PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO DO ROKU 2020

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO DO ROKU 2020 Białystk, dnia r.

2 Opracwanie wyknane na zlecenie: Zarządu Wjewództwa Pdlaskieg Wyknawca: Instytut Zrównważneg Rzwju Sp. z.. ul. Elewatrska 17 lk Białystk Autrzy: Agnieszka Kasperwicz Aneta Łtk Barbara Wacław Nrbert Brzstwski Prjekt współfinanswany przez Unię Eurpejską z Eurpejskieg Funduszu Rzwju Reginalneg w ramach Reginalneg Prgramu Operacyjneg Wjewództwa Pdlaskieg na lata

3 Wykaz skrótów DK - drga krajwa GZWP - główny zbirnik wód pdziemnych GUS - Główny Urząd Statystyczny JCW - jednlite części wód pwierzchniwych JCWPd - jednlite części wód pdziemnych KPPZK - Kncepcja Plityki Przestrzenneg Zagspdarwania Kraju NATO - Organizacja Traktatu Półncnatlantyckieg n.p.m. - nad pzimem mrza OChK - bszar chrnineg krajbrazu ODR - Ośrdek Dradztwa Rlniczeg OZE - dnawialne źródła energii PIG - Państwwy Instytut Gelgiczny PZPWP - Plan Zagspdarwania Przestrzenneg Wjewództwa Pdlaskieg p.p.t - pniżej pzimu terenu PM - pył zawieszny SBEiŚ - Strategia Bezpieczeństw Energetyczne i Śrdwisk SIiEG - Strategia Innwacyjnści i Efektywnści Gspdarczej SRKL - Strategia Rzwju Kapitału Ludzkieg SRKS - Strategia Rzwju Kapitału Spłeczneg SRSBN RP - Strategia Rzwju Sytemu Bezpieczeństwa Nardweg RP SRWP 2020/SRWP - Strategia Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 SZRWRiR - Strategia Zrównważneg Rzwju Wsi, Rlnictwa i Rybactwa ŚSRK - Średnikreswa Strategia Rzwju Kraju TOCh - transgraniczny bszar chrniny tys. - tysiąc WIOŚ - Wjewódzki Inspektrat Ochrny Śrdwiska WPGO - Wjewódzki Plan Gspdarki Odpadami UE - Unia Eurpejska UNESCO - Organizacja Nardów Zjedncznych d Spraw Oświaty, Nauki i Kultury 3

4 Streszczenie w języku niespecjalistycznym Pdstawą d pracwania Prgnzy ddziaływania na śrdwisk prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 (zwanej dalej Prgnzą lub Prgnzą SRWP 2020) jest art. 46 ust. 1, art. 50 raz art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. udstępnianiu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udziale spłeczeństwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddziaływania na śrdwisk (Dz. U. Nr 199, pz. 1227, z późn. zm.). Prgnza SRWP 2020 wyknana zstała zgdnie z zakresem kreślnym w art. 51 ust. 2 ww. ustawy. raz art. 52 ust. 1 i 2 ww. ustawy. Zakres dkumentu uwzględnia uzgdnienie zakresu i stpnia szczegółwści infrmacji wymaganych w prgnzie z Reginalnym Dyrektrem Ochrny Śrdwiska w Białymstku raz Pdlaskim Państwwym Wjewódzkim Inspektrem Sanitarnym. Strategia Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 jest kluczwym dkumentem strategicznym dla rzwju reginu. Prgnza ddziaływania na śrdwisk teg dkumentu, służy cenie i sprawdzeniu zgdnści planwanych d siągnięcia celów strategicznych, peracyjnych i realizacji kierunków interwencji, zgdnie z zasadami trwałeg i zrównważneg rzwju. W Prgnzie analizie pddan ptencjalne skutki śrdwiskwe realizacji SRWP 2020 raz zawart infrmacje, czy załżenia kreślne zstały w spsób ptymalny dla śrdwiska. Niniejszy dkument kreśla, czy krzyści spłeczn-gspdarcze, wynikające z realizacji zamierzeń, rekmpensują straty w śrdwisku, a także jak mżna zminimalizwać ewentualne negatywne ddziaływanie. W Prjekcie SRWP 2020 wyróżnin cele hryzntalne, cele strategiczne, peracyjne i główne kierunki interwencji w ramach celów peracyjnych. Należy cenić, iż Prjekt SRWP 2020 uwzględnia cele strategiczne, w tym cele chrny śrdwiska, zawarte w międzynardwych, wspólntwych, krajwych i reginalnych dkumentach strategicznych. Cele gólnych strategicznych dkumentów rzwju kraju dtyczą trzech zasadniczych bszarów: knkurencyjnej i innwacyjnej gspdarki, budwania spójnści spłecznej i terytrialnej, pdnszenia sprawnści i efektywnści funkcjnwania państwa. Prjekt SRWP dwłuje się d wymieninych bszarów strategicznych, w szczególnści d pdnszenia pzimu knkurencyjnści gspdarki i budwania spójnści spłecznej i terytrialnej. Cele chrny śrdwiska na pzimie strategicznym i peracyjnym w Prjekcie SRWP uwzględnin w spsób zbliżny d ujęcia zaprezentwaneg w innych dkumentach strategicznych: aspekty chrny śrdwiska w zakresie ptymalizacji wykrzystania surwców, pprawy efektywnści gspdarwania zasbami naturalnymi i wykrzystania nwczesnych technlgii ujęt głównie w bszarze knkurencyjna gspdarka, a gólne cele dtyczące chrny śrdwiska i zdrwia ludzi w bszarze jakści życia. Należy również zwrócić uwagę na hryzntalne pdejście d chrny śrdwiska jakie zastswan w prjekcie SRWP. Jednym z hryzntalnych celów rzwju reginu jest wyska jakść śrdwiska przyrdniczeg jak pdstawa d harmniczneg współistnienia aktywnści człwieka i przyrdy. Realizacja celów związanych z rzwjem gspdarczym, rzwjem systemu transprtweg i energetyki, mże pzrnie stać w sprzecznści z celami chrny śrdwiska, np.: w zakresie chrny klimatu, ze względu na rsnące zaptrzebwanie na energię, surwce naturalne i systemy kmunikacji. Należy jednak pamiętać, że w kntekście trwałeg i zrównważneg rzwju prjekt SRWP pdejmuje wyzwanie rzwju knkurencyjnej gspdarki reginu, z wykrzystaniem przyrdniczych ptencjałów i przy minimalizacji presji na śrdwisk. Ma t dzwierciedlenie w zapisach prjektu SRWP dtyczących kluczwych aspektów chrny śrdwiska, związanych z rzwjem gspdarczym reginu: racjnalneg i efektywneg gspdarwania zasbami 4

5 naturalnymi, pprawy efektywnści energetycznej, wykrzystania dnawialnych źródeł energii, pprawy efektywnści i ptymalizacji systemów transprtwych, wykrzystania nwczesnych technlgii w chrnie śrdwiska, chrny terenów cennych przyrdnicz, pdnszenia świadmści eklgicznej spłeczeństwa. Zachwanie walrów śrdwiskwych jest ważnym elementem wizji wjewództwa, a plany rzwju gspdarczeg z pszanwaniem przyrdy i traktwanie śrdwiska, jak jedneg z aktywów reginu, pzwala uznać, że SRWP 2020 dsknale wpisuje się w trendy bwiązujących plityk prśrdwiskwych. W Prgnzie przeanalizwan stan śrdwiska przyrdniczeg i śrdwiska życia człwieka na bszarze wjewództwa pdlaskieg i kreśln bszary prblemwe. Wyniki analizy stanu śrdwiska wjewództwa pdlaskieg wskazują na gólny dbry stan śrdwiska. Za najisttniejsze prblemy chrny śrdwiska w reginie uznan: zachwanie drżnści krytarzy eklgicznych raz integralnści bszarów Natura 2000 i pzstałych bszarów bjętych chrną, emisję zanieczyszczeń d pwietrza raz emisję hałasu i wibracji w kntekście rzwju infrastruktury liniwej transprtwej i energetycznej, pstępującą antrppresję w miastach i na terenach wiejskich, w tym ze strny sektra kmunaln-bytweg, presję rlnictwa związaną ze stswaniem nawzów sztucznych, śrdków chrny rślin i z zagspdarwaniem dpadów z prdukcji zwierzęcej, ryzyk zmniejszenia biróżnrdnści. Zidentyfikwane na terenie wjewództwa prblemy chrny śrdwiska w większści są isttne z punktu widzenia prjektwaneg dkumentu. W wielu przypadkach prblemy chrny śrdwiska wynikają z prblemów rzwjwych i dtyczą braków w nwczesnej infrastrukturze (transprtwej i energetycznej), i tej służącej chrnie śrdwiska (wdciągi, kanalizacja, czyszczanie ścieków). Realizacja SRWP ma więc szansę wpłynąć na rzwiązanie prblemów chrny śrdwiska. SRWP 2020 ujmuje zagadnienia chrny śrdwiska i pwyższe prblemy, twrząc ramy realizacyjne dla planwanych działań. Odstąpienie d realizacji SRWP spwdwałby prawdpdbnie niekntrlwany i chatyczny rzwój (bez kreślenia wizji, celów i przemyślanych kierunków działania). Realizacja SRWP jest z teg punktu widzenia pżądana. Szerki zakres dziedzin rzwju sprawia, że przewidywane ddziaływania SRWP mgą mieć różnrdny charakter, d pzytywnych, przez neutralne, mgące przybierać dwjaki charakter, p negatywne. Ptencjalne negatywne ddziaływania częst będą miały jedynie lkalny charakter, a przy zastswaniu działań minimalizujących, pzstaną bez większeg znaczenia dla gólneg stanu śrdwiska. W zakresie przewidywanych ddziaływań prjektu SRWP na ludzi mżna uznać, iż wszystkie planwane w ramach celów strategicznych kierunki interwencji będą miały pzytywne ddziaływanie na mieszkańców wjewództwa pdlaskieg. Oddziaływania będą miały w przeważającej części bezpśredni i skumulwany charakter. Szczególnie isttne zapisy związane z chrną śrdwiska w dniesieniu d analizwaneg kmpnentu zstały zapisane w ramach celu strategiczneg dtycząceg jakści życia. W SRWP płżn także duży nacisk na pdnszenie kwalifikacji przez mieszkańców reginu i prmwanie przdrwtneg stylu życia, c mże mieć przełżenie na wzrst pstaw 5

6 prśrdwiskwych. Prmcja wewnętrznych ptencjałów reginu daje szansę na zmianę dtychczasweg pstrzegania bszarów chrninych (w tym Natura 2000), jak bariery rzwjwej. Obszary cenne przyrdnicz mgą być bardziej pstrzegane, jak źródł czerpania krzyści, a przez t będą taczane większą trską. Analiza ddziaływania skutków realizacji SRWP na biróżnrdnść, zwierzęta, rśliny raz bszary chrnine z uwzględnieniem sieci Natura 2000 i krytarzy eklgicznych, pzwala zidentyfikwać pewne presje w stsunku d wymieninych kmpnentów związane głównie z: budwą nwczesnej infrastruktury sieciwej (telekmunikacyjnej, energetycznej i gazwej) raz transprtwej (drgwej, klejwej i ltniczej), c wiąże się z ubytkiem i fragmentacją przestrzeni przyrdniczej i jest źródłem emisji, a przez t zagraża zachwaniu różnrdnści bilgicznej, rślinm, zwierzętm i bszarm chrninym, pprawą dstępnści terenów inwestycyjnych, przeznaczanie i udstępnianie pd inwestycje terenów dtychczas niezagspdarwanych lub np. użytkwanych rlnicz, mże przynieść negatywne skutki dla utrzymania różnrdnści bilgicznej raz rślin i zwierząt, prdukcją energii ze źródeł dnawialnych (energia wiatru - zagrżenie dla ptaków i nietperzy, prwadzenie dużych mnkulturwych upraw rślin energetycznych, wprwadzanie bcych gatunków rślin energetycznych, stswanie rślin mdyfikwanych genetycznie). D pdstawwych działań łagdzących negatywne ddziaływania infrastruktury technicznej na elementy przyrdnicze należy planwanie lkalizacji i tras ich przebiegu, tak aby w jak najmniejszym stpniu ingerwały w śrdwisk przyrdnicze. Szczególną uwagę należy zwrócić na bszary bjęte chrną raz wzajemne pwiązania tych bszarów, które mgłyby wejść w klizje z planwanymi trasami. Nwe inwestycje winny być każdrazw pddane indywidualnej cenie ddziaływania na śrdwisk i pprzedzne rzważeniem najkrzystniejszych wariantów lkalizacyjnych i technlgicznych, c już na etapie planwania częst pzwala wyeliminwać niekrzystny wpływ na śrdwisk. Ograniczenie negatywneg wpływu na śrdwisk będzie się wiązał także ze stswaniem najlepszych dstępnych technik BAT, prwadzeniem gspdarki niskemisyjnej, pdnszeniem efektywnści energetycznej, czy też wykrzystaniem energii ze źródeł alternatywnych, itp. Realizacja zdecydwanej większści kierunków interwencji pdjętych w ramach realizacji pszczególnych celów peracyjnych SRWP mże mieć charakter neutralny lub pzytywny dla kmpnentów śrdwiska, takich jak: pwierzchnia ziemi, krajbraz raz zasby naturalne. W niektórych wypadkach mżna spdziewać się negatywnych ddziaływań, jednakże prawidłwa realizacja celu peracyjneg 3.4. Ochrna śrdwiska i racjnalne gspdarwanie jeg zasbami pzwli wyeliminwać lub graniczyć te skutki. W przypadku ddziaływania na wdy pwierzchniwe i pdziemne działania związane z rzwjem przedsiębirczści, wzrstu innwacyjnści, rzwju kmpetencji i aktywizacji mieszkańców reginu raz pdniesienia jakści kapitału ludzkieg mgą mieć jedynie pśredni wpływ na ten element śrdwiska. Negatywne ddziaływania na śrdwisk wdne spdziewane są w związku z rzwjem infrastruktury transprtwej raz w mniejszym stpniu energetycznej, telekmunikacyjnej i gazwej, rzwjem w sektrze rlnictwa. Rzwój przedsiębirczści, pwstawanie nwych biektów, wzrst prdukcji, mże generwać większe zaptrzebwanie na wdę. Oddziaływania pzytywne w stsunku d wód pwierzchniwych i pdziemnych spdziewane są w wyniku realizacji działań na rzecz zwiększania efektywnści wykrzystania zasbów naturalnych. Bezpśrednie pzytywne ddziaływania na wdy pdziemne i pwierzchniwe przypuszczalnie wystąpią w związku z realizacją załżeń w zakresie chrny wód, czy też zasbów przyrdniczych, 6

7 w ramach celu peracyjneg 3.4. Oddziaływania te mgą przybrać charakter ddziaływań skumulwanych. Pśrednie pzytywne ddziaływanie spdziewane jest natmiast w wyniku realizacji zamierzeń pzstałych kierunków dtyczących chrny śrdwiska i racjnalneg gspdarwania zasbami. Teg rdzaju wpływ będzie miał prawdpdbnie charakter długterminwy. W przypadku prawdpdbnych ddziaływań na stan pwietrza atmsferyczneg raz na zmiany klimatu mżna spdziewać się znszących się skutków działań zapisanych w prjekcie SRWP. Z jednej strny kierunki dtyczące rzwju infrastruktury transprtwej (drgwej, ltniczej) mgą przynieść wzrst natężenia ruchu w reginie i emisji zanieczyszczeń. Z drugiej jednak strny ruch stale się nasila niezależnie d realizwanych inwestycji, jeg dpwiednie skanalizwanie i uprządkwanie sieci kmunikacyjnej pwduje spadek emisji. Oddziaływanie pzytywne spdziewane jest w przypadku przebudwy systemu energetyczneg parteg w craz większym stpniu na OZE raz ukierunkwania na wzrst knkurencyjnści i innwacyjnści gspdarki, w której kluczwym elementami są efektywnść energetyczna i surwcwa. Przeprwadzna analiza ceny ddziaływania na śrdwisk zawartych w SRWP 2020 głównych kierunków interwencji pkazała, że w stsunku d zabytków i dóbr materialnych będą ne miały charakter neutralny lub pzytywny i długterminwy. Nie wskazan działań negatywnych, ani pzytywnych bezpśredni wywłanych realizacją zapisanych pstanwień. Realizacja każdeg z kierunków interwencji, pdjętych w ramach realizacji Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020, mże w zróżnicwany spsób ddziaływać na pszczególne elementy śrdwiska przyrdniczeg. Większść ze zidentyfikwanych działań wywła prawdpdbnie skutki pzytywne lub gólnym zmiennym charakterze. Analiza celów strategicznych i peracyjnych raz głównych kierunków interwencji nie wykazała kniecznści przeprwadzenia pstępwania w sprawie transgraniczneg ddziaływania na śrdwisk. W związku z realizacją SRWP nie przewiduje się wystąpienia znacząceg ddziaływania na śrdwisk. Obszary strategicznej interwencji będą prawdpdbnie pddawane presji ze strny realizacji knkretnych działań, ale nie będzie t ddziaływanie na tyle znaczące, żeby skutkwał wyraźnym pgrszeniem stanu tych bszarów. Reasumując należy cenić, iż realizacja SRWP w prpnwanym kształcie umżliwi reginwi rzwój gspdarczy zgdnie z zasadami zrównważneg rzwju, minimalizując negatywne ddziaływanie na śrdwisk przy efektywnym wykrzystaniu reginalnych ptencjałów, w wyniku czeg gólny, dbry stan śrdwiska nie ulegnie pgrszeniu, a w przypadku niektórych elementów śrdwiska należy spdziewać się pprawy. 7

8 Spis treści 1. WPROWADZENIE Pdstawa frmaln-prawna pracwania prgnzy Cel i zakres prgnzy INFORMACJE O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY INFORMACJA O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU SRWP POWIĄZANIA PROJEKTU SRWP Z INNYMI DOKUMENTAMI ORAZ CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Pwiązania prjektu SRWP z dkumentami międzynardwymi i wspólntwymi raz cele chrny śrdwiska ustanwine w tych dkumentach i spsób ich uwzględnienia w prjekcie SRWP Pwiązania prjektu SRWP z innymi dkumentami strategicznymi pracwanymi na szczeblu krajwym i wjewódzkim raz cele chrny śrdwiska ustanwine w tych dkumentach i spsób ich uwzględnienia w prjekcie SRWP Spsób i zakres uwzględnienia infrmacji zawartych w prgnzach ddziaływania na śrdwisk sprządznych dla innych, przyjętych już, dkumentów pwiązanych z prjektem SRWP ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Określenie, analiza i cena istniejąceg stanu pszczególnych elementów śrdwiska Płżenie i klimat wjewództwa pdlaskieg Krajbraz, rzeźba terenu i budwa gelgiczna Gleby Zasby naturalne Wdy pwierzchniwe i pdziemne Rśliny, zwierzęta i różnrdnść bilgiczna Lasy Obszary chrnine, w tym bszary Natura 2000 i pwiązania przyrdnicze Pwietrze atmsferyczne Hałas Zagrżenia naturalne Zabytki i krajbraz kulturwy

9 Wyjściwy stan śrdwiska Charakterystyka ptencjalnych zmian istniejąceg stanu śrdwiska w przypadku braku realizacji prjektwaneg dkumentu STAN ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCE OBSZARÓW PODLEGAJĄCYCH OCHRONIE NA PODSTAWIE USTAWY z dnia 16 kwietnia 2004 r. O OCHRONIE PRZYRODY PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIA, W TYM ODDZIAŁYWANIA BEZPOŚREDNIE, POŚREDNIE, WTÓRNE, SKUMULOWANE, KRÓTKOTERMINOWE, ŚREDNIOTERMINOWE I DŁUGOTERMINOWE, STAŁE I CHWILOWE ORAZ POZYTYWNE I NEGATYWNE, NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARU NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TEGO OBSZARU, A TAKŻE NA POSZCZEGÓLNE KOMPONENTY ŚRODOWISKA, W TYM LUDZI, Z UWZGLĘDNIENIEM ZALEŻNOŚCI MIĘDZY ELEMENTAMI ŚRODOWISKA ORAZ MIĘDZY ODDZIAŁYWANIAMI NA TE ELEMENTY Oddziaływanie na ludzi Oddziaływanie na różnrdnść bilgiczną, rśliny, zwierzęta, bszary chrnine, w tym Natura Oddziaływanie na pwierzchnię ziemi, krajbraz i zasby naturalne Oddziaływanie na wdy pwierzchniwe i pdziemne Oddziaływanie na pwietrze i klimat Oddziaływanie na zabytki i dbra materialne ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTU SRWP 2020, W SZCZEGÓLNOŚCI NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARÓW NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TYCH OBSZARÓW ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKCIE SRWP 2020 WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU ORAZ OPIS METOD DOKONANIA OCENY PROWADZĄCEJ DO TEGO WYBORU ALBO WYJAŚNIENIE BRAKU ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU SRWP 2020 ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO NAPOTKANE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCE Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY WNIOSKI

10 15. LITERATURA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE SPIS MAP, WYKRESÓW i TABEL WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW

11 1. WPROWADZENIE 1.1. Pdstawa frmaln-prawna pracwania prgnzy Prgnza ddziaływania na śrdwisk prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 (dalej Prgnza lub Prgnza SRWP 2020) zstała pracwana zgdnie z ustaleniami umwy zawartej pmiędzy Urzędem Marszałkwskim Wjewództwa Pdlaskieg a Instytutem Zrównważneg Rzwju Sp. z.. z siedzibą w Białymstku. Pdstawą d pracwania Prgnzy jest art. 46 ust. 1, art. 50 raz art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 r. udstępnianiu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udziale spłeczeństwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddziaływania na śrdwisk (Dz. U. Nr 199, pz. 1227, z późn. zm.) Cel i zakres prgnzy W Prgnzie analizie pddan ptencjalne skutki śrdwiskwe realizacji SRWP 2020 raz zawart infrmacje, czy załżenia kreślne zstały w spsób ptymalny dla śrdwiska. Niniejszy dkument kreśla, czy krzyści spłeczn-gspdarcze, wynikające z realizacji zamierzeń, rekmpensują straty w śrdwisku, a także jak mżna zminimalizwać ewentualne negatywne ddziaływanie. Dkument uwzględnia uzgdnienie zakresu i stpnia szczegółwści infrmacji wymaganych w prgnzie z Reginalnym Dyrektrem Ochrny Śrdwiska w Białymstku 1 raz Pdlaskim Państwwym Wjewódzkim Inspektrem Sanitarnym 2. Prgnza SRWP 2020 wyknana zstała zgdnie z zakresem kreślnym w art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. udstępnianiu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udziale spłeczeństwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddziaływania na śrdwisk (Dz. U. Nr 199, pz. 1227, z późn. zm.). Zawiera tym samym: infrmacje zawartści, głównych celach prjektwaneg dkumentu raz jeg pwiązaniach z innymi dkumentami; infrmacje metdach zastswanych przy sprządzaniu prgnzy; prpzycję dtyczącą przewidywanych metd analizy skutków realizacji pstanwień prjektwaneg dkumentu raz częsttliwści jej przeprwadzania; infrmacje mżliwym transgranicznym ddziaływaniu na śrdwisk; streszczenie sprządzne w języku niespecjalistycznym; cenę istniejąceg stanu śrdwiska raz ptencjalne zmiany teg stanu w przypadku braku realizacji prjektwaneg dkumentu; analizę stanu śrdwiska na bszarach bjętych przewidywanym znaczącym ddziaływaniem; analizę i cenę istniejących prblemów chrny śrdwiska isttnych z punktu widzenia realizacji prjektwaneg dkumentu, w szczególnści dtyczących bszarów pdlegających chrnie na pdstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. chrnie przyrdy (DZ. U. Nr 151, pz z późn. zm.); 1 Pism Reginalneg Dyrektra Ochrny Śrdwiska w Białymstku z dnia 12 grudnia 2012 r., znak WOOŚ.I AR 2 Uzgdnienie nr 127/NZ/2012 Pdlaskieg Państwweg Wjewódzkieg Inspektra Sanitarneg w Białymstku z dnia 04 grudnia 2012 r., znak NZ

12 analizę i cenę celów ustanwinych na szczeblu międzynardwym, wspólntwym i krajwym, isttnych z punktu widzenia prjektwaneg dkumentu raz spsby, w jakich te cele i inne prblemy śrdwiska zstały uwzględnine pdczas pracwania dkumentu; analizę i cenę przewidywanych znaczących ddziaływań, w tym ddziaływań bezpśrednich, pśrednich, wtórnych, skumulwanych, krótkterminwych, średniterminwych i długterminwych, stałych i chwilwych, raz pzytywnych i negatywnych, na cele i przedmity chrny bszarów Natura 2000 raz integralnść tych bszarów, a także śrdwisk, a w szczególnści na: różnrdnść bilgiczną, ludzi, zwierzęta, rśliny, wdy, pwietrze, pwierzchnię ziemi, krajbraz, klimat, zasby naturalne, zabytki, dbra materialne, z uwzględnieniem zależnści między tymi elementami śrdwiska i między ddziaływaniami na te elementy; rzwiązania mające na celu zapbieganie, graniczanie lub kmpensację przyrdniczą negatywnych ddziaływań na śrdwisk, mgących być rezultatem realizacji prjektwaneg dkumentu, w szczególnści na cele i przedmit chrny bszarów Natura 2000 raz integralnść tych bszarów; rzwiązania alternatywne d rzwiązań zawartych w prjektwanym dkumencie wraz z uzasadnieniem ich wybru raz pisem metd dknywania ceny prwadzącej d teg wybru alb wyjaśnienia braku rzwiązań alternatywnych, w tym wskazanie naptkanych trudnści wynikających z niedstatków techniki luk we współczesnej wiedzy. Pnadt Prgnza zstała pracwana także z uwzględnieniem art. 52 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. udstępnianiu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udziale spłeczeństwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddziaływania na śrdwisk (Dz. U. Nr 199, pz. 1227, z późń. zm.), tj.: zawiera infrmacje stswnie d zawartści i stpnia szczegółwści prjektwaneg dkumentu raz etapu przyjęcia teg dkumentu w prcesie pracwywania prjektów dkumentów pwiązanych z tym dkumentem; uwzględnia infrmacje zawarte w prgnzach ddziaływania na śrdwisk sprządznych dla innych, przyjętych już, dkumentów pwiązanych z prjektem dkumentu będąceg przedmitem pstępwania. SRWP 2020 ma charakter dkumentu bardz dużym stpniu gólnści. Wyznacza na przede wszystkim cele i kierunki interwencji, jakie będzie pdejmwać Samrząd Wjewództwa w celu dynamiczneg i inteligentneg rzwju reginu. Dkument nie identyfikuje żadnych knkretnych zamierzeń, nie umiejscawia ich w knkretnych lkalizacjach. Jak stwierdza Kistwski (2002) 3 im większa jest gólnikwść działań zapisanych w dkumencie, tym większy jest subiektywizm ich wpływu na śrdwisk i tym bardziej rzeczywisty wpływ mże różnić się d teretycznej ceny. Prblem ten ptęgwany jest przez mżliwść wielkierunkwej interpretacji ustaleń dkumentów strategicznych. 3 Kistwski M., Wybrane aspekty metdyczne sprządzania strategicznych cen ddziaływania na śrdwisk przyrdnicze, Człwiek i śrdwisk 26 (3-4) 2002, s

13 2. INFORMACJE O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY SPORZĄDZANIU PROGNOZY Infrmacje zawarte w prgnzie ddziaływania na śrdwisk, których mwa w art. 51 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. udstępnianiu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udziale spłeczeństwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddziaływania na śrdwisk zstały pracwane stswnie d stanu współczesnej wiedzy i metd ceny. Dstswane były także d zawartści i stpnia szczegółwści analizwaneg dkumentu raz jeg miejsca w hierarchii, jaką zajmuje w stsunku d dkumentów wjewódzkich i krajwych. Dlateg też pierwszym etapem przy sprządzaniu Prgnzy był kreślenie stpnia szczegółwści prwadznych cen, tak aby dpwiadały zawartści i stpniwi szczegółwści SRWP SRWP 2020 zstała pdzielna na następujące pzimy: wizja i cele strategiczne, cele hryzntalne (które leżą u pdstawy celów strategicznych przenikając je) i cele peracyjne. SRWP 2020 zakłada, że pstępy i działania w ramach jedneg celu strategiczneg będą wzmacniały mżliwści siągnięcia lepszych wyników w ramach bszarów pzstałych. Najbardziej szczegółwy pzim wskazują główne kierunki interwencji, kreślne w ramach celów peracyjnych. Dlateg też badane ddziaływanie skutków realizacji SRWP dniesin właśnie d nich. Prpnwane kierunki interwencji pddan cenie także pd kątem ujęcia kwestii chrny śrdwiska. Zasadniczej ceny wpływu głównych kierunków interwencji zaprpnwanych w SRWP 2020 dknan metdami: desk research, w ramach której pddan analizie gólndstępne źródła wiedzy dtyczące badanych zjawisk: raprty i badania realizwane przez instytucje rządwe, samrządwe lub inne wiarygdne jednstki rganizacyjne, dkumenty charakterze strategicznym i prgramwym na pzimie unijnym, krajwym, reginalnym i lkalnym, panel ekspercki wewnętrzny, w ramach któreg zrealizwan szereg sptkań grupy ekspertów; pdczas zamkniętych sptkań wykrzystywan techniki dyskusji mderwanej i burzy mózgów w ramach przyjętej przy pracwaniu Prgnzy metdy analitycznej (metda macierzwa) i metdy prgnzwania heurystyczneg. Jedną z metdą analitycznych wykrzystywanych w pracwywaniu Prgnzy była metda macierzwa. Metda plega na sprządzeniu macierzy, w których umieszcza się dwie grupy list elementów i kreśla się pwiązanie pmiędzy każdym elementem jednej grupy i wszystkimi elementami drugiej grupy. Rdzaj i intensywnść pwiązania zależy d przyjętych rzwiązań. W Prgnzie zastswan następujące rdzaje matryc: matrycę wpływu realizacji celów SRWP 2020 na kmpnenty śrdwiska; matrycę wzajemnych pwiązań celów plityk strategicznych szczebla międzynardweg, krajweg i reginalneg z celami SRWP Wykrzystanie metdy macierzwej dla ceny wpływu realizacji celów SRWP 2020 na kmpnenty śrdwiska wymagał ceny stanu śrdwiska dzisiaj i w przyszłści. W związku z tym d ceny teg stanu, przy załżeniu realizacji SRWP 2020, wykrzystan metdę wniskwania heurystyczneg, plegającą na eksperckiej cenie przebiegu dtychczaswych prcesów w śrdwisku raz ptencjalnych zmian w wyniku realizacji działań w pszczególnych bszarach interwencji. 13

14 Metda macierzwa wskazana jest w literaturze fachwej, jak jeden z najskuteczniejszych spsbów ceny wpływu ustaleń dkumentu na pszczególne elementy śrdwiska 4. Należy jednak pamiętać, że gólnikwść głównych kierunków interwencji prjektu SRWP 2020 zwiększa subiektywizm ceny ich wpływu na śrdwisk i pwduje, iż rzeczywisty wpływ mże różnić się d teretycznej ceny. Prblem, ten ptęgwany jest przez mżliwść wielkierunkwej interpretacji ustaleń dkumentu strategiczneg. Szczegółwy pis metd jakimi psłużn się przy sprządzaniu Prgnzy przedstawin w Załączniku nr 1. 4 Kistwski M., Wybrane aspekty metdyczne, p. cit., s

15 3. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU SRWP Strategia rzwju wjewództwa jest kluczwym dkumentem prgramwym kreślającym zasady, bszary i kierunki interwencji długfalwej kncepcji rzwju reginu. Obwiązek sprządzenia i aktualizacji raz zakres strategii rzwju wjewództwa wynika z ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. samrządzie wjewództwa (Dz. U. Nr 91, pz. 576) raz ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. zasadach prwadzenia plityki rzwju (Dz. U. Nr 227, pz. 1658, z późn. zm.). Kniecznść aktualizacji dtychczaswej Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 wywłana zstała zmianami uwarunkwań eurpejskich, ukierunkwanych na wzmcnienie wymiaru strategiczneg w dkumentach prgramwych raz zintegrwaneg i terytrialneg pdejścia d rzwju. Obecna plityka spójnści Unii Eurpejskiej w tym zakresie wiąże się z zapisami Strategii na rzecz inteligentneg i zrównważneg rzwju sprzyjająceg włączeniu spłecznemu EUROPA 2020 (przyjętej przez Radę Eurpejską w dniu 17 czerwca 2010 r.) raz przygtwanym pakietem legislacyjnym dla Plityki Spójnści w kresie Przesłankami d aktualizacji dtychczaswej SRWP były również zmiany uwarunkwań frmalnprawnych prwadzenia plityki rzwju kraju, wprwadzne ustawą z dnia 6 grudnia 2006 r. zasadach prwadzenia plityki rzwju raz zmiany planistyczn-prgramwe na szczeblu krajwym, wynikające z zapisów Załżeń systemu zarządzania rzwjem Plski, przyjętych przez Radę Ministrów w dniu 27 kwietnia 2009 r. raz decyzji Rady Ministrów z dnia 24 listpada 2009 r. kierunkach prac nad dkumentem Plan uprządkwania strategii rzwju (przyjętym przez Ministerstw Rzwju Reginalneg dnia 10 marca 2010 r.). Pnadt czynnikami warunkującymi kniecznść aktualizacji SRWP były zmieniająca się sytuacja spłeczn-gspdarcza wjewództwa, jak również wyraźna mdyfikacja załżeń plityki reginalnej (Krajwa Strategia Rzwju Reginalneg : Reginy, Miasta, Obszary Wiejskie, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 r.). Strategia Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020, zgdnie z art. 11 ust. 1c ww. ustawy, zawiera: diagnzę sytuacji spłeczn-gspdarczej wjewództwa, kreślenie celów strategicznych plityki rzwju wjewództwa, kreślenie kierunków działań pdejmwanych przez samrząd wjewództwa dla siągnięcia celów strategicznych plityki rzwju wjewództwa. Treść SRWP ujęt w następujących rzdziałach: WPROWADZENIE PRZESŁANKI AKTUALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ODNIESIENIE DO DOTYCHCZASOWEJ STRATEGII WIZJA WOJEWÓDZTWA W ROKU 2030 UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE STRATEGII MEGATRENDY EUROPEJSKIEJ I ŚWIATOWEJ GOSPODARKI UWARUNKOWANIA EUROPEJSKIE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO UWARUNKOWANIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO WYNIKAJĄCE Z DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH NA POZIOMIE KRAJOWYM DIAGNOZA STRATEGICZNA (SYNTEZA) PODLASKIE ZIELONE PODLASKIE OTWARTE PODLASKIE DOSTĘPNE PODLASKIE PRZEDSIĘBIORCZE ANALIZA SWOT CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE CEL STRATEGICZNY 1. KONKURENCYJNA GOSPODARKA CEL STRATEGICZNY 2. POWIĄZANIA KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE 15

16 CEL STRATEGICZNY 3. JAKOŚĆ ŻYCIA OBSZARY STRATEGICZNEJ INTERWENCJI KLUCZOWE ZAGADNIENIA PONADREGIONALNE SYSTEM REALIZACJI ZASADY REALIZACJI ORGANIZACJA PROCESU WDRAŻANIA SYSTEM MONITOROWANIA RAMY FINANSOWE WYZWANIA WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Główne cele kreślne w prjekcie SRWP przedstawin w następującym układzie: Źródł: Prjekt SRWP 2020 Cele hryzntalne kreślne w prjekcie SRWP stanwią pdstawę d siągnięcia wyznacznych celów strategicznych. Mają jedncześnie warunkwać i wspierać realizację działań zmierzających d siągnięcia zakładanych efektów. Wizja kreślna w SRWP 2020: Wjewództw pdlaskie: zielne, twarte, dstępne i przedsiębircze zwraca uwagę na wyskie walry śrdwiska w reginie, wskazuje na ich zachwanie, a jedncześnie traktuje jak pdstawę d rzwju zielnych specjalizacji. Przy frmułwaniu załżeń SRWP walry przyrdnicze i dbry stan śrdwiska naturalneg uznane zstały za jeden z ważniejszych atutów wjewództwa pdlaskieg raz czynnik wyróżniający na tle innych reginów kraju. Wyznaczne cele strategiczne dtyczą różnych bszarów działania, a jedncześnie są ze sbą ściśle skrelwane. Działania pdejmwane w ramach branych celów strategicznych mają być realizwane równlegle, c ma sprzyjać wzajemnemu wzmacnianiu mżliwści siągnięcia lepszych wyników w pszczególnych sferach. W brębie pszczególnych celów strategicznych wyznaczn cele peracyjne, w ramach których kreśln kierunki interwencji. Prjekt SRWP nie zawiera knkretnych działań. W prjekcie SRWP za jeden z celów pstawin wzrst przedsiębirczści i knkurencyjnści gspdarki, pprzez zwiększanie wykrzystania kncepcji inteligentnych specjalizacji w płączeniu z tradycjami gspdarczymi reginu z najnwszą wiedzą i technlgiami. W ramach pierwszeg celu strategiczneg: KONKURENCYJNA GOSPODARKA, wyznaczn 6 celów peracyjnych: 16

17 1.1. Rzwój przedsiębirczści 1.2.Wzrst innwacyjnści pdlaskich przedsiębirstw 1.3. Rzwój kmpetencji d pracy i wsparcie aktywnści zawdwej mieszkańców reginu 1.4. Kapitał spłeczny jak katalizatr prcesów rzwjwych 1.5. Efektywne krzystanie z zasbów naturalnych 1.6. Nwczesna infrastruktura sieciwa Klejny drugi cel strategiczny: POWIĄZANIA KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE, zawiera następujące cele peracyjne: 2.1. Aktywnść pdlaskich przedsiębirstw na rynku pnadreginalnym 2.2. Pprawa atrakcyjnści inwestycyjnej wjewództwa 2.3. Rzwój partnerskiej współpracy transgranicznej 2.4. Rzwój partnerskiej współpracy międzyreginalnej 2.5. Pdniesienia zewnętrznej i wewnętrznej dstępnści kmunikacyjnej reginu Ostatni trzeci cel strategiczny: JAKOŚĆ ŻYCIA, bejmuje cele peracyjne, w zakresie: 3.1. Zmniejszenie negatywnych skutków prblemów demgraficznych 3.2. Pprawa spójnści spłecznej 3.3. Pprawa stanu zdrwia spłeczeństwa raz bezpieczeństwa publiczneg 3.4. Ochrna śrdwiska i racjnalne gspdarwanie jeg zasbami. 17

18 4. POWIĄZANIA PROJEKTU SRWP Z INNYMI DOKUMENTAMI ORAZ CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM I KRAJOWYM, ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU Analizę pwiązań prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 z wymaganymi innymi dkumentami strategicznymi na pzimie międzynardwym i wspólntwym raz krajwym i wjewódzkim, przeprwadzn dknując prównania celów strategicznych prjektu SRWP z celami strategicznymi analizwanych dkumentów. Szczególną uwagę przywiązan d zawartych w tych dkumentach celów chrny śrdwiska isttnych z punktu widzenia prjektwaneg dkumentu SRWP. Szczegółwą analizę pwiązań zaprezentwan w Załączniku nr 2. Przyjęt następującą metdlgię ceny: cele SRWP 2020 uznan za zbieżne z celami innych dkumentów strategicznych, jeśli wystąpiły bezpśrednie i isttne pwiązania zaplanwanych działań pmiędzy dkumentami (w tabeli zaprezentwan t, jak znak + ), cele SRWP 2020 uznan za niezbieżne z celami innych dkumentów strategicznych, jeśli wystąpiły bezpśrednie i isttne sprzecznści celów pmiędzy dkumentami (w tabeli zaprezentwan t, jak znak - ), cele SRWP w bszarze chrny śrdwiska uznan za częściw zbieżne z celami innych dkumentów strategicznych, jeśli istnieje bawa, że ich siągnięcie mże prwadzić d sprzecznści z tymi celami w bszarze chrny śrdwiska (w tabeli zaprezentwan t jak znak +/- ), zbieżnść celów SRWP w bszarze chrny śrdwiska z celami innych dkumentów strategicznych zaznaczn w tabeli intensywnym klrem zielnym i znakiem +, brak isttnych pwiązań zaprezentwan w tabeli, jak puste ple Pwiązania prjektu SRWP z dkumentami międzynardwymi i wspólntwymi raz cele chrny śrdwiska ustanwine w tych dkumentach i spsób ich uwzględnienia w prjekcie SRWP Pdstawwym dkumentem prawnym funkcjnwania Plski w strukturach Unii Eurpejskiej jest Traktat Lizbński, a pdstawwym dkumentem strategicznym kształtującym plitykę Unii Eurpejskiej d rku 2020 jest Strategia na rzecz inteligentneg i zrównważneg rzwju sprzyjająceg włączeniu spłecznemu EUROPA Prjekt SRWP wpisuje się w cele tych dkumentów w zakresie spłecznym, gspdarczym i przyrdniczym. Prblematyka chrny śrdwiska zawarta w tych dkumentach, dtycząca zachwania, chrny i pprawy jakści śrdwiska, chrny zdrwia ludzkieg, racjnalneg wykrzystywania zasbów naturalnych, prmwania współpracy w celu chrny śrdwiska, siągnięcia knkretnych wskaźników w zakresie klimatu i energii ma dzwierciedlenie w wizji, celach hryzntalnych i strategicznych SRWP. 18

19 4.2. Pwiązania prjektu SRWP z innymi dkumentami strategicznymi pracwanymi na szczeblu krajwym i wjewódzkim raz cele chrny śrdwiska ustanwine w tych dkumentach i spsób ich uwzględnienia w prjekcie SRWP Analizie pddan następujące dkumenty strategiczne pracwane na szczeblu krajwym i wjewódzkim: Długkreswa Strategia Rzwju Kraju 2030, Plityka energetyczna Plski, Kncepcja Przestrzenneg Zagspdarwania Kraju 2030, Średnikreswa Strategia Rzwju Kraju 2020 i wszystkie strategie sektrwe, Krajwa Strategia Rzwju Reginalneg , Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Plski Wschdniej, Plan Zagspdarwania Przestrzenneg Wjewództwa Pdlaskieg, Plan Gspdarki Odpadami Wjewództwa Pdlaskieg na lata , Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata Cele gólnych strategicznych dkumentów rzwju kraju dtyczą kilku zasadniczych wyzwań, które stją przed Plską w ciągu najbliższych lat, tj.: stwrzenie knkurencyjnej i innwacyjnej gspdarki, budwanie spójnści spłecznej i terytrialnej, pdnszenie sprawnści i efektywnści funkcjnwania państwa. Większść celów zapisanych w dkumentach sektrwych lub dkumentach niższeg szczebla uszczegóławia wyróżnine wcześniej wyzwania strategiczne. Prjekt SRWP dwłuje się d wszystkich wymieninych wyzwań strategicznych, w szczególnści d pdnszenia pzimu knkurencyjnści gspdarki i budwania spójnści spłecznej i terytrialnej. Należy pdkreślić, że cele chrny śrdwiska zawarte w krajwych dkumentach strategicznych stanwią element budwania knkurencyjnści gspdarki i siągania spójnści spłecznej i terytrialnej. Dlateg też cele chrny śrdwiska pjawiają się w tych dkumentach jak cele peracyjne w bszarach strategicznych takich jak gspdarka lub jakść życia. Pdbne ujęcie zaprpnwan w prjekcie SRWP: aspekty chrny śrdwiska w zakresie ptymalizacji wykrzystania surwców, pprawy efektywnści gspdarwania zasbami naturalnymi i wykrzystania nwczesnych technlgii ujęt głównie w celu strategicznym knkurencyjna gspdarka, a gólne cele dtyczące chrny śrdwiska i zdrwia ludzi w celu strategicznym - jakść życia. Cele i kierunki interwencji kreślne w Prjekcie SRWP dtyczą najisttniejszych współczesnych aspektów w chrnie śrdwiska, pdejmwanych przez dkumenty strategiczne wyższeg rzędu: racjnalneg i efektywneg gspdarwania zasbami naturalnymi, pprawy efektywnści energetycznej, zmian klimatu, wykrzystania dnawialnych źródeł energii, pprawy efektywnści i ptymalizacji systemów transprtwych, wykrzystania nwczesnych technlgii w chrnie śrdwiska, chrny terenów cennych przyrdnicz, pdnszenia świadmści eklgicznej spłeczeństwa. Szczegółwą analizę pwiązań prjektu SRWP z innymi dkumentami strategicznymi zaprezentwan w Załączniku nr 2. 19

20 4.3. Spsób i zakres uwzględnienia infrmacji zawartych w prgnzach ddziaływania na śrdwisk sprządznych dla innych, przyjętych już, dkumentów pwiązanych z prjektem SRWP Prjekt SRWP wykazuje pwiązanie z licznymi dkumentami na pzimie międzynardwym, krajwym, pnadreginalnym i reginalnym (rzdz i 4.2.). Prgnzy ddziaływania na śrdwisk przyjętych dkumentów krajwych, pnadreginalnych i reginalnych zawierają szereg cennych infrmacji w zakresie istniejąceg stanu śrdwiska, przewidywaneg znacząceg ddziaływania realizacji danej strategii/prgramu, infrmacje mżliwym transgranicznym ddziaływaniu na śrdwisk, prpzycje rzwiązań mających na celu zapbieganie, graniczanie lub kmpensację przyrdniczą negatywnych ddziaływań na śrdwisk, rekmendacje. W zakresie istniejąceg stanu śrdwiska wykrzystan w szczególnści infrmacje zawarte w prgnzach ddziaływania na śrdwisk dkumentów planistycznych na pzimie reginalnym: Planu Gspdarki Odpadami Wjewództwa Pdlaskieg na lata i Prgramu Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata Na ptrzeby niniejszeg pracwania przeanalizwan również prgnzy ddziaływania na śrdwisk dkumentów sektrwych krajwych i pnadreginalnych, szczególnie zawierających infrmacje przybliżnej lkalizacji przedsięwzięć mgących znacząc negatywnie ddziaływać na śrdwisk, a w tym m.in.: Pdsumwanie strategicznej ceny ddziaływania na śrdwisk Strategii Rzwju Transprtu, Prgnza ddziaływania na śrdwisk skutków realizacji Prgramu Budwy Dróg Krajwych na lata , Prgnza ddziaływania na śrdwisk Strategii Rzwju Kraju, Prgnza ddziaływania na śrdwisk dkumentu Plityka energetyczna Plski d 2030 rku, Prgnza ddziaływania na śrdwisk Prgramu rzbudwy Sieci Przesyłwej. Analizie pddan zapisy pwyższych prgnz, dnszące się głównie d identyfikacji klizji planwanej infrastruktury z bszarami przyrdnicz cennymi. Ustalenia pwyższych dkumentów uwzględnin w niniejszej Prgnzie w rzdziałach 6 i 8. 20

21 5. ISTNIEJĄCY STAN ŚRODOWISKA ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU 5.1. Określenie, analiza i cena istniejąceg stanu pszczególnych elementów śrdwiska Płżenie i klimat wjewództwa pdlaskieg Wjewództw pdlaskie płżne jest w półncn- wschdniej części Plski. Zajmuje pwierzchnię km 2, c stanwi 6,5% pwierzchni Plski, daje t 6 miejsce w kraju. Sąsiaduje z trzema wjewództwami: warmińsk mazurskim (d półncy), mazwieckim (d zachdu) i lubelskim (d płudnia). Wschdnią granicą wjewództwa jest granica państwa z Białrusią (k. 245,9 km), a półncn wschdnią z Litwą (k. 104,3 km) 5. Mapa 1. Gminy wjewództwa pdlaskieg Źródł: (stan na dzień ). 5 Ochrna śrdwisk i leśnictw w wjewództwie pdlaskim w 2011 r., Urząd Statystyczny w Białymstku, Białystk, 2012, s

22 Administracyjnie wjewództw pdzielne jest na 17 pwiatów (14 ziemskich i 3 grdzkie: miasta Białystk, Łmża i Suwałki) i 118 gmin (Mapa nr 1). Na bszarze wjewództwa znajduje się 39 miast i 3803 miejscwści. Stlicą wjewództwa jest Białystk z liczbą mieszkańców pnad 294 tys. Klimat wjewództwa zalicza się d umiarkwaneg przejściweg z zaznaczającymi się wpływami kntynentalnymi. W wjewództwie pdlaskim wyróżnin trzy główne reginy klimatyczne: Suwalski, Pdlaski i Mazwiecki. Regin Suwalski bejmuje swym zasięgiem cały bszar pjezierny na półnc d rzeki Biebrzy p granicę państwa, płudniwa granica znajduje się natmiast między Ktliną Biebrzańską a Równiną Augustwską. Jest t najchłdniejszy regin klimatyczny wjewództwa. Cechuje się n największą średnią rczną prędkścią wiatru (pnad 4 m/s) raz najbardziej surwymi warunkami dla rzwju rlnictwa. Największą pwierzchnię w wjewództwie zajmuje klimatyczny Regin Pdlaski. Jest n jedncześnie reginem najbardziej zaznacznych cechach kntynentalizmu termiczneg. Charakteryzuje się dść dużym zróżnicwaniem padów wynikających z przebiegu dlin dwóch rzek Narwi i Biebrzy raz becnści dwóch rzległych kmpleksów leśnych. W trzecim Reginie Mazwieckim bserwuje się ustępwanie dminacji cech kntynentalnych klimatu na rzecz warunków ceanicznych, charakterystycznych dla Plski śrdkwej. Regin bejmuje bszary Nadbużańskie raz Kurpiwsk Zambrwskie. Cechą charakterystyczną teg bszaru są cieplejsze zimy raz ubgie w pady lata, w prównaniu d pzstałej części wjewództwa pdlaskieg. Determinuje t bardz dbre warunki d rzwju rlnictwa. Średnia rczna temperatura na terenie wjewództwa pdlaskieg wynsi d 6,1 C w Szepietwie, 6,2 C w Suwałkach d 6,8 C w Białymstku. Najchłdniejszym miesiącem w rku jest styczeń, a najcieplejszym lipiec. Amplituda między największą i najmniejszą średnią miesięczną, wartścią temperatury wynsi 21,2 21,8 C. W wjewództwie zachmurzenie w skali rku jest mał zróżnicwane i wynsi 5,4 (w 8 stpniwej skali). Największe zachmurzenie występuje w miesiącach zimwych d listpada d luteg (4 miesiące). Przeciętne rzeczywiste usłnecznienie trwa w reginie dziennie średni 4,2-4,3 gdziny. Są t jedne z większych wartści w Plsce. Średnia rczna wartść wilgtnści względnej w wjewództwie mieści się w przedziale d 74,5 d 88,7%. Większe średnie rczne wartści wilgtnści względnej bserwwanej są na pjezierzach i w dlinach rzecznych - k. 83,2%, a na bszarach wysczyzn - 81,5-81,7%. Średnia rczna suma padów na terenie wjewództwa wynsi k mm. Pkrywa śnieżna zalega d pczątku listpada d kńca kwietnia. W śrdkwej i płudniwej części wjewództwa czas zalegania pkrywy śnieżnej wynsi średni dni, natmiast w rejnie Białegstku i Białwieży dni (najdłużej śnieg zalega w klicach Suwałk średni 90 dni). Burze bserwwane są głównie latem przez kł 20 dni. O płwę mniej występuje ich w płudniw- zachdniej części wjewództwa. Na terenie wjewództwa w kresie ciepłym dminują wiatry z kierunku półncn-zachdnieg i zachdnieg, w kresie zimnym z kierunku płudniw-wschdnieg. Jedynie w klicach Szepietwa d stycznia d czerwca bserwuje się dmienną strukturę przestrzenną wiatrów. Cisza z największą częsttliwścią występuje w śrdkwej części wjewództwa, a także w klicach Białwieży (wynika t z mikrklimatu, jaki twrzy Puszcza Białwieska). W ciągu rku cisza atmsferyczna najczęściej występuje w sierpniu (dwukrtnie częściej niż zimą) 6. Na pdstawie analizy warunków klimatycznych panujących na terenie wjewództwa pdlaskieg mżna stwierdzić, że najkrzystniejszym reginem d rzwju rlnictwa jest bszar płudniwzachdni i zachdni, tj. pwiaty wyskmazwiecki i zambrwski. Wynika t przede wszystkim z łagdniejszych niż na pzstałym bszarze zim i stsunkw cieplejszych lat. 6 Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , WIOŚ Białystk, 2011, s

23 Pd względem wietrznści na tle wjewództwa wyróżnia się pwiat suwalski. Szacunkwe zasby wiatru wynszą 750 kwh/rk z 1 m 2 skrzydeł siłwni wiatrwej na 10 m i 1500 kwh/m 2 /rk na wyskści 30 m. W klicach Suwałk prawdpdbieństw przewyższania maksymalnej prędkści wiatru w prywach pnad 30 m/s wynsi 12% (jest pnad trzykrtnie większe niż w klicach Białegstku) 7. Obszar ten mże być wykrzystywany d prdukcji energii ze źródeł dnawialnych, a szczególnie wiatru. Należy uwzględnić także płżenie wjewództwa, które mże stanwić w przyszłści ważny śrdek kntaktów Plski (jak i UE) z krajami Eurpy wschdniej (w tym Białrusią, Litwą, Rsją). Przy dpwiednim zarządzaniu i dfinanswaniu ze śrdków wewnętrznych i zewnętrznych mże stać się bramą na wschód - prężnie działającym śrdkiem gspdarczym Krajbraz, rzeźba terenu i budwa gelgiczna Według pdziału fizyczngegraficzneg Plski wg Kndrackieg 8 wjewództw pdlaskie płżne jest w większści na terenie prwincji Nizin Wschdnibałtyck-Białruskich (niewielki fragment na zachdzie zlkalizwany jest w prwincji Nizin Śrdkweurpejskich). Prwincja Wschdnibałtyck-Białruska pdzielna jest na dwie pdprwincje: Pjezierza Wschdnibałtyckie bejmujące półncną część wjewództwa raz Wysczyznę Pdlask-Białruską bejmującą śrdkwą, wschdnią i płudniwą jeg część. Głównymi makrreginami wjewództwa jest Nizina Półncnpdlaska i Pjezierze Litewskie. W zasięgu reginu płżne są także niewielkie fragmenty Nizyny Półncnmazwieckiej i Pjezierza Ełckieg. Pd względem gemrflgicznym Nizina Półncnpdlaska stanwi zdenudwane wysczyzny starglacjalne przecięte szlakami dpływu wód. W granicach makrreginu wyróżnić mżna 8 reginów: Wysczyznę Klneńską, Wysczyznę Białstcką, Ktlinę Biebrzańską, Wzgórza Skólskie, Wysczyznę Wyskmazwiecką, Dlinę Górnej Narwi, Równinę Bielską i Wysczyznę Drhiczyńską. (Załącznik nr 3) Rzeźba wysczyzn jest falist pagórkwata lub falista (najwyraźniej zachwana na wysczyznach Białstckiej i Klneńskiej). Najwyższe wzniesienia występują w klicach Skółki (200 m n.p.m.). W dlinach i równiach rzeźba jest lekk falista lub płaska. Pjezierze Litewskie na terytrium Plski zstał pdzielne na cztery mezreginy, z których 3 leżą w granicach wjewództwa pdlaskieg, jest t Pjezierze Zachdnisuwalskie, Pjezierze Wschdnisuwalskie raz Równina Augustwska. Pjezierza mają rzeźbę wyraźnie pagórkwatą z najwyższym wzniesieniem Górą Rawską (298,1 m n.p.m.). Na bszarze tym deniwelacja sięga 120 m na przestrzeni pół kilmetra. Równina Augustwska ma zaś rzeźbę falistą z nielicznymi pagórkami 9. Obszar wjewództwa pdlaskieg płżny jest w brębie dwóch jednstek tektnicznych prekambryjskiej platfrmy wschdni-eurpejskiej. Jest t wzniesienie mazursk-suwalskie i bniżenie pdlaskie. Pdłże prekambryjskie najwyżej zalega w klicach Krynek i Skółki (dpwiedni 228 m i 250 m), bniżając się w kierunku półncnym (Suwałki) i płudniwym (Mielnik). Utwry ery palezicznej występują głównie na płudniu wjewództwa, siągając miąższść kł 100 m. Na półncy brak jest tej pkrywy. 7 Bank Danych Lkalnych, GUS, 2011 (stan na dzień r.) 8 Kndracki J., Gegrafia reginalna Plski, PWN, Warszawa, 2011, s Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , p. cit., s. 8 23

24 Utwry ery mezzicznej wykształciły się na terenie wjewództwa w pstaci mułwców, wapieni, dlmitów, piaskwców, margli raz kredy piszącej. Ich miąższść waha się w granicach m. Osady trzecirzędwe występują prawie na całej pwierzchni wjewództwa z wykluczeniem Wysczyzny Białstckiej, klic Bielska Pdlaskieg raz dliny Bugu na wschód d Siemiatycz. Pdłże czwartrzędwe budują skały węglanwe górnej kredy zmiennej miąższści (d 1096 m w klicach Jezira Okrągłeg p 90 m w klicach Ciechanwca) 10. Z drugiej strny zagrżenie dla teg kmpnentu śrdwiska związane jest przede wszystkim z presją urbanistyczną, szczególnie w klicach największych miast w wjewództwie, tj. Białegstku, Suwałk i Łmży. Ciągła rzbudwa pdmiejskich dzielnic miast na tereny twarte, naturalnych warunkach siedliskwych, wpływa na bniżenie wartści krajbrazu lkalneg. Rzwiązaniem teg prblemu mgą stać się dpwiednie zapisy w planie zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa jak i jednstek samrządwych (gmin). Pzyskiwanie kpalin (szczególnie kruszyw naturalnych: piasków i żwirów) wpływa na bniżenie walrów krajbrazwych, w szczególnści jeśli ma t miejsce na terenach cennych przyrdnicz. Skala teg zjawiska jest jednak nie d kńca rzpznana. Należy przypuszczać, że stanwi na największy prblem na pzimie gmin niż całeg wjewództwa Gleby Gleby wjewództwa pdlaskieg wytwrzyły się z piasków, żwirów, glin i pyłów sadów zldwacenia śrdkwplskieg i bałtyckieg raz namułów, utwrów aluwialnych i deluwialnych, trfów i piasków elicznych hlcenu. Dminującym typem gleb są gleby brunatnziemne, bielicziemne, płwziemne raz rganiczne. Gleby brunatnziemne wytwrzyły się w większści z glin zwałwych (Pjezierze Suwalskie, Pjezierze Ełckie, Wysczyzna Wyskmazwiecka, zachdnia część Równiny Bielskiej, Wysczyzna Drhiczyńska) i piasków gliniastych (Wysczyzna Klneńska, półncne części Knyszyna, Czarnej Białstckiej i Skółki, klice Czerwneg Bru i Rutek raz strefa nadbużańska klic Ciechanwca). Gleby bielicziemne i płwziemne utwrzyły się na glinach i piaskach. Występują ne w klicach Wysczyzny Wyskmazwieckiej, wschdniej części Wysczyzny Drhiczyńskiej, Równiny Bielskiej, śrdkwej i płudniwej części Pjezierza Zachdnisuwalskieg raz półncnej części Pjezierza Półncnsuwalskieg. Gleby rganiczne reprezentwane są głównie przez trfy zajmujące dna dlin rzecznych: Biebrzy, Brzzówki, Narwi, Nereśli, Nurca, Orlanki, Skłdy, Supraśli, Wissy. Na terenie wjewództwa największą pwierzchnię zajmują gleby należące d IV i V klasy bnitacyjnej (dpwiedni 46,0% i 29,6%). Gleby klasy III występują tylk na 6,9% gólnej pwierzchni użytków rlnych. Spradyczne natmiast występują gleby należące d najlepszych klas bnitacyjnych tj. I i II- łącznie 54 ha. Najkrzystniejsze warunki glebwe dla rzwju rlnictwa psiadają pwiaty: wyskmazwiecki, bielski i zambrwski. Udział gleb I IV kmpleksu stanwi dpwiedni 70,5%, 65,1% i 62,6%. Najmniej krzystne warunki glebwe występują w pwiatach: łmżyńskim (42,1%), grajewskim (39,7%) i klneńskim (35,0%). (Załącznik nr 4) Najpwszechniej występującym kmpleksem przydatnści rlniczej, na terenie wjewództwa, jest kmpleks 6 - żytni słaby (22,7% gólnej pwierzchni gruntów rnych), 4 żytni bardz dbry (19,3%) 10 Kndracki J., Gegrafia reginalna Plski, p. cit., s

25 raz 5 żytni dbry (16,6%). Najlepszy kmpleks pszenn żytni (2) stanwi zaledwie 10,0% gruntów rnych 11. W 2011 rku w wjewództwie 65 ha gruntów zstał wyłącznych z prdukcji rlnej i leśnej na różne cele. Najwięcej 33 ha wyłączn na budwę siedlwą, 12 ha na użytki kpalne 12. Według danych GUS w 2011 rku zidentyfikwan 2828 ha zdewastwanych i zdegradwanych pwierzchni (jest t k. 1% mniej niż w 2010 r.). Dtyczy t w znacznym stpniu bszarów, na których zlkalizwan biekty dystrybucji i magazynwania paliw (klice Rajgrdu i Suwałk), a także terenów p zamkniętych składwiskach dpadów innych niż niebezpieczne i bjętne. Głównym zagrżeniem gleb w wjewództwie pdlaskim jest ich nadmierne zakwaszanie. Badania przeprwadzne w latach wykazały, że wjewództw pdlaskie jest jednym z reginów kraju największym zakwaszeniu gleb (bk mazwieckieg, świętkrzyskieg i łódzkieg) 13. Okł 31% gmin w wjewództwie psiada gleby kwaśne lub bardz kwaśne. Największą kncentrację gleb kwaśnych dznaczają się klice Sidry, Jasinówki, Kleszczel, Milejczyc, Nurca Stacji raz Szudziałwa. Prcesem mgącym pprawić ich jakść jest wapnwanie. Wpływa n na pprawę właściwści fizycznych, chemicznych raz bilgicznych gleb zakwasznych. Prces ten pwinien być prpagwany w ramach dbrych praktyk rlnych przez ODR-y i inne instytucje działające na rzecz rzwju rlnictwa na terenie wjewództwa pdlaskieg. Gleby ulegają również degradacji na skutek erzji wietrznej i wdnej. W wjewództwie pdlaskim 54,5% użytków rlnych zagrżnych jest erzją wdną i 30% erzją wietrzną. Największe ryzyk degradacji gleb występuje w pwiecie wyskmazwieckim, łmżyńskim, skólskim i suwalskim 14 (Załącznik nr 5, Załącznik nr 6). Skuteczną chrną przed tym zjawiskiem mże być stswanie knserwujących technlgii uprawy, w tym uprawy bezrkwej i uprszcznej, przynszącej ddatkwe krzyści w pstaci zmniejszenia zagęszczenia warstwy pdglebia raz zwiększenia retencji wdnej w prfilu i dbudwy struktury glebwej 15. Erzję mżna także graniczyć pprzez zaprzestanie nadmiernej wycinki lasów, niszczenia szaty rślinnej czy zaprzestanie dwdnienia bagien. Na zanieczyszczenie gleb wpływa również depzycja zanieczyszczeń z pwietrza atmsferyczneg (mkra i sucha). Ich źródłem są emisje ze śrdków transprtu i różnrdne tereny przemysłwe takie jak bazy przeładunkwe, magazyny, zbirniki sadów z czyszczalni ścieków raz składwiska dpadów. Zjawiskiem negatywnym jest też wyłączanie gruntów z prdukcji rlnej i leśnej. Sprzyja t degradacji pwierzchni pkrywy glebwej i mże pwdwać wzmżną na tym terenie erzję wdną i wietrzną. Wielletnia eksplatacja biektów dystrybucji i magazynwania paliw mże pwdwać zanieczyszczenie ziemi i wód gruntwych prduktami naftwymi. Miał t miejsce w klicach Rajgrdu i Suwałk. Kncern paliwwy PKN ORLEN S.A. (właściciel terenu) przeprwadził jednak w trakcie mdernizacji tych biektów działania naprawcze plegające na wymianie 11 Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , p. cit., s ; Ochrna śrdwiska i leśnictw w wjewództwie pdlaskim w 2011 r., Urząd Statystyczny w Białymstku, Białystk, 2012, s Bank Danych Lkalnych, GUS, 2011 (stan na dzień r.) 13 Mnitring chemizmu gleb rnych w Plsce w latach raprt kńcwy, Instytut Uprawy Nawżenia i Glebznawstwa, Państwwy Instytut Badawczy w Puławach, Puławy, 2012, s. 33, Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , WIOŚ Białystk, 2007, s ; Ochrna śrdwiska i leśnictw w wjewództwie pdlaskim w 2011 r., p. cit., s Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , p. cit., s

26 zanieczyszczneg gruntu. Równcześnie kncern paliwwy wdrżył działania zapbiegawcze, plegające na wypsażeniu biektów dystrybucji w urządzenia zapewniające właściwe bezpieczeństw śrdwiska wdn gruntweg. Ograniczeniu emisji służą dwupłaszczyznwe zbirniki 16. Pnadt ptencjalne bszary zmniejszenia standardów gleb kumulują się w klicach największych miast w wjewództwie (Białystk, Suwałki, Łmża), związane jest t z nagrmadzeniem szeregu źródeł zagrżenia (kmunikacji raz przemysłu) Zasby naturalne Wjewództw pdlaskie jest rejnem niewielkich zasbach surwców. Dminują tu przede wszystkim surwce skalne stanwiące bazę na ptrzeby budwnictwa, przemysłu materiałów budwlanych raz drgwnictwa. Są t w dużej mierze kruszywa naturalne (piaski i żwiry, surwce ilaste). Piaski i żwiry występują pwszechnie w każdym z pwiatów wjewództwa pdlaskieg. Udkumentwan 583 złóż łącznych zasbach gelgicznych wynszących tys. m 3. Czynne wydbycie prwadzn w 74 miejscach, łącznie pzyskan tys. m 3 (najwięcej tys. m 3 ze złża Sblew Krzywe w pwiecie suwalskim). Największe zasby szacwan dla złża Ptsznia I również w pwiecie suwalskim m 3. Piaski kwarcwe d prdukcji cegły wapienn-piaskwej i betnów kmórkwych występują w pwiatach mnieckim i łmżyńskim. Udkumentwan 2 takie złża łącznych zasbach gelgicznych bilanswych wynszących tys. m 3. Czynneg wydbycia teg surwca w 2011 rku nie prwadzn. Surwce ilaste d prdukcji ceramiki budwlanej występują w pwiatach bielskim, białstckim, hajnwskim, mnieckim, łmżyńskim, skólskim, wyskmazwieckim i suwalskim. Udkumentwan 22 złża łącznych zasbach gelgicznych bilanswych tys. m 3. W 2011 rku wydbyt 43 tys. m 3. Surwce ilaste d prdukcji kruszywa lekkieg udkumentwan tylk w pwiecie białstckim. Zasby gelgiczne bilanswe teg złża kreśln na tys. m 3. W 2011 nie prwadzn wydbycia. Oprócz surwców kruchwych i ilastych w wjewództwie pdlaskim występują również złża kredy. Udkumentwan 8 takich miejsc łącznych zasbach gelgicznych bilanswych w wyskści tys. m 3. W 2011 rku wydbyt 74 tys. m 3. Pkłady kredy występują w pwiatach klneńskim, sejneńskim i siemiatyckim. Największe pkłady występują w złżu Mielnik pw. siemiatycki tys. m 3. Na terenie wjewództwa występują także złża trfu, w pwiatach sejneńskim, białstckim, augustwskim, zambrwskim i grajewskim. Udkumentwan 10 złóż łącznych zasbach gelgicznych bilanswych w wyskści tys. m 3. W 2011 wydbyt 122 tys. m 3. Złże największej zasbnści t Rabinówka zasbach gelgicznych bilanswych tys. m 3. Część zasbów trfów płżna jest na bszarach chrninych, jak również w tulinach parków stąd ich wydbycie jest utrudnine 17. Pnadt w wjewództwie zlkalizwane są nieeksplatwane rudy pierwiastków prmienitwórczych (rejn Rajska) i pierwiastki ziem rzadkich. W klicach Suwałk występują złża 16 Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , p. cit., s Bilans zasbów kpalin i wód pdziemnych, PIG (stan na dzień r.) 26

27 rud magnetytw - ilmenitwych (złże Krzemianka i Udryń). Z uwagi na niską zawartść metali i znaczną głębkść zakwalifikwan je d zasbów pzabilanswych 18. Należy także wspmnieć, że rejn płudniwy i półncny wjewództwa pdlaskieg wykazuje mżliwści występwania nieknwencjnalnych złóż gazu ziemneg. W przyszłści mże się t przyczynić d dkrycia i udkumentwania złóż węglwdrów 19. Eksplatacja surwców mineralnych związana jest z negatywnymi zmianami w śrdwisku naturalnym szczególnie związanymi z przekształceniami rzeźby terenu raz dewastacją gleb. Część udkumentwanych złóż surwców zlkalizwana jest na terenach przyrdnicz cennych lub w ich bezpśrednim sąsiedztwie. Prwadzi t bardz częst d knfliktów spłecznych, a c za tym idzie d nielegalneg wydbycia. Brak jest knkretnych danych dtyczących teg zjawiska na skalę wjewódzką, jednak w skali lkalnej zjawisk t istnieje. Brak jest również dstatecznej chrny samych złóż przed ich nadmiernym wykrzystywaniem. Większść prwadznych na terenie wjewództwa eksplatacji ma charakter dkrywkwy. Pwduje t niekrzystne zmiany zwłaszcza w krajbrazie i pwierzchni ziemi, a w spsób znaczący ddziałuje na warunki glebw-wdne. Pnadt część zasbów kpalin zlkalizwana jest na terenach przyrdnicz cennych lub w bezpśrednim ich sąsiedztwie, c pwduje knflikty związane z wydbyciem. W związku z brakiem plityki państwa w zakresie wydbywania kpalin trudn jest pdejmwać działania związane z chrną zasbów. Częściwym rzwiązaniem mże być ujmwanie kwestii pzyskania i chrny zasbów kpalin w dkumentach planistycznych szczebla wjewódzkieg, a przede wszystkim gminneg. Głębkieg zastanwienia wymagają także, z jednej strny czynniki niezmienne takie jak warunki gelgiczne, a z drugiej strny wymagania i czekiwania związane z rzwjem sadnictwa raz działalnścią gspdarczą Wdy pwierzchniwe i pdziemne wdy pwierzchniwe Zasby Obszar wjewództwa pdlaskieg płżny jest w zlewisku Mrza Bałtyckieg. Wdy pwierzchniwe w brębie wjewództwa należą d drzeczy: Wisły, Niemna i Pregły 21. Sieć hydrgraficzną bszaru twrzy 58 rzek i kł 280 jezir ( pwierzchni pwyżej 1 ha). Wśród największych rzek na analizwanym terenie należy wymienić: Bug (z dpływami: rzeką Nurzec, i rzeką Brk), Narew (z dpływami: rzeką Biebrza, Pisa, Supraśl, Orlanka) raz Czarną Hańczę. Cechą charakterystyczną większści głównych rzek wjewództwa pdlaskieg jest meandrujący charakter kryta rzeczneg. 18 Prgram Ochrny Śrdwiska Pwiatu Suwalskieg na lata z perspektywą , przyjęty uchwałą Rady Pwiatu Suwalskieg nr XX/121/12 z dnia 25 października 2012 r., s Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata , przyjęty uchwałą Nr XII/121/2011 Sejmiku Wjewództwa Pdlaskieg z dnia 24 października 2011 r., s Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata , p. cit., s Rastrwa Mapa Pdziału Hydrgraficzneg Plski, Krajwy Zarząd Gspdarki Wdnej, mapa.kzgw.gv.pl (stan na dzień r.) 27

28 Półncna część wjewództwa wyróżnia się znaczną ilścią naturalnych zbirników wdnych. Największym jezirem na tym bszarze jest jezir Wigry pwierzchni lustra wdy sięgającej ha. Najgłębszym jezirem wjewództwa pdlaskieg (a także Plski) jest jezir Hańcza, głębkści maksymalnej wynszącej 108,5 m. Sieć wód pwierzchniwych urzmaicają liczne stawy i kanały, a w tym Kanał Augustwski. D największych sztucznych zbirników wdnych na terenie wjewództwa należy zbirnik zaprwy Siemianówka (pwstały w wyniku piętrzenia wód rzeki Narew) 22. Stan eklgiczny wód płynących wjewództwa pdlaskieg w 2011 r. cenian w 40 jednlitych częściach wód (JCW), w 34 rzekach (Załącznik nr 7) 23. Otrzymane wyniki prezentuje Wykres nr 1. Wykres 1. Stan eklgiczny wód pwierzchniwych IV klasa - słaby stan 12,5% V klasa - zły stan 2,5% I klasa - bardz dbry stan 2,5% II klasa - dbry stan 32,5% III klasa - umiarkwany stan 50,0% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Infrmacji stanie śrdwiska na bszarze wjewództwa pdlaskieg w 2011 rku na pdstawie działalnści inspekcyjn kntrlnej i badawczej Wjewódzkieg Inspektratu Ochrny Śrdwiska w Białymstku, Inspekcja Ochrny Śrdwiska, WIOŚ Białystk, 2012, s. 27. Ptencjał eklgiczny wód pwierzchniwych płynących na terenie wjewództwa klasyfikwan na pdstawie badań przeprwadznych w ramach mnitringu peracyjneg w 4 rzekach w 4 jednlitych częściach wód i przedstawin na Wykresie nr Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata , p. cit., s Ocena stanu eklgiczneg, ptencjału eklgiczneg i stanu chemiczneg rzek wjewództwa pdlaskieg w 2011 r. (cena w jednlitych częściach wód) ZWERYFIKOWANA, Inspekcja Ochrny Śrdwiska, WIOŚ, Białystk, 2012, s. 6 28

29 Wykres 2. Ptencjał eklgiczny wód pwierzchniwych V klasa - zły ptencjał 25% II klasa - dbry ptencjał 25% = III klasa - umiarkwany ptencjał 50% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Infrmacji stanie śrdwiska, p. cit., s Stan chemiczny wód pddan badanim w 24 rzekach w 27 jednlitych częściach wód. Wdy dbrym stanie chemicznym dntwan w blisk 15% przypadków. Pzstałe wdy (24 JCW) wykazały stan chemiczny pniżej dbreg 24. Stan wód pddan cenie w 32 rzekach w 38 JCW. Wyniki ceny wskazują na zły stan wód w zdecydwanej większści analizwanych przypadków (35 JCW). Dbrym stanem wód wyróżniają się jedynie 3 jednlite części wód 25. Ocena przydatnści d bytwania ryb przeprwadzna zstała w 2 rzekach na terenie wjewództwa pdlaskieg. W bydwu przypadkach wda nie spełniała warunków przydatnści d bytwania ryb łssiwatych i karpiwatych 26. Ocena przydatnści d zapatrzenia ludnści w wdę d picia w 2011 r. dtyczyła jedneg prfilu pmiarweg w miejscwści Nwdwrce. Wyniki badań wykazały pgrszenie jakści wdy pwierzchniwej w stsunku d ceny z 2010 rku. Wda nie spełniała wymagań jakściwych kategrii A3 (wda wymagająca wysksprawneg uzdatniania fizyczneg i chemiczneg, w szczególnści utleniania, kagulacji, flkulacji, dekantacji, filtracji, adsrpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji) 27. Stan eklgiczny wód jezir wjewództwa pdlaskieg, ceniny na pdstawie badań przeprwadznych na 8 jezirach w 2011 r. jest w płwie przypadków dbry. Wdy w dwóch badanych jezirach wykazały bardz dbry stan eklgiczny i również w dwóch jezirach umiarkwany stan eklgiczny. Stan chemiczny badany był w 4 jezirach, z czeg tylk w jednym 24 Infrmacja stanie śrdwiska na bszarze wjewództwa pdlaskieg w 2011 rku na pdstawie działalnści inspekcyjn kntrlnej i badawczej Wjewódzkieg Inspektratu Ochrny Śrdwiska w Białymstku, Inspekcja Ochrny Śrdwiska, WIOŚ Białystk, 2012, s Ocena stanu eklgiczneg, p. cit., s Klasyfikacja d bytwania ryb łssiwatych i karpiwatych w warunkach naturalnych w wjewództwie pdlaskim w 2011 r., Inspekcja Ochrny Śrdwiska, WIOŚ Białystk, 2012, s Klasyfikacja wód pwierzchniwych d zapatrzenia ludnści w wdę d spżycia w wjewództwie pdlaskim w 2011 r., Inspekcja Ochrny Śrdwiska, WIOŚ Białystk, 2012, s. 3 29

30 zantwan wdy w dbrym stanie chemicznym, a w pzstałych pniżej stanu dbreg. Birąc pd uwagę pwyższe wyniki stan jezir w 3 przypadkach cenin na zły, a w 1 na dbry 28. Pnadt na terenie wjewództwa prwadzne są badania i cena wód sztuczneg zbirnika wdneg Siemianówka. Wyniki badań przeprwadznych w 2011 r. wskazują na zły stan wód, warunkwany słabym ptencjałem eklgicznym i stanem chemicznym pniżej dbreg 29. wdy pdziemne Zasby Głębkść warstw wdnśnych na terenie wjewództwa zawiera się w granicach m p.p.t. Wdy znaczeniu użytkwym występują głównie w przewarstwieniach utwrów czwartrzędwych, budwanych z pisaków i żwirów. Wdy pdziemne występują również w piaszczyst-żwirwych utwrach trzecirzędwych raz węglanwych, budwanych z kredy 30. Zasbnść wód pdziemnych bszaru wjewództwa pdlaskieg kreśla się jak średnią. Wielkść zasbów eksplatacyjnych wód pdziemnych na terenie wjewództwa pdlaskieg szacwana jest na 672,7 hm 3 (wg GUS, stan na kniec 2011 r.). Są t zasby należące d 4 udkumentwanych zbirników wód pdziemnych 31 : GZWP nr 215 Subniecka Warszawska, GZWP nr 216 Sandr Kurpie, GZWP nr 217 Pradlina rzeki Biebrzy, GZWP nr 218 Pradlina rzeki Supraśl 32. Na terenie wjewództwa pdlaskieg wyznaczn 10 jednlitych części wód pdziemnych (JCWPd), z których żadna nie jest zagrżna niesiągnięciem dbreg stanu ilściweg wód pdziemnych w 2015 rku (Załącznik nr 8). Nie wyznaczn tu również terenów narażnych na zanieczyszczenia pchdzenia rlniczeg 33. Wykres nr 3 prezentuje stan chemiczny jednlitych części wód pdziemnych. 28 Klasyfikacja wstępna jezir wjewództwa pdlaskieg badanych w 2011 r., Kmunikat nr 1/2012/SUW, Inspekcja Ochrny Śrdwiska, WIOŚ Delegatura w Suwałkach, 2012, s Infrmacja stanie śrdwiska, p. cit., Mapa hydrgelgiczna Plski 1:50 000, Państwwy Instytut Gelgiczny, Warszawa, , 31 Prgram Ochrny Śrdwiska, p. cit., s Mapa hydrgelgiczna Plski, p. cit. 33 Infrmacja stanie śrdwiska, p. cit., 37; Ocena stanu chemiczneg wód pdziemnych w wjewództwie pdlaskim w 2010 r., WIOŚ Białystk 2011, s. 3 30

31 Wykres 3. Stan chemiczny JCWPd V klasa - słaby stan 4% II klasa - dbry stan 21% III klasa - umiarkwany stan 75% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Infrmacji stanie śrdwiska, p. cit., s. 37. Pza JCWPd wdy pdziemne badane są również w bszarach zagrżnych zanieczyszczeniami przy składwiskach dpadów. Ocena jakści wód z piezmetrów wskazuje na przewagę wód złej i zmiennej jakści 34 (Załącznik nr 9). Stan wód na ternie wjewództwa pdlaskieg uzależniny jest w dużej mierze d stpnia nasilenia antrppresji. Źródłem zmian są działania związane z pbrem wdy i dprwadzaniem ścieków, jak również spływy pwierzchniwe, czy też niewłaściwe gspdarwanie dpadami 35. Z danych GUS wynika, że w latach zużycie wdy na terenie wjewództwa pdlaskieg stpniw wzrastał. Największe zużycie wdy niezmiennie generuje eksplatacja sieci wdciągwej. P 2007 r. zużycie wdy na ptrzeby przemysłu zmniejszył się ksztem zużycia na cele rlnicze i leśne. Zasby eksplatacyjne wdy w wjewództwie pdlaskim znacznie przewyższają zaptrzebwanie, czemu sprzyja niski stpień uprzemysłwienia raz zadwalające uwarunkwania naturalne. O jakści wód na terenie wjewództwa w znacznym stpniu decyduje gspdarka ściekwa. W 2011 r. funkcjnwał 111 kmunalnych i 29 przemysłwych czyszczalni ścieków. Część z nich wypsażna jest w system pdwyższneg usuwania bigenów (w 32 czyszczalniach kmunalnych i 6 przemysłwych). Ilść ścieków dprwadzanych d wód lub d ziemi w kresie statnich 10 lat utrzymywała się na zbliżnym pzimie. W 2011 r. czyszczn 100% ścieków kmunalnych i przemysłwych wymagających czyszczenia (w 2010 r. był t 99,8%). Realizacja działań zmierzających d graniczenia wdchłnnści, rzwój sieci kanalizacyjnej raz mdernizacja systemów czyszczania ścieków w kierunku zwiększenia efektywnści prcesów czyszczania, spwdwała zmniejszenie wielkści ładunków zanieczyszczeń dprwadzanych d wód i d ziemi. Z uwagi na zdecydwanie rlniczy charakter bszarów wiejskich wjewództwa pdlaskieg, rlnictw jest isttnym elementem wywłującym presje w stsunku d wód. Głównym źródłem zanieczyszczeń ze strny rlnictwa są spływy pwierzchniwe z pól. Czynnikiem determinującym zagrżenie jest tu 34 Ocena stanu chemiczneg wód pdziemnych, p. cit., s Infrmacja stanie śrdwiska, p. cit., s

32 przede wszystkim nieprawidłwe stswanie nawzów i chemicznych śrdków chrny rślin. Źródłem zanieczyszczeń wód na bszarach w nieznacznym stpniu zurbanizwanych są także ścieki bytwe z gspdarstw rlnych. W statnich latach mżna jednak zauważyć wzrst wskaźnika ludnści wiejskiej krzystającej z kmunalnych czyszczalni ścieków lub chciażby z przydmwych czyszczalni ścieków 36. Jakść wód, szczególnie pdziemnych, nie pzstaje bjętna na zanieczyszczenia pwietrza, czy też zanieczyszczne wdy padwe, a w tym także spływy wód padwy. Zagrżeniem dla jakści wód są również niezabezpieczne składwiska dpadów raz szlaki kmunikacyjne znacznym natężeniu ruchu. Czynniki antrpgeniczne na terenie wjewództwa pdlaskieg stanwią isttne zagrżenie dla wód pdziemnych, pnieważ jedynie 21% pzimów wdnśnych jest dbrze izlwana przed zanieczyszczeniami. Pzstałe pzimy są umiarkwanie wrażliwe (71%) lub wrażliwe (8%) 37. Wśród głównych prblemów związanych z chrną wód wymienić należy szereg późnień we wdrażaniu załżeń Krajweg Prgramu Oczyszczania Ścieków Kmunalnych, pwdwanych m.in. przez: przewlekłe prcedury administracyjne, przetargwe i związane z pzyskaniem śrdków z funduszy unijnych, jak również brak śrdków finanswych w budżetach jednstek samrządu raz trudnści w uzyskaniu praw d własnści gruntów pd inwestycje 38. Mim wzrastającej efektywnści czyszczania ścieków, craz pwszechniej stswanych dbrych praktyk w rlnictwie raz rzbudwy infrastruktury wdn-kanalizacyjnej, jakść wód pwierzchniwych, kreślna jak stan wód, wskakuje przeważnie na zły stan JCW, w szczególnści ze względu na parametry chemiczne. Wdy kreślne jak zagrżne kncentrują się przede wszystkim pniżej miast (głównie w klicach Białegstku, Łmży i Grajewa) 39. Zdecydwanie lepsze wyniki trzyman w przypadku wód pdziemnych, gdzie większść badanych JCWPd wskazuje na stan dbry. W celu zachwania wód w dbrym stanie raz pprawy wód charakteryzujących się niezadwalającymi parametrami wskazane jest zintensyfikwanie działań sprzyjających chrnie wód. Szczególną uwagę należałby pświęcić wdrażaniu dbrych praktyk w rlnictwie raz prawidłwe zabezpieczanie biektów infrastrukturalnych przed niepżądanymi spływami wód pwierzchniwych i padwych. Isttny jest również rzwój systemu dprwadzania i czyszczania ścieków na terenach nieskanalizwanych. Szczególnie isttne dla utrzymania wód dbrej jakści w niezmieninym stanie jest również zachwanie dużych kmpleksów leśnych Rśliny, zwierzęta i różnrdnść bilgiczna Wjewództw pdlaskie jest bszarem wyskiej różnrdnści bilgicznej. Występuje tu znaczne urzmaicenie siedlisk przyrdniczych, w dużej mierze zachwanych w stanie niezmieninym. W brębie wjewództwa występują liczne zwarte kmpleksy leśne: Puszczy Białwieskiej, Augustwskiej, czy też Knyszyńskiej, siedliska bagienne, trfwiskwe, a także łąkwe i wdne. 36 Infrmacja stanie śrdwiska, p. cit., s Ibidem, s Aktualizacja Krajweg Prgramu Oczyszczania Ścieków Kmunalnych KPOŚK 2010, 2010, Krajwy Zarząd Gspdarki Wdnej, Warszawa, s Opracwanie ekfizjgraficzne d planu zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa pdlaskieg, Mapa nr 20. Jakść śrdwiska, jeg zagrżenia i mżliwści ich graniczenia. Stan eklgiczny wód pwierzchniwych, Pdlaskie Biur Planwania Przestrzenneg w Białymstku, Białystk,

33 Szata rślinna wjewództwa wyróżnia się na tle pzstałych reginów kraju becnścią, zarówn gatunków śrdkw-eurpejskich, jak również półncn-wschdnich. W brębie wjewództwa przebiegają granice zasięgu wielu gatunków, a w tym np. świerka. Świat rślinny cechuje znaczna różnrdnść gatunkwa. Flrę reginu buduje kł 1200 gatunków rślin naczyniwych, 280 gatunków mszaków i kł 570 gatunków prstów 40. Cechą charakterystyczną wjewództwa pdlaskieg jest występwanie rzległych kmpleksów dlinwych trfwisk niskich, z największym w Plsce bszarem trfwiskwym w Ktlinie Biebrzańskiej (kł 100 tys. ha) raz niec mniejszym w dlinie Narwi. Liczne są również trfwiska przejściwe i wyskie 41. Świat zwierzęcy wjewództwa pdlaskieg liczy 60 gatunków ssaków, a w tym 12 gatunków drapieżnych. Gatunkiem charakterystycznym dla reginu jest żubr. Część gatunków pdlega pełnej chrnie (m.in. wspmniany żubr, ryś, jeż). Najliczniej reprezentwaną grupą ssaków jest rząd gryzni 19 gatunków (w tym bóbr eurpejski). Rząd nietperzy liczy 14 gatunków 42. Na terenie wjewództwa stwierdzn występwanie pnad 300 gatunków ptaków, z czeg 200 t gatunki lęgwe (95% gatunków gniazdujących w Plsce). Wśród nich występują liczne gatunki zagrżne, pdlegające chrnie na mcy międzynardwych knwencji, a w tym np. kania rdzawa, bielik, derkacz, wdniczka. W brębie wjewództwa pzstały jedne z statnich w kraju zachwane stje: głuszca, bekasika, czy też bekasa dubelta 43. Pnadt na terenie wjewództwa zantwan becnść 7 gatunków gadów, 13 gatunków płazów, 45 gatunków ryb i 2 gatunki mingów. Śrdwisk przyrdnicze charakteryzuje się znacznym dynamizmem zachdzących w nim zmian. Część z nich wynika z naturalnych prcesów. Niektóre jednak uwarunkwane są ingerencją człwieka. Stpień zagrżenia antrppresją pszczególnych gatunków i siedlisk uzależniny jest w dużej mierze d pzimu dprnści śrdwiska. Znaczna różnrdnść eksystemów, siedlisk i gatunków bszaru wjewództwa znacza wyskie zróżnicwanie pzimu dprnści na degradację, zarówn ze strny czynników naturalnych, jak i antrpgenicznych. Największe zagrżenia dla biróżnrdnści niesie ingerencja w pszczególne elementy śrdwiska raz przerwanie wzajemnych pwiązań, spójnści i ciągłści pmiędzy tymi elementami. D najważniejszych czynników stanwiących zagrżenie dla śrdwiska bityczneg wymienić należy: zagrżenia pżarwe bszarów leśnych i trfwisk, zaniechanie użytkwania szczególnie terenów łąkw-pastwiskwych, fragmentację bszarów pprzez realizację dużych inwestycji liniwych, zagrżenia związane z gspdarką kmunalną, intensyfikację rlnictwa, intensywny transprt kłwy, 40 Krajwy Raprt Mzaikwy. Stan Śrdwiska w wjewództwach w latach , Inspekcja Ochrny Śrdwiska, Bibliteka Mnitringu Śrdwiska, Warszawa, 2010, s Skłwski A. W., Lasy półncn-wschdniej Plski, Centrum Infrmacyjne Lasów Państwwych, Warszawa- 2006, s Skłwski A. W., Lasy półncn-wschdniej Plski, p. cit., s Krajwy Raprt Mzaikwy, p. cit., s

34 miejscw nadmierną eksplatację przez turystykę i rekreację bszarów wyjątkwej atrakcyjnści, w tym rzwijającą się zabudwą letniskwą (np. nad brzegami jezir). Wymienine wyżej zagrżenia wydają się być najisttniejsze na becnym stadium rzwju reginu. W przyszłści mgą pjawić się inne lub nabrać znaczenia te, które becnie są marginalne. D takich zagrżeń zaliczyć mżna: ekspansję gatunków bceg pchdzenia, wypierających gatunki rdzime, zagrżenia ze strny gatunków mdyfikwanych genetycznie. Presja na śrdwisk przyrdnicze wykazuje niewielkie zróżnicwanie przestrzenne. Różni się w zależnści d kmpnentów śrdwiska i ich cech pdlegających ddziaływanim człwieka, jednak generalnie jest niższa niż na większści bszaru Plski. Stan istniejący i stpień zachwania różnrdnści bilgicznej, flry i fauny na terenie wjewództwa pdlaskieg świadczy wyskich walrach przyrdniczych reginu. Mim pstępująceg rzwju infrastruktury raz presji urbanizacji bszar wjewództwa nadal pzstaje stją wielu gatunków i mzaiką różnrdnych siedlisk, częst cennych przyrdnicz. Śrdwisk bityczne pdlega bardz różnrdnym ddziaływanim człwieka, przy czym większść z frm antrppresji wpływających na inne kmpnenty (pwietrze, wdy, gleby), pwduje także skutki w rganizmach żywych. W pwszechnej pinii, współcześnie największym zagrżeniem dla rślin i zwierząt jest zmniejszanie ich przestrzeni życiwej, czyli krzystnych dla nich siedlisk. Odbywa się t przede wszystkim w wyniku zainwestwania przestrzeni, w tym szczególnie liniwej infrastruktury kmunikacyjnej, która prwadzi d fragmentacji siedlisk i ppulacji pszczególnych gatunków. W świetle znacznej dynamiki wzrstu pwierzchni zabudwanych w reginie, mżna się spdziewać nasilenia niekrzystnych skutków tych zjawisk dla przyrdy żywinej Lasy Według reginalizacji przyrdnicz-leśnej Tramplera teren wjewództwa pdlaskieg zlkalizwany jest w II Krainie Mazursk-Pdlaskiej raz IV Krainie Mazwieck-Pdlaskiej 44. Cechą charakterystyczną lasów w tym rejnie jest występwanie dużych kmpleksów leśnych: Puszczy Augustwskiej, Puszczy Knyszyńskiej, Puszczy Kurpiwskiej, Puszczy Białwieskiej 45. Na kniec 2011 r. pwierzchnia gruntów leśnych na terenie wjewództwa pdlaskieg wynsiła gółem 627,2 tys. ha, czyli lesistść terenu wjewództwa kształtwała się na pzimie 30,6%, przy pzimie 29,2% dla Plski (Mapa nr 2). 44 Trampler T., Reginalizacja przyrdnicz-leśna na pdstawach eklgiczn-fizjgraficznych, Państwwe Wydawnictw Rlnicze i Leśne, Warszawa, 1990, s Prtal Krpracyjny Lasów Państwwych, Reginalna Dyrekcja Lasów Państwwych w Białymstku, (stan na dzień r.) 34

35 Mapa 2. Lesistść wjewództwa pdlaskieg na tle kraju Źródł: Lasy Państwwe, (stan na dzień r.). Pwierzchnia lasów przypadająca na 1 mieszkańca wynsi na bszarze wjewództwa pdlaskieg 51,4 a, przy wskaźniku dla Plski równym jedynie 23,7 a. Wartść ta plasuje pdlaskie na 2. miejscu w kraju (p wjewództwie lubuskim). W strukturze własnści dminują lasy publiczne pwierzchni 417,3 tys. ha, c stanwi 67,6% pwierzchni lasów na terenie wjewództwa. Lasy publiczne w większści należą d Skarbu Państwa i pzstają przeważnie w zarządzie Lasów Państwwych, a w mniejszym stpniu pdlegają zarządm parków nardwych. Lasy publiczne pzstające we władaniu gmin mają nieznaczny udział (pniżej 1% pwierzchni lasów publicznych). Lasy prywatne zajmują pwierzchnię 200 tys. ha, z czeg pnad 97% pwierzchni należy d sób fizycznych. Struktura wiekwa drzewstanu w lasach wjewództwa pdlaskieg zbliżna jest d gólnej struktury dla Plski. Dminujące są drzewstany w III klasie wieku (41-60 lat), stanwiące 30,4% pwierzchni lasów. Drzewstany w II, IV i V klasie wieku zajmują pdbne pwierzchnie, p kł 18%. Najmniejszy jest udział pwierzchni zadrzewień w I klasie wieku (1-20 lat) 9,1%. W strukturze gatunkwej drzewstanów wyraźnie zaznacza się becnść ssny, zajmującej 56,5% pwierzchni zalesinych. Świerk, lsza i brzza prastają dpwiedni: 11,7%, 10,6% raz 9,2% pwierzchni lasów. Mniej pwszechny udział ntwany jest w przypadku drzewstanów dębwych, 35

36 stanwiących 6,4% pwierzchni zalesinych. Grab, sika i tpla zajmują już zdecydwanie mniejsze bszary, sięgające 3,1% pwierzchni lasów. Pzstałe gatunki liściaste stanwią w strukturze gatunkwej 1,9%, natmiast pzstałe iglaste jedynie 0,6% pwierzchni lasów. Cechą charakterystyczną wjewództwa pdlaskieg jest brak becnści jdły i buka, przy bardziej znacznym, w prównaniu d większści reginów, udziale świerka i lszy. Lasy, pza wartściami przyrdnicz-krajbrazwymi, wiążą się zdecydwanie z zasbami drewna. Zasby drzewne na pniu wyrażne, jak grubizna brutt wynszą na terenie wjewództwa pdlaskieg 260,5 m 3 /1 ha pwierzchni lasów (dla Plski 260 m 3 /1 ha). Zasby drzewne gółem stanwią 160,5 hm 3 kł 6,8% zasbów kraju. Największy udział w zasbach drzewnych ma ssna w III i V klasie wieku. Ogólna pwierzchnia dnwień i zalesień w 2011 r. wynisła w pdlaskim 2277,6 ha i plaswała się w wartściach średnich na tle pzstałych wjewództw. Zdecydwana większść tej pwierzchni stanwiły dnwienia w lasach publicznych. Jedncześnie pzyskan 1729 dam 3 drewna, z czeg blisk 93% grubizny pchdził z lasów publicznych 46. Blisk 22% pwierzchni lasów wjewództwa pdlaskieg (136,7 tys. ha) zajmują lasy chrnne (Wykres nr 4). Wykres 4. Lasy chrnne na terenie wjewództwa pdlaskieg pzstałe; 24% wdchrnne; 37% glebchrnne; 4% lasy badawcze i dświadczalne; 9% stje zwierząt pdlegających chrnie gatunkwej; 10% w miastach i wkół miast; 16% Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Ochrna śrdwiska i leśnictw wjewództwie pdlaskim w 2008 r., Urząd Statystyczny w Białymstku, Białystk, W statnim dziesięcileciu pwierzchnia lasów na terenie wjewództwa pdlaskieg stpniw wzrastała. Dzięki prwadzeniu zrównważnej gspdarki leśnej, plegającej na dbałści zachwanie wszystkich funkcji lasów, stan zdrwtny lasów wjewództwa mżna ceniać, jak dbry. 46 Rcznik statystyczny wjewództw 2012, GUS Warszawa, 2013, ISSN: , s

37 Nie zmienia t faktu, że śrdwisk leśne stale narażne jest na działanie szeregu czynników, zarówn naturalnych: abitycznych i bitycznych, jak również antrpgenicznych. Obszar wjewództwa pdlaskieg charakteryzuje się wyraźną strefwścią ze względu na stpień i rdzaj zagrżenia lasów. Lasy płżne w półncnej części terenu (przede wszystkim w brębie Puńsk należącym d Nadleśnictwa Suwałki) wykazują szczególną wrażliwść na szkdniki wtórne. Czynnikiem warunkującym silne zagrżenie jest dminacja drzewstanów z udziałem świerka. Ddatkw istniej tu również znaczne narażanie na szkdniki pierwtne drzewstanów liściastych raz na patgeny grzybwe. Na płudnie d Nadleśnictwa Suwałki przebiega strefa silnych zagrżeń szkdnikami liściżernymi, głównie pierwtnymi. Szczególne zagrżenie bejmuje bszar Puszczy Augustwskiej, Nadleśnictwa Rajgród i Nwgród. Wrażliwść lasów w tym bszarze związana jest przede wszystkim z występwaniem dść ubgich siedlisk brwych, z dminacją ssny. Lasy Puszczy Knyszyńskiej i Białwieskiej wykazują silne narażenie na szkdniki wtórne. Obszar ten stanwi klejną strefę, której cechą charakterystyczną są bgate siedliska z wyraźną przewagą świerka. Klejna strefa zagrżenia lasów bejmuje bszary mniejszej lesistści, w płudniw-zachdniej części wjewództwa. Stpień narażenia na szkdniki wadzie i patgeny grzybwe kreśln w tym rejnie, jak słaby. Wśród zagrżeń bitycznych wspmnieć należy również szkdach pwdwanych przez zwierzynę, rzumiane, jak: uszkdzenia pędu główneg, spałwanie, złamanie, wyrwanie, wydeptywanie bądź wykpanie drzewka. Część teg rdzaju szkód pwdują gatunki chrnine, np. wilki, rysie, żubry, bbry, czy też łsie. Pza zagrżeniami ze strny rganizmów żywych, stanwiących część eksystemów leśnych, pważne skutki nisą za sbą gwałtwne zjawiska meterlgiczne. Najgrźniejsze dla lasów są, występujące wisną i jesienią, huraganwe wiatry, bfite pady deszczu i śniegu (mgące pwdwać m.in. kiść). Największym zagrżeniem dla lasów nadal pzstaje jednak działalnść człwieka, a w tym presja ze strny zanieczyszczenia pwietrza, zwłaszcza dwutlenkiem siarki, tlenkami aztu emitwanymi przez przemysł energetyczny, transprt i gspdarkę kmunalną. Niewątpliwie z działalnścią człwieka wiążą się pżary, jak zjawiska szczególnie destrukcyjne dla eksystemów leśnych 47. W 2011 r. na terenie wjewództwa miały miejsce 173 pżary lasów (zniszczeniu uległ 296 ha lasu), z czeg blisk 44% zdarzeń wywłanych był celwym działaniem - pdpalenia. Przeciętna pwierzchnia lasu w pdlaskim, bjęta jednym pżarem t 1,71 ha, c zdecydwanie przewyższa wartści wskaźnika dla pzstałych wjewództw raz średnia dla kraju (0,31 ha) 48. Lasy wjewództwa pdlaskieg są zagrżne przez emisje przemysłwe w niewielkim stpniu i prezentują się najkrzystniej w skali kraju, głównie ze względu na dużą dległść d źródeł emisji przemysłwych. Lasy wkół dużych miast, a przede wszystkim Białegstku, narażne są na nadmierną penetrację ludnści, c pwduje wydeptywanie i zaśmiecanie terenów leśnych. Lasy stanwią isttny element w śrdwisku przyrdniczym wjewództwa pdlaskieg. Pza funkcjami prdukcyjnymi pełnią rlę chrnną dla sąsiednich eksystemów, mają duże znaczenie 47 Prtal Krpracyjny Lasów Państwwych, p. cit., (stan na dzień r.) 48 Rcznik statystyczny wjewództw 2012, p. cit., s

38 spłeczne, a w tym edukacyjne. W dużej mierze stanwią również różnrdnści bilgicznej bszaru. Lasy wjewództwa pdlaskieg są stale mnitrwane, pd kątem pmiarów zanieczyszczeń pwietrza i kreślania stanu zdrwtneg lasu pprzez kreślenie stpnia defliacji na stałych pwierzchniach bserwacyjnych. Stswane są różneg rdzaju działania i zabiegi chrnne, dzięki którym mżliwe jest graniczenie, bądź nawet wyeliminwanie zagrżenia. Nadal pważnym prblemem pzstaje zapbieganie pżarm lasów Obszary chrnine, w tym bszary Natura 2000 i pwiązania przyrdnicze system bszarów i biektów chrninych, w tym bszarów Natura 2000 Na terenie wjewództwa pdlaskieg zlkalizwan występwanie ,4 ha bszarów bjętych chrną prawną w myśl ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. chrnie przyrdy (Dz. U. Nr 92, pz. 880), c stanwi 32% pwierzchni wjewództwa. Wspmniana ustawa traktuje również biektach chrninych w frmie pmników przyrdy, których liczba wynsi pnad 2000 sztuk. Obszary należące d Eurpejskiej Sieci Eklgicznej Natura 2000 bjęte chrną w ramach Dyrektywy Ptasiej zajmują pwierzchnię ,3 ha (blisk 29% pwierzchni wjewództwa), natmiast w ramach Dyrektywy Siedliskwej ,7 ha (27%) 49 (Załącznik nr 10). Pniższa tabela przedstawia różnrdnść frm chrny przyrdy ustanwinych na terenie wjewództwa pdlaskieg. Tabela 1. Obszary i biekty cenne przyrdnicz, bjęte chrną na terenie wjewództwa pdlaskieg Lp. Frma chrny przyrdy Ilść biektów 50 Pwierzchnia [ha] 51 w ramach ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. chrnie przyrdy (Dz. U. Nr 92, pz. 880) 1 Parki Nardwe ,9 2 Parki Krajbrazwe ,5 3 Rezerwaty przyrdy ,9 4 Obszary Chrnineg Krajbrazu ,3 5 Użytki eklgiczne ,7 6 Stanwiska dkumentacyjne 2 0,5 7 Zespły przyrdnicz-krajbrazwe 3 144,3 8 Pmniki przyrdy 2077 (wg RDOŚ), - 49 Bank Danych Lkalnych, GUS, 2011 (stan na r.) 50 Reginalna Dyrekcja Ochrny Śrdwiska w Białymstku, Prwadzne rejestry (stan na dzień r.) 51 Bank Danych Lkalnych, GUS, 2011 (stan na dzień r.) 38

39 Lp. Frma chrny przyrdy Ilść biektów 50 Pwierzchnia [ha] (wg GUS) w ramach Eurpejskiej Sieci Eklgicznej Natura Obszary Specjalnej Ochrny Ptaków ,3 10 Specjalne Obszary Ochrny Siedlisk ,7 Wśród krajwych frm chrny przyrdy najwyższej randze wjewództw pdlaskie wyróżnia się funkcjnwaniem 4 parków nardwych: Białwieski Park Nardwy płżny w centralnej części Puszczy Białwieskiej; zajmuje pwierzchnię ,3 ha, z czeg 5 726,1 ha pdlega chrnie ścisłej, 48 ha zajmuje park pałacwy, a 274 ha Ośrdek Hdwli Żubrów; pnad 90% pwierzchni Parku stanwią lasy; Biebrzański Park Nardwy zlkalizwany w Ktlinie Biebrzańskiej; zajmuje pwierzchnię ,0 ha; w znacznej części bejmuje bagna i trfwiska; wkół Parku utwrzn tulinę pwierzchni blisk 67 tys. ha; bszar chrny ścisłej stanwi pnad 5 tys. ha; Narwiański Park Nardwy bejmuje dlinę Narwi (między Surażem a Rzędzianami); najmniejszy z parków nardwych wjewództwa pdlaskieg, zajmujący pwierzchnię 7350,0 ha; w 90% teren Parku stanwią wdy i bszary pdmkłe; Wigierski Park Nardwy zajmuje półncne brzeża Puszczy Augustwskiej, na pwierzchni ,6 ha; większą część Parku stanwią lasy i wdy; chrną ścisłą bjęte są głównie wdy; w brębie Parku płżne są 42 jezira raz liczne śródleśne jezira dystrficzne tzw. suchary 52. W brębie wjewództwa płżne są także 3 parki krajbrazwe: Suwalski Park Krajbrazwy płżny w brębie gmin: Wiżajny, Jeleniew, Rutka Tartak i Przerśl; zajmuje pwierzchnię ha; strefa chrnna wkół Parku, t bszar pwierzchni ha; teren Parku jest dść urzmaicny pd względem rzeźby terenu i siedlisk; reprezentuje przyrdę i krajbraz Pjezierza Litewskieg; w brębie Parku utwrzn 4 rezerwaty przyrdy; Park Krajbrazwy Puszczy Knyszyńskiej zajmuje pwierzchnię ha, ze strefą chrnną ha; przeważającą część bszaru Parku zajmują lasy; Park reprezentuje przyrdę typwą dla makrreginu Niziny Półncn-pdlaskiej, mezreginów: Wysczyzny Białstckiej i Wzgórz Skólskich; bszar Parku jest silnie zróżnicwany pd względem frm rzeźby terenu; cechą charakterystyczną bszaru są liczne rzeki i strumienie płynące naturalnymi krytami, zasilane przez źródliska; na terenie Parku utwrzn 18 rezerwatów przyrdy; Łmżyński Park Krajbrazwy Dliny Narwi płżny na pwierzchni 7 353,5 ha; bejmuje 12 km dcinek dliny rzeki Narew, z wąskim krytem 1,5-2 m i wyskimi brzegami; krajbraz w granicach Parku dzwierciedla zetknięcie się dwóch megareginów fizyczn-gegraficznych: Eurpy Wschdniej i Eurpy Śrdkwej; w brębie Parku pwłan 2 rezerwaty 53. Na terenie wjewództwa, pza bszarami Natura 2000, występują bszary bjęte chrną knserwatrską znaczeniu międzynardwym, w tym np. w brębie Białwieskieg Parku 52 Ochrna śrdwiska i leśnictw w wjewództwie pdlaskim w 2011 r, p. cit., s Skłwski A. W., Lasy półncn-wschdniej Plski, p. cit., s

40 [szt.] Prgnza ddziaływania na śrdwisk prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 Nardweg: Rezerwat Bisfery UNESCO "Man and the Bisphere", Obiekt Światweg Dziedzictwa Ludzkści UNESCO; w granicach Biebrzańskieg Parku Nardweg, Narwiańskieg Parku Nardweg i Wigierskieg Parku Nardweg Obszary wdn-błtne wyznaczne na mcy Knwencji Ramsarskiej 54. Pza chrną bszarwą na terenie wjewództwa występują liczne gatunki rślin bjęte chrną ścisłą lub częściwą. Ochrnie ścisłej pdlegają: 4 gatunki wątrbwców, 43 gatunki mchów, 75 gatunków prstów i 125 gatunków rślin naczyniwych. Natmiast pd chrną częściwą znajdują się: 4 gatunki wątrbwców, 22 gatunki mchów, 10 gatunków prstów raz 19 gatunków rślin naczyniwych. Wyski stpień zachwania naturalnych siedlisk przyrdniczych, szczególnie w brębie dużych kmpleksów leśnych warunkuje znaczne nagrmadzenie gatunków rzadkich i częst zagrżnych. Wśród nich zidentyfikwan 14 gatunków rślin wpisanych d Plskiej czerwnej księgi rślin 55. Świat zwierząt na terenie wjewództwa pdlaskieg także wyróżnia się znacznym bgactwem gatunków chrninych. Wśród ssaków największym przedstawicielem jest żubr, któreg liczebnść w kresie statnich 10 lat stale wzrastała (Wykres nr 5). Wykres 5. Liczebnść ppulacji żubra na terenie wjewództwa pdlaskieg w latach lata Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Bank Danych Lkalnych, GUS, 2011 (stan na dzień r.). Pza tym d chrninych gatunków ssaków należą m.in.: wilk, ryś, bóbr eurpejski, 8 gatunków reprezentujących rząd wadżernych, 14 gatunków nietperzy. Bardz liczna jest grupa gatunków chrninych ptaków, z czeg znaczna część t gatunki zagrżne i rzadkie. Na terenie wjewództwa zlkalizwan także występwanie 7 gatunków gadów raz 13 gatunków płazów, z których wszystkie pdlegają chrnie Centralny Rejestr Frm Ochrny Przyrdy, GDOŚ, (stan na dzień r.) 55 Skłwski A. W., Lasy półncn-wschdniej Plski, p. cit., s Ibidem, s

41 transgraniczne bszary chrnine Przygraniczne płżenie terenu wjewództwa pdlaskieg determinuje ptrzebę chrny bszarów cennych przyrdnicz bejmujących, pza terytrium Plski, również tereny należące d krajów sąsiednich. Transgraniczne Obszary Chrnine (TOCh) pełnią rlę krytarzy eklgicznych między bszarami chrninymi w Plsce, a bszarami pza granicami kraju. Mają na celu utrzymanie spójnści eksystemów w makrskali. Na terenie wjewództwa wydrębnin 4 TOCh: Suwalsk-Wisztyniecki Transgraniczny Obszar Chrniny, płżny na pgraniczu Plski, Litwy i Obwdu Kaliningradzkieg Federacji Rsyjskiej; bszar bejmuje pwierzchnię kł 100 tys. ha (w Plsce 68 tys. ha); w części plskiej znajduje się Suwalski Park Krajbrazwy raz Puszcza Rmincka, łącznie z 8 rezerwatami przyrdy i kilkma użytkami eklgicznymi; wraz z brzeżem; w Obwdzie Kaliningradzkim część Puszczy Rminckiej raz jezir Wisztynieckie; jest t teren w całści bjęty chrną jak rezerwat Wisztynieckij pwierzchni 32 tys. ha; najmniejsza część TOCh leży w granicach Litwy k. 10 tys. ha, bejmując Wisztyniecki Park Reginalny 57. Transgraniczny Obszar Chrniny Trzy Puszcze, płżny jest w brębie Plski, Litwy i Białrusi; bejmuje w Plsce: Wigierski Park Nardwy, Obszar Chrnineg Krajbrazu Puszcza i Jezira Augustwskie raz OChK Pjezierze Sejneńskie, łącznie z 14 rezerwatami przyrdy, na Litwie: rezerwat Cepkliaż, Dżukijski Park Nardwy, Metelski Park Reginalny i Wiejszejski Park Reginalny raz 4 rezerwaty przyrdy na Białrusi. Transgraniczny Obszar Chrniny Puszcza Białwieska, płżny na terytriach Plski i Białrusi; bejmuje na terenie Plski: Białwieski Park Nardwy, Obszar Chrnineg Krajbrazu Puszcza Białwieska z 23 rezerwatami przyrdy raz OChK Dlina Narwi ; na terenie Białrusi: Park Nardwy Białwieżskaja Puszcza, rezerwat przyrdy Prazanski. Transgraniczny Obszar Chrniny Przełm Bugu bejmujący na terenie Plski: Park Krajbrazwy Pdlaski Przełm Bugu z 5 rezerwatami przyrdy, Nadbużański Obszar Chrnineg Krajbrazu z 3 rezerwatami przyrdy, OChK Dlina Bugu z 2 rezerwatami przyrdy; na terenie Białrusi 3 rezerwaty przyrdy 58. krytarze eklgiczne Sieć pwiązań przyrdniczych na terenie wjewództwa pdlaskieg stanwi system bszarów chrninych w myśl przepisów krajwych, uzupełniny i w pewnym zakresie pkrywający się z bszarami bjętymi chrną w ramach sieci międzynardwych. Obszary chrnine uzupełniają tereny zielne, w tym kmpleksy leśne, sieć hydrgraficzna i krytarze migracji zwierząt. Utrzymanie i rzwój pwiązań przyrdniczych, ich spójnść i ciągłść jest isttnym warunkiem zachwania różnrdnści bilgicznej. W brębie wjewództwa pdlaskieg wydrębnin 7 bszarów węzłwych ( znaczeniu kntynentalnym), 14 krytarzy głównych ( znaczeniu kntynentalnym) i 13 krytarzy uzupełniających ( znaczeniu krajwym). Pwyższe bszary stanwią elementy prjektwanej sieci eklgicznej wjewództwa. Obszary węzłwe i główne krytarze eklgiczne bejmują bszary 57 Palmwski T., Uwarunkwania rzwju przestrzenneg Plski wynikające z płżenia w sąsiedztwie z Obwdem Kaliningradzkim Federacji Rsyjskiej rekmendacje d KPZK, Uniwersytet Gdański, tm III, 2008 s Plan zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa pdlaskieg, przyjęty uchwałą nr IX/80/03 Sejmiku Wjewództwa Pdlaskieg z dnia 27 czerwca 2003 r., s

42 raz pwiązania między największymi kmpleksami leśnymi i dlinami głównych rzek reginu. Łączna pwierzchnia bszarów węzłwych sięga blisk 550,5 tys. ha, a wraz z głównymi krytarzami pnad 335,6 tys. ha. Ddatkw sieć eklgiczną umacnia sieć krytarzy uzupełniających, pierająca się na pwiązaniach m.in. pprzez dliny mniejszych rzek 59 (Załącznik nr 11). Analiza istniejąceg stanu systemu biektów i bszarów chrninych, w tym bszarów Natura 2000 raz pwiązań przyrdniczych w brębie wjewództwa pdlaskieg, w kntekście zmian zachdzących w tym zakresie w statnim dziesięcileciu, daje braz pzytywny. Należy jednak zwrócić uwagę na istnienie szeregu czynników wywłujących presje różnym nasileniu w stsunku d biektów i bszarów chrninych. Największym zagrżeniem dla zachwania wyskich walrów śrdwiska przyrdniczeg jest jeg fragmentacja. Barierą dla zachwania spójnści i ciągłści przyrdniczej systemu bszarów chrninych są głównie inwestycje infrastrukturalne (drgi, linie energetyczne). Pewną presję stanwi również pstępująca urbanizacja, czy też presja turystyki, w tym budwnictwa letniskweg, na bszary dtychczas niezabudwane. Pdbnie, jak w przypadku zagrżeń dla flry i fauny raz biróżnrdnści bilgicznej, jakść pszczególnych kmpnentów śrdwiska warunkuje stan bszarów chrninych. Isttnym prblemem, zidentyfikwanym w analizwanym bszarze, jest częst niewystarczający pzim świadmści eklgicznej, zarówn spłeczeństwa, jak również inwestrów, czy też władz samrządwych. Kwestie chrny śrdwiska nadal traktwane bywają, jak sprawy drugrzędne. Zdarza się również, że sąsiedztw bszarów chrninych, szczególnie należących d sieci Natura 2000, pstrzegane jest, jak bariera rzwjwa daneg bszaru. Ochrna przyrdy bk rzwju inwestycji stanwi częst sferę knfliktów. W celu ustalenia celu prawidłweg funkcjnwania systemu bszarów chrninych knieczne jest ustalenie jasnych zasad gspdarwania na bszarach chrninych i w ich sąsiedztwie. Pdejmwane są działania na rzecz łagdzenia ptencjalnych knfliktów, pprzez uświadamianie kniecznści dbałści tereny cenne przyrdnicz i mżliwści pgdzenia celów chrny przyrdy z ptrzebami spłecznymi i gspdarczymi, a wręcz czerpania krzyści z funkcjnwania systemu chrny śrdwiska na danym bszarze. Pzytywne zmiany zachdzą także w brębie zarządzania bszarami chrninymi, a w tym bszarami Natura Sprządzane są plany zadań chrnnych raz w mniejszym stpniu plany chrny bszarów Natura 2000, parków nardwych i rezerwatów przyrdy. System bszarów chrninych na terenie wjewództwa pdlaskieg jest dść rzbudwany pd względem pwierzchni i różnrdnści frm, które g budują. Spójnść bszarów chrninych, w tym należących d sieci Natura 2000, uzupełniają krytarze eklgiczne. Mim t wskazana jest dalsza rzbudwa systemu pwiązań między bszarami cennymi przyrdnicz. Rzwój sieci eklgicznej pwinien także uwzględniać dbałść stan śrdwiska na bszarach nie bjętych chrną, pprzez zachwanie właściwych warunków siedliskwych, a przez t utrzymanie drżnści krytarzy eklgicznych. Birąc pd uwagę największe bariery dla spójnści eksystemów, szczególną uwagę należy zwrócić na ddziaływanie inwestycji liniwych, a w tym dróg dużym natężeniu ruchu, linii klejwych, czy też linii energetycznych. Na terenach użytkwanych rlnicz zagrżeniem dla ciągłści krytarzy eklgicznych mgą być chciażby wielkbszarwe uprawy, dlateg też isttne jest zachwanie 59 Miłsz-Cielma M., Ławreszuk D., Jędrzejewski W., Krytarze eklgiczne w planach zagspdarwania przestrzenneg wjewództw przegląd kncepcji, metd i stanu zagspdarwania prac w: Ochrna łącznści eklgicznej w Plsce Materiały knferencji międzynardwej Wdrażanie kncepcji krytarzy eklgicznych w Plsce, Zakład Badania Ssaków Plskiej Akademii Nauk, Białwieża, 2009, s

43 zasad zrównważneg rzwju, zarówn w przypadku realizacji inwestycji infrastrukturalnych, jak również w przypadku prwadzenia gspdarki rlnej. Ważnym, z punktu widzenia zachwania ciągłści i integralnści bszarów chrninych, a w tym bszarów Natura 2000, jest pdnszenie świadmści eklgicznej spłeczeństwa, dtąd, aż wyskie walry śrdwiska staną się atutem, a nie, jak częst się zdarza, przeszkdą w realizacji zamierzeń przedsiębirców, rlników, czy władz samrządwych Pwietrze atmsferyczne Głównym źródłem emisji d pwietrza na terenie wjewództwa pdlaskieg są ciepłwnie miejskie (Elektrciepłwnia Białystk S.A., MPEC w Łmży, Augustwie, Suwałkach, Grajewie i Białymstku), przemysłwe raz rzprszne źródła z sektra kmunaln-bytweg, a także zanieczyszczenia kmunikacyjne. W wjewództwie najbardziej uprzemysłwine tereny zlkalizwane są w płudniw-zachdniej części i w większych śrdkach miejskich. Największy udział w emisji zanieczyszczeń, pchdzących głównie ze spalania energetyczneg, należy d: dwutlenku siarki, tlenku aztu, tlenku węgla i pyłu. D najczęściej występujących zanieczyszczeń technlgicznych zaliczamy: węglwdry alifatyczne, armatyczne i ich pchdne, benzen, alkhle alifatyczne i ich pchdne, węglwdry pierścieniwe, kwas ctwy, butanl, ketny i pchdne. W grupie zanieczyszczeń pdstawwych emitwanych d pwietrza największą uwagę w statnich latach należy zwrócić na zanieczyszczenie pyłem zawiesznym (a w szczególnści frakcji PM10 i PM 2,5). Jeg cząstki drbne i bardz drbne pchdzą z emisji bezpśredniej głównie ze źródeł kmunaln-bytwych. Pmim bserwwaneg zmniejszenia emisji prekursrów pyłów (dwutlenku siarki, tlenku aztu, węglwdrów i amniaku) raz działań pdejmwanych na rzecz redukcji pyłu drbneg w pwietrzu, zwłaszcza najdrbniejszej jeg frakcji, przekrczenia nrm dla pyłu PM10 i PM2,5 pzstają najisttniejszym prblemem jakści pwietrza w reginie. W wjewództwie pdlaskim w statnich latach zabserwwan zmianę w strukturze emisji. Na skutek zmniejszenia emisji zanieczyszczeń przez elektrciepłwnie, zmianę jakści paliwa i mniejsze zaptrzebwanie na energię cieplną w kresie zimwym, spadł znacznie emisji punktwej w bilansie emisji całkwitej. Wzrósł natmiast udział emisji pwierzchniwej spwdwanej stswaniem paliw grszej jakści, czy craz bardziej pwszechne spalanie dpadów. Większeg znaczenia nabrały źródła niskie ddziałujące bezpśredni w najbliższym tczeniu przebywania ludzi. W 2011 rku WIOŚ w Białymstku dknał ceny klasyfikacji stref na terenie wjewództwa pdlaskieg i stwierdził przekrczenia pzimu dpuszczalneg pyłu zawieszneg PM10 i PM2,5 na całym terenie wjewództwa pdlaskieg dla kryterium chrny zdrwia (Mapa nr 3). Obszarem przekrczeń była zarówn strefa pdlaska (gdzie bszarem przekrczeń był miast Łmża), jak i aglmeracja Białystk. Nie zabserwwan natmiast przekrczeń dla kryterium chrny rślin. 43

44 Mapa 3. Emisja zanieczyszczeń pyłwych w reginie Źródł: Infrmacje stanie śrdwiska, p. cit., Pnadt zantwan przekrczenia dla pzimu dcelweg benz(a)pirenu w aglmeracji białstckiej (kryterium chrny zdrwia) raz znu dla dwóch stref wjewództwa pdlaskieg dla kryteriów chrny zdrwia i chrny rślin. Prblemem wymagającym natychmiastweg rzwiązania jest graniczenie emisji niskiej związanej z grzewaniem gspdarstw dmwych w seznie zimwym. Rzwiązaniem mże być wdrżenie zapisów ujętych w prgramach chrny pwietrza, które zstały pracwane dla aglmeracji białstckiej i Łmży, np. wymianę źródeł ciepła na bardziej eklgiczne, termmdernizacje budynków czy pdłączenie d zbirczej instalacji cieplnej Prgram chrny pwietrza dla strefy aglmeracja białstcka uchwała Nr XXVIII/328/09 Sejmiku Wjewództwa Pdlaskieg z dnia 27 kwietnia 2009 r.; Prgram chrny pwietrza dla strefy miast Łmża (pwiat grdzki łmżyński) uchwała Nr XXVIII/329/09 z dnia 27 kwietnia 2009 r. 44

45 Hałas Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na akustykę wjewództwa pdlaskieg jest kmunikacja drgwa i w niewielkim stpniu kmunikacja klejwa, i ltnicza raz hałas przemysłwy, które mają charakter lkalny stsunkw niedużym zasięgu 61 (Załącznik nr 12). Badania klimatu akustyczneg w większych miastach wjewództwa pdlaskieg wykazują rsnące przekrczenia nrm na głównych ciągach kmunikacyjnych. Przyczyną wzrstu hałasu jest zwiększająca się liczba pjazdów samchdwych (w tym ciężarwych) raz pgarszający się stan nawierzchni dróg. W 2009 rku pracwan mapę akustyczną dla miasta Białegstku. Mapa ptwierdziła, że największym prblemem w mieście jest hałas drgwy (w prze dnia 28,3 tys. a w ncy 15,5 tys. mieszkańców narażnych jest na pnadnrmatywne jeg ddziaływanie). Na pdstawie mapy akustycznej pracwan Prgram chrny przed hałasem dla miasta Białegstku 62. Hałas klejwy z uwagi na małą gęstść sieci klejwej raz natężenie ruchu psiada niewielkie znaczenie. Od kilku lat wykazuje n tendencję spadkwą z uwagi na graniczenie ruchu pasażerskieg i twarweg raz likwidację niektórych tras. W wjewództwie pdlaskim funkcjnują dwa ltniska sprtw-sanitarne (Krywany i Suwałki) raz dwa lądwiska (przy szpitalu wjewódzkim w Białymstku i nad Narwią). Hałas ltniczy ze względu na rdzaj ltnisk i lądwisk, typ samltów raz innych statków pwietrznych jest niewielki i psiada lkalny charakter. Dla żadneg z ltnisk nie ustanwin bszaru graniczneg użytkwania 63. Hałas przemysłwy w reginie stanwi zagrżenie charakterze lkalnym i skupiny jest w przemysłwych dzielnicach miast. D zakładów emitujących zakłócenia akustyczne należą przede wszystkim zakłady przemysłu drzewneg (fabryki mebli, stlarnie, tartaki), zakłady metaliczne i mechaniczne, zakłady przemysłu rln-spżywczeg (mleczarnie, zakłady mięsne, przetwórnie wców i warzyw), zakłady prdukcji kruszyw. Wraz z malejącą rlą tradycyjnych dużych zakładów przemysłwych wzrasta udział różneg rdzaju zakładów rzemieślnicz-pprdukcyjnych lkalizwanych wśród zabudwy mieszkaniwej (np. zakłady mechaniki pjazdów, zakłady ślusarskie, piekarnie itp.). Zakłady te nie wywłują wpływu na gólny klimat akustyczny, lecz ddziałują najmcniej w skali lkalnej. W 2011 rku WIOŚ w Białymstku przeprwadził badania mnitringwe hałasu kmunikacyjneg w 10 miejscwściach wjewództwa pdlaskieg (Mapa nr 4). W trzech z nich (Siemiatyczach, Skółce punkt przy DK Nr 19, Rajgrdzie punkt przy DK Nr 61) wyznaczn pzimy długkreswe, które są pdstawą prwadzenia długkreswej plityki w zakresie chrny przed hałasem, natmiast w pzstałych wyknan pmiary krótktrwałe (Miastkw, Szepietw, Jedwabne, Nwgród, Michałw, Krasnpl, Bakałarzew). We wszystkich punktach uzyskane wartści przekrczyły pzimy dpuszczalne hałasu (wyjątkiem był Jedwabne). Hałas klejwy, ltniczy i przemysłwy występuje spradycznie i nie stanwi większeg zagrżenia. 61 Infrmacja stanie śrdwiska, p. cit., s Ibidem, s Prgram Ochrny Śrdwiska Wjewództwa Pdlaskieg na lata , p. cit., s

46 Mapa 4. Przekrczenia pzimu hałasu pchdząceg z kmunikacji Przekrczenia pzimów dpuszczalnych w punktach mnitringu hałasu pra dzienna - pzimy krótkkreswe LAeqD (źródł: WIOŚ, PMŚ) Przekrczenia pzimów dpuszczalnych w punktach mnitringu hałasu pra ncna pzimy krótkkreswe LAeqN (źródł: WIOŚ, PMŚ) Źródł: Infrmacje stanie śrdwiska, p. cit., s Nadmiernej emisji hałasu mżna zapbiegać, np.: pprzez zachwanie w planach zagspdarwania przestrzenneg dpwiednich dległści d dróg, budwie bwdnic, mdernizacji nawierzchni istniejących dróg, wyłączeniu lub graniczeniu ruchu kłweg w centrum większych miast lub twrzeniu pasów zieleni 64. Mniejsze znaczenie mają uciążliwści związane z hałasem klejwym i ltniczym. Hałas przemysłwy stanwi zagrżenie jedynie charakterze lkalnym, występuje w dzielnicach przemysłwych miast. Przyczyną jeg wzrstu jest rzbudwa miast, wchłanianie terenów przemysłwych i rzbudwa w ich sąsiedztwie zabudwy mieszkaniwej. Wiele zakładów przemysłwych w statnich latach wprwadził szereg zabezpieczeń akustycznych (np. wyciszenia i wygłuszenia maszyn, budwy akustyczne, tłumiki, kabiny dźwiększczelne), które skutecznie wyeliminwały nadmierny hałas przemysłwy. 64 Infrmacje stanie śrdwiska, p. cit., s

47 Zagrżenia naturalne Uwarunkwania śrdwiskwe bszaru wjewództwa pdlaskieg wywłują ptencjalne zagrżenie w wyniku, zarówn gwałtwnych, jak i długtrwałych, pwlnych zjawisk i prcesów naturalnych. Jednym z czynników wywłujących ryzyk są gwałtwne zjawiska atmsferyczne, a w tym silne wiatry, burze, nawalne pady deszczu i śniegu. Teg typu zjawiska stanwią zagrżenie dla życia i zdrwia ludzi, dla dóbr materialnych, ale również dla lasów, czy też zadrzewień pza terenami leśnymi. W wyniku nawalnych padów raz wisennych rztpów część bszarów zagrżna jest pdtpieniami, rzadziej pwdzią. Pwierzchnia terenów zalewwych w brębie wjewództwa szacwana jest na 175 km 2. Ryzyk pdstpień występuje przede wszystkim w dlinach większych rzek, m.in.: Narwi, Bugu, Czarnej Hańczy, Biebrzy, Pisy, Supraśli, czy też Nurca. Przy wyższych stanach wód w dlinach rzek zalewane są przeważnie użytki zielne 65. Zjawiskiem skrajnym d pwdzi i pdtpień jest susza. Ryzyk wystąpienia suszy na terenie wjewództwa pdlaskieg graniczne jest becnścią dużych kmpleksów leśnych, zatrzymujących wdę w glebie. Zagrżeniem pwiązanym z suszą są pżary, głównie lasów. Zagrżenie suwiskami, w dróżnieniu d pwyższych zjawisk, wywłują prcesy długtrwałe głównie erzyjne. Zagrżenie erzyjne bszaru wjewództwa pdlaskieg nie jest duże. Według dstępnych danych pwierzchnia terenów zagrżnych erzją wdną stpniw wzrasta. Pd kniec lat dziewięćdziesiątych erzją wdną pwierzchniwą w stpniu silnym zagrżnych był jedynie 0,2% użytków rlnych i 0,1% terenów leśnych; w stpniu średnim dpwiedni: 7,4% raz 2,4%, a w stpniu słabym: 14% i 3,4%. Stpień pilnści chrny przeciwerzyjnej kreśln, jak 3 (najmniejszy). Jedynie pwiat suwalski wykazywał 1. stpień pilnści 66. Pd kniec 2006 r. zagrżenie erzja wdną stwierdzn na pnad 54% pwierzchni użytków rlnych 67. Badania stpnia nasilenia prcesów erzji wietrznej użytków rlnych w brębie wjewództwa nie wykazały pstępująceg zagrżenia. Pd kniec lat dziewięćdziesiątych pnad 32% pwierzchni użytków rlnych zagrżnych był erzją wietrzną słabą, blisk 9% - średnią, a jedynie 1,4% - silną. Stpień pilnści chrny przed erzją wietrzną kreśln jak Według danych z 2006 r. pwierzchnia użytków rlnych zagrżnych erzją wietrzną sięga 30% terenu wjewództwa 69. Efektem działania prcesów erzyjnych na terenie wjewództwa pdlaskieg są przede wszystkim rzmycia, spływy i zsuwy pwierzchniwe. Obszarami szczególnie zagrżnymi suwiskami są zbcza dlin rzecznych Narwi, Bugu i Biebrzy raz stki mren i wydm, pzbawine rślinnści głównie na Suwalszczyźnie. Obszar wjewództwa pdlaskieg narażny jest na działanie różneg rdzaju zjawisk naturalnych różnym stpniu nasilenia. Na tle pzstałych reginów Plski, płżenie pdlaskieg, jest dść krzystne. 65 Prtal Pdlaskich Strażaków, Kmenda wjewódzka Straży Pżarnej, (stan na dzień r.) 66 Józefaciuk A., Józefaciuk C., Ochrna gruntów przed erzją. Pradnik dla władz administracyjnych raz służb dradczych i użytkwników gruntów, Ministerstw Ochrny Śrdwiska Zasbów Naturalnych i Leśnictwa, Nardwy Fundusz Ochrny Śrdwiska i Gspdarki Wdnej, Instytut Upraw Nawżenia i Glebznawstwa, Puławy, 1999, s Raprt stanie śrdwiska wjewództwa pdlaskieg w latach , p. cit., s Józefaciuk A., Józefaciuk C., Ochrna gruntów przed erzją, p. cit., s Raprt stanie śrdwiska, p. cit., s

48 Główne rzeki płynące przez teren wjewództwa pdlaskieg mają swje źródła na terenach nizinnych, w związku z czym nie występuje zjawisk nagłych spływów dużych mas wdy, jak w przypadku rzek górskich, a przez t bszar nie jest szczególnie zagrżny pwdziami. Wln wzrasta zagrżenie ze strny prcesów erzyjnych, jednak na tle kraju, bszar wjewództwa mżna cenić, jak słab zagrżny. Ryzyk wystąpienia zagrżeń naturalnych typwych dla wjewództwa jest raczej niewielkie. Część zjawisk jest trudna d przewidzenia z dużym wyprzedzeniem, trudn jest też zapbiegać skutkm niektórych zjawisk, głównie meterlgicznych. Inaczej jest w przypadku zagrżenia lkalnymi pdtpieniami. Głównym działaniem zmierzającym d zmniejszenia ryzyka szkód pwstałych w wyniku pdstpień jest dpwiednie planwanie przestrzenne. Isttne, także z punktu widzenia przeciwdziałaniu suszy glebwej, jest również utrzymanie urządzeń meliracyjnych i biektów retencyjnych w dbrym stanie. Jak już wspmnian ryzyk suszy granicza becnść dużych kmpleksów leśnych Zabytki i krajbraz kulturwy Według danych Nardweg Instytutu Dziedzictwa Kulturweg w wjewództwie pdlaskim jest kł 25 tys. nieruchmych dóbr kultury. Wśród nich najwięcej jest zabytków architektury, kł 23 tys., a w tym m.in. zabytki sakralne, architektura użytecznści publicznej, kamienice mieszkalne, budwnictw wiejskie i małmiasteczkwe 70. Ta grupa zabytków decyduje wyjątkwym charakterze dziedzictwa kulturweg. Płżenie ziem wjewództwa pdlaskieg, przez wieki pdlegających różnej administracji terytrialnej, państwwej, kścielnej sprawił, że bszar ten jest nadzwyczaj niejednrdny pd względem kulturwym. Wjewództw pdlaskie jest najbardziej zróżnicwane spśród wszystkich wjewództw pd względem nardwściwym, etnicznym i wyznaniwym 71. W związku z funkcjnwaniem wielu wyznań ukształtwał się specyficzny krajbraz kulturwy w skład któreg, prócz zespłów urbanistyczn-budwlanych małych miasteczek, biektów sakralnych, liczną grupę biektów zabytkwych stanwią cmentarze. W wjewództwie pdlaskim znajduje się kł zabytkwych cmentarzy 72. Wśród nich jest jeden z najstarszych w Plsce Cmentarz Katedralny w Łmży raz Cmentarz Żydwski w Tykcinie. Mniejszą część wśród zabytków, w liczbie kł 300, twrzą zespły pałacw-grdwe i dwrskie. Należy d nich m.in. znany w całym kraju, kreślany Plskim Wersalem, Park Branickich w Białymstku częst dwiedzany przez turystów 73. Oprócz zabytków nieruchmych wjewództw pdlaskie liczy 9823 zabytków ruchmych 74. Wśród nich jest najcenniejszych dzieł sztuki i rzemisła artystyczneg 75. Należą d nich m.in. zabytki malarstwa, rzeźby, wyrby rzemisła artystyczneg. Jedną z najbardziej znanych rzeźb są Praczki 70 Prgram Rzwju Kultury Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020, Białystk, 2008, s. 4-11, 9D491DBACD58/0/prgramkulturyd2020IIwersja2.pdf, (stan na dzień r.) 71 Prgram Rzwju Kultury, p. cit., s Rejestr zabytków nieruchmych Nardweg Instytutu Dziedzictwa Kulturweg, Nardwy Instytut Dziedzictwa, (stan na dzień r.) 73 Rejestr zabytków nieruchmych Wjewódzkieg Urzędu Ochrny Zabytków w Białymstku, (stan na dzień r.) 74 Rejestr zabytków ruchmych Nardweg Instytutu Dziedzictwa Kulturweg, Nardwy Instytut Dziedzictwa, (stan na dzień r.) 75 Rejestr zabytków ruchmych, p. cit. 48

49 rzeźba stjąca w parku Planty w Białymstku. W 1992 r. zstała umieszczna w rejestrze Wjewódzkieg Knserwatra Zabytków 76. Pdstawwym prblemem związanym z utrzymaniem biektów dziedzictwa kulturweg jest ich zły stan techniczny. Właścicielami większści zabytków są jednstki samrządwe, d których należy bwiązek chrny zabytków przed zagrżeniami. Mim teg samrząd nie ujmuje w swim budżecie tej chrny tłumacząc się niewystarczającymi śrdkami finanswymi i pilniejszymi ptrzebami. 77 Wśród biektów należących d samrządów w najgrszym stanie są biekty przeznaczne na działalnść światwą. Ze względu na intensywne użytkwanie ptrzebują ne dalek idących zmian adaptacyjnych. Isttnym zagrżeniem jest również zachwanie tżsamści krajbrazu kulturweg i utrzymanie ciągłści rzwju przestrzenneg histrycznych zespłów sadniczych. Ochrna zabytkweg budwnictwa drewnianeg pwinna być pdstawwym wyznacznikiem tżsamści kulturwej reginu 78. Prces zatracania dziedzictwa krajbrazw - architektniczneg przyczynia się d zeszpecenia krajbrazu i dewastacji krajbrazu kulturweg. Zasadnicze uwarunkwania dla chrny dziedzictwa kulturweg wiążą się z zachwaniem w jak najlepszym stanie tych zasbów. Aby calić jak najwięcej dziedzictwa przeszłych pkleń należy zapewnić warunki umżliwiające trwałe zachwanie, zagspdarwanie i utrzymanie chrninych zabytkwych krajbrazów kulturwych raz zespłów zabytków. Wiąże się t m.in. z nadzrem nad zabytkami, zapewnienie w budżetach dpwiednich śrdków na chrnę zabytków, chrna zabytkweg budwnictwa drewnianeg. Działanie pwinny być wielkierunkwe. Zachwanie wartści kulturwych uwarunkwane jest prawidłwym funkcjnwaniem reginalneg systemu chrny dziedzictwa kulturweg, który twrzą biekty i bszary zabytkwe bjęte chrną Rejestr zabytków ruchmych, p. cit. 77 Sprawzdanie z działalnści kntrlnej Wjewódzkieg Urzędu Ochrny Zabytków w Białymstku w 2011 rku, Pdlaski Urząd Wjewódzki, Białystk, 2012, s Prgram Rzwju Kultury, p. cit., s Ibidem, s

50 jakści śrdwiska antrppresji zasbów/ walrów Prgnza ddziaływania na śrdwisk prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku Wyjściwy stan śrdwiska W ramach pdsumwania analizy istniejąceg stanu śrdwiska raz ułatwienia kreślenia knkretnych parametrów stanu wyjściweg, w niniejszym pracwaniu psłużn się metdyką przyjętą przez M. Kistwskieg (2002 r.), plegającą na kreśleniu wartści wskaźników stanu śrdwiska w trzech grupach: zasbów, presji antrpgenicznej i jakści 80, które przedstawin w pniższej Tabeli nr 2. Tabela 2. Wskaźniki stanu śrdwiska stan wyjściwy Wskaźniki Jednstki Wjewództw pdlaskie wartść 2011 r. Wielkść zasbów wód pdziemnych hm 3 672,7 Lesistść % 30,6 Zużycie wdy na ptrzeby gspdarki nardwej Ilść ścieków przemysłwych dprwadznych bezpśredni d wód lub d ziemi Ładunki zanieczyszczeń w ściekach przemysłwych dprwadznych d wód lub d ziemi dam ,6 dam kg/rk BZT5=58650 ChZT= zawiesina gólna=96099 Pwierzchnia lasów zniszcznych w wyniku pżarów Zużycie energii elektrycznej w gspdarstwach dmwych Emisja zanieczyszczeń gazwych pwietrza z zakładów szczególnie uciążliwych Emisja zanieczyszczeń pyłwych pwietrza z zakładów szczególnie uciążliwych Ilść dpadów kmunalnych zebranych w ciągu rku Jakść wód pwierzchniwych płynących Jakść wód jezirnych Jakść wód pdziemnych Pwierzchnia gruntów zdewastwanych i zdegradwanych wymagających rekultywacji ha 296 MWh t/rk t/rk 977 t ,61 I 2,5% JCW II 32,5 % III 50% IV 12,5% V 2,5% - dminuje stan umiarkwany dminuje stan zły pd względem chemicznym I-III 96% JCWPd IV V 4% JCWPd - dminuje stan dbry ha 2828 Pwierzchnia tzw. dzikich wysypisk m Źródł: Bank Danych Lkalnych, GUS, 2011 (stan na dzień r.). 80 Kistwski M., 2002, Wybrane aspekty metdyczne, p. cit., s

51 5.2. Charakterystyka ptencjalnych zmian istniejąceg stanu śrdwiska w przypadku braku realizacji prjektwaneg dkumentu Cele strategiczne załżne w Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 dtyczą sfery życia spłeczn-gspdarczeg. Pdstawwym zamierzeniem SRWP jest uzyskanie pprawy jakści życia mieszkańców raz dążenie d wyrównania pzimu rzwju wjewództwa w stsunku d reginów widących w Plsce i w Eurpie. Załżenia SRWP przewidują jedncześnie kniecznść utrzymania dbreg stanu śrdwiska przyrdniczeg, jak atutu wjewództwa, pprzez przeciwdziałanie czynnikm negatywnie ddziałującym na walry przyrdnicze, w tym na różnrdnść bilgiczną. Ustalenia dkumentu są prpzycją spójneg systemu celów i kierunków interwencji wzajemnie się uzupełniających. W przypadku braku realizacji lub realizacji fragmentarycznej (wyrywkwej) załżne w SRWP cele nie zstaną siągnięte. Brak realizacji dkumentu, jakim jest SRWP 2020, kreślająceg wizję i kierunki rzwju wjewództwa, mógłby dprwadzić d realizacji działań w spsób nieuprządkwany. Zakładając, że wszelkie działania przebiegałyby zgdnie z wymgami i przepisami prawa w zakresie chrny śrdwiska, mżna przypuszczać, że dstąpienie d kmplekswej realizacji SRWP pzstałby bez znacząceg wpływu na śrdwisk. Natmiast przy załżeniu, że w związku z brakiem realizacji SRWP, na terenie wjewództwa nie miałyby miejsca żadne inwestycje, należałby spdziewać się pgrszenia stanu śrdwiska. Największy ptencjalny wpływ na śrdwisk miałby zaniechanie realizacji interwencji w kierunkach ściśle związanych z jakścią śrdwiska, kreślnych w ramach celu peracyjneg 3.4. Ochrna śrdwiska i racjnalne gspdarwanie jeg zasbami. Z uwagi na fakt, że w prjekcie SRWP silny nacisk płżn na wzrst jakści życia na terenie pdlaskieg, należy zaznaczyć że dstąpienie d realizacji dkumentu, mże spwdwać stpniwe bniżanie się jakści życia ludzi, stanwiących jeden z elementów śrdwiska. Należy również zaznaczyć, że ważnym czynnikiem warunkującym wyską jakść życia jest śrdwisk przyrdnicze zachwane w dbrym stanie. Brak realizacji prjektwaneg dkumentu, m.in. w sferze spłecznej, mże wywłać pgrszenie teg stanu. Jednym z zakładanych kierunków interwencji jest edukacja eklgiczna i zwiększanie aktywnści prśrdwiskwej spłeczeństwa. W przypadku zaniechania działań w tym zakresie mżna spdziewać się nasilenia knsumpcyjneg mdelu życia, plegająceg na stałym dążeniu d pdnszenia efektywnści prcesów gspdarczych bez uwzględniania skutków spłecznych i przyrdniczych. Takiemu rzwjwi mże twarzyszyć pstępująca degradacja śrdwiska przyrdniczeg, prwadząca d trwałych i (w wielu przypadkach) niedwracalnych zmian. Nasilna knsumpcja, która wiąże się ze zwiększnym zaptrzebwaniem na surwce i energię raz nadmierną prdukcją dpadów mże się przyczynić d marntrawstwa zasbów przyrdy. Przypuszczalnie mże djść d stpniweg wzrst zanieczyszczenia śrdwiska, c z klei mże wpływać na pgrszenie się warunków zdrwtnych spłeczeństwa. Jeżeli prces ten byłby kntynuwany, mże djść d zagrżenia katastrfą eklgiczną. Zachdzi więc pilna kniecznść inwestwania w świadmść spłeczną, zwłaszcza młdeg pklenia. Niezbędne jest ukształtwanie eklgicznej wrażliwści, kreującej nwe wzrce zachwań spłecznych, zgdne z zasadami zrównważneg rzwju. Brak realizacji ustaleń SRWP w tym zakresie mże dprwadzić d sukcesywnej degradacji śrdwiska we wszystkich jeg elementach. Odstąpienie d realizacji prjektwaneg dkumentu w pzstałych aspektach, nie związanych stricte z jakścią życia, pdbnie jak w pwyższym przypadku, mże spwdwać wielkierunkwe zmiany stanu śrdwiska. 51

52 W dniesieniu d gleb, wód pwierzchniwy i pdziemnych dstąpienie d realizacji SRWP mże wywłać: pgrszenie się jakści wód, zahamwanie wzrstu retencji zbirnikwej, pgrszenie się bezpieczeństwa pwdziweg raz dalszą pstępująca zabudwę bszarów zalewwych. Jednym z ustaleń SRWP jest dążenie d jak najlepszeg czyszczania ścieków kmunalnych i przemysłwych. Brak wypsażenia w kanalizację i sprawny system czyszczania ścieków, mże dprwadzić d zwiększenia ryzyka zanieczyszczenia wód i gleb. Zaniechanie działań związanych z budwą i unwcześnianiem czyszczalni ścieków mże stać się przyczyną wystąpienia awarii, które mgłyby zagrzić zarówn wdm pwierzchniwym jak i pdziemnym, stanwiącym źródł zapatrzenia ludnści w wdę pitną. W przypadku dstąpienia d zamierzeń związanych z efektywnym gspdarwaniem wdami mże djść d wystąpienia deficytu bądź nadmiaru wód, a także d niedwracalnych, niekrzystnych zmian reżimu wdneg, a c za tym idzie także d zmian w typach eksystemów. Negatywny wpływ na stan śrdwiska gruntw-wdneg mgłby mieć również zaniechanie realizacji załżeń z zakresu gspdarki dpadami. Brak realizacji systemwych rzwiązań w zakresie gspdarki dpadami zawartych w prjekcie SRWP mże dprwadzić d dalszeg zwiększania się ilści depnwanych na składwiskach dpadów. Nie mdernizwane i nie rekultywwane składwiska dpadów mgą stać się ptencjalnym źródłem zanieczyszczenia śrdwiska. Brak dpwiednich zabezpieczeń (przede wszystkim uszczelnienie i system dprwadzania dcieków) mże spwdwać wymywanie zanieczyszczeń, a także ich migrację d gleby raz wód pdziemnych i pwierzchniwych. Odstąpienie d realizacji zamierzeń w kierunku wdrażania selektywneg zbierania i dbierania dpadów kmunalnych, a przez t stswanie składwania, jak jedynej metdy unieszkdliwiania, stwarza również zagrżenie dla pwietrza atmsferyczneg, głównie ze względu na wtórne pylenie i migrację bigazu ze składwisk, który mże być przyczyną wielu zagrżeń (wybuchy, pżary). W dniesieniu d jakści pwietrza atmsferyczneg brak realizacji SRWP, szczególnie w zakresie rzwju transprtu i energetyki, mże dprwadzić d stpniweg wzrastania emisji zanieczyszczeń pwietrza ze wspmnianych sektrów, w tym gazów cieplarnianych i pyłów. Zaniechanie rzwju przedsiębirczści i knkurencyjnści gspdarki raz utrzymanie przestarzałych technlgii niewątpliwie spwduje wzrst energchłnnści raz wzmżną emisję zanieczyszczeń. Wykrzystywanie węgla niskiej jakści jak główneg źródła energii, brak inwestycji preklgicznych w dziedzinie ciepłwnictwa raz stswanie alternatywnych źródeł energii na małą skalę mże również przyczynić się d teg, że wjewództw utraci swją krzystną pzycję wśród innych i znajdzie się w grupie reginów pdwyższnej emisji zanieczyszczeń. Pzstawienie infrastruktury drgwej w becnym stanie także wpłynie na pgrszenie stanu pwietrza. Emisja transprtwa zwiększy się w wyniku wzrstu liczby pjazdów samchdwych przy jednczesnym złym stanie technicznym dróg. Śrdwisk przyrdnicze pzstaje, c prawda w knflikcie z realizacją dużych inwestycji infrastrukturalnych, jednak birąc pd uwagę mżliwść działań minimalizujący, czy nawet kmpensacyjnych, inwestycje związane z rzwjem infrastruktury mgą przynieść w kńcwym efekcie pzytywne ddziaływanie na śrdwisk, w stsunku d aktualneg stanu (np. dciążenie lkalnych szlaków kmunikacyjnych przebiegających przez tereny zabudwane, upłynnienie ruchu graniczenie emisji zanieczyszczeń) Odstąpienie d realizacji zamierzeń SRWP byłby prawdpdbnie niekrzystne także dla zachwania biróżnrdnści i stanu śrdwiska na bszarach chrninych. W wyniku braku realizacji działań w dziedzinach, których wspmnian pwyżej, mgłby djść d degradacji eksystemów przyrdnicz cennych, a jedncześnie d zaburzenia równwagi eklgicznej i zakłócenia przepływu energii i materii w eksystemie. W spsób szczególny dtyczy t zaniku siedlisk hydrgenicznych w wyniku ich przesuszenia raz uszkdzeń aparatu asymilacyjneg drzewstanów na skutek przemysłwych zanieczyszczeń pwietrza atmsferyczneg. Teg typu zmiany mgą za sbą pciągać zanik z krajbrazu elementów różnicujących tj. zadrzewień 52

53 i zakrzewień śródplnych, wysp leśnych, czek wdnych, skarp, trfwisk, zagłębień bezdpływwych i innych. Teg rdzaju eksystemy pełnią ważne funkcje krajbrazwe, bicentyczne, glebchrnne i wdchrnne raz stanwią pułapkę dla składników pkarmwych migrujących z agreksystemów. Zmniejszenie różnrdnści krajbrazu mże stać się pwdem zaniku części siedlisk, c będzie skutkwał zmianami w składzie gatunkwym wycfywanie się gatunków endemicznych i stentypwych raz craz szersze wchdzenie gatunków bcych, zastępujących rdzime. Pdbne zmiany pwduje również dizlwanie przestrzenne bszarów cennych przyrdnicz i fragmentaryzacja krytarzy eklgicznych umżliwiających swbdny przepływ gatunków pmiędzy węzłami eklgicznymi. Pnadt brak realizacji prjektwaneg dkumentu spwduje niespełnienie zapisów dyrektyw Unii Eurpejskiej dnśnie nrm jakści sanitarnej śrdwiska (wdy, pwietrza, pwierzchni ziemi), skutkujące zwłaszcza pgrszeniem warunków sanitarnych prdukcji rlniczej i przetwórstwa rlnspżywczeg, a w efekcie kńcwym bniżeniem knkurencyjnści rynkwej rlnictwa pdlaskieg. Pdsumwując należy zaznaczyć, że brak realizacji SRWP 2020 pzstałby prawdpdbnie bez wpływu na stan śrdwiska. Birąc pd uwagę, że w wizji, celach i kierunkach interwencji dkumentu zaprpnwan dążenie d zielneg rzwju, mżna stwierdzić, że dstąpienie d realizacji SRWP jest działaniem niepżądanym z punktu widzenia chrny śrdwiska. 53

54 6. STAN ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM Ze względu na znaczny stpień gólnści prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020, kreślającej jedynie cele i kierunki interwencji, bez knkretnych zadań i ich lkalizacji, trudn wyznaczyć bszary bjęte ptencjalnym znaczącym ddziaływaniem. Birąc pd uwagę prśrdwiskwą wizję wjewództwa pdlaskieg, należy przypuszczać, że przy realizacji załżeń SRWP uwzględniane będą kwestie pszanwania śrdwiska naturalneg. Wyskie walry przyrdnicze wjewództwa niejak determinują zielny rzwój, na c płżn w SRWP szczególny nacisk. Zapisy SRWP traktują śrdwisk, jak ptencjał rzwjwy reginu, c stanwi gwarancję dbałści utrzymanie śrdwiska w dbrym stanie, a tam gdzie t mżliwe dążenie d pprawy teg stanu. W związku z tym mżna zakładać, że ewentualne znaczące ddziaływanie na śrdwisk będzie graniczane, bądź eliminwane, pcząwszy d wybru najkrzystniejszeg wariantu lkalizacyjneg, czy technlgiczneg pszczególnych inwestycji, p działania minimalizujące negatywne ddziaływanie (np. BAT, przejścia dla zwierząt). Obszarem, w brębie któreg prwadzne będą działania, zmierzające d siągnięcia celów SRWP, jest całe wjewództw pdlaskie, z wydrębninymi bszarami strategicznej interwencji (OSI). Zgdnie z załżeniami SRWP pszczególne OSI mają kncentrwać kreślne działania. Należy zaznaczyć, że pszczególne OSI terytrialnie się przenikają, c mże pwdwać kumulację ddziaływań związaną z realizacją różneg rdzaju inwestycji. Na etapie strategicznej ceny ddziaływania nie ma jednak mżliwści prgnzwania skutków pdejmwania takich działań. Białystk i jeg bszar funkcjnalny Miast Białystk, jak stlica wjewództwa wraz z sąsiadującymi gminami, jest bszarem silnej suburbanizacji. W bszarze tym kncentrują się gspdarka, nauka, kultura, usługi publiczne, a przez t także spłeczeństw. W związku z tym jest t bszar pddawany silnym ddziaływanim antrpgenicznym. Na analizwanym bszarze zidentyfikwan następujące prblemy, brazujące stan śrdwiska: występwanie silnej presji na śrdwisk, głównie na stan pwietrza atmsferyczneg i klimat akustyczny, ale także na jakść życia ludzi, ze strny znaczneg natężenia ruchu w centrum miasta (w tym ruchu charakterze tranzytwym), niewystarczająca przepustwść wewnętrznej sieci drgwej w mieście, pwdująca brak płynnści ruchu, a przez t także zwiększenie uciążliwści hałaswych i pdwyższną emisję spalin, lkalnie zły stan dróg, determinujący pdwyższną emisję hałasu i wibracji raz graniczający płynnść ruchu, niewystarczając rzwinięta kmunikacja zbirwa, presja ze strny przestarzałych technlgii w części zakładów przemysłwych, wiążąca się z kniecznść wprwadzania technlgii BAT, systemów zarządzania śrdwiskiem, graniczania emisji zanieczyszczeń d pwietrza, wód i gleb, graniczeniem strat ciepła, mał rzwinięte sektry prdukcji przyjaznej śrdwisku, w tym np. rlnictwa eklgiczneg, występwanie tzw. emisji niskiej w zabudwie jednrdzinnej w mieście i na jeg brzeżach, niedsknały system gspdarki dpadami; liczne dzikie wysypiska ; 54

55 na terenach nieskanalizwanych brak pełnej kntrli grmadzenia i wywzu nieczystści płynnych, nieuprządkwana dlina rzeki Białej, np. brak terenów zalewwych, brak skutecznych zabezpieczeń przed spływami z zaslnych dróg; niewystarczająca chrna użytku eklgiczneg Stawy Marczukwskie, niewystarczający pzim świadmści mieszkańców w zakresie zagrżeń wynikających np. ze spalania dpadów w piecach; zmniejszająca się różnrdnść bilgiczna na terenach zieleni miejskiej raz w lasach kmunalnych 81 ; Atutem śrdwiskwym miasta jest sąsiedztw Puszczy Knyszyńskiej raz dść duża, w prównaniu d innych miast Plski, pwierzchnia terenów zielnych w brębie sameg miasta. Białystk jest również bszarem mał zatłcznym pd względem demgraficznym, c ma pzytywny wydźwięk w stsunku d śrdwiska przyrdniczeg, a także dla jakści życia. Subreginalne śrdki wzrstu Miast Łmża i miast Suwałki, jak stlice byłych wjewództw stanwią isttne centra rzwju. Trzecim śrdkiem subreginalnym jest miast Bielsk Pdlaski. Prjekt SRWP zakłada kntynuację działań w zakresie pbudzania przedsiębirczści i wzmacniania atrakcyjnści inwestycyjnej. Wskazane jest wyspecjalizwanie się każdeg z pnadlkalnych śrdków w dziedzinie partej czynniki endgeniczne. Pdbnie jak w przypadku Białegstku, mżna spdziewać się zwiększneg ddziaływania na śrdwisk, zarówn charakterze pzytywnym, jak i negatywnym. W brębie pszczególnych miast, stanwiących śrdki subreginale stan śrdwiska przedstawia się następując: miast Łmża: stpniw pgarszający się stan sanitarny rzek, zagrżenie ze strny zanieczyszcznych wód deszczwych, głównie spływających ze szlaków kmunikacyjnych, spwdwane niewłaściwą eksplatacją separatrów czyszczających wdy deszczwe, zagrżenie wód rzecznych (szczególnie rzeki Łmżyczki) ryzykiem wystąpienia pważnej awarii przemysłwej, z uwagi na lkalizację dużych zakładów przemysłwych w pbliżu dlin rzek, zagrżenie wód rzecznych mżliwścią zanieczyszczenia ze strny nielegalnych wysypisk dpadów kmunalnych, częst zlkalizwanych w dlinach rzek; najniższa w wjewództwie pdlaskim jakść pwietrza atmsferyczneg (klasa C), ze względu na przekrczenia zanieczyszczeń pyłwych, silna presja emisji niskiej z sektra kmunaln-bytweg, szczególnie w kresie grzewczym, pwdująca zaleganie tzw. smgu pyłweg, wzmżna emisja zanieczyszczeń kmunikacyjnych pwietrza, związana z niewystarczającą infrastrukturą transprtwą, przy jednczesnym znacznym natężeniu ruchu drgweg, w tym w dużej mierze tranzytweg, przekrczenia nrm hałasu kmunikacyjneg, spradyczne przypadki przekrczeń nrm hałasu z biektów przemysłwych i usługwych; przeważnie słaba jakść wód pdziemnych badanych w piezmetrach w brębie składwisk dpadów 82 ; 81 Prgram Ochrny Śrdwiska dla Miasta Białegstku na lata z perspektywą na lata , przyjęty Uchwałą Rady Miasta Białystk Nr XLVIII/548/13 z dnia 25 czerwca 2013, s Infrmacja Pdlaskieg Wjewódzkieg Inspektra Ochrny Śrdwiska w Białymstku stanie śrdwiska na terenie Łmży w 2011 rku, WIOŚ - Delegatura w Łmży,

56 miast Suwałki: dść dbry stan pwietrza atmsferyczneg, z ntwanymi pjedynczymi przekrczeniami nrm dla pyłu zawieszneg, głównie z uwagi na emisję zanieczyszczeń z ciepłwni miejskich i siedlwych raz w mniejszym stpniu z zakładów przemysłwych, dbry stan wód pwierzchniwych, stan eklgiczny umiarkwany, wdy pdziemne w stanie umiarkwanym lub zadwalającym, przekrczenia nrm hałasu kmunikacyjneg 83 ; miast Bielsk Pdlaski: dbry stan pwietrza, nie wszystkie czyszczalnie ścieków wypsażne w system pdwyższneg usuwania bigenów, blisk płwa mieszkańców miasta nie krzysta z sieci kanalizacyjnej i kmunalnych czyszczalni ścieków, umiarkwany stan wód pwierzchniwych, wdy pdziemne zadwalającej jakści, duża uciążliwść hałaswa, pchdząca z ruchu kmunikacyjneg, wypsażenie zakładów przemysłwych w zabezpieczenia akustyczne, eliminujące hałas przemysłwy z terenów mieszkalnych 84. Miasta pwiatwe W SRWP załżn wsparcie rzwju miast pwiatwych, w kierunku pełnienia funkcji śrdków pnadlkalnych dla taczających bszarów wiejskich. Jednym z pdstawwych czynników hamujących znaczenie gspdarcze tych miast na tle reginu jest prblem stpniweg wyludniania i craz silniejszej knkurencji z zewnątrz. Kierunki działania kreślne w prjektwanym dkumencie dtyczą wzmcnienia gspdarczeg i pnadlkalneg charakteru miejscwści, takich jak m.in. Mńki, Skółka, Grajew, czy Kln. Sferą zmian będzie zapewne system płączeń kmunikacyjn-transprtwych, jakść usług publicznych, pzim edukacji, włączenie cyfrwe. Stan śrdwiska w brębie pszczególnych miast pwiatwych jest zbliżny. Większść miejscwści bryka się z pdbnymi prblemami w tym zakresie. Stan pwietrza atmsferyczneg jest stsunkw dbry. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są ciepłwnie miejskie, sektr kmunalnbytwy raz infrastruktura kmunikacyjna. Na stan wód wpływa niewystarczający stpień skanalizwania i częst nie d kńca kntrlwane dprwadzanie ścieków. Przez miasta pwiatwe przeważnie przebiegają trasy tranzytwe, przez c ludnść narażna jest na pnadnrmatywny hałas i wibracje. Wiele d życzenia pzstawia również gspdarwanie dpadami. Atutem miast pwiatwych wjewództwa pdlaskieg jest w większści przypadków znaczna zasbnść w tereny zielne i zdecydwanie duża różnrdnść kulturwa. Obszary wiejskie Za bszary wiejskie uznan wszystkie gminy wiejskie i miejsk-wiejskie (z głównymi miastami nie przekraczającymi 5000 mieszkańców). Jest t bszar największy, spśród wyznacznych OSI, 83 Infrmacja Pdlaskieg Wjewódzkieg Inspektra Ochrny Śrdwiska stanie śrdwiska na terenie pwiatów: suwalskieg grdzkieg i suwalskieg ziemskieg w 2010 rku, WIOŚ - Delegatura w Suwałkach, Infrmacja Pdlaskieg Wjewódzkieg Inspektra Ochrny Śrdwiska stanie śrdwiska na terenie pwiatu bielskieg, WIOŚ Białystk,

57 bydł [szt.] Prgnza ddziaływania na śrdwisk prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 a przez t najbardziej zróżnicwany. Pszczególne bszary pełnią różne funkcje, d typw rlniczych, p turystyczne raz stanwiące tzw. sypialnie wkół większych miast. Pełnine funkcje warunkują ptrzebę realizacji działań w różnrdnych kierunkach. Jednym z celów kreślnych dla bszarów wiejskich jest pdniesienie jakści kapitału ludzkieg raz rzwój przedsiębirczści i knkurencyjnści na rynku pracy. Obszary wiejskie mają kncentrwać inwestycje związane z prdukcją energii partej dnawialne źródła. Pżądanym celem i kierunkiem działania będzie także pprawa dstępnści kmunikacyjnej raz teleinfrmatycznej. Stan śrdwiska na bszarach wiejskich, rzpatrywany z punktu widzenia przeważającej funkcji, tj. przestrzeni rlniczej, mżna generalnie kreślić, jak dbry, chciaż nie pzbawiny prblemów typwych dla teg rdzaju terenów. Obszary największej kncentracji chwu i hdwli zwierząt (Wykres nr 6) zmagają się z prblemem zagspdarwania dchdów zwierzęcych. Natmiast stan śrdwiska na bszarach związanych z intensywną uprawą rślin (Wykres nr 7) wskazuje na prblem z utrzymaniem dpwiedniej kaswści gleb. Wykres 6. Pgłwie bydła w pwiatach ziemskich wjewództwa pdlaskieg Pwiat białstcki Pwiat skólski Pwiat bielski Pwiat hajnwski Pwiat klneński Pwiat łmżyński Pwiat siemiatycki Pwiat wyskmazwiecki pwiat Pwiat zambrwski Pwiat augustwski Pwiat grajewski Pwiat mniecki Pwiat sejneński Pwiat suwalski Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Bank Danych Lkalnych, GUS, Pwszechny Spis Rlny 2010 (stan na dzień r.). 57

58 zużycie nawzów mineralnych na 1 ha użytków rlnych [kg] Prgnza ddziaływania na śrdwisk prjektu Strategii Rzwju Wjewództwa Pdlaskieg d rku 2020 Wykres 7. Zużycie nawzów mineralnych w pwiatach ziemskich wjewództwa pdlaskieg 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Pwiat białstcki Pwiat skólski Pwiat bielski Pwiat hajnwski Pwiat klneński Pwiat łmżyński Pwiat siemiatycki Pwiat wyskmazwiecki pwiat Pwiat zambrwski Pwiat augustwski Pwiat grajewski Pwiat mniecki Pwiat sejneński Pwiat suwalski Źródł: Opracwanie własne na pdstawie Bank Danych Lkalnych, GUS, Pwszechny Spis Rlny 2010 (stan na dzień r.). Rlnictw na terenie wjewództwa kształtuje krajbraz bszarów wiejskich, pzstawiając g w frmie zbliżnej d tradycyjnej. Obszary pełniące funkcje rlnicze większej intensywnści, przy jednczesnym przestrzeganiu nrm śrdwiskwych, kreślnych w przepisach, nie klidują z bszarami bjętymi chrną. Częst wręcz wzmacniają spójnść systemu tych bszarów i ciągłść sieci eklgicznej. Stan śrdwiska na bszarach wiejskich bjętych przewidywanym znaczącym ddziaływaniem, warunkwany jest skalą, intensywnścią i rdzajem prdukcji rlniczej. Birąc pd uwagę, że większść gspdarstw rlnych na terenie wjewództwa działa przeważnie w spsób ekstensywny, a wymgi śrdwiskwe są dść zastrzne, mżna zakładać, że stan śrdwiska nie ulegnie pgrszeniu. Obszary wiejskie nie są jednak wlne d prblemów w zakresie śrdwiska naturalneg. Pprawy wymaga stan infrastruktury służącej chrnie śrdwiska, tj. sieci kanalizacyjnej i wdciągwej raz systemy czyszczania ścieków. Zagrżeniem dla jakści pwietrza jest rzprszna emisja niska, a w tym również spalanie dpadów w dmwych paleniskach. Isttnym zagrżeniem dla wód i gleb jest częst niewłaściwe pstępwanie z dchdami zwierzęcymi (w tym z gnjwicą), szczególnie na bszarach wyróżniających się znaczną kncentracją większych gspdarstw hdwlanych. Na bszarach wiejskich charakterze typw rlniczym istnieją warunki sprzyjające lkalizwaniu bigazwi rlniczych, c mże w znacznym stpniu zniwelwać prblem z dchdami zwierzęcymi. 58

59 Obszar przygraniczny Obszar przygraniczny bejmuje 8 pwiatów i 2 miasta na prawach pwiatu. Kierunki działania kreślne dla teg bszaru kncentrują się na graniczeniu niedgdnści wynikających z płżenia w strefie stanwiącej wschdnią granicę Unii Eurpejskiej. Pewne ddziaływania na stan śrdwiska mgą wiązać się z rzwjem infrastruktury, gspdarki, czy też turystyki. Gminy, których rzwój uwarunkwany jest siecią Natura 2000 Bgactw przyrdy wjewództwa pdlaskieg stał się czynnikiem determinującym wyznaczenie w SRWP bszaru strategicznej interwencji kncentrująceg uwagę na bszarach bjętych chrną prawną, w tym w szczególnści należących d sieci Natura Istnieje przeknanie, że becnść bszarów wyskich walrach przyrdniczych, bjętych chrną, jest barierą dla rzwju dużych inwestycji. Skmplikwana prcedura ceny ddziaływania i prblemy z wybrem dpwiedniej, ze względów przyrdniczych, lkalizacji, słabia knkurencyjnść gmin płżnych w brębie bszarów Natura Unikatwa przyrda wjewództwa stanwi pewien ptencjał d rzwju wybranych frm turystyki, ale jak dtychczas nie przynsi adekwatnych krzyści w gminach, które mają najwięcej teg typu bszarów. Śrdwisk przyrdnicze na tych bszarach ma stać się mtrem d dalszeg rzwju zielnych gałęzi gspdarki. Szczególny nacisk płżn na ukierunkwanie interwencji na pprawę jakści śrdwiska, trwałą chrnę zasbów przyrdniczych i wartści krajbrazwych raz dtwarzanie i renaturalizację eksystemów zdegradwanych, a także pprawę wewnętrznej spójnści kmunikacyjnej raz infrastruktury turystycznej. Prdukcja rlna na bszarach bjętych Naturą 2000 pwinna mieć charakter prdukcji tradycyjnej, eklgicznej i mieć na celu przede wszystkim prdukcję żywnści wyskiej jakści. Działania pdejmwane w tym kierunku pwinny być prwadzne ze szczególną uwagą, tak aby uniknąć silnej presji na śrdwisk. Isttne jest unikanie dużych areałów jedngatunkwych upraw raz zachwanie zadrzewień śródplnych, jak czynników mających wpływ na zachwanie biróżnrdnści. Niezależnie d wyznacznych OSI na terenie wjewództwa planwana jest budwa i rzbudwa infrastruktury liniwej, c zgdnie z przepisami prawa kwalifikwane jest d przedsięwzięć mgących znacząc ddziaływać na śrdwisk 85. Z punktu widzenia ceny ddziaływania na śrdwisk, najisttniejsza jest analiza wpływu knkretnych inwestycji. W związku z tym na ptrzeby niniejszej Prgnzy przeanalizwan zapisy dkumentów sektrwych na szczeblu krajwym raz prgnzy ddziaływania na śrdwisk skutków realizacji tych dkumentów. Birąc pd uwagę, że sektr transprtu jest jednym z najbardziej knfliktwych w stsunku d wymgów chrny śrdwiska, analizie pddan zapisy Strategii Rzwju Transprtu raz Prgramu Budwy Dróg Krajwych na lata Na pdstawie pwyższych dkumentów, jak bszary, które mgą być bjęte znaczącym ddziaływaniem, wskazać należy planwane lkalizacje inwestycji drgwych. W związku z tym, że planwany przebieg nwych dcinków dróg przecina różneg rdzaju bszary, przyjęt, że stan śrdwiska dpwiada w tych lkalizacjach temu który, przedstawin w ramach pszczególnych OSI. Szczegółwa analiza stanu w kntekście badania wpływu knkretnych wariantów przebiegu inwestycji pwinna mieć miejsce w ramach prcedury ceny ddziaływania na śrdwisk pszczególnych przedsięwzięć. Natmiast na bszarach, na których planwana jest rzbudwa istniejącej sieci drgwej, stan śrdwiska determinwany jest w znacznym stpniu aktualnym przebiegiem szlaków 85 Rzprządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listpada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mgących znacząc ddziaływać na śrdwisk (Dz. U. Nr 213, pz. 1397) 59

60 kmunikacyjnych. Zgdnie z wynikami analiz prezentwanych w Pdsumwaniu strategicznej ceny ddziaływania na śrdwisk Strategii Rzwju Transprtu, na bszarach wzdłuż istniejących dróg śrdwisk pddawane jest presji, bjawiającej się: stale pgarszającymi się parametrami jakści pwietrza raz narastającymi uciążliwściami hałaswymi (szczególnie w miejscwściach, przez które przebiegają szlaki tranzytwe raz w centrach dużych miast), związanymi ze wzrstem natężenia ruchu raz częst złym stanem dróg; śmiertelnścią dużych ssaków, płazów i gadów, wynikającą z braku dpwiedniej infrastruktury graniczającej wpływ kmunikacji na śrdwisk efekt bariery dla swbdnej migracji gatunków; spływami zanieczyszcznych wód padwych d wód i d ziemi brak infrastruktury twarzyszącej (kanalizacja deszczwa, separatry, itp.) 86. Mapa 5. Planwany układ dróg ekspreswych na terenie wjewództwa pdlaskieg Źródł: GDDKiA, Pdlasiu (stan na dzień r.). 86 Pdsumwanie strategicznej ceny ddziaływania na śrdwisk Strategii Rzwju Transprtu. Załącznik nr 2 d Strategii Rzwju Transprtu d 2020 rku (z perspektywą d 2030 rku), Ministerstw Transprtu, Budwnictwa i Gspdarki Mrskiej, Warszawa 2013, s