŝna jest w strefie występwania spągu uŝytkwej warstwy wdnśnej na głębkści m, przy wydajnściach mŝliwych d uzyskania z pjedynczej studni wiercnej w granicach m 3 /h raz pwyŝej 60 m 3 /h. Stsunkw niewielki pwierzchniw bszar bejmujący płudniw zachdnią część gminy charakteryzuje się znacznie grszymi warunkami d budwy ujęć wdnych z uwagi na płŝenie w strefie występwania spągu uŝytkwej warstwy wdnśnej na głębkści m, przy wydajnściach d uzyskania w studni pniŝej 10 m 3. Wdy pwierzchniwe Teren gminy Wyskie Mazwieckie wyróŝnia się gęstą siecią dpływów wód pwierzchniwych naleŝących d drzecza Narwi i Bugu. Linia działu wdneg dzieląceg bszar zlewni Narwi i Bugu przebiega ze wschdu na zachód. Przez bszar gminy przepływają rzeki Brk, Mały Brk, Rkitnica, Jabłnka i Ślina raz liczne bezimienne niewielkie cieki wdne. Drzecze Narwi teren płŝny jest na półnc d linii wddziałwej. Głównym dbirnikiem wód pwierzchniwych jest tu rzeka Jabłnka ( długści na ternie gminy 9,7 km), Ślina ( długści na terenie gminy 6,3 km) i Rkietnica ( długści na terenie gminy 1,0 km). Źródła Jabłnki i Śliny znajdują się na terenie gminy. D rzek tych wpływają liczne bezimienne cieki. Drzecze Bugu zajmuje centralną i płudniwą część bszaru gminy, usytuwaną na płudnie d linii wddziałwej. Teren ten jest dwadniany prze rzekę Brk ( długści na terenie gminy 15,5 km) raz jej dpływ Brk Mały ( długści na terenie gminy 3,8 km). Pnadt niewielka część teg bszaru dwadniana jest takŝe przez rzekę Mień ( długści na terenie gminy 1,2 km). Rzeka Brk jest największą rzeką w brębie gminy, przepływa przez jej centralną część ze wschdu na płudniwy zachód. W jej zlewni płŝnych jest 21 miejscwści 24

25 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy Jakść wód Jakść wód pdziemnych Badaniami jakści wód pziemnych na terenie pwiatu wyskmazwieckieg (d któreg zaliczana jest gmina) zajmuje się Państwwy Instytut Gelgiczny. Na terenie pwiatu zlkalizwane są dwa punkty pmiarw kntrlne punkt nr 1681 płŝny w Wyskiem Mazwieckiem raz punkt nr 1882 w Kbylinie -Kuleszkach. Wyniki przeprwadznych badań w brębie bu punktów wskazują na III klasę czystści wdy dbreg stanu chemiczneg. Większść wskaźników mieściła się w I i II klasie czystści. D klasy III kwalifikwały się tylk stęŝenia wdrwęglanów i Ŝelaza, zaliczanych d naturalnych wskaźników twardści wdy. Wdy pziemne naleŝą d zasbów naturalnych, craz bardziej zagrŝne są zanieczyszczeniami z pwierzchni ziemi. Na terenie gminy znajduje się duŝa ilść gspdarstw rlnych skncentrwanej prdukcji zwierzęcej, które prdukują znaczne ilści gnjwicy. Knieczna jest zatem szczególna chrna wód pdziemnych, gdyŝ są t zasby niednawialne. W szczególnści niezbędna jest chrna znacznych bszarów, pd którymi znajdują się Główne Zbirniki Wód Pdziemnych. Jakść wód wdciągwych Jakść wdy dstarczanej przez wdciągi w duŝej mierze jest zaleŝna d źródła jej pbru raz ewentualneg systemu jej uzdatniania. Zasadnicz im większa wydajnść wdciągów tym lepsza jakść wdy, głównie ze względu na eksplatację jakściw lepszych zasbów raz na efektywniejsze systemy uzdatniania wdy. W ciągu statnich lat nastąpiła generalna pprawa jakści wdy dstarczanej mieszkańcm pprzez systemy wdciągwe, niezaleŝnie d ich wydajnści. Wdy wgłębne dstarczne siecią wdciągwą pddawane są uzdatnieniu z zastswaniem najnwszych dstępnych technlgii. Dzięki temu parametry rganleptyczne raz fizyk-chemiczne, a szczególnie zawartść manganu i Ŝelaza w dstarczanej wdzie, ulega pprawie. Pdczas prcesu czyszczania wdy prwadzne są badania, które mają na celu kntrlę jej jakści. Na pdstawie infrmacji z Pdlaskieg Państwweg Wjewódzkieg Inspektratu Sanitarneg w Białymstku na terenie gminy wszystkie dpuszczalne wskaźniki wdy pitnej mieszczą się w nrmie. Jakść wód pwierzchniwych Oceny jakści wód pwierzchniwych dknan na pdstawie badań przeprwadznych przez Wjewódzki Inspektrat Ochrny Śrdwiska w Białymstku (Delegatura w ŁmŜy w 2011 rku). Na terenie pwiatu wyskmazwieckieg w ramach prgramu mnitringu wód płynących przeprwadzn badania dwóch rzek. Z punktu widzenia gminy największe znaczenie ma jakść wód w rzece Brk (punkt pmiarwy m. Ołdaki). 25

26 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy - Ocena stanu eklgiczneg na pdstawie elementu MIR (makrfitweg wskaźnika rzeczneg) wskazała dbry stan wód. Jednak z uwagi na liczne przekrczenia wartści wskaźników fizykchemicznych zakwalifikwały badaną JCW d umiarkwaneg stanu eklgiczneg III klasa. Przekrczenia wartści wskaźników fizykchemicznych wystąpiły dla aztu amnweg, aztu Kjeldahla, aztu aztynweg, gólneg raz fsfru gólneg. - Ocena stanu chemiczneg JCW wskazała pniŝej dbreg ze względu na przekrczenia sumy grup wielpierścieniwych węglwdrów armatycznych (WWA). - Stan sanitarny kreśln jak bardz niekrzystny i znacznie grszy niŝ w 2010 r. z uwagi na duŝą zawartść bakterii z grupy E. cli. Wdy na terenie gminy ulegają degradacji na skutek spłukiwania przez pady atmsferyczne, zanieczyszczeń z łąk, bszarów leśnych i terenów zurbanizwanych. Na pgarszanie się parametrów wód wpływają zanieczyszczenia kmunikacyjne, wytwarzane przez śrdki transprtu drgweg i klejweg, zanieczyszczenia przenikają takŝe z nieszczelnych kanałów ściekwych lub sadwych. ZagrŜeniem dla czystści wód pwierzchniwych jest równieŝ niedpwiednie zagspdarwanie bszarów węzłów hydrgraficznych, stref wddziałwych i stref przywdnych. W strefach przywdnych głównym zagrŝeniem jest brak dpwiednich pasów zieleni izlacyjnej. Pnadt duŝy wpływ na jakść wód mają spływy bszarwe z terenów uŝytkwanych rlnicz. Na terenie gminy znajduje się znaczna ilść gspdarstw rlnych skncentrwanej prdukcji zwierzęcej, które prdukują znaczne ilści gnjwicy. Nawóz ten niewłaściwie przechwywany i wykrzystywany stanwi ptencjalne zagrŝenie dla wód pwierzchniwych jak i pdziemnych. Wielkści ładunków zanieczyszczeń są trudne d szacwania. W latach przeciętne zuŝycie nawzów sztucznych NPK wynsił 94,5 kg NPK/h; nawzów wapniwych 13,4 kg CaO raz brnika 88,7 kg/ha. Trudnym d zmierzenia źródłem zanieczyszczenia wód pwierzchniwych są niekntrlwane spływy pwierzchniwe z bszarów rlnych, w tym chemizwanych i nawŝnych. Na terenie gminy znajduje się znaczna ilść gspdarstw rlnych skntrwanej prdukcji zwierzęcej, które prdukują znaczne ilści gnjwicy. Nawóz ten niewłaściwie przechwywany i wykrzystywany stanwi ptencjalne zagrŝenie dla wód pwierzchniwych i pdziemnych. Pwiat wyskmazwiecki d któreg naleŝy gmina zstał wyznaczny przez RZGW w Warszawie jak Obszar Szczególnie NaraŜny na eutrfizację ze źródeł rlniczych. tzw. OSN (rzprządzenie Nr 14/2012 z dnia 8 października 2012 r. przyjęte Dz.U. Wj. Pdl. z dnia 16 października 2012 r. pz. 2982). Klejnym zagrŝeniem są ścieki z gspdarstw rlnych w większści grmadzne w zbirnikach, częst nieszczelnych, z których zanieczyszczenia przedstają się d wód pwierzchniwych lub d ziemi. Brak danych dtyczących ilści, a zwłaszcza stanu techniczneg tych biektów, nie pzwala szacwać wpływu teg źródła zanieczyszczeń na śrdwisk. Krzystnym 26

27 Prgram Ochrny Śrdwiska Gminy Wyskie Mazwieckie na lata z uwzględnieniem perspektywy zjawiskiem jest intensywny rzwój w statnich latach przydmwych czyszczalni ścieków, które w znaczący spsób zapbiegają przedstawaniu się d wód i d ziemi nieczyszcznych ścieków pchdzenia rlniczeg i kmunalneg Pwietrze atmsferyczne Jakść pwietrza Wjewódzki Inspektrat Ochrny Śrdwiska w Białymstku crcznie dknuje ceny stanu jakści pwietrza atmsferyczneg (art.89 Prawa Ochrny Śrdwiska), na pdstawie pmiarów prwadznych w ramach Państwweg Mnitringu Śrdwiska. W celu kreślenia przestrzenneg rzkładu zanieczyszczeń, wjewództw pdlaskie pdzielne jest na strefy. Gmina Wyskie Mazwieckie naleŝy d pwiatu wyskmazwieckieg przynaleŝąceg d strefy pdlaskiej ( kdzie PL 2002). W rku 2011 WIOŚ w Białymstku (Delegatura ŁmŜa) dknał pmiaru zanieczyszczeń pwietrza pd kątem chrny zdrwia. Klasyfikacja bjęła miedzy innymi cenę pzimu substancji takich jak: dwutlenek węgla, dwutlenek aztu, pył zawieszny PM10 i PM2,5, łów, zn, tlenek węgla, benzen, bez(a)piren, arsen, nikiel i kadm. Wyniki pmiarów przedstawine są w pniŝszej tabeli. Tabela 9. Klasyfikacja stref pszczególnych zanieczyszczeń: kryterium chrny zdrwia Nazwa strefy Symble klasy wynikwej dla pszczególnych zanieczyszczeń dla bszaru całej strefy Kd strefy PM2,5 SO 2 NO 2 PM10 Pb C 6 H 6 CO O 3 As Ni Cd B(a)P dp. PM2,5 dc pdlaska PL.2002 A A C A A A A A A A A C C Źródł: Ocena pzimu substancji w pwietrzu i klasyfikacja stref wjewództwa pdlaskieg w 2011 r., WIOŚ, Białystk, 2012 rk Na analizwanym bszarze strefy pdlaskiej bserwwan przekrczenia pyłu zawieszneg PM10 raz PM2,5 (zarówn pzimu dpuszczalneg jak i dcelweg). NaleŜy jednak pdkreślić Ŝe w skład strefy pdlaskiej wchdzą wszystkie pwiaty z terenu wjewództwa pdlaskieg, drugą strefę twrzy zaś miast Białystk. W związku z tym uzyskane wyniki nie dtyczą tylk gminy Wyskie Mazwieckie. W celu chrny pwietrza przed nadmierną emisją pyłu pdjęt szereg działań naprawczych m.in. pracwan prgramy chrny pwietrza jak równieŝ zastrzn kntrle w najbardziej uciąŝliwych zakładach. Dknan równieŝ pmiaru pzimu zanieczyszczeń pd względem chrny rślin. Klasyfikacja bjęła cenę pzimu dwutlenku węgla, tlenki aztu i zn. Wyniki pmiarów zanieczyszczeń pwietrza przedstawin pniŝej. Tabela 10. Klasyfikacja stref pszczególnych zanieczyszczeń: kryterium chrny rślin Nazwa strefy Kd strefy Symbl klasy wynikwej dla pszczególnych zanieczyszczeń dla bszarów całej strefy Klasa gólna strefy SO 2 NO X O 3 pdlaska PL.2002 A A A A Źródł: Ocena pzimu substancji w pwietrzu i klasyfikacja stref wjewództwa pdlaskieg w 2011 r., WIOŚ, Białystk, 2012 rk 27